15 январь — Нозим Ҳикмат таваллуд топган кун
ХХ аср шеъриятида Нозим Ҳикматчалик ўзбек шеърияти тараққиётига, ўзбек шоирлари изланишларига кучли таъсир кўрсатган бошқа бирон бир шоирни топиш амримаҳол бўлса керак.
Нозим ҲИКМАТ
ШЕЪРЛАР
Нозим Ҳикмат Ран (Nâzım Hikmet Ran) (1902.15.1, Салоники — 1963.3.6, Москва) — турк шоири ва жамоат арбоби. Турк шеъриятига янги ритм ва эркин шеър жанрини олиб кирган. Ҳарбий-денгиз билим юртида ўқиган. «Қирқ ҳаромилар асири» шеъри (1920) Туркиянинг мустамлакачилик кишанларига тушаётганига қарши ёзилгани учун инглизлар ва султон саройи томонидан таъқиб этилган. Ғарб давлатларининг мустамлакачилик сиёсатига қарши кураш ғоялари таъсирида Москвага келиб (1922), Шарқ халқлари меҳнаткашлари коммунистик университетида ўқийди. Ватанига қайтгач (1924), адабий фаолият билан шуғулланади. 1927 й. она юртидан қувғин қилинган Нозим Ҳикмат яна СССРга келади. Шоирнинг «Қуёш ичганлар қўшиғи» номли дастлабки шеърий тўплами Бокуда чоп этилади (1928). Нозим Ҳикмат бу даврда Маяковский эстетикаси таъсирида интим туйғулар тасвиридан онгли равишда қочиб, минбар шеърият намуналарини яратади. Шу йили Туркияга қайтиб, газета таҳририятида ишлайди, Кўп ўтмай у яна қамоққа ташланади.
1950 й. озод бўлган Нозим Ҳикмат яна шўролар мамлакатига кўчиб келиб (1951), умрининг охиригача Москвада адабий ва ижтимоий фаолият билан шуғулланади.
Ўзбекистонда Нозим Ҳикмат ижодига қизиқиш 1928 йилдаёқ бошланган. Ғафур Ғулом, Шайхзода, Миртемир ва бошқалар Нозим Ҳикматнинг кўплаб асарларини ўзбек тилига таржима қилган. «Туркия ҳақида ҳикоя» пьесаси ҳозирги Ўзбек миллий академик драма театрида, «Бир севги афсонаси» пьесаси асосидаги балет эса Навоий номидаги давлат академик катта театрида саҳналаштирилган.
КАРАМ * КАБИ
Ҳаво қўрғошин каби,оғир!
Бақир,
Бақир,
Мен ҳам бақиряпман!
Келинг,қўшин,қўшин
Бўлиб келинг,
Қўрғошин эритмоққа.
Мен
Сизни чақирябман!
Биттаси айтадики:
— Мунчалик бақирасан
Ўз овозинг ўтидан куйиб кул бўласан.
Ҳей
Карам каби
Ўртанасан,
Ёна,ёна,кул бўласан!..
“Дааард
Кўпу
Ҳамдард
Йўқ”.
Юрак —
Ларинг
Қулоқ –
Лари
Мунчалик кар,
Мунчалик кардир,ахир.
Ҳавода қўрғошин оғирлиги бор…
Шундай деб айтаманки:
— Карам
Каби
Ёна,
Ёна,
Кул бўлдам,бўлақолай!
Мен ёнмасам,
Сен ёнмасанг,
Биз ёнмасак,
Қандай
Қилиб
Қоронғиликлар
Ёруғликка чиқар!
Ҳаво эса тупроқ каби чўнг,вазмин,
Ҳаво қўрғошин каби,огир!!
Бақир,
Бақир,
Мен ҳам бақиряпман!
Келинг,қўшин,қўшин
Бўлиб
қўрғошин
эриткани,
Мен
Сизни чақиряпман.
1930,май
*Карам — «Карам ва Асли» деб номланган афсонадаги ошиқ қаҳрамон.
Ғафур Ғулом таржимаси
ОВОЗИМИЗ
Иягингни кафтинг ичига олиб
Деворга қақраб толиб қолма !
Иягингни кафтинг ичига олма !
Қалқ!
Деразага кел!
Боқ!
Ташқарида кеча бир жануб денгизи каби гўзал
Урмоқда деразанга тўлқинлари …
Кел!
Тингла ҳаволарни
Ҳаволар овозлар йўлидир
Ҳаволар овозга тўлибдир
Тупроқнинг сувнинг юлдузнинг
Ва бизнинг овозларга …
Деразага кел!
Ҳаволарни бир тингла!
Овозиммиз ёнингда
овозиммиз сен ила …..
1949 йил
ҲАСРАТ
Кўп соғиндим денгизни яна .
Мовий ойнасида сувларнинг —
бутун бўйига шўнғисам дейман!
Қайтмоқ истайман денгизга !
Кемалар жўнар ойдин уфқларга ,
kемалар жўнар !
Шишган оппоқ елканларга ёқмайди кадар .
Қачон бўлса ,умрим дейман у кемаларда ,
Навбатчилик орзусига ,албатта, етар .
Мадомики, ўлим бир кун ноилож ,
мен сувларга ботган бир ёруғ каби-
сувларда сўнмоқ истайман !
Қайтмоқ истайман денгизга !
Денгизга қайтмоқ истайман !
1927 йил
* * *
Гулим икки кўзим қораси ,
Мен ўлмакдан, ҳайиқмайман бил .
Аммо, ўлим шанимга сиғмас ,
Ҳозир ўлсам, виждоним хижил …
1959 август
Мақсуд Шайхзода таржималари
ДЕНГИЗНИНГ УСТИДА ОЛА БУЛУТ…
Денгизнинг устида ола булут.
Юзида кумуш кема,
Ичида сариқбалиқ,
Тубида мовий йўсин.
Соҳилда бир яланғоч одам
туриб ўйлар:
Булут бўлсаммикин,
кемами ёки?
Балид бўлсаммикин,
йўсинми ёки?
На униси, на буниси —
Денгиз бўлмоқ керак, ўғлим,
Булути-ла, кемаси-ла, балиғи-ла, йўсини-ла.
КЕТИШДАН АВВАЛ
Кетишдан аввал ишларим бор қиладиган,
Кетишдан аввал
Жайронни қочирдим овчининг қўлидан.
Аммо ҳали ҳушсиз ётар, уйғонмаган.
Уздим пўртаҳолни бутоқдан,
Лекин пўстлоғи арчилмаган.
Бўлдим юлдузлар-ла дўст-ошна,
аммо саноқлари саналмаган.
Қудуқдан тортдим сувни,
аммо кўзаларга қуйилмаган.
Гуллар тизилган ликопларга,
аммо тошгулдан ўйилмаган.
Севги-армонларга тўйилмаган.
Кетишдан аввал ишларим бор қиладиган,
Кетишдан аввал.
* * *
Сен менинг сархушлигимсан,
На уйғондим,
на уйғона олурман,
на уйғонишни хоҳлайман.
Бошим оғир,
тизларим пачақланган,
Эгни-бошим лой ичида.
Ёниб ўчаётган шуълангга караб,
йикилиб-туриб борурман.
СЕВГИЛИМНИНГ УЙҚУДАН УЙҒОНИШИ
Курсилар оёқ устида ётар
Майсалар ҳам худди шундай.
Чалқанча ётар гилам — юмиб нақшларини.
Кўзгу ётар
Деразаларнинг кўзлари қаттиқ ёпилган.
Ётар чўзиб бўшлиққа оёқларини айвон.
Қарши томда мўрилар ётар,
кўчадаги акаслар ҳам.
Булут ётар кўксида юлдузи-ла.
Уйнинг ичида, эшикда, уйқуда ойдинлик.
Уйғонди гулим.
Курсилар уйғониб,
бу бурчакдан у бурчакка чопдилар,
Майса ҳам ўшандай.
Туриб ўтирди гилам.
Нақшлари очилди алвон-алвон.
Кўзгу саҳар пайти кўл каби уйғонди.
Очди йирик мовий кўзларини деразалар,
уйғонди айвон,
йиғиб олди оёқларин бўшлиқдан,
Тутунлади қарши томда мўрилар.
Кўчадаги акаслар шивирлашди.
Булут уйғонди,
отди кўксидаги юлдузни хонамизга,
Уйнинг ичида, эшикда, уйғонди ойдинлик.
Бўялди сасларингга сенинг
Ўралди яланғоч белингга, оқ оёқларингга сенинг.
* * *
Инсонларнинг қўшиқлари ўзларидан гўзалдир,
ўзларидан умидли,
ўзларидан кадарли
яна-да узун умри ўзларидан.
Севдим инсонлардан кўра қўшиқларини.
Инсонсиз яшай олдим.
Қўшиқсиз ҳеч қачон.
Ёримни алдадим балки, қўшиғини ҳеч қачон.
Ҳеч қачон алдамади мени қўшиқлар ҳам.
Қўшиқларни англадим қайси тилда айтилса-да.
Бу дунёда еб-ичганларимнинг,
айланиб юрганларимнинг,
кўриб-эшитганларимнинг,
туйганларимнинг,
билганларимнинг
ҳеч бири, ҳеч бири
мени бахтиёр этмади қўшиқлар қадар…
ЖАНОЗА МАРОСИМИ
Бизнинг ҳовлиданми кўтарилар тобутим?
Қандай туширасизлар учинчи қабатдан?
Лифтга сиғмас тобут,
Зиналар эса жуда тор.
Балки ҳовлида тизгача қуёш ва каптарлар бўлажак.
Болалар шовқунига тўла қор ёғар балки.
Балки ҳузун шивалаган ёмғир
ва ҳовлида ахлат қутилари турар одатдагидай.
Мошинга ерлик удумга кўра юзим очиқ қўйилса агар,
бир нарса томиши мумкин пешонамга бир каптардан
яхшиликка.
Мусиқа дастаси келса-да, келмаса-да, болалар келишар қошимга.
болалар қизиқар ўликка.
Қарар ортимдан ошхонамиз деразаси.
Айвонимиз кузатар мени дорга осилган кирлари билан
Мен бу ҳовлида бахтиёр яшадим билмаганингиз қадар,
Ҳовлидошларим, узун умрлар тиларман ҳаммангизга.
БАҲОР ЁМҒИРЛАРИ
Берлинда ёмғирнинг ичида шафақ,
Ёмғирнинг ичидан қушлар ўтишар,
Ёмғирнинг ичидан муждалар келар,
Ёмғирнинг ичидан қаторлар кечар,
Ёмғирнинг ичидан ўчоқлар учар,
Ёмғирнинг ичидан бир зум чиқаман,
Сени Московда кўражакман
Ёғар дунёга баҳор ёмғирлари.
Ёғар дунёга баҳор ёмғирлари,
Ёмғирнинг ичидан бир зум чиқаман,
Сени Москвада кўряпман,
Сочларинг ёмғирли, ёмғирпўшинг ҳўл.
Ёмғирнинг ичидан қуёш бўйлайди,
Кўчалар, уйлар, дарахтлар мовий,
Айрилиқ ортдадир, кўп йироқларда.
Ювди айрилиқни баҳор ёмғири.
Мендан хушбахт одам борми дунёда.
Мендан хушбахт одам борми дунёда,
Айрилиқ ортдадир, кўп йироқларда
Ювди айрилиқни савр ёмғири.
Кўчалар, уйлар, дарахтлар мовий,
Асфальтда ёмғирдан қолган кўзгулар,
Қизил кўзгуларда Москов шаҳари.
Москов уйим, Москов хонам.
Москов 19 ёшим ва 60 ёшим,
Москов муаллимим, йўлдошим,
Москов сени ҳадя этган менга.
Баҳор ёмғирлари яна ёғажак,
Ёмғирнинг ичидан қушлар ўтажак.
Ниҳоллар, болалар, яхшилик, умид
Баҳор ёмғирида кўкариб ўсар.
Рауф Парфи таржималари
* * *
Денгиз тепасида сариқ булут,
денгизнинг ўзида кумуш кема,
денгизнинг ичида балиқ,
денгизнинг тубида мовий сув ўти,
донгизнинг лабида яланғоч одам тик турганча ўйлар:
ким бўлсам экан —
балиқми,
булутми,
кемами,
сув ўтими?
Ҳеч қайсиси бўлмайман, ҳеч қайсиси.
Денгиз бўлмоқ керак, укажон,
балиқли,
сув ўтли,
кемали,
булутли.
1950
ЧИННИГУЛЛИ ОДАМ
Саҳар пайти қоронғида
прожекторлар ёруғида
ўқ еган оқ чиннигулли бир одамнинг фотосурати
турибди устида хонтахтамнинг.
Ўнг қўли ушлаб турар чиннигулни
юнон денгизидан бир шуъла парчасидай.
Чиннигулли одам
оғир қора қошлари остидан
қарар жасур бола кўзлари ила,
ҳийласиз қарар.
Фақат қўшиқларгина шундай ҳийласиздир.
ва фақат умумчилар (1)
онт ичар шундай ҳийласиз.
Тишлари оппоқ:
кулар Белоянис.
Қўлидаги чиннигул эса,
бу йигит
бу разил
кунларда
айтган сўзлардан бирига ўхшар
инсонларга…
Маҳкамада олинди бу фотосурат
ўлимга ҳукм қилингандан кейин.
1952
Умумчилар — социалистик ғоя тарафдорлари
СЕНИНГ БАЙРАМИНГ
Сенинг байрамингга лойиқ
сўзларни топайин қандай?
Гулласин олча гуллагандай
сенда тириклик, соғлик.
Кап-катта қиз бўлдинг, орлик,
энг севинчли чоғингдасан.
Ҳеч сўнмасдан порилласин
кўзларингда бахтиёрлик.
Кунлар қуёшли, тансиқ,
отанг қирғоққа келажак.
Сенга келтириб беражак
тангалари олтин балиқ.
Мен эса озгина чўғлик
шеъримни этаман армуғон.
Нақ гулсан бу уйда, болажон,
сендан таралар ёруғлик.
1957, 8 март, Москва
НЕКБИНЛИК
Шеърлар ёзаман,
босилмас,
босилажак аммо.
Бир мактуб кутаман хуш хабарли,
эҳтимолки, ўлган куним келар,
мутлақо келажак аммо.
Давлат ҳам бўлмаса, пул ҳам бўлмаса,
инсоннинг измида бўлса дунё,
балки юз йил сўнгра
шундай бўлар,
мутлақо шундай бўлажак аммо.
1957, Москва
ЭРТАКЛАРНИНГ ЭРТАГИ
Сув бошида турибмиз
чинор ила мен.
Сувда сувратимиз чиқмоқда
чинор ила менинг.
Сувнинг шуъласи урмоқда
чинор ила менга.
Сув бошида турибмиз
чинор ила мен ҳамда мушук.
Сувда сувратимиз чиқмоқда
чинор ила манинг ҳамда мушукнинг,
Сувнинг шуъласи урмоқда бизга
чинорга, менга ҳамда мушукка.
Сув бошида турибмиз
чинор, мен, мушук ҳамда қуёш.
Сувда сувратимиз чиқмоқда
чинорнинг, менинг,
мушукнинг ҳамда қуёшнинг.
Сувнинг шуъласи урмоқда бизга
чинорга, менга, мушукка ҳамда қуёшга.
Сув бошида турибмиз
чинор, мен, мушук, қуёш ҳамда умримиз.
Сувда сувратимиз чиқмоқда чинорнинг, менинг,
мушукнинг, қуёшнинг ҳамда умримизнинг.
Сувнинг шуъласи урмоқда бизга чинорга, менга, мушукка,
қуёшга ҳамда умримизга.
Сув бошида турибмиз.
Дастлаб мушук кетажак,
ғойиб бўлар сувда суврати,
Сўнгра мен кетажакман,
Ғойиб бўлар сувда суратим.
Сўнгра чинор кетажак,
ғойиб бўлар сувда сурати.
Сўнгра сув кетажак,
қуёш қолажак.
Сўнгра у ҳам кетажак.
Сув бошида турибмиз
чинор, мен, мушук, қуёш ҳамда умримиз.
Сув сарин,
чинор улуғ,
мен шеър ёзмоқдаман,
мушук ухламокда,
қуёш иссиқ,
кўп шукр, яшаяпмиз.
Сувнинг шуъласи урмоқда бизга чинорга, менга, мушукка,
қуёшга ҳамда умримизга.
1958, 7 март, Варшава — Швидер
* * *
Инсонларнинг қўшиқлари ўзларидан гўзал,
ўзларидан умидли,
ўзларидан маъюс,
тағин узун умрли ўзларидан.
Севдим инсонлардан кўпроқ қўшиқларини.
Инсонсиз яшай олдим,
қўшиқсиз ҳеч бир замон.
Гулимни алдаган чоғларим бўлди,
қўшиғини ҳеч бир замон.
Ҳеч бир замон мени алдамади қўшиқлар ҳам.
Қўшиқларни англадим,
қайси тилда айтилса айтилсин.
Бу дунёда тотган ва ичганларимнинг,
кезган ва тўзганларимнинг,
кўрган ва эшитганларимнинг,
қўл текизган ва англаганларимнинг ҳеч бири,
ҳеч бири мени бахтиёр этмади
қўшиқлар қадар…
1960
* * *
Дунёни берайлик болаларга,
ҳеч бўлмаса бир кунгинага,
ола-була пуфакдай берайлик, ўйнасинлар,
ўйнасинлар қўшиқлар айта-айта
юлдузларнинг орасида.
Дунёни болаларга берайлик,
каттакон бир олма каби берайлик,
иссикқина бир нон бурдаси каби
хеч бўлмаса бир кунгинага тўйсинлар.
Дунёни болаларга берайлик,
бир кунлик ҳам бўлса ўргансин
дунё ҳамжиҳатликни.
Болалар дунёни олажак қўлимиздан,
ўлимсиз дарахтлар экажаклар.
1962, 21 май, Москва
* * *
Чинор бўлсам, тин олсам кўланкасида.
Китоб бўлсам,
ўқисам уйқусиз кечаларимда ичим сиқилмасдан.
Қалам бўлмоқ истамайман
ўз қўлимда ҳатто.
Эшик бўлсам, яхшиларга очилсам,
ёмонларга ёпилсам.
Дераза бўлсам,
пардасиз ва икки қаноти очиқ дераза
ва шаҳарни киритсанг хонамга.
Сўз бўлсам, чақирсам ҳақликка,
тўғриликка, гўзалликка.
Сўз бўлсам,
сўйласам бошимдаги савдоларни юмшоққина.
1962, 27 май, Москва
Миразиз Аъзам таржималари
ПИРОЯ ХОНИМГА ЁЗИЛГАН МАКТУБЛАРДАГИ
ШЕЪРИЙ ПАРЧАЛАРДАН
22.09.1945.
Китоб ўқийман:
ичида борсан,
қўшиқ тинглайман:
ичида борсан,
ўтириб нон ушатсам,
рўпарамдасан,
ишлаб ўтирганда,
ёнгинамдасан.
Сен ҳар жойда «ҳозиру нозир»имсан,
гаплашолмаймиз
дардлашолмаймиз…
Сен менинг саккиз йиллик бевамсан…
25.09.1945.
Энг гўзал денгиз:
кўриб улгурмаганинг.
Энг гўзал фарзанд:
ўсиб улгурмагани.
Энг гўзал кунларимиз:
яшаб улгурмаганимиз.
Ва сенга айтолмаган энг гўзал сўзим:
айтиб улгурмаганим.
6.10.1945.
Булутлар карвони сузилар:
хабарларни ортиб устига.
Ғижимлайман ҳали келмаган
мактубларни қўлимда.
Юрак киприклар учида
йўл қараб ҳолсиз…
Ҳайқирмоқ истайди:
«Пироя, Пироя!..» дея.
27.10.1945.
Бир олманинг ярми биз
ярми бу кўҳна дунё.
Бир олманинг ярми биз
ярми эрур халойиқ.
Бир олманинг ярми сен
ярми мен
икковимиз…
8.11.1945.
Олисдаги шаҳрим томлари устидан
ва Мармара денгизи остидан ўтиб
Кузги боғлар, тупроқлар аро
улуғвор ва намли
туйилди сасинг.
Уч дақиқагина давом этди бу.
Кейин, телефон зулматга чўмди.
Маъруфжон Йўлдошев таржимаси
Бугун Бозор
Бугун бозор.
Бугун мени илк дафъа қуёшга чиқардилар
Ва мен умримда илк бора кўк юзининг
Бу қадар мендан олис,
Бу қадар мовий,
Бу қадар кенг эканига шошароқ
Ўрнимда донг қотдим.
Сўнра ерга оҳиста чўкдим,
Деворга суяндим.
Бу онда на тўлқинлар сурони,
Бу онда на ғавғо, на ҳуррият, на севгилим.
Тупроқ, қуёш ва мен…
Бахтиёр эдим!
***
Китоб вароқлайман:
ичида сен борсан;
қўшиқ тингласам,
яна сен…
Тамадди қиламан ўтириб,
сен қаршимда ўтирибсан.
Ишлайман- сен…
Сен ҳар ерда
ҳозир-у нозиримсан!
Сўзлаша олмаймиз сенинг-ла.
Эшита олмаймиз бир-биримизни.
Мана, саккиз йилки,
сен ўзимнинг бева рафиқам.
СЕВАМАН СЕНИ
Севаман сени
нонни тузга ботириб егандек
кечалари оташда ёниб уйғониб
жўмракдан симириб сув сипқоргандек
Оғир почта ўрамини
қайдан нима билмасдан
шошилиб, севиниб, тусмол ичинда очгандек
севаман сени
илк дафъа тайёрада денгиз узра учгандек
Истанбулда юмшоқ оқшом чўкаркан
ичимда бир нима жимирлагандек
севаман сени
Яшаяпмиз минг шукур дегандек
МЕН УЧУН СЕН ЭНДИ ҲАР КИМ КАБИСАН
Кўзларим кўзингда севгилар сочмас
Улардан қалбимда сезгилар кечмас
Руҳимни дол этдим сенга навбат бас
Мен учун сен энди ҳар ким кабисан
Йўлингни пойладим токи тонггача
Қочмоқдаман бугун сендан мен инжа
Юракни тингладим ва етарлича
Англадим сен энди ҳар ким кабисан
Буткул унутдим мен комил иймоним
Мозийга қоришди ҳам ичган онтим
Қалбимда сен учун йўқдир ҳеч зорим
Мен учун сен энди ҳар ким кабисан.
***
Дада!
ҳар йилнинг бошида
сизга айтар
ёлғиз
сўзим бор:
«Сизни нақадар кўп яхши кўрсам
шу қадар
узоқ бўлсин кўрар умрингиз…»
Дада!
Дадам, оғам менинг, қондошим, дўстим!
На зулм, на ўлим, на қўрқув
бошимни эголмас!
Фақат, сизнинг қўлингизни ўпмоқ учун
эгилар бошим.
Дадам, оғам менинг, қондошим, дўстим…
***
Қандай гўзал ишдир эсламоқ сени:
ўлим ва зафар хабарлари ичра,
қамоқда
ва ёшим қирқни кечар экан…
Қандай гўзал ишдир эсламоқ сени:
унутилмиш бир мовий ипакдай қўлинг
ва сочларингнинг
вазмин юмшоқлиги
жоним туби — Истанбул тупроғининг…
Ичимдаги иккинчи бир инсон кабидир
сени севмоқ саодати…
Бармоқларинг учида қолган
ифори сардуня япроғининг
илиқ бир роҳатбахш
ва уйғоқ даъвати:
тўқ қизил чизиқлар-ла бўлинмиш
иссиқ, қуюқ қоронғулик…
Қандай гўзал эсламоқ сени:
ёзмоқ сен ҳақда,
тўлғониб ётиб қамоқда сени тушунмоқ:
фалон кун, фалон ерда айтилган сўз,
ўзига бегона
у таниш дунё…
Қандай гўзал эсламоқ сени.
Сен-чун оғочларни нақшларман яна:
бир тортма,
бир узук
ва бир кийимлик нафис ипак тўқирман
ва дафъатан сапчиб ўрнимдан
деразамда темирлар-ла қапишиб
эркнинг сутдек оқ мовийлигига
сенга ёзганларимни бақира-бақира
ўқиб берарман…
Қандай гўзал эсламоқ сени:
ўлим ва зафар хабарлари ичра,
қамоқда
ва ёшим қирқни кечар экан…
РАФИҚАМГА МАКТУБ
Ёлғизим менинг!
Сўнгги мактубингда:
«Бошим сирқирар, юрагим саросар!» дерсан.
«Сени оссалар, йўқотсам сени», дерсан,
«яшаёлмам!»
Яшарсан, азизам,
қора бир дуд каби ёйилар ёдим шамолларда;
яшарсан, қалбимнинг қизил сочли сулуви,
йигирманчи асрда узоғи бир йил кечар
ўлимнинг аччиқ улуви.
Ўлим
дорда тебранган бир мурда.
Бу ўлимга бир турли рози бўлмайдир кўнглим.
Бироқ ишонки сен, севикли,
бир фақир лўлининг
юнгли, қора бир ўргимчак янглиғ қўллари
солса агар томоғимга арқонни,
мовий кўзларида кўрмоқ учун қўрқувни
беҳуда кўз тикарлар Нозимга!
Сўнгги тонгимнинг ним қоронғулигида
мен дўстларимни ва сени кўрурман
ва ёлғиз
тугалланмай қолмиш бир қўшиқ ҳажрини
қабримга олиб кетурман…
Рафиқам менинг!
Юраги тоза, олтин рангли,
кўзлари болдан тотли боларим менинг,
не сабабки ёздим сенга қатлимни исташларин,
суд илк одимларин оғир ташлади
ва бир шолғом каби узмаслар
бошини одамнинг.
Тамом, буларни унут.
Булар узоқ бир эҳтимол.
Пулинг бор бўлса агар менга бир ич кийим ол,
тутди оёғимнинг сиатик оғриғи.
Яна унутмаки,
ҳар дам яхшиликни ўйлаши зарур
ҳар маҳбус рафиқаси
МАСАЛЛАР МАСАЛИ
Сув бошида турармиз
чинор ва мен.
Сувда аксимиз намоён,
чинор ва менинг.
Сув жилваси ёғилар бизга,
чинор ва менга.
Сув бошида турармиз
чинор ва мен, яна бир мушук.
Сувда аксимиз намоён,
чинор ва менинг, бир мушукнинг ҳам.
Сув жилваси ёғилар бизга,
чинор ва менга, яна мушукка.
Сув бошида турармиз
чинор, мен, мушук, яна қуёш ҳам.
Сувда аксимиз намоён,
чинор, мен, мушук, яна қуёшнинг.
Сув жилваси ёғилар бизга,
чинор, мен, мушук, яна қуёшга.
Сув бошида турармиз
чинор, мен, мушук, қуёш, умримиз.
Сувда аксимиз намоён,
чинор, мен, мушук, қуёш, умримизнинг ҳам.
Сув жилваси ёғилар бизга,
чинор, мен, мушук, қуёш, ҳам умримизга.
Сув бошида турармиз.
Аввал мушук кетар,
ўчар сувдаги акси.
Сўнгра мен кетарман,
ўчар сувдаги аксим.
Сўнгра чинор кетар,
ўчар сувдаги акси.
Сўнгра сув кетар
қуёш қолар;
сўнгра у ҳам кетар…
Сув бошида турармиз.
Сув совуқ,
Чинор улуғ,
Мен шеър ёзарман.
Мушук мудрайди,
Қуёш қайнайди.
Яшаяпмиз, минг шукур.
Сув жилваси ёғилар бизга,
Чинор, мен, мушук, қуёш, ҳам умримизга…
Рафиқ Сайдулло таржималари
15 yanvar — Nozim Hikmat tavallud topgan kun
XX asr she’riyatida Nozim Hikmatchalik o’zbek she’riyati taraqqiyotiga, o’zbek shoirlari izlanishlariga kuchli ta’sir ko’rsatgan boshqa biron bir shoirni topish amrimahol bo’lsa kerak.
Nozim HIKMAT
SHE’RLAR
Nozim Hikmat Ran (Naz?m Hikmet Ran) (1902.15.1, Saloniki — 1963.3.6, Moskva) — turk shoiri va jamoat arbobi. Turk she’riyatiga yangi ritm va erkin she’r janrini olib kirgan. Harbiy-dengiz bilim yurtida o’qigan. «Qirq haromilar asiri» she’ri (1920) Turkiyaning mustamlakachilik kishanlariga tushayotganiga qarshi yozilgani uchun inglizlar va sulton saroyi tomonidan ta’qib etilgan. G’arb davlatlarining mustamlakachilik siyosatiga qarshi kurash g’oyalari ta’sirida Moskvaga kelib (1922), Sharq xalqlari mehnatkashlari kommunistik universitetida o’qiydi. Vataniga qaytgach (1924), adabiy faoliyat bilan shug’ullanadi. 1927 y. ona yurtidan quvg’in qilingan Nozim Hikmat yana SSSRga keladi. Shoirning «Quyosh ichganlar qo’shig’i» nomli dastlabki she’riy to’plami Bokuda chop etiladi (1928). Nozim Hikmat bu davrda Mayakovskiy estetikasi ta’sirida intim tuyg’ular tasviridan ongli ravishda qochib, minbar she’riyat namunalarini yaratadi. Shu yili Turkiyaga qaytib, gazeta tahririyatida ishlaydi, Ko’p o’tmay u yana qamoqqa tashlanadi.
1950 y. ozod bo’lgan Nozim Hikmat yana sho’rolar mamlakatiga ko’chib kelib (1951), umrining oxirigacha Moskvada adabiy va ijtimoiy faoliyat bilan shug’ullanadi.
O’zbekistonda Nozim Hikmat ijodiga qiziqish 1928 yildayoq boshlangan. G’afur G’ulom, Shayxzoda, Mirtemir va boshqalar Nozim Hikmatning ko’plab asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan. «Turkiya haqida hikoya» p`esasi hozirgi O’zbek milliy akademik drama teatrida, «Bir sevgi afsonasi» p`esasi asosidagi balet esa Navoiy nomidagi davlat akademik katta teatrida sahnalashtirilgan.
KARAM * KABI
Havo qo’rg’oshin kabi,og’ir!
Baqir,
Baqir,
Men ham baqiryapman!
Keling,qo’shin,qo’shin
Bo’lib keling,
Qo’rg’oshin eritmoqqa.
Men
Sizni chaqiryabman!
Bittasi aytadiki:
— Munchalik baqirasan
O’z ovozing o’tidan kuyib kul bo’lasan.
Hey
Karam kabi
O’rtanasan,
Yona,yona,kul bo’lasan!..
“Daaard
Ko’pu
Hamdard
Yo’q”.
Yurak —
Laring
Quloq –
Lari
Munchalik kar,
Munchalik kardir,axir.
Havoda qo’rg’oshin og’irligi bor…
Shunday deb aytamanki:
— Karam
Kabi
Yona,
Yona,
Kul bo’ldam,bo’laqolay!
Men yonmasam,
Sen yonmasang,
Biz yonmasak,
Qanday
Qilib
Qorong’iliklar
Yorug’likka chiqar!
Havo esa tuproq kabi cho’ng,vazmin,
Havo qo’rg’oshin kabi,ogir!!
Baqir,
Baqir,
Men ham baqiryapman!
Keling,qo’shin,qo’shin
Bo’lib
qo’rg’oshin
eritkani,
Men
Sizni chaqiryapman.
1930,may
*Karam — «Karam va Asli» deb nomlangan afsonadagi oshiq qahramon.
G’afur G’ulom tarjimasi
OVOZIMIZ
Iyagingni kafting ichiga olib
Devorga qaqrab tolib qolma !
Iyagingni kafting ichiga olma !
Qalq!
Derazaga kel!
Boq!
Tashqarida kecha bir janub dengizi kabi go’zal
Urmoqda derazanga to’lqinlari …
Kel!
Tingla havolarni
Havolar ovozlar yo’lidir
Havolar ovozga to’libdir
Tuproqning suvning yulduzning
Va bizning ovozlarga …
Derazaga kel!
Havolarni bir tingla!
Ovozimmiz yoningda
ovozimmiz sen ila …..
1949 yil
HASRAT
Ko’p sog’indim dengizni yana .
Moviy oynasida suvlarning —
butun bo’yiga sho’ng’isam deyman!
Qaytmoq istayman dengizga !
Kemalar jo’nar oydin ufqlarga ,
kemalar jo’nar !
Shishgan oppoq yelkanlarga yoqmaydi kadar .
Qachon bo’lsa ,umrim deyman u kemalarda ,
Navbatchilik orzusiga ,albatta, yetar .
Madomiki, o’lim bir kun noiloj ,
men suvlarga botgan bir yorug’ kabi-
suvlarda so’nmoq istayman !
Qaytmoq istayman dengizga !
Dengizga qaytmoq istayman !
1927 yil
* * *
Gulim ikki ko’zim qorasi ,
Men o’lmakdan ,hayiqmayman bil .
Ammo, o’lim shanimga sig’mas ,
Hozir o’lsam ,vijdonim xijil …
1959 avgust
Maqsud Shayxzoda tarjimalari
DENGIZNING USTIDA OLA BULUT…
Dengizning ustida ola bulut.
Yuzida kumush kema,
Ichida sariqbaliq,
Tubida moviy yo’sin.
Sohilda bir yalang’och odam
turib o’ylar:
Bulut bo’lsammikin,
kemami yoki?
Balid bo’lsammikin,
yo’sinmi yoki?
Na unisi, na bunisi —
Dengiz bo’lmoq kerak, o’g’lim,
Buluti-la, kemasi-la, balig’i-la, yo’sini-la.
KETISHDAN AVVAL
Ketishdan avval ishlarim bor qiladigan,
Ketishdan avval
Jayronni qochirdim ovchining qo’lidan.
Ammo hali hushsiz yotar, uyg’onmagan.
Uzdim po’rtaholni butoqdan,
Lekin po’stlog’i archilmagan.
Bo’ldim yulduzlar-la do’st-oshna,
ammo sanoqlari sanalmagan.
Quduqdan tortdim suvni,
ammo ko’zalarga quyilmagan.
Gullar tizilgan likoplarga,
ammo toshguldan o’yilmagan.
Sevgi-armonlarga to’yilmagan.
Ketishdan avval ishlarim bor qiladigan,
Ketishdan avval.
* * *
Sen mening sarxushligimsan,
Na uyg’ondim,
na uyg’ona olurman,
na uyg’onishni xohlayman.
Boshim og’ir,
tizlarim pachaqlangan,
Egni-boshim loy ichida.
Yonib o’chayotgan shu’langga karab,
yikilib-turib borurman.
SEVGILIMNING UYQUDAN UYG’ONISHI
Kursilar oyoq ustida yotar
Maysalar ham xuddi shunday.
Chalqancha yotar gilam — yumib naqshlarini.
Ko’zgu yotar
Derazalarning ko’zlari qattiq yopilgan.
Yotar cho’zib bo’shliqqa oyoqlarini ayvon.
Qarshi tomda mo’rilar yotar,
ko’chadagi akaslar ham.
Bulut yotar ko’ksida yulduzi-la.
Uyning ichida, eshikda, uyquda oydinlik.
Uyg’ondi gulim.
Kursilar uyg’onib,
bu burchakdan u burchakka chopdilar,
Maysa ham o’shanday.
Turib o’tirdi gilam.
Naqshlari ochildi alvon-alvon.
Ko’zgu sahar payti ko’l kabi uyg’ondi.
Ochdi yirik moviy ko’zlarini derazalar,
uyg’ondi ayvon,
yig’ib oldi oyoqlarin bo’shliqdan,
Tutunladi qarshi tomda mo’rilar.
Ko’chadagi akaslar shivirlashdi.
Bulut uyg’ondi,
otdi ko’ksidagi yulduzni xonamizga,
Uyning ichida, eshikda, uyg’ondi oydinlik.
Bo’yaldi saslaringga sening
O’raldi yalang’och belingga, oq oyoqlaringga sening.
* * *
Insonlarning qo’shiqlari o’zlaridan go’zaldir,
o’zlaridan umidli,
o’zlaridan kadarli
yana-da uzun umri o’zlaridan.
Sevdim insonlardan ko’ra qo’shiqlarini.
Insonsiz yashay oldim.
Qo’shiqsiz hech qachon.
Yorimni aldadim balki, qo’shig’ini hech qachon.
Hech qachon aldamadi meni qo’shiqlar ham.
Qo’shiqlarni angladim qaysi tilda aytilsa-da.
Bu dunyoda yeb-ichganlarimning,
aylanib yurganlarimning,
ko’rib-eshitganlarimning,
tuyganlarimning,
bilganlarimning
hech biri, hech biri
meni baxtiyor etmadi qo’shiqlar qadar…
JANOZA MAROSIMI
Bizning hovlidanmi ko’tarilar tobutim?
Qanday tushirasizlar uchinchi qabatdan?
Liftga sig’mas tobut,
Zinalar esa juda tor.
Balki hovlida tizgacha quyosh va kaptarlar bo’lajak.
Bolalar shovquniga to’la qor yog’ar balki.
Balki huzun shivalagan yomg’ir
va hovlida axlat qutilari turar odatdagiday.
Moshinga yerlik udumga ko’ra yuzim ochiq qo’yilsa agar,
bir narsa tomishi mumkin peshonamga bir kaptardan
yaxshilikka.
Musiqa dastasi kelsa-da, kelmasa-da, bolalar kelishar qoshimga.
bolalar qiziqar o’likka.
Qarar ortimdan oshxonamiz derazasi.
Ayvonimiz kuzatar meni dorga osilgan kirlari bilan
Men bu hovlida baxtiyor yashadim bilmaganingiz qadar,
Hovlidoshlarim, uzun umrlar tilarman hammangizga.
BAHOR YOMG’IRLARI
Berlinda yomg’irning ichida shafaq,
Yomg’irning ichidan qushlar o’tishar,
Yomg’irning ichidan mujdalar kelar,
Yomg’irning ichidan qatorlar kechar,
Yomg’irning ichidan o’choqlar uchar,
Yomg’irning ichidan bir zum chiqaman,
Seni Moskovda ko’rajakman
Yog’ar dunyoga bahor yomg’irlari.
Yog’ar dunyoga bahor yomg’irlari,
Yomg’irning ichidan bir zum chiqaman,
Seni Moskvada ko’ryapman,
Sochlaring yomg’irli, yomg’irpo’shing ho’l.
Yomg’irning ichidan quyosh bo’ylaydi,
Ko’chalar, uylar, daraxtlar moviy,
Ayriliq ortdadir, ko’p yiroqlarda.
Yuvdi ayriliqni bahor yomg’iri.
Mendan xushbaxt odam bormi dunyoda.
Mendan xushbaxt odam bormi dunyoda,
Ayriliq ortdadir, ko’p yiroqlarda
Yuvdi ayriliqni savr yomg’iri.
Ko’chalar, uylar, daraxtlar moviy,
Asfal`tda yomg’irdan qolgan ko’zgular,
Qizil ko’zgularda Moskov shahari.
Moskov uyim, Moskov xonam.
Moskov 19 yoshim va 60 yoshim,
Moskov muallimim, yo’ldoshim,
Moskov seni hadya etgan menga.
Bahor yomg’irlari yana yog’ajak,
Yomg’irning ichidan qushlar o’tajak.
Nihollar, bolalar, yaxshilik, umid
Bahor yomg’irida ko’karib o’sar.
Rauf Parfi tarjimalari
* * *
Dengiz tepasida sariq bulut,
dengizning o’zida kumush kema,
dengizning ichida baliq,
dengizning tubida moviy suv o’ti,
dongizning labida yalang’och odam tik turgancha o’ylar:
kim bo’lsam ekan —
baliqmi,
bulutmi,
kemami,
suv o’timi?
Hech qaysisi bo’lmayman, hech qaysisi.
Dengiz bo’lmoq kerak, ukajon,
baliqli,
suv o’tli,
kemali,
bulutli.
1950
CHINNIGULLI ODAM
Sahar payti qorong’ida
projektorlar yorug’ida
o’q yegan oq chinnigulli bir odamning fotosurati
turibdi ustida xontaxtamning.
O’ng qo’li ushlab turar chinnigulni
yunon dengizidan bir shu’la parchasiday.
Chinnigulli odam
og’ir qora qoshlari ostidan
qarar jasur bola ko’zlari ila,
hiylasiz qarar.
Faqat qo’shiqlargina shunday hiylasizdir.
va faqat umumchilar (1)
ont ichar shunday hiylasiz.
Tishlari oppoq:
kular Beloyanis.
Qo’lidagi chinnigul esa,
bu yigit
bu razil
kunlarda
aytgan so’zlardan biriga o’xshar
insonlarga…
Mahkamada olindi bu fotosurat
o’limga hukm qilingandan keyin.
1952
Umumchilar — sotsialistik g’oya tarafdorlari
SENING BAYRAMING
Sening bayramingga loyiq
so’zlarni topayin qanday?
Gullasin olcha gullaganday
senda tiriklik, sog’lik.
Kap-katta qiz bo’lding, orlik,
eng sevinchli chog’ingdasan.
Hech so’nmasdan porillasin
ko’zlaringda baxtiyorlik.
Kunlar quyoshli, tansiq,
otang qirg’oqqa kelajak.
Senga keltirib berajak
tangalari oltin baliq.
Men esa ozgina cho’g’lik
she’rimni etaman armug’on.
Naq gulsan bu uyda, bolajon,
sendan taralar yorug’lik.
1957, 8 mart, Moskva
NEKBINLIK
She’rlar yozaman,
bosilmas,
bosilajak ammo.
Bir maktub kutaman xush xabarli,
ehtimolki, o’lgan kunim kelar,
mutlaqo kelajak ammo.
Davlat ham bo’lmasa, pul ham bo’lmasa,
insonning izmida bo’lsa dunyo,
balki yuz yil so’ngra
shunday bo’lar,
mutlaqo shunday bo’lajak ammo.
1957, Moskva
ERTAKLARNING ERTAGI
Suv boshida turibmiz
chinor ila men.
Suvda suvratimiz chiqmoqda
chinor ila mening.
Suvning shu’lasi urmoqda
chinor ila menga.
Suv boshida turibmiz
chinor ila men hamda mushuk.
Suvda suvratimiz chiqmoqda
chinor ila maning hamda mushukning,
Suvning shu’lasi urmoqda bizga
chinorga, menga hamda mushukka.
Suv boshida turibmiz
chinor, men, mushuk hamda quyosh.
Suvda suvratimiz chiqmoqda
chinorning, mening,
mushukning hamda quyoshning.
Suvning shu’lasi urmoqda bizga
chinorga, menga, mushukka hamda quyoshga.
Suv boshida turibmiz
chinor, men, mushuk, quyosh hamda umrimiz.
Suvda suvratimiz chiqmoqda chinorning, mening,
mushukning, quyoshning hamda umrimizning.
Suvning shu’lasi urmoqda bizga chinorga, menga, mushukka,
quyoshga hamda umrimizga.
Suv boshida turibmiz.
Dastlab mushuk ketajak,
g’oyib bo’lar suvda suvrati,
So’ngra men ketajakman,
G’oyib bo’lar suvda suratim.
So’ngra chinor ketajak,
g’oyib bo’lar suvda surati.
So’ngra suv ketajak,
quyosh qolajak.
So’ngra u ham ketajak.
Suv boshida turibmiz
chinor, men, mushuk, quyosh hamda umrimiz.
Suv sarin,
chinor ulug’,
men she’r yozmoqdaman,
mushuk uxlamokda,
quyosh issiq,
ko’p shukr, yashayapmiz.
Suvning shu’lasi urmoqda bizga chinorga, menga, mushukka,
quyoshga hamda umrimizga.
1958, 7 mart, Varshava — Shvider
* * *
Insonlarning qo’shiqlari o’zlaridan go’zal,
o’zlaridan umidli,
o’zlaridan ma’yus,
tag’in uzun umrli o’zlaridan.
Sevdim insonlardan ko’proq qo’shiqlarini.
Insonsiz yashay oldim,
qo’shiqsiz hech bir zamon.
Gulimni aldagan chog’larim bo’ldi,
qo’shig’ini hech bir zamon.
Hech bir zamon meni aldamadi qo’shiqlar ham.
Qo’shiqlarni angladim,
qaysi tilda aytilsa aytilsin.
Bu dunyoda totgan va ichganlarimning,
kezgan va to’zganlarimning,
ko’rgan va eshitganlarimning,
qo’l tekizgan va anglaganlarimning hech biri,
hech biri meni baxtiyor etmadi
qo’shiqlar qadar…
1960
* * *
Dunyoni beraylik bolalarga,
hech bo’lmasa bir kunginaga,
ola-bula pufakday beraylik, o’ynasinlar,
o’ynasinlar qo’shiqlar ayta-ayta
yulduzlarning orasida.
Dunyoni bolalarga beraylik,
kattakon bir olma kabi beraylik,
issikqina bir non burdasi kabi
xech bo’lmasa bir kunginaga to’ysinlar.
Dunyoni bolalarga beraylik,
bir kunlik ham bo’lsa o’rgansin
dunyo hamjihatlikni.
Bolalar dunyoni olajak qo’limizdan,
o’limsiz daraxtlar ekajaklar.
1962, 21 may, Moskva
* * *
Chinor bo’lsam, tin olsam ko’lankasida.
Kitob bo’lsam,
o’qisam uyqusiz kechalarimda ichim siqilmasdan.
Qalam bo’lmoq istamayman
o’z qo’limda hatto.
Eshik bo’lsam, yaxshilarga ochilsam,
yomonlarga yopilsam.
Deraza bo’lsam,
pardasiz va ikki qanoti ochiq deraza
va shaharni kiritsang xonamga.
So’z bo’lsam, chaqirsam haqlikka,
to’g’rilikka, go’zallikka.
So’z bo’lsam,
so’ylasam boshimdagi savdolarni yumshoqqina.
1962, 27 may, Moskva
Miraziz A’zam tarjimalari
PIROYA XONIMGA YOZILGAN MAKTUBLARDAGI
SHE’RIY PARCHALARDAN
22.09.1945.
Kitob o’qiyman:
ichida borsan,
qo’shiq tinglayman:
ichida borsan,
o’tirib non ushatsam,
ro’paramdasan,
ishlab o’tirganda,
yonginamdasan.
Sen har joyda «hoziru nozir»imsan,
gaplasholmaymiz
dardlasholmaymiz…
Sen mening sakkiz yillik bevamsan…
25.09.1945.
Eng go’zal dengiz:
ko’rib ulgurmaganing.
Eng go’zal farzand:
o’sib ulgurmagani.
Eng go’zal kunlarimiz:
yashab ulgurmaganimiz.
Va senga aytolmagan eng go’zal so’zim:
aytib ulgurmaganim.
6.10.1945.
Bulutlar karvoni suzilar:
xabarlarni ortib ustiga.
G’ijimlayman hali kelmagan
maktublarni qo’limda.
Yurak kipriklar uchida
yo’l qarab holsiz…
Hayqirmoq istaydi:
«Piroya, Piroya!..» deya.
27.10.1945.
Bir olmaning yarmi biz
yarmi bu ko’hna dunyo.
Bir olmaning yarmi biz
yarmi erur xaloyiq.
Bir olmaning yarmi sen
yarmi men
ikkovimiz…
8.11.1945.
Olisdagi shahrim tomlari ustidan
va Marmara dengizi ostidan o’tib
Kuzgi bog’lar, tuproqlar aro
ulug’vor va namli
tuyildi sasing.
Uch daqiqagina davom etdi bu.
Keyin, telefon zulmatga cho’mdi.
Ma’rufjon Yo’ldoshev tarjimasi
Bugun Bozor
Bugun bozor.
Bugun meni ilk daf’a quyoshga chiqardilar
Va men umrimda ilk bora ko’k yuzining
Bu qadar mendan olis,
Bu qadar moviy,
Bu qadar keng ekaniga shosharoq
O’rnimda dong qotdim.
So’nra yerga ohista cho’kdim,
Devorga suyandim.
Bu onda na to’lqinlar suroni,
Bu onda na g’avg’o, na hurriyat, na sevgilim.
Tuproq, quyosh va men…
Baxtiyor edim!
***
Kitob varoqlayman:
ichida sen borsan;
qo’shiq tinglasam,
yana sen…
Tamaddi qilaman o’tirib,
sen qarshimda o’tiribsan.
Ishlayman- sen…
Sen har yerda
hozir-u nozirimsan!
So’zlasha olmaymiz sening-la.
Eshita olmaymiz bir-birimizni.
Mana, sakkiz yilki,
sen o’zimning beva rafiqam.
SEVAMAN SENI
Sevaman seni
nonni tuzga botirib yegandek
kechalari otashda yonib uyg’onib
jo’mrakdan simirib suv sipqorgandek
Og’ir pochta o’ramini
qaydan nima bilmasdan
shoshilib, sevinib, tusmol ichinda ochgandek
sevaman seni
ilk daf’a tayyorada dengiz uzra uchgandek
Istanbulda yumshoq oqshom cho’karkan
ichimda bir nima jimirlagandek
sevaman seni
Yashayapmiz ming shukur degandek
MEN UCHUN SEN ENDI HAR KIM KABISAN
Ko’zlarim ko’zingda sevgilar sochmas
Ulardan qalbimda sezgilar kechmas
Ruhimni dol etdim senga navbat bas
Men uchun sen endi har kim kabisan
Yo’lingni poyladim toki tonggacha
Qochmoqdaman bugun sendan men inja
Yurakni tingladim va yetarlicha
Angladim sen endi har kim kabisan
Butkul unutdim men komil iymonim
Moziyga qorishdi ham ichgan ontim
Qalbimda sen uchun yo’qdir hech zorim
Men uchun sen endi har kim kabisan.
***
Dada!
har yilning boshida
sizga aytar
yolg’iz
so’zim bor:
«Sizni naqadar ko’p yaxshi ko’rsam
shu qadar
uzoq bo’lsin ko’rar umringiz…»
Dada!
Dadam, og’am mening, qondoshim, do’stim!
Na zulm, na o’lim, na qo’rquv
boshimni egolmas!
Faqat, sizning qo’lingizni o’pmoq uchun
egilar boshim.
Dadam, og’am mening, qondoshim, do’stim…
***
Qanday go’zal ishdir eslamoq seni:
o’lim va zafar xabarlari ichra,
qamoqda
va yoshim qirqni kechar ekan…
Qanday go’zal ishdir eslamoq seni:
unutilmish bir moviy ipakday qo’ling
va sochlaringning
vazmin yumshoqligi
jonim tubi — Istanbul tuprog’ining…
Ichimdagi ikkinchi bir inson kabidir
seni sevmoq saodati…
Barmoqlaring uchida qolgan
ifori sardunya yaprog’ining
iliq bir rohatbaxsh
va uyg’oq da’vati:
to’q qizil chiziqlar-la bo’linmish
issiq, quyuq qorong’ulik…
Qanday go’zal eslamoq seni:
yozmoq sen haqda,
to’lg’onib yotib qamoqda seni tushunmoq:
falon kun, falon yerda aytilgan so’z,
o’ziga begona
u tanish dunyo…
Qanday go’zal eslamoq seni.
Sen-chun og’ochlarni naqshlarman yana:
bir tortma,
bir uzuk
va bir kiyimlik nafis ipak to’qirman
va daf’atan sapchib o’rnimdan
derazamda temirlar-la qapishib
erkning sutdek oq moviyligiga
senga yozganlarimni baqira-baqira
o’qib berarman…
Qanday go’zal eslamoq seni:
o’lim va zafar xabarlari ichra,
qamoqda
va yoshim qirqni kechar ekan…
RAFIQAMGA MAKTUB
Yolg’izim mening!
So’nggi maktubingda:
«Boshim sirqirar, yuragim sarosar!» dersan.
«Seni ossalar, yo’qotsam seni», dersan,
«yashayolmam!»
Yasharsan, azizam,
qora bir dud kabi yoyilar yodim shamollarda;
yasharsan, qalbimning qizil sochli suluvi,
yigirmanchi asrda uzog’i bir yil kechar
o’limning achchiq uluvi.
O’lim
dorda tebrangan bir murda.
Bu o’limga bir turli rozi bo’lmaydir ko’nglim.
Biroq ishonki sen, sevikli,
bir faqir lo’lining
yungli, qora bir o’rgimchak yanglig’ qo’llari
solsa agar tomog’imga arqonni,
moviy ko’zlarida ko’rmoq uchun qo’rquvni
behuda ko’z tikarlar Nozimga!
So’nggi tongimning nim qorong’uligida
men do’stlarimni va seni ko’rurman
va yolg’iz
tugallanmay qolmish bir qo’shiq hajrini
qabrimga olib keturman…
Rafiqam mening!
Yuragi toza, oltin rangli,
ko’zlari boldan totli bolarim mening,
ne sababki yozdim senga qatlimni istashlarin,
sud ilk odimlarin og’ir tashladi
va bir sholg’om kabi uzmaslar
boshini odamning.
Tamom, bularni unut.
Bular uzoq bir ehtimol.
Puling bor bo’lsa agar menga bir ich kiyim ol,
tutdi oyog’imning siatik og’rig’i.
Yana unutmaki,
har dam yaxshilikni o’ylashi zarur
har mahbus rafiqasi
MASALLAR MASALI
Suv boshida turarmiz
chinor va men.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor va mening.
Suv jilvasi yog’ilar bizga,
chinor va menga.
Suv boshida turarmiz
chinor va men, yana bir mushuk.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor va mening, bir mushukning ham.
Suv jilvasi yog’ilar bizga,
chinor va menga, yana mushukka.
Suv boshida turarmiz
chinor, men, mushuk, yana quyosh ham.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor, men, mushuk, yana quyoshning.
Suv jilvasi yog’ilar bizga,
chinor, men, mushuk, yana quyoshga.
Suv boshida turarmiz
chinor, men, mushuk, quyosh, umrimiz.
Suvda aksimiz namoyon,
chinor, men, mushuk, quyosh, umrimizning ham.
Suv jilvasi yog’ilar bizga,
chinor, men, mushuk, quyosh, ham umrimizga.
Suv boshida turarmiz.
Avval mushuk ketar,
o’char suvdagi aksi.
So’ngra men ketarman,
o’char suvdagi aksim.
So’ngra chinor ketar,
o’char suvdagi aksi.
So’ngra suv ketar
quyosh qolar;
so’ngra u ham ketar…
Suv boshida turarmiz.
Suv sovuq,
Chinor ulug’,
Men she’r yozarman.
Mushuk mudraydi,
Quyosh qaynaydi.
Yashayapmiz, ming shukur.
Suv jilvasi yog’ilar bizga,
Chinor, men, mushuk, quyosh, ham umrimizga…
Rafiq Saydullo tarjimalari
