Фалсафа, тил, адабиёт, тарих ва маданият билан боғлиқ ўнлаб асарлар муаллифи, уста таржимон Ҳусайн Жамил Меричнинг кўзи болалигидан бери яхши кўрмас эди.1955-йилда Парижга бориб операция қилдиради, аммо шундан кейин бутунлай кўришдан маҳрум бўлади. Асарларини хотини Февзия хонимга айтиб туриб ёздирган.
ЖАМИЛ МЕРИЧ
СЎЗЛАР АБАДИЙ, СЎЗЛАР ЎТКИНЧИ…
Маъруфжон Йўлдошев таржимаси
Фалсафа, тил, адабиёт, тарих ва маданият билан боғлиқ ўнлаб асарлар муаллифи, уста таржимон Ҳусайн Жамил Мерич (Hüseyin Cemil Meriç) 1916-йилда Туркиянинг Райҳонли туманида дунёга келган. Бошланғич таълимни ўз қишлоғида тамомлаган. Ўрта таълимни француз тилига ихтисослашган Антакя Султоний мактабида олган. Шундан кейин Истанбул университетининг чет тиллар факултетида француз тили ихтисослиги бўйича ўқиган. 1946-йилдан 1974-йилгача Истанбул университетида ишлаб, талабаларга француз тилидан дарс берган. Жамил Меричнинг кўзи болалигидан бери яхши кўрмас эди. Шу боис 1955-йилда Парижга бориб операция қилдиради. Аммо операциядан кейин бутунлай кўришдан маҳрум бўлади. Асарларини хотини Февзия хонимга айтиб туриб ёздирган. Жaмил Мерич 1987-йилнинг 13-июнида вафот этган. Ундан, «Ҳинд адабиёти», «Нур шарқдан таралади», «Маданиятдан ирфонга» каби илмий рисолалар, «Ғордагилар», «Бу ўлка», «Қирқ омбор», «Бир фожианинг ҳикояси», «Кундалик» каби бадиий ва публисистик асарлар қолди. Қуйидаги ҳикматлар унинг асарларидан териб олинган:
• Илм ниҳоясиз кураш демакдир.
• Ўзни танимоқ, энг буюк маърифатдир.
• Қуёш дунёни нурафшон қилади, сўзлар эса халқни.
• Мутолаа икки руҳ орасидаги ошиқона мулоқотдир.
• Даҳолар – табиатнинг энг хавфли армуғонлари.
• Китобдан эмас, китобсизликдан қўрқинг.
• Туйғуларнинг асолати, таъсир кучи ва аниқлиги билан белгиланади.
• Тарихни омма билан шахс орасидаги мунтазам кураш яратади.
• Ҳар бир буюк инсон бағрида яшаган жамиятнинг ўгай ўғлидир.
• Таржимон “мукаммал”ни қидирган телба, “фалсафа тоши”ни топишга бел боғлаган кимёгардир.
• Ўз ҳақиқатини ўз сўзлари билан англатмоқ ҳар бир номусли қаламкашнинг виждоний бурчидир.
• Дин – ташналик, абадият соғинчи… Билим эмас, ишқ…
• Китоб истиқболга йўлланган мактубдир… Башанг кийинган ҳаяжон, мўмиёланган тафаккур…
• Севги ғалати бир олов. Сўнмасин десанг, бор будингни унга ташлашинг керак: вақтингни, ғурурингни, шуурингни…
• Ёруғликни қанчалик қидирмайлик, зеҳнимиздагидан ортиғини топишимиз маҳол.
• Ўрмонни кўрмадинг, дарахтни кўрмадинг, шамол учириб оёғинг остига ташлаган бир ҳовуч қуриган япроқни инсон тафаккурининг жами деб ўйладинг…
• Тушунча шубҳа билан бошланади.
• Тушунча зидди билан бутундир. Зид фикрларга қулоқни беркитмоқ, ўзни хатоларга маҳкум этмоқдир.
• Одамзод ёмон ўйинчоқлар пешидан югуришни тарк этмаган болага ўхшайди…
• Мажҳулга очилган эшиклардир, китоблар: эртакларга, сирларга, абадиятга…
• Тарих – муҳри бузилмаган хазина.
• Тарихнинг меъморидир исён: тақдирга, замонга, инсонга…
• Қомус миллатнинг номусидир.
• Эҳтимол, маданият ухлаб ётгандир, балки туш ҳам кўраётгандир…
• Расколников буҳрон қаршисидаги жамиятда ёлғиз эди, Достоевский каби.
• Ирфон камолот сари очилган эшик, меҳнат билан эришилган илм.
• Ирфон тафаккурнинг барча қутбларини бағрига сиғдира оладиган сўздир.
• Шарқнинг бутун даҳолари орасидан ғарбнинг ёқтиргани Зардушт бўлди.
• Буюк ёзувчи ичидан келган овозни тарошламай, қандай бўлса шундай ҳайқирган инсондир. Буюк ёзувчилар сўз қўллашда авом савияси билан ҳисоблашмайдилар.
• Яшамоқ яраланмоқдир. Яраланмоқ ҳам гўзал.
• Бир-бирини тўлиқ такрорлайдиган икки сўзни на бир тилда, на икки фарқли тилда учратиш мумкин.
• Сўзлар сенинг юлдузларингдир. Сўзлар… Сўйла, хиром айласин, олов сочларин ёйиб хаёлларнинг беадоқ боғида. Сўз ўрмонда ухлаб ётган дилбар. Шоир олислардан келган шаҳзода. Шундай севгинки, сўзларни. Сенга етсин улар. Юлдузлар Тангрига етганмикан? Сўзлар менинг сувдаги соям, силолмайман уларни, ўполмайман. Давлатдир сўзлар, муҳташам ва муҳтарам. Кўнгилдан кўнгилга кўприк, асрдан асрга зина. Ўз аксимга маскан дарёдир сўзлар. Сўзлар абадий, сўзлар ўткинчи.
Манба: www.marufjonyuldashev.com
JAMIL MERICH
SO‘ZLAR ABADIY, SO‘ZLAR O‘TKINCHI…
Ma’rufjon Yo’ldoshev tarjimasi
Falsafa, til, adabiyot, tarix va madaniyat bilan bog‘liq o‘nlab asarlar muallifi, usta tarjimon Husayin Jemil Merich (Hüseyin Cemil Meriç) 1916-yilda Turkiyaning Rayhonli tumanida dunyoga kelgan. Boshlang‘ich ta’limni o‘z qishlog‘ida tamomlagan. O‘rta ta’limni fransuz tiliga ixtisoslashgan Antakya Sultoniy maktabida olgan. Shundan keyin Istanbul universitetining chet tillar fakultetida fransuz tili ixtisosligi bo‘yicha o‘qigan. 1946-yildan 1974-yilgacha Istanbul universitetida ishlab, talabalarga fransuz tilidan dars bergan. Jamil Merichning ko‘zi bolaligidan beri yaxshi ko‘rmas edi. Shu bois 1955-yilda Parijga borib operatsiya qildiradi. Ammo operatsiyadan keyin butunlay ko‘rishdan mahrum bo‘ladi. Asarlarini xotini Fevziya xonimga aytib turib yozdirgan. Jemil Merich 1987-yilning 13-iyunida vafot etgan. Undan, «Hind adabiyoti», «Nur sharqdan taraladi», «Madaniyatdan irfonga» kabi ilmiy risolalar, «G‘ordagilar», «Bu o‘lka», «Qirq ombor», «Bir fojianing hikoyasi», «Kundalik» kabi badiiy va publisistik asarlar qoldi. Quyidagi hikmatlar uning asarlaridan terib olingan:
• Ilm nihoyasiz kurash demakdir.
• O‘zni tanimoq, eng buyuk ma’rifatdir.
• Quyosh dunyoni nurafshon qiladi, so‘zlar esa xalqni.
• Mutolaa ikki ruh orasidagi oshiqona muloqotdir.
• Daholar – tabiatning eng xavfli armug‘onlari.
• Kitobdan emas, kitobsizlikdan qo‘rqing.
• Tuyg‘ularning asolati, ta’sir kuchi va aniqligi bilan belgilanadi.
• Tarixni omma bilan shaxs orasidagi muntazam kurash yaratadi.
• Har bir buyuk inson bag‘rida yashagan jamiyatning o‘gay o‘g‘lidir.
• Tarjimon “mukammal”ni qidirgan telba, “falsafa toshi”ni topishga bel bog‘lagan kimyogardir.
• O‘z haqiqatini o‘z so‘zlari bilan anglatmoq har bir nomusli qalamkashning vijdoniy burchidir.
• Din – tashnalik, abadiyat sog‘inchi… Bilim emas, ishq…
• Kitob istiqbolga yo‘llangan maktubdir… Bashang kiyingan hayajon, mo‘miyolangan tafakkur…
• Sevgi g‘alati bir olov. So‘nmasin desang, bor budingni unga tashlashing kerak: vaqtingni, g‘ururingni, shuuringni…
• Yorug‘likni qanchalik qidirmaylik, zehnimizdagidan ortig‘ini topishimiz mahol.
• O‘rmonni ko‘rmading, daraxtni ko‘rmading, shamol uchirib oyog‘ing ostiga tashlagan bir hovuch qurigan yaproqni inson tafakkurining jami deb o‘ylading…
• Tushuncha shubha bilan boshlanadi.
• Tushuncha ziddi bilan butundir. Zid fikrlarga quloqni berkitmoq, o‘zni xatolarga mahkum etmoqdir.
• Odamzod yomon o‘yinchoqlar peshidan yugurishni tark etmagan bolaga o‘xshaydi..
• Majhulga ochilgan eshiklardir, kitoblar: ertaklarga, sirlarga, abadiyatga…
• Tarix – muhri buzilmagan xazina.
• Tarixning me’moridir isyon: taqdirga, zamonga, insonga…
• Qomus millatning nomusidir.
• Ehtimol, madaniyat uxlab yotgandir, balki tush ham ko‘rayotgandir…
• Raskolnikov buhron qarshisidagi jamiyatda yolg‘iz edi, Dostoyevskiy kabi.
• Irfon kamolot sari ochilgan eshik, mehnat bilan erishilgan ilm.
• Irfon tafakkurning barcha qutblarini bag‘riga sig‘dira oladigan so‘zdir.
• Sharqning butun daholari orasidan g‘arbning yoqtirgani Zardusht bo‘ldi.
• Buyuk yozuvchi ichidan kelgan ovozni taroshlamay, qanday bo‘lsa shunday hayqirgan insondir. Buyuk yozuvchilar so‘z qo‘llashda avom saviyasi bilan hisoblashmaydilar.
• Yashamoq yaralanmoqdir. Yaralanmoq ham go‘zal.
• Bir-birini to‘liq takrorlaydigan ikki so‘zni na bir tilda, na ikki farqli tilda uchratish mumkin.
• So‘zlar sening yulduzlaringdir. So‘zlar… So‘yla, xirom aylasin, olov sochlarin yoyib xayollarning beadoq bog‘ida. So‘z o‘rmonda uxlab yotgan dilbar. Shoir olislardan kelgan shahzoda. Shunday sevginki, so‘zlarni. Senga yetsin ular. Yulduzlar Tangriga yetganmikan? So‘zlar mening suvdagi soyam, silolmayman ularni, o‘polmayman. Davlatdir so‘zlar, muhtasham va muhtaram. Ko‘ngildan ko‘ngilga ko‘prik, asrdan asrga zina. O‘z aksimga maskan daryodir so‘zlar. So‘zlar abadiy, so‘zlar o‘tkinchi.
Manba: www.marufjonyuldashev.com
