Абу Али ибн Сино “ат-Танбеҳ ва-л-Ишорот» асарида ёзади: «Агар сен мусаффо қалбларга роҳат бағишловчи “Саламон ва Ибсол”  қиссасини эшитиш бахтига мушарраф бўлсанг, билгилки, Саламон – сенинг бир ўхшашинг ва Ибсол сен тасаввуф тариқатида эришадиган юксак даражангдир. Агар сен дарвишлар аҳлидан бўлсанг, бу мажоз, масалнинг маъноларини тушуна оласан..»

АБУ АЛИ ИБН СИНО
САЛОМОН ВА ИБСОЛ
Абдусодиқ Ирисов таржимаси

Ўтган замонларда Саломон деган кишининг бир ота ва бир онадан туғишган укаси бор эди. Саломон укасини ўз ўғлидай тарбиялади ва юриш-туришида ножўялик топмай, унга одамлар биладиган ва ўргатадиган ҳамма фанлардан таълим берди.

Тангри унга гўзал кўрк ва шайдойи ҳусн берди. Бола балоғатга етгач, шайтон янгасининг кўзини унга буриб юборди, кетидан кўнглини ҳам унга боғлади. Хотин унга ошиқ бўлиб қолдию, ўз дардини нчига сиғдиришга чидай олмади.

Бир куни Саломонга хотини шундай деди:
— Уканг Ибсол, сўзсиз, олижаноб бола, у сенга ўз фарзандингдек яқин. Унинг дину диёнати устивор, яхши хулқли қилиб етиштирдинг. Энди, уни менинг олдимда, болаларингга қўшиб қўйгин, уларга хулқу одоб ва яхши феъл-атворлардан ўргатсин.

Саломон, хўб, сен айтгандай бўлади, деди.

Кейин Саломон Ибсолга ҳар бир пайшанба ва жума кунлари янга қасрга келиб туришни тайинлади. Бунда Ибсол бирор шумлик борлигини сезиб қолади ва Саломонга шундай дейди:

— Э, ака, мен қаёқдаю, қасрдаги хотинлар қаёқда! Мен бу ишни кўнгилдагидек бажо келтиролмайман. Болаларингга ўзинг бош бўлиб, назорат қилиб турсанг, зарур бўлганда мен улардан хабар олиб турсам, бу дурустроқ ва яхшироқ бўларди.

Укасининг бу гапларини эшитган Саломон укасига:
— Бу гапинг дурустку-я, лекин янганг сен билан хурсанд бўлади,— деди,— очиқ юз билан унинг олдига кириб турсанг, у буни хуш кўради. Шундай қилсанг, сенга у яхши илтифотлар қилади, сендан хурсанд бўлади. Кўнгли кўтарилиб, сенга совғалар беради. Сен ҳам энди шўртумшуқлик қилиб, янгангдан ўзингни олиб қочмагин-да. Ахир у сени ўз бағрида катта қилди, сен бола эдинг, у сенга оналик кўзи билан қаради. Сен ҳам энди қўлингдан келадиган ёрдамингни аямай, уни хурсанд қилгин-да.

Шундай қилиб, воқеа айтгандай бўлиб, Ибсол янгасининг хонасига киргач, қанчадан-қанча тиллаю қимматбаҳо нарсалар сочилиб ётганини кўрди. Шайтон хотиннинг болага бўлган муҳаббатини яна ҳам ошириб юборган эди, хотин қайнисига устма-уст гавҳар ва дурлар қадалган ипаклик саруполар қўйди.

Аёл ўзини Ибсолга энг яқин қилиб кўрсатиб, бу ҳаракатига уни ишонтирмоқ учун ўзини вазмин тутиб турди, тилига эрк бермади, зўрма-зўраки бўлса ҳам ўзини тутиб туришга уринди. Натижада Ибсол ўзининг алданганига фаросати етмай, хотиннинг хатти-ҳаракатини самимий деб билди, унга меҳрибонлик қилаётганлигига шубҳа қилмади.

Ниҳоят хотин уни бир неча марта шундай синаб кўриб, хотиржам бўлиб, кўнгли жойига тушгач, хилватда унга дилидаги сирини очиб шундай деди:
— Э, Ибсол, тангрининг тақдир қилгани бўлади, мен ва сен яратилишимиздан олдин, мен сени севишим белгиланиб қўйилган. Тангри таолонинг тақдир қилгани шу. Рабб ул-оламиннинг тақдиридан қочиб қутуладиган одам ҳам, қочадиган жой ҳам йўқ.

Янгадан бу гапларни эшитган Ибсол ҳайрон бўлганича, бошини қуйи солди. Қўлини тангридан берилган ва шу ҳолга тушишга сабаб бўлган чиройли юзига уриб, энди нима қилсамикин, деб чуқур ўйга чўмиб қолди.

Кейин у ўзича ўйланиб қолиб айтди: «Агар мен унинг талабига очиқ-ойдин буйсунмасам, мендан бурунги ростгўйларга хотинлар макр қилганидек, бу ҳам менга макр қилиши мумкин. Агар Тангрим ва акам раъйига қарши иш қилиб, хотинга ширин сўзларимни айтсам, амалга ошмайдиган ваъда устидан чиққан бўлишимдан қўрқаман. Э, Тангрим, менга ўзинг йўл кўрсат, кушойиш бер!»

Хотиннинг олдига киришни Ибсолнинг кўнглига солдик. Шундан кейин хотин олдига кириш фикри Ибсол хаёлидан кечди. Кейин Ибсол ўзига-ўзи шундай деди: «Тақдир шу экан, энди пешонамда ёзилганидан бўлак ҳеч нарса бўлмайди».

Кейин хотинга қараб, тангрининг тақдирини кутгин, балки у сендан бу фикрни кайтарар ёки бошқа бирор иш қилишга менга йўл-йўриқ кўрсатар, деди. Э, Тангрим, ўзинг кушойиш бер, ўзинг ярлақа. У ўзича айтди:

«Э, Тангрим, қалбимни ихтиёрингга топширдим, уни ўзинг рози бўлган нарсага барқарор қил. Бу дунё ва охиратда менинг ягона вакилимсан, илойим сен хотинларни менинг устимдан хўжайинлик қилишига йўл қўйма!»

Ибсолнинг юқорида, тангри тақдирини кутиб тур, деб хотинга айтган гапи унинг ўйлаб қўйган ҳийлаю макрини бузгач, хотин бирмунча қизишди ва йиғламсираб қизарган кўзларини ундан ўгирди. Хотин қайнисидан аразлади. Ибсол тағин хотин дод-вой солмасин учун бу гап билан ўз муддаосини яширди ва вақти-вақти билан унинг ҳузурига кириб турадиган бўлди. Бунинг натижасида хотин бир қанча вақт сабр қилиб юриб, унга қайтиб гинахонлик қилмай қўйди. Бу билан хотин гўё Ибсолдан тийилгандай бўлди. Ибсол бўлса шундай бўлганидан хурсанд бўлиб, Тангрига шукурлар қиларди.

Кўп ўтмасданоқ хотин қалби исён қилиб, Ибсол ишқи уни яна ўзига тортаётгандай бўлди. Шу пайтда, унинг кўнгли чопиб, Ибсол бўйнига қўлини ташлади. Шунда Ибсол хотинни жеркиб берди; шу билан Ибсол хотиндан юз ўгирди, хотин эса ўз ишқида жафо чекиб юрди. Шу тариқа Ибсол хотиндан бир оз узоқлашди, хотин эса ноқулай ҳолатга тушиб катта-катта қасамлар ичди ва шундай деди:

— Ростини айтсам, сени синаб кўрмоқчи эдим, ундан бўлак мақсадим ҳам йўқ эди, йигитликнинг энг авж пайтида бўла туриб қилаётган тақвойингнинг сабабини билгани шундай қилган эдим, натижада, сенинг чинакам тақводорлигингга ишондим. Эгамга қасам ичиб айтаманки, бу воқеадан кейин қулоғинг хафа қиладиган нарсани мендан эшитмайди.

У шу дақиқада бир кунмас-бир кун ўз қасамини бузишини ва алдаш нияти борлигини яшириб турарди. Хотин эрига айтди:

— Мен уканг Ибсолни йигитлар айни етилаётган пайтда синаладиган йўл билан синадим. Уни номусли эканини билсам, синглимни олгин, деб айтмоқчи эдим; синглим билан бирга жуда кўп сеп ҳам юбормоқчи эдим. Уни синаб кўриб, маъқул топдим, энди синглимни унга никоҳлаб бермоқчиман. Зора бу иш тангримга хуш келиб, доимий осойишталик бахш этса.

Кейин хотин ўз синглисига кенгашиб айтди:
— Агар сен олдингга келган Ибсолдек меҳмонингга севилиб қолсанг, менга ҳам у билан бирга бўлишга рухсат берасанмн? Мен буни унга айтмайман, ўзи ҳам сезмайди. Мен уни ўзимга керак бўлгани учунгина сенга танлаяпман. Агар хоҳласанг, шунга рози бўласан, хоҳламасанг буни сендан қайтараман, яна ўзинг биласан.

Хотин келиб Ибсолга айтди:
— Синглим уятчан, ҳали эр кўрмаган, сен уни хурсанд қил, олдига тим-қоронғу кечада кир; то танишиб, бир ой ўтмагунча, ундан бир оғиз ҳам сўз сўрама.

Хотин дарров синглиси ётадиган жойга бориб ётди.

Ибсол, ҳали кўнглидаги шубҳаси кетмасданоқ, қоронғу кечада хотин олдига кирган заҳоти янга уни бағрига босишдан ўзини тиёлмади.

У: «Ҳей»,— деб қаттиқ бақириб юборди, кейин унга айтди:
— Агар сен уятчан қиз бўлганингда эдинг, эр кишидан олдин талпинмасдинг, сен бошқа бўлсанг керак.

Ана шу пайтда чақмоқ чақадиган тизма булутлардан бир қисмини пайдо қилдик. У булут чақмоқ чақиб Ибсолга хотин юзини кўрсатди. Ибсол норози бўлганича у ердан қочиб чиқиб кетди.

Ибсол жуда довюрак, паҳлавон йигит эди. У бирон аскар устига юриш қилганида уни несу нобуд қилмай қўймасди. У аскарлари кўп лашкар устига бостириб келганида уларни ер билан яксон қилар, уларни теварак-атрофга тумтарақай қилмасдан қўймасди.

Унинг ўзини довюрак, хулқи атворини расо ва ўзини эса яширин илмларга ошно қилган эдик. У ўша яширин илмларни очди.

Ибсол, хотин мени унутар, деган умидда акаси ва янгаси даргоҳини бир қанча вақт ташлаб кетмоқчи бўлди, кейин бориб акасига айтди:
— Сенга Машриқдан тортиб Мағрибгача бўлган ўлкаларни фатҳ қилиб, Тангри динини кофирларга ёйсам, нима дейсан? Зора, Тангрим менга ёрдам берса.

Саломон укасининг гапини маъқул кўриб, рози бўлди.

Кейин Ибсол Қутб томондаги ўлкаларга юриш қилди. Ундан кейин Шарқ томондаги ўлкаларни босиб олишга жазм этди. У энг иззатли ва энг кучли халқни қидириб бориб, улар устидан ҳукмдорлигини ўрнатмоқчи бўлди. Кейин Қай ўлкаларига, ундан кейин то Чингача бўлган, унинг орқа томонларига ва бу ўлкага ёндаш Ҳинд ўлкаларига юрди. Кейин акасининг ўлкалари чегарасига етиб, акаси эгаллаёлмаган ўлкаларни то Рофидонгача фатҳ қилди. Кейин кемага миниб, денгизга тушади. Кейин ортга қайтиб, кунчиқиш томонга қараб йўл олади. Қатор оролларга дуч келади ва қирғоқ бўйлаб юради. Шундай қилиб, кунчиқиш оролларини олиб бўлгач, яна бошқа томонга бурилиб, у ерда ҳам ўшандай иш қилди. Ниҳоят, Ҳумр ўлкаларига етиб, денгиздан қуруқликка чиқади ва у баъзи гуруҳларни бирин-кетин қўлга олиш учун уларнинг ерларини ахтаради. Кейин Тайҳо чўлларга кириб, то чуқур денгизга боргунча йўлларни улардан тозалади. Улар билан уришиб, подшоҳларини асир олди. Ундан кейин соҳил бўйлаб чуқур денгизни Аҳзомгача ёриб ўтишдан олдин Сабта мамлакатларига йўл олди. У текисликларда тошқин бўлиб, ундаги мамлакатларни босиб ўтди. Кейин шимол денгизлари бўйлаб шарқ томонга узоқ йўл юрди ва ниҳоят, кетган жойига қайтиб келди. У ўзича, энди хотин мени унутган бўлса керак, ҳатто эсламаса ҳам керак, деб ўйлаган эди.

Ибсол Ҳофиқонга эга қилганимиз Зулқарнайн подшоҳларнинг энг аввалгиси эди. Сўнгра Ибсол акасининг олдига йўл олди. Ибсол бутун уфқни тим-қоронғулик босганда акаси олдига қайтиб келди.

У акасига айтди:
— Э, ака, сенга фатҳ қилиб берган ўлкаларим кўзимга тупроқдан илашган бир гардча ҳам эмас. Менга уни мутлоқ қадри йўқ. Мен фатҳ қилган мамлакатларга эга бўлган тоифа аҳволидан хабардор бўлган киши ерни ва ерда бор нарсаларни назар-писанд қилмайди.

Хотин Ибсолнинг сафардан қайтиб келганини эшитгач, устомонлик қилиб, қучоқламоқчи бўлиб унга қулочини ёзди. Бу ҳаракати билан у гўё унга ишқивозлик қилмаётгандай бўлиб кўринмоқчи эди.

Ибсол хотинга айтди:
— Салом, Тангрим сени пок сақласин, менга яқинлашма! Мен ўша билганинг Ибсолман. Тангрим рабб ул-оламийн ўз паноҳида асрасин, барча ёмон кирдикорларни ўзи аритсин. Эгамга таваккул қиламан.

Саломон хонадонига бобилликлардан душман чиқиб, уларнинг қўри қутларини тугатадиган бўлди. Уларнинг жазосини бермоқ учун акаси Ибсолни ўша томонга юбормоқчи бўлиб, унга аскар тўплаб берди. Хотин эса Ибсолни унутиб, унга яқинлаша олмаслигига кўзи етди. Натижада хотин Саломон аскар бошлиқларига хазинадан пора бериб, Ибсолни боши берк кўчага киргизиб, душманга рўпара қилишга ва ўзлари унинг кўзига кўринмай кетиб қолишларини тайинлади. Ибсол қочиб кетиши мумкин бўлган ҳар бир йўл душман аскарлари томонидан тўсиб қўйилган бўлиши керак эди. Хотин лашкарбошиларга шуларни шарт қилиб қўйди; Ибсол аскарларга қаршилик қилмоқчи бўлса, улар уни қийма-қийма қилиб ташлашлари керак.

Хотин аскарларга нима буюрган бўлса, улар ўшани қилдилар.

Агар биз унинг бошидан бахтсизликни кўтармаганимизда, қиличлар Ибсолни бўлиб ташлаб, соғ қўймаган бўлар эди. Улар Ибсолни қонга бўяб ташлаб кетишди. У хўрланиб қолди. Биз уларни Ибсол аҳволидан бехабар қолдирдик. Кейин улар устига жуда ҳам ивитадиган ёмонлик ёмғирини ёғдирдик. Унга ваҳший ҳайвонларнинг энг ғамхўри бўлган — оқ кийикни эмизувчи қилиб юбордик. Кийикнинг унга меҳри келиб, Ибсол оғзига ўз эмчагини солди ва шундай қилиб у бирмунча вақт кийикни эмди.

Ибсолнинг акаси душманлар томонидан ўраб олиниб, унинг ҳукмронлнги кучсизланиб қолган ва укаси Ибсолни йўқотганидан қайғу-ҳасратда ранги сомон бўлган эди.

Ибсол ўзига келиб, дуч келган кишидан сўраб-суриштириб бошига тушган кулфатлардан огоҳ бўлди, уни қийин аҳволга ташлаб кетган аскарлар тўдасининг кетиб қолганини билгач, жуда ҳам афсусланди.

— Э, Тангрим, ўзинг менга кўмак бер. Сен менга меҳрибонсан, менга берган неъматингни санаб тугатолмайман; менга чексиз меҳрибонлик қилдинг!—деб Яратганга нолиди, унинг меҳрибонлигига шукрона билдирди.

Шундан кейин у акасининг ўлкаси томон йўл олиб, ниҳоят, акасига душман қўллари етаёзганда юртига етиб келди. Шунда Ибсол акасига меҳрибонлик қилиб:

— Мен уканг Ибсолман, сен гирифтор бўлган балони сендан даф қилишим ва балога тўғаноқ бўлишим учун тангрим мени олдингга юборди,— деди.

Саломон Ибсолга пароканда бўлган қавмларни керакли озиқ-овқатлари билан йиғиб берди. Ибсол шаҳар чеккасига, аскарлар олдига чиқиб айтди:
— Мана мен, хизматингизга тайёр ўша Ибсолман. Тангрим мени соғайтирди. У энг кароматли ва раҳмдил. У ваъдасига энг садоқатли ва энг вафоли ёрдамчи ва қодир, меҳрибон ва шифо берувчи. Ҳар қандай махфий нарсалар ҳам унга аёндир.

Ибсол одамларининг юраклари довланиб, душманлар билан курашиш учун тўпландилар, дилларида ҳеч бир хавф қолмади. Душманни ўз ерларидан суриб чиқардилар, душманлар қочиша бошлагач, уларнинг рўпараларидан чиқиб қаршилик қилдилар, ниҳоят, уларни енгиб, уларга қаттиқ шикаст етказдилар. Ҳали етилмаган экинларни ўргандек қириб ташладилар.

Ибсол урушга шундай киришдики, ўз қўли билан ҳатто душман тўдаларннинг улуғини асир қилиб олди. Кейин у Бобилга қараб юрди. Бобил Ибсолга дарҳол муяссар бўлди. Кон ва бойликларининг ҳаммаси Ибсол қўлига кирди ва ҳамма томонларга Ибсол овозаси тарқаб, шону шавкати зўрайди. Ибсол садоқатли, тақводор ва номусли подшоҳ эди.

Шундай қилиб, Ибсол ўз акаси олдига қайтиб келса, хотин уни очиқ-ойдин алдаш пайига тушиб, бу ишга қаттиқ киришади. Ниҳоят, Ибсолни алдай олмаслигига кўзи етгач, хотин энди ҳинд сунбули дорисидан ёки зараб ул азрақдан Ибсолга ичиринглар, деб ошпаз ва дастёрга буюради. Иккови хотиннинг буйруғини бажо келтириб, унга миқдоридан кўпроқ заҳар ичиришади. Бу тадбир сабрли кишиларни ҳам бесабр қилди, кўпчиликни мусибатга чўмдирди. Бундан ҳатто ер титраёзди; ер юзидаги ҳар бир жонли нарса Ибсолнинг ҳалок бўлишидан ғаму ҳасратга тушиб, ҳатто Ибсолнинг ўзи эгалик қилган мамлакатлардаги ва қилич билан қўлга олган юртлардаги кишилар ҳам ҳасратланиб, бу иш содир бўлганидан ғазабга келишди. Чунки Ибсол ҳар бир жонлининг назарида энг олижаноб, асл инсон, билим-маърифатли улуғ киши тимсоли эди.

Шундан кейин акаси бутун қулларидан воз кечди. У қулларини озод қилиб, уларга худди ўз қариндош-уруғларидек илтифот қилди…

Шундай қилиб, тангри Саломонга бир ҳукм орқали хотинининг бу қилган ишини ошкор қилди. Натижада унга хотин, ошпаз, овқат ташувчилар томонидан қилинган махфий ишлар маълум бўлди. Улар зулм қилувчи киши учун биздаги бор бўлган азобу уқубатларни билмадилар. Уларнинг учаласига ҳам Ибсолга ичирилгандек ҳўплаб заҳар ичирилди. Уларнинг учаласи ҳам ўлиб, ўз жойларидаёқ чириб кетдилар. Бундайларнинг ҳар бир қилган ишларига яраша жазоимиз ҳам бор. Биз кичик ва катта гуноҳлардан бехабар эмасмиз. Аниқ ҳисобланмаган ҳеч бир нарса йўқ. Қайси бир дўстимизни ҳузуримизда бор ҳукмлардан истагани билан имтиҳон қилсак, у сабр қилса, шунга яраша мукофотга сазовор бўлади. Озмунча кишилар ўлдирилмаганмиди-ю, озмунчаси шаҳид қилинмаганмиди?!

Ҳар бир жон эгаси учун маълум муддат бор. Даҳрга қазо чиқаришдан олдин биз ҳар бир жон учун маълум бир муддат ўлчаб берганмиз ва буни қазо китобида ёзганмиз. Бу ўша ўлчаб берган муддатдан ортиқча бўлмайди. Энди раббингга таваккул қил! Раббинг сен эшитган ва билган кишилардан ҳеч бирига қилмаган инъомларини сенга қилмадими?! Сен ўрганишинг керак бўлган ҳар бир жойда ҳақ нима эканини очиб кўрсатди. Сени ҳақ йўлга йўллади ва сенга ҳамма ёрдамини кўрсатди .

ABU ALI IBN SINO
SALOMON VA IBSOL
Abdusodiq Irisov tarjimasi

O’tgan zamonlarda Salomon degan kishining bir ota va bir onadan tug’ishgan ukasi bor edi. Salomon ukasini o’z o’g’liday tarbiyaladi va yurish-turishida nojo’yalik topmay, unga odamlar biladigan va o’rgatadigan hamma fanlardan ta’lim berdi.

Tangri unga go’zal ko’rk va shaydoyi husn berdi. Bola balog’atga yetgach, shayton yangasining ko’zini unga burib yubordi, ketidan ko’nglini ham unga bog’ladi. Xotin unga oshiq bo’lib qoldiyu, o’z dardini nchiga sig’dirishga chiday olmadi.

Bir kuni Salomonga xotini shunday dedi:
— Ukang Ibsol, so’zsiz, olijanob bola, u senga o’z farzandingdek yaqin. Uning dinu diyonati ustivor, yaxshi xulqli qilib yetishtirding. Endi, uni mening oldimda, bolalaringga qo’shib qo’ygin, ularga xulqu odob va yaxshi fe’l-atvorlardan o’rgatsin.

Salomon, xo’b, sen aytganday bo’ladi, dedi.

Keyin Salomon Ibsolga har bir payshanba va juma kunlari yanga qasrga kelib turishni tayinladi. Bunda Ibsol biror shumlik borligini sezib qoladi va Salomonga shunday deydi:

— E, aka, men qayoqdayu, qasrdagi xotinlar qayoqda! Men bu ishni ko’ngildagidek bajo keltirolmayman. Bolalaringga o’zing bosh bo’lib, nazorat qilib tursang, zarur bo’lganda men ulardan xabar olib tursam, bu durustroq va yaxshiroq bo’lardi.

Ukasining bu gaplarini eshitgan Salomon ukasiga:
— Bu gaping durustku-ya, lekin yangang sen bilan xursand bo’ladi,— dedi,— ochiq yuz bilan uning oldiga kirib tursang, u buni xush ko’radi. Shunday qilsang, senga u yaxshi iltifotlar qiladi, sendan xursand bo’ladi. Ko’ngli ko’tarilib, senga sovg’alar beradi. Sen ham endi sho’rtumshuqlik qilib, yangangdan o’zingni olib qochmagin-da. Axir u seni o’z bag’rida katta qildi, sen bola eding, u senga onalik ko’zi bilan qaradi. Sen ham endi qo’lingdan keladigan yordamingni ayamay, uni xursand qilgin-da.

Shunday qilib, voqea aytganday bo’lib, Ibsol yangasining xonasiga kirgach, qanchadan-qancha tillayu qimmatbaho narsalar sochilib yotganini ko’rdi. Shayton xotinning bolaga bo’lgan muhabbatini yana ham oshirib yuborgan edi, xotin qaynisiga ustma-ust gavhar va durlar qadalgan ipaklik sarupolar qo’ydi.

Ayol o’zini Ibsolga eng yaqin qilib ko’rsatib, bu harakatiga uni ishontirmoq uchun o’zini vazmin tutib turdi, tiliga erk bermadi, zo’rma-zo’raki bo’lsa ham o’zini tutib turishga urindi. Natijada Ibsol o’zining aldanganiga farosati yetmay, xotinning xatti-harakatini samimiy deb bildi, unga mehribonlik qilayotganligiga shubha qilmadi.

Nihoyat xotin uni bir necha marta shunday sinab ko’rib, xotirjam bo’lib, ko’ngli joyiga tushgach, xilvatda unga dilidagi sirini ochib shunday dedi:
— E, Ibsol, tangrining taqdir qilgani bo’ladi, men va sen yaratilishimizdan oldin, men seni sevishim belgilanib qo’yilgan. Tangri taoloning taqdir qilgani shu. Rabb ul-olaminning taqdiridan qochib qutuladigan odam ham, qochadigan joy ham yo’q.

Yangadan bu gaplarni eshitgan Ibsol hayron bo’lganicha, boshini quyi soldi. Qo’lini tangridan berilgan va shu holga tushishga sabab bo’lgan chiroyli yuziga urib, endi nima qilsamikin, deb chuqur o’yga cho’mib qoldi.

Keyin u o’zicha o’ylanib qolib aytdi: «Agar men uning talabiga ochiq-oydin buysunmasam, mendan burungi rostgo’ylarga xotinlar makr qilganidek, bu ham menga makr qilishi mumkin. Agar Tangrim va akam ra’yiga qarshi ish qilib, xotinga shirin so’zlarimni aytsam, amalga oshmaydigan va’da ustidan chiqqan bo’lishimdan qo’rqaman. E, Tangrim, menga o’zing yo’l ko’rsat, kushoyish ber!»

Xotinning oldiga kirishni Ibsolning ko’ngliga soldik. Shundan keyin xotin oldiga kirish fikri Ibsol xayolidan kechdi. Keyin Ibsol o’ziga-o’zi shunday dedi: «Taqdir shu ekan, endi peshonamda yozilganidan bo’lak hech narsa bo’lmaydi».

Keyin xotinga qarab, tangrining taqdirini kutgin, balki u sendan bu fikrni kaytarar yoki boshqa biror ish qilishga menga yo’l-yo’riq ko’rsatar, dedi. E, Tangrim, o’zing kushoyish ber, o’zing yarlaqa. U o’zicha aytdi:

«E, Tangrim, qalbimni ixtiyoringga topshirdim, uni o’zing rozi bo’lgan narsaga barqaror qil. Bu dunyo va oxiratda mening yagona vakilimsan, iloyim sen xotinlarni mening ustimdan xo’jayinlik qilishiga yo’l qo’yma!»

Ibsolning yuqorida, tangri taqdirini kutib tur, deb xotinga aytgan gapi uning o’ylab qo’ygan hiylayu makrini buzgach, xotin birmuncha qizishdi va yig’lamsirab qizargan ko’zlarini undan o’girdi. Xotin qaynisidan arazladi. Ibsol tag’in xotin dod-voy solmasin uchun bu gap bilan o’z muddaosini yashirdi va vaqti-vaqti bilan uning huzuriga kirib turadigan bo’ldi. Buning natijasida xotin bir qancha vaqt sabr qilib yurib, unga qaytib ginaxonlik qilmay qo’ydi. Bu bilan xotin go’yo Ibsoldan tiyilganday bo’ldi. Ibsol bo’lsa shunday bo’lganidan xursand bo’lib, Tangriga shukurlar qilardi.

Ko’p o’tmasdanoq xotin qalbi isyon qilib, Ibsol ishqi uni yana o’ziga tortayotganday bo’ldi. Shu paytda, uning ko’ngli chopib, Ibsol bo’yniga qo’lini tashladi. Shunda Ibsol xotinni jerkib berdi; shu bilan Ibsol xotindan yuz o’girdi, xotin esa o’z ishqida jafo chekib yurdi. Shu tariqa Ibsol xotindan bir oz uzoqlashdi, xotin esa noqulay holatga tushib katta-katta qasamlar ichdi va shunday dedi:

— Rostini aytsam, seni sinab ko’rmoqchi edim, undan bo’lak maqsadim ham yo’q edi, yigitlikning eng avj paytida bo’la turib qilayotgan taqvoyingning sababini bilgani shunday qilgan edim, natijada, sening chinakam taqvodorligingga ishondim. Egamga qasam ichib aytamanki, bu voqeadan keyin qulog’ing xafa qiladigan narsani mendan eshitmaydi.

U shu daqiqada bir kunmas-bir kun o’z qasamini buzishini va aldash niyati borligini yashirib turardi. Xotin eriga aytdi:

— Men ukang Ibsolni yigitlar ayni yetilayotgan paytda sinaladigan yo’l bilan sinadim. Uni nomusli ekanini bilsam, singlimni olgin, deb aytmoqchi edim; singlim bilan birga juda ko’p sep ham yubormoqchi edim. Uni sinab ko’rib, ma’qul topdim, endi singlimni unga nikohlab bermoqchiman. Zora bu ish tangrimga xush kelib, doimiy osoyishtalik baxsh etsa.

Keyin xotin o’z singlisiga kengashib aytdi:
— Agar sen oldingga kelgan Ibsoldek mehmoningga sevilib qolsang, menga ham u bilan birga bo’lishga ruxsat berasanmn? Men buni unga aytmayman, o’zi ham sezmaydi. Men uni o’zimga kerak bo’lgani uchungina senga
tanlayapman. Agar xohlasang, shunga rozi bo’lasan, xohlamasang buni sendan qaytaraman, yana o’zing bilasan.

Xotin kelib Ibsolga aytdi:
— Singlim uyatchan, hali er ko’rmagan, sen uni xursand qil, oldiga tim-qorong’u kechada kir; to tanishib, bir oy o’tmaguncha, undan bir og’iz ham so’z so’rama.

Xotin darrov singlisi yotadigan joyga borib yotdi.

Ibsol, hali ko’nglidagi shubhasi ketmasdanoq, qorong’u kechada xotin oldiga kirgan zahoti yanga uni bag’riga bosishdan o’zini tiyolmadi.

U: «Hey»,— deb qattiq baqirib yubordi, keyin unga aytdi:
— Agar sen uyatchan qiz bo’lganingda eding, er kishidan oldin talpinmasding, sen boshqa bo’lsang kerak.

Ana shu paytda chaqmoq chaqadigan tizma bulutlardan bir qismini paydo qildik. U bulut chaqmoq chaqib Ibsolga xotin yuzini ko’rsatdi. Ibsol norozi bo’lganicha u yerdan qochib chiqib ketdi.

Ibsol juda dovyurak, pahlavon yigit edi. U biron askar ustiga yurish qilganida uni nesu nobud qilmay qo’ymasdi. U askarlari ko’p lashkar ustiga bostirib kelganida ularni yer bilan yakson qilar, ularni tevarak-atrofga tumtaraqay qilmasdan qo’ymasdi.

Uning o’zini dovyurak, xulqi atvorini raso va o’zini esa yashirin ilmlarga oshno qilgan edik. U o’sha yashirin ilmlarni ochdi.

Ibsol, xotin meni unutar, degan umidda akasi va yangasi dargohini bir qancha vaqt tashlab ketmoqchi bo’ldi, keyin borib akasiga aytdi:
— Senga Mashriqdan tortib Mag’ribgacha bo’lgan o’lkalarni fath qilib, Tangri dinini kofirlarga yoysam, nima deysan? Zora, Tangrim menga yordam bersa.

Salomon ukasining gapini ma’qul ko’rib, rozi bo’ldi.

Keyin Ibsol Qutb tomondagi o’lkalarga yurish qildi. Undan keyin Sharq tomondagi o’lkalarni bosib olishga jazm etdi. U eng izzatli va eng kuchli xalqni qidirib borib, ular ustidan hukmdorligini o’rnatmoqchi bo’ldi. Keyin Qay o’lkalariga, undan keyin to Chingacha bo’lgan, uning orqa tomonlariga va bu o’lkaga yondash Hind o’lkalariga yurdi. Keyin akasining o’lkalari chegarasiga yetib, akasi egallayolmagan o’lkalarni to Rofidongacha fath qildi. Keyin kemaga minib, dengizga tushadi. Keyin ortga qaytib, kunchiqish tomonga qarab yo’l oladi. Qator orollarga duch keladi va qirg’oq bo’ylab yuradi. Shunday qilib, kunchiqish orollarini olib bo’lgach, yana boshqa tomonga burilib, u yerda ham o’shanday ish qildi. Nihoyat, Humr o’lkalariga yetib, dengizdan quruqlikka chiqadi va u ba’zi guruhlarni birin-ketin qo’lga olish uchun ularning yerlarini axtaradi. Keyin Tayho cho’llarga kirib, to chuqur dengizga borguncha yo’llarni ulardan tozaladi. Ular bilan urishib, podshohlarini asir oldi. Undan keyin sohil bo’ylab chuqur dengizni Ahzomgacha yorib o’tishdan oldin Sabta mamlakatlariga yo’l oldi. U tekisliklarda toshqin bo’lib, undagi mamlakatlarni bosib o’tdi. Keyin shimol dengizlari bo’ylab sharq tomonga uzoq yo’l yurdi va nihoyat, ketgan joyiga qaytib keldi. U o’zicha, endi xotin meni unutgan bo’lsa kerak, hatto eslamasa ham kerak, deb o’ylagan edi.

Ibsol Hofiqonga ega qilganimiz Zulqarnayn podshohlarning eng avvalgisi edi. So’ngra Ibsol akasining oldiga yo’l oldi. Ibsol butun ufqni tim-qorong’ulik bosganda akasi oldiga qaytib keldi.

U akasiga aytdi:
— E, aka, senga fath qilib bergan o’lkalarim ko’zimga tuproqdan ilashgan bir gardcha ham emas. Menga uni mutloq qadri yo’q. Men fath qilgan mamlakatlarga ega bo’lgan toifa ahvolidan xabardor bo’lgan kishi yerni va yerda bor narsalarni nazar-pisand qilmaydi.

Xotin Ibsolning safardan qaytib kelganini eshitgach, ustomonlik qilib, quchoqlamoqchi bo’lib unga qulochini yozdi. Bu harakati bilan u go’yo unga ishqivozlik qilmayotganday bo’lib ko’rinmoqchi edi.

Ibsol xotinga aytdi:
— Salom, Tangrim seni pok saqlasin, menga yaqinlashma! Men o’sha bilganing Ibsolman. Tangrim rabb ul-olamiyn o’z panohida asrasin, barcha yomon kirdikorlarni o’zi aritsin. Egamga tavakkul qilaman.

Salomon xonadoniga bobilliklardan dushman chiqib, ularning qo’ri qutlarini tugatadigan bo’ldi. Ularning jazosini bermoq uchun akasi Ibsolni o’sha tomonga yubormoqchi bo’lib, unga askar to’plab berdi. Xotin esa Ibsolni unutib, unga yaqinlasha olmasligiga ko’zi yetdi. Natijada xotin Salomon askar boshliqlariga xazinadan pora berib, Ibsolni boshi berk ko’chaga kirgizib, dushmanga ro’para qilishga va o’zlari uning ko’ziga ko’rinmay ketib qolishlarini tayinladi. Ibsol qochib ketishi mumkin bo’lgan har bir yo’l dushman askarlari tomonidan to’sib qo’yilgan bo’lishi kerak edi. Xotin lashkarboshilarga shularni shart qilib qo’ydi; Ibsol askarlarga qarshilik qilmoqchi bo’lsa, ular uni qiyma-qiyma qilib tashlashlari kerak.

Xotin askarlarga nima buyurgan bo’lsa, ular o’shani qildilar.

Agar biz uning boshidan baxtsizlikni ko’tarmaganimizda, qilichlar Ibsolni bo’lib tashlab, sog’ qo’ymagan bo’lar edi. Ular Ibsolni qonga bo’yab tashlab ketishdi. U xo’rlanib qoldi. Biz ularni Ibsol ahvolidan bexabar qoldirdik. Keyin ular ustiga juda ham ivitadigan yomonlik yomg’irini yog’dirdik. Unga vahshiy hayvonlarning eng g’amxo’ri bo’lgan — oq kiyikni emizuvchi qilib yubordik. Kiyikning unga mehri kelib, Ibsol og’ziga o’z emchagini soldi va shunday qilib u birmuncha vaqt kiyikni emdi.

Ibsolning akasi dushmanlar tomonidan o’rab olinib, uning hukmronlngi kuchsizlanib qolgan va ukasi Ibsolni yo’qotganidan qayg’u-hasratda rangi somon bo’lgan edi.

Ibsol o’ziga kelib, duch kelgan kishidan so’rab-surishtirib boshiga tushgan kulfatlardan ogoh bo’ldi, uni qiyin ahvolga tashlab ketgan askarlar to’dasining ketib qolganini bilgach, juda ham afsuslandi.

— E, Tangrim, o’zing menga ko’mak ber. Sen menga mehribonsan, menga bergan ne’matingni sanab tugatolmayman; menga cheksiz mehribonlik qilding!—deb Yaratganga nolidi, uning mehribonligiga shukrona bildirdi.

Shundan keyin u akasining o’lkasi tomon yo’l olib, nihoyat, akasiga dushman qo’llari yetayozganda yurtiga yetib keldi. Shunda Ibsol akasiga mehribonlik qilib:

— Men ukang Ibsolman, sen giriftor bo’lgan baloni sendan daf qilishim va baloga to’g’anoq bo’lishim uchun tangrim meni oldingga yubordi,— dedi.

Salomon Ibsolga parokanda bo’lgan qavmlarni kerakli oziq-ovqatlari bilan yig’ib berdi. Ibsol shahar chekkasiga, askarlar oldiga chiqib aytdi:
— Mana men, xizmatingizga tayyor o’sha Ibsolman. Tangrim meni sog’aytirdi. U eng karomatli va rahmdil. U va’dasiga eng sadoqatli va eng vafoli yordamchi va qodir, mehribon va shifo beruvchi. Har qanday maxfiy narsalar ham unga ayondir.

Ibsol odamlarining yuraklari dovlanib, dushmanlar bilan kurashish uchun to’plandilar, dillarida hech bir xavf qolmadi. Dushmanni o’z yerlaridan surib chiqardilar, dushmanlar qochisha boshlagach, ularning ro’paralaridan chiqib qarshilik qildilar, nihoyat, ularni yengib, ularga qattiq shikast yetkazdilar. Hali yetilmagan ekinlarni o’rgandek qirib tashladilar.

Ibsol urushga shunday kirishdiki, o’z qo’li bilan hatto dushman to’dalarnning ulug’ini asir qilib oldi. Keyin u Bobilga qarab yurdi. Bobil Ibsolga darhol muyassar bo’ldi. Kon va boyliklarining hammasi Ibsol qo’liga kirdi va hamma tomonlarga Ibsol ovozasi tarqab, shonu shavkati zo’raydi. Ibsol sadoqatli, taqvodor va nomusli podshoh edi.

Shunday qilib, Ibsol o’z akasi oldiga qaytib kelsa, xotin uni ochiq-oydin aldash payiga tushib, bu ishga qattiq kirishadi. Nihoyat, Ibsolni alday olmasligiga ko’zi yetgach, xotin endi hind sunbuli dorisidan yoki zarab ul azraqdan Ibsolga ichiringlar, deb oshpaz va dastyorga buyuradi. Ikkovi xotinning buyrug’ini bajo keltirib, unga miqdoridan ko’proq zahar ichirishadi. Bu tadbir sabrli kishilarni ham besabr qildi, ko’pchilikni musibatga cho’mdirdi. Bundan hatto yer titrayozdi; yer yuzidagi har bir jonli narsa Ibsolning halok bo’lishidan g’amu hasratga tushib, hatto Ibsolning o’zi egalik qilgan mamlakatlardagi va qilich bilan qo’lga olgan yurtlardagi kishilar ham hasratlanib, bu ish sodir bo’lganidan g’azabga kelishdi. Chunki Ibsol har bir jonlining nazarida eng olijanob, asl inson, bilim-ma’rifatli ulug’ kishi timsoli edi.

Shundan keyin akasi butun qullaridan voz kechdi. U qullarini ozod qilib, ularga xuddi o’z qarindosh-urug’laridek iltifot qildi…

Shunday qilib, tangri Salomonga bir hukm orqali xotinining bu qilgan ishini oshkor qildi. Natijada unga xotin, oshpaz, ovqat tashuvchilar tomonidan qilingan maxfiy ishlar ma’lum bo’ldi. Ular zulm qiluvchi kishi uchun bizdagi bor bo’lgan azobu uqubatlarni bilmadilar. Ularning uchalasiga ham Ibsolga ichirilgandek ho’plab zahar ichirildi. Ularning uchalasi ham o’lib, o’z joylaridayoq chirib ketdilar. Bundaylarning har bir qilgan ishlariga yarasha jazoimiz ham bor. Biz kichik va katta gunohlardan bexabar emasmiz. Aniq hisoblanmagan hech bir narsa yo’q. Qaysi bir do’stimizni huzurimizda bor hukmlardan istagani bilan imtihon qilsak, u sabr qilsa, shunga yarasha mukofotga sazovor bo’ladi. Ozmuncha kishilar o’ldirilmaganmidi-yu, ozmunchasi shahid qilinmaganmidi?!

Har bir jon egasi uchun ma’lum muddat bor. Dahrga qazo chiqarishdan oldin biz har bir jon uchun ma’lum bir muddat o’lchab berganmiz va buni qazo kitobida yozganmiz. Bu o’sha o’lchab bergan muddatdan ortiqcha bo’lmaydi. Endi rabbingga tavakkul qil! Rabbing sen eshitgan va bilgan kishilardan hech biriga qilmagan in’omlarini senga qilmadimi?! Sen o’rganishing kerak bo’lgan har bir joyda haq nima ekanini ochib ko’rsatdi. Seni haq yo’lga yo’lladi va senga hamma yordamini ko’rsatdi .