Габриел Гарсиа Маркес Колумбиянинг Аракатака шаҳарчасида 1928 йил 6 мартда телеграф ходими оиласида туғилган. Саккиз ёшигача бобоси, истеъфодаги полковник Николас Рикардо Маркес ва бувиси Транкилина Игуаран Котес қўлида тарбияланади. Маркеснинг ёзувчи бўлиб шаклланишига айнан бобоси ва бувиси катта таъсир ўтказган. Бундан ташқари, ёзувчининг ўзи таъкидлашича, унинг тақдирини белгилаб берган учинчи омил — у яшаган муҳит, жонажон шаҳарчаси ҳаётидир.

АДОЛАТ ВА ҚАЛАМГА САДОҚАТ РАМЗИ
Бобохон Муҳаммад Шариф

Жаҳон адабиёти дарғаларидан бири, “фусункор реализм” деб аталган йўналиши вакили, Нобел мукофоти совриндори Габриел Гарсиа Маркес вафот этди. Бу йўқотишни сўз, қалам, гўзаллик ва адолатни қадрлайдиган барча кишилар, унинг мухлислари қалбда оғриниш билан қабул қилди. Бошқача бўлишини тасаввур этиш қийин. Ўз ижоди — фаолияти билан адабиёт, ҳаёт тараққиётига катта ҳисса қўшган бундай инсонларнинг орамиздан кетиши ҳамиша оғир кечган.

Маркес Колумбиянинг Аракатака шаҳарчасида 1928 йил 6 мартда телеграф ходими оиласида туғилган. Саккиз ёшигача бобоси, истеъфодаги полковник Николас Рикардо Маркес ва бувиси Транкилина Игуаран Котес қўлида тарбияланади. Маркеснинг ёзувчи бўлиб шаклланишига айнан бобоси ва бувиси катта таъсир ўтказган. Бундан ташқари, ёзувчининг ўзи таъкидлашича, унинг тақдирини белгилаб берган учинчи омил — у яшаган муҳит, жонажон шаҳарчаси ҳаётидир. Адиб ижодида реал ҳаёт, қулоғида қолган оғзаки ижод, хаёлот олами ғоят нафис ва ҳайратда қоларли даражада уйғунлашиб кетган. Бўлғуси адиб саккиз ёшига тўлганида бобоси вафот этади ва Габо (оиласидагилар уни эркалатиб шундай атар эдилар) Сапакира шаҳридаги интернатда ўқий бошлайди. У дастлабки адабий машқларини шу ерда бошлаган. 1946 йилда Маркес Богота университетининг ҳуқуқшунослик факултетига киради. Биринчи ҳикояси 1947 йилда эълон қилинади. Ўша пайтлар Габриел ҳали адабиётга ўзининг асосий иши деб қарамайди. 1948 йилда либерал партиянинг раҳнамоси ўлдирилгач, пойтахтда вазият кескинлашади ва Маркес Картахенага кўчади. Адвокатликка қизиқмагани учун, у журналистика билан шуғуллана бошлайди. 1950-1954 йилларда у репортёр бўлиб ишлайди. 1951 йилда “Сарғайган япроқлар” номли биринчи қиссаси эълон қилинади. Ана шу асарда унинг қадрдон шаҳри Аракатакани эслатадиган Макондо шаҳарчаси ва Маркес ижодининг етакчи мавзуси — ёлғизлик илк бора тилга олинади. Макондо ва ёлғизлик кейинчалик бошқа асарларида янада кенгроқ ёритилади.

1954 йилда Маркес Боготага кўчади ва газетада ишлай бошлайди, сиёсий ҳаётда иштирок қилади. 1955 йилда “Эл Эспектадор” газетасининг мухбири сифатида Европага боради. Италия пойтахти Римда ишлайди, айни вақтда Кинематография тажриба марказида режиссёрлик курсларида ўқийди. Ёзувчининг бу даврда кўрган-кечирганлари, таассуротлари “Авлиё” ҳикоясида ёрқин акс этган. Унда ақлан чекланган, гўзаллик ҳиссиётидан маҳрум кимсалар, ҳатто, мўъжизага ҳам бефарқ, лоқайд қолиши, инсон шаънини ерга урувчи бюрократик сансалорлик кишини ёлғизликка маҳкум этиши, айни чоғда ирода, адолатга ишонч инсонни юксалтириши ёрқин очиб берилган. Ҳикоя қаҳрамони Маргарито Дуартенинг бениҳоя сулув қизчаси етти ёшлигида вафот этади. Қабристоннинг кўчирилиши муносабати билан Маргарито қизининг қабрини очади ва ҳайратдан қотиб қолади. “Қўшни қабрда ётган қизининг жасади эса, ўн бир йил ўтганига қарамай, ўлганида қандай бўлса, шундай турарди. Ҳатто, шу даражадаки, тобутни очган вақтларида жасадга қўшиб кўмилган янги атиргуллар бўйи уфурди. Бироқ энг ҳайратланарлиси — жасад вазнсиз, қушдай енгил бўлиб қолган эди.

Мўъжизани эшитган юзлаб кишилар қишлоқни босиб кетди. Шубҳага ўрин қолмади. Жасаднинг чиримагани қизчанинг, шубҳасиз, ҳурлигидан далолат берувчи белги эдики, ҳатто, маҳаллий епархиянинг епископи бу мўъжизани Ватиканга ҳавола қилиш лозим, деган фикрга қўшилди”.

Маргарито мўъжизани Папага кўрсатиш учун Римга боради. Бояқиш йигирма икки йил кутса-да, Папанинг ҳузурига кира олмайди, Папанинг амалдорлари бўлса, бу мўъжизага эътибор ҳам бермайдилар. Ёзувчининг хулосаси: “Агар авлиёлар ҳақиқатан ҳам бор бўлса, авлиё — Маргаритонинг худди ўзи эканига шак-шубҳам қолмади. У ҳаётининг йигирма икки йилини қизчасининг қандай бўлса, шундайлигича турган жасадини кўтариб, ўз ақидасини — ўзининг муқаддас ишини ҳимоя қилишга сарфлади. Лекин муқаддас иш қилаётгани унинг хаёлига ҳам келгани йўқ”.

1956-1957 йилларда Колумбия диктатори Рохас Пиниля “Эл Эспектадор” газетасини ёпиб қўйгач, Маркес Парижда яшай бошлайди. Маркес бу ерда “Полковникка ҳеч ким ёзмайди” қиссасини ёзади. Асарнинг биринчи варианти 1956 йилда битилган, лекин муаллиф уни 11 марта қайта ёзади ва ниҳоят мазкур қисса 1961 йилда дунё юзини кўради. Унда Эрнест Хемингуейнинг таъсири сезилиб туради. Бу ҳақда Маркеснинг ўзи бир неча бор таъкидлаган ва ўзининг репортёрлик тажрибаси ҳам қўл келганини қайд қилган. Асарда реал ва афсонавий воқеалар уйғунлашиб кетган. Инсоннинг қашшоқлик, очлик ва чорасизлик, бюрократик лоқайдликка қарши кураши, адолатга қатъий ишончи маҳорат билан тасвирланган.

Маркес Европанинг кўпгина мамлакатларини кезиб чиққан, Венесуела, Мексикада анча вақт яшаган. Кўрганлари — ҳаёт аслини бадиий ҳақиқатга айлантиришда қўл келгани асарларидан яққол сезилиб туради. Ҳар бир конкрет адабий қаҳрамон характерида муайян тарихий давр, муайян миллатга мансуб кишиларнинг ҳаёти, ташвишлари, орзу-умидлари, муаммолари акс этади. Маркес роман ва ҳикояларида ҳам ХХ асрдаги Колумбия ҳаёти бадиий тадқиқ этилган. Маркес мамлакати ҳаётидаги фикрлар, ғоялар курашини чуқур ҳис қилган ҳамда бу ҳиссиёт унда ўзини тўлқинлантираётган ҳодисани китобхонга етказишдек ички зарурий эҳтиёжга айланган. Унинг асарлари ана шу эҳтиёжнинг меваси бўлгани сезилиб туради. Лекин Маркеснинг Колумбия ҳаётидан олиб ёзган асарлари дунёнинг турли ўлкаларида яшаётган ўқувчилар учун бирдай қизиқарли, бирдай қадрлидир. Шу тариқа Колумбия миллий адабиётининг жаҳон, умуминсоний аҳамият касб этиши Маркеснинг буюк хизматидир.

Дунё қирғиз адабиётини Чингиз Айтматов, Колумбия адабиётини Маркес туфайли танийди.

Ёзувчи ижодида мавзулар ранг-баранг, лекин улар орасида зўравонликка қарши нафрат устуворлик қилади. “Ёлғизликнинг юз йили”, “Ошкора қотиллик қиссаси” романлари, “Улуғ Онанинг жанозаси”,“Мен телефондан қўнғироқ қилиш учунгина келгандим”, “Трамонтана”, “Сенъора Форбеснинг бахтли ёзи” ҳикояларида зўравонлик, унинг шахсга емирувчи таъсир ўтказиши, ижтимоий оқибатлари бадиий жиҳатдан чуқур таҳлил қилинган. “Улуғ Онанинг жанозаси” ҳикоясида зўравонлик ва ёлғизлик ўртасидаги боғлиқлик, қарийб юз йил давомида Улуғ Она чексиз ҳукмфармолик қилган кичкина Макондо шоҳлигида адолатнинг топталиши, эркинликка йўл йўқлиги, жамият инқирози ёрқин деталларда очиб берилган. Ҳикояда зўравонлик тегирмонига сув қуядиган иллатлар — қулларча итоаткорлик, мўминлик, тобеликнинг ижтимоий оқибатлари ёритилган. Улуғ Онага иқтисодий жиҳатдан қарам аҳволда эканлари, мўмин-қобиллиги сабабли кишиларда бефарқлик, лоқайдик иллати пайдо бўлган. Қулларча ҳаёт кечираётгани уларнинг хаёлига ҳам келмайди. Ҳукмдор чексиз истибдодга асосланган ҳукмронлигини барқарор қилишнинг зўр йўлини топган — у фуқароларини аранг кун кечирадиган аҳволга солиб қўйган. Қорин тўйдириш асосий ташвишига айланган одам фикрлаши, ўз қадр-қиммати учун бош кўтариши мумкин эмас. Улар қорин бандаларига айланиб улгурган ва Улуғ Она гоҳо бериб турадиган зиёфатларда кайф-сафо қилиш улар учун катта байрам. Турмуш ташвишлари, адолатсизликлардан эзилган одамларга Улуғ Онанинг ҳукмронлиги абадийдай туюлади, лекин у ўлганида эса ҳаммаси яширинча хурсанд бўлади. Адибнинг бу ҳикояси жаҳон миқёсида шоҳ асарлардан бири деб эътироф этилгани бежиз эмас.

“Сенъора Форбеснинг бахтли ёзи” ҳикояси қаҳрамони болаларга зулм қиладиган мустабид шахс, унинг сўзи бошқа, иши бошқа — айтадиган гапи билан қиладиган иши тамоман тескари. “Трамонтана” ҳикоясининг қаҳрамони эса, зўравонлик қурбони бўлади. “Мен телефондан қўнғироқ қилиш учунгина келгандим” асари қаҳрамони Мария тасодифан жиннихонага тушиб қолади ва унинг соппа-соғ эканига ҳеч ким, ҳатто, эри ҳам ишонмайди. Ўқувчи ҳикояни ўқиб, Мария эмас, зўравон жамиятнинг ўзи соғлом эмаслиги ҳақидаги хулосага келади.

Адибнинг 1967 йилда нашр этилган “Ёлғизликнинг юз йили” романида жамият ва ёлғизлик муаммоси янада кенгроқ ва чуқурроқ ёритилган. Бу роман китобхонлар орасида катта муваффақият қозонди. Адабиётшунослар ўша вақтларда романчилик ва реализм тарихида янги давр бошланганини башорат қилдилар. Айни ўша йиллари Лотин Америкасининг кучли истеъдодлари, жумладан Маркес ижодини “фусункор реализм” атамаси билан тавсифлашди. Турмуш ва онг, шуурни ўзаро боғлиқлик, уйғунликда тасвирлаш бу услубга хосдир.

Маркеснинг буюклиги — халқини, адолатни севганида ва адабиёт воситасида бошқаларни ҳам севдира олганидадир!

Тасвирнинг ниҳоятда аниқлиги ва жозибадорлиги Маркес услубига хос хусусият. Адиб, айниқса, қаҳрамонлар ҳолатини, манзараларни шунчалик аниқ тасвирлайдики, китобхон худди кино кўраётгандек бўлади. Бу, аввало, ёрқин истеъдод, қолаверса, тинимсиз меҳнат мевасидир. Юқорида адиб “Полковникка ҳеч ким ёзмайди” қиссасини 11 марта қайта ёзганини айтиб ўтгандик.

Маркес ўз асарлари устида қайта-қайта ишлаган меҳнаткаш ёзувчидир. Бу жиҳатдан ёшлар, ҳатто, баъзи ўзини етук санайдиган ёзувчилар ҳам ундан ўрнак олсалар арзийди. Хусусан, қўлингизга кирган тўпламдан жой олган сўнгги ўн иккита ҳикояни Маркес ўн саккиз йил давомида қайта-қайта, то кўнгли тўлмагунча ёзаверган. Бу ҳақда адибнинг ўзи шундай ёзганди: “Бу гал ҳикояларни бир ўтиришда ёздим ва гоҳо менга ҳикоя қилишдан лаззатланиш учунгина ёзаётганимдек туюларди. Эҳтимол, инсоннинг бу руҳий ҳолати руҳан осмону фалакларга парвоз қилишига кўпроқ ўхшаса керак. Бундан ташқари, бир вақтнинг ўзида барча ҳикоялар устида тер тўкар ва биттасидан иккинчисига эркин сакрар эканман, мен воқеликни кенг кўришга эришдим, бу эса мени чарчоқдан ҳамда қуруқ сўзамоллик ва ҳалокатли зиддиятлардан қутқарди. Агар ҳар бир ҳикояни алоҳида-алоҳида бошлаганимда қаттиқ чарчаган бўлардим. Менимча, орзуимдаги китобимга жуда яқин бўлган китобни ёзишга муваффақ бўлдим”. Умуман, “Ўн икки сайёҳ ҳикоя” тўпламига ёзилган сўз боши Маркеснинг ижод лабораториясини ўрганиш нуқтаи назаридан бой материал бўлиб хизмат қилади.

У қайси жанрда, қайси мавзуда ёзмасин, ҳар доим адолатга содиқ қолди, сўз ва қаламга хиёнат қилмади. Маркес асарларининг умрбоқийлиги сири ҳам шундадир.

ADOLAT VA QALAMGA SADOQAT RAMZI
Boboxon Muhammad Sharif

Jahon adabiyoti darg’alaridan biri, “fusunkor realizm” deb atalgan yo’nalishi vakili, Nobel mukofoti sovrindori Gabriel Garsia Markes vafot etdi. Bu yo’qotishni so’z, qalam, go’zallik va adolatni qadrlaydigan barcha kishilar, uning muxlislari qalbda og’rinish bilan qabul qildi. Boshqacha bo’lishini tasavvur etish qiyin. O’z ijodi — faoliyati bilan adabiyot, hayot taraqqiyotiga katta hissa qo’shgan bunday insonlarning oramizdan ketishi hamisha og’ir kechgan.

Markes Kolumbiyaning Arakataka shaharchasida 1928 yil 6 martda telegraf xodimi oilasida tug’ilgan. Sakkiz yoshigacha bobosi, iste’fodagi polkovnik Nikolas Rikardo Markes va buvisi Trankilina Iguaran Kotes qo’lida tarbiyalanadi. Markesning yozuvchi bo’lib shakllanishiga aynan bobosi va buvisi katta ta’sir o’tkazgan. Bundan tashqari, yozuvchining o’zi ta’kidlashicha, uning taqdirini belgilab bergan uchinchi omil — u yashagan muhit, jonajon shaharchasi hayotidir. Adib ijodida real hayot, qulog’ida qolgan og’zaki ijod, xayolot olami g’oyat nafis va hayratda qolarli darajada uyg’unlashib ketgan. Bo’lg’usi adib sakkiz yoshiga to’lganida bobosi vafot etadi va Gabo (oilasidagilar uni erkalatib shunday atar edilar) Sapakira shahridagi internatda o’qiy boshlaydi. U dastlabki adabiy mashqlarini shu yerda boshlagan. 1946 yilda Markes Bogota universitetining huquqshunoslik fakultetiga kiradi. Birinchi hikoyasi 1947 yilda e’lon qilinadi. O’sha paytlar Gabriel hali adabiyotga o’zining asosiy ishi deb qaramaydi. 1948 yilda liberal partiyaning rahnamosi o’ldirilgach, poytaxtda vaziyat keskinlashadi va Markes Kartaxenaga ko’chadi. Advokatlikka qiziqmagani uchun, u jurnalistika bilan shug’ullana boshlaydi. 1950-1954 yillarda u reportyor bo’lib ishlaydi. 1951 yilda “Sarg’aygan yaproqlar” nomli birinchi qissasi e’lon qilinadi. Ana shu asarda uning qadrdon shahri Arakatakani eslatadigan Makondo shaharchasi va Markes ijodining yetakchi mavzusi — yolg’izlik ilk bora tilga olinadi. Makondo va yolg’izlik keyinchalik boshqa asarlarida yanada kengroq yoritiladi.

1954 yilda Markes Bogotaga ko’chadi va gazetada ishlay boshlaydi, siyosiy hayotda ishtirok qiladi. 1955 yilda “El Espektador” gazetasining muxbiri sifatida Yevropaga boradi. Italiya poytaxti Rimda ishlaydi, ayni vaqtda Kinematografiya tajriba markazida rejissyorlik kurslarida o’qiydi. Yozuvchining bu davrda ko’rgan-kechirganlari, taassurotlari “Avliyo” hikoyasida yorqin aks etgan. Unda aqlan cheklangan, go’zallik hissiyotidan mahrum kimsalar, hatto, mo»jizaga ham befarq, loqayd qolishi, inson sha’nini yerga uruvchi byurokratik sansalorlik kishini yolg’izlikka mahkum etishi, ayni chog’da iroda, adolatga ishonch insonni yuksaltirishi yorqin ochib berilgan. Hikoya qahramoni Margarito Duartening benihoya suluv qizchasi yetti yoshligida vafot etadi. Qabristonning ko’chirilishi munosabati bilan Margarito qizining qabrini ochadi va hayratdan qotib qoladi. “Qo’shni qabrda yotgan qizining jasadi esa, o’n bir yil o’tganiga qaramay, o’lganida qanday bo’lsa, shunday turardi. Hatto, shu darajadaki, tobutni ochgan vaqtlarida jasadga qo’shib ko’milgan yangi atirgullar bo’yi ufurdi. Biroq eng hayratlanarlisi — jasad vaznsiz, qushday yengil bo’lib qolgan edi.

Mo»jizani eshitgan yuzlab kishilar qishloqni bosib ketdi. Shubhaga o’rin qolmadi. Jasadning chirimagani qizchaning, shubhasiz, hurligidan dalolat beruvchi belgi ediki, hatto, mahalliy yeparxiyaning yepiskopi bu mo»jizani Vatikanga havola qilish lozim, degan fikrga qo’shildi”.

Margarito mo»jizani Papaga ko’rsatish uchun Rimga boradi. Boyaqish yigirma ikki yil kutsa-da, Papaning huzuriga kira olmaydi, Papaning amaldorlari bo’lsa, bu mo»jizaga e’tibor ham bermaydilar. Yozuvchining xulosasi: “Agar avliyolar haqiqatan ham bor bo’lsa, avliyo — Margaritoning xuddi o’zi ekaniga shak-shubham qolmadi. U hayotining yigirma ikki yilini qizchasining qanday bo’lsa, shundayligicha turgan jasadini ko’tarib, o’z aqidasini — o’zining muqaddas ishini himoya qilishga sarfladi. Lekin muqaddas ish qilayotgani uning xayoliga ham kelgani yo’q”.

1956-1957 yillarda Kolumbiya diktatori Roxas Pinilya “El Espektador” gazetasini yopib qo’ygach, Markes Parijda yashay boshlaydi. Markes bu yerda “Polkovnikka hech kim yozmaydi” qissasini yozadi. Asarning birinchi varianti 1956 yilda bitilgan, lekin muallif uni 11 marta qayta yozadi va nihoyat mazkur qissa 1961 yilda dunyo yuzini ko’radi. Unda Ernest Xemingueyning ta’siri sezilib turadi. Bu haqda Markesning o’zi bir necha bor ta’kidlagan va o’zining reportyorlik tajribasi ham qo’l kelganini qayd qilgan. Asarda real va afsonaviy voqealar uyg’unlashib ketgan. Insonning qashshoqlik, ochlik va chorasizlik, byurokratik loqaydlikka qarshi kurashi, adolatga qat’iy ishonchi mahorat bilan tasvirlangan.

Markes Yevropaning ko’pgina mamlakatlarini kezib chiqqan, Venesuela, Meksikada ancha vaqt yashagan. Ko’rganlari — hayot aslini badiiy haqiqatga aylantirishda qo’l kelgani asarlaridan yaqqol sezilib turadi. Har bir konkret adabiy qahramon xarakterida muayyan tarixiy davr, muayyan millatga mansub kishilarning hayoti, tashvishlari, orzu-umidlari, muammolari aks etadi. Markes roman va hikoyalarida ham XX asrdagi Kolumbiya hayoti badiiy tadqiq etilgan. Markes mamlakati hayotidagi fikrlar, g’oyalar kurashini chuqur his qilgan hamda bu hissiyot unda o’zini to’lqinlantirayotgan hodisani kitobxonga yetkazishdek ichki zaruriy ehtiyojga aylangan. Uning asarlari ana shu ehtiyojning mevasi bo’lgani sezilib turadi. Lekin Markesning Kolumbiya hayotidan olib yozgan asarlari dunyoning turli o’lkalarida yashayotgan o’quvchilar uchun birday qiziqarli, birday qadrlidir. Shu tariqa Kolumbiya milliy adabiyotining jahon, umuminsoniy ahamiyat kasb etishi Markesning buyuk xizmatidir.

Dunyo qirg’iz adabiyotini Chingiz Aytmatov, Kolumbiya adabiyotini Markes tufayli taniydi.

Yozuvchi ijodida mavzular rang-barang, lekin ular orasida zo’ravonlikka qarshi nafrat ustuvorlik qiladi. “Yolg’izlikning yuz yili”, “Oshkora qotillik qissasi” romanlari, “Ulug’ Onaning janozasi”,“Men telefondan qo’ng’iroq qilish uchungina kelgandim”, “Tramontana”, “Sen’ora Forbesning baxtli yozi” hikoyalarida zo’ravonlik, uning shaxsga yemiruvchi ta’sir o’tkazishi, ijtimoiy oqibatlari badiiy jihatdan chuqur tahlil qilingan. “Ulug’ Onaning janozasi” hikoyasida zo’ravonlik va yolg’izlik o’rtasidagi bog’liqlik, qariyb yuz yil davomida Ulug’ Ona cheksiz hukmfarmolik qilgan kichkina Makondo shohligida adolatning toptalishi, erkinlikka yo’l yo’qligi, jamiyat inqirozi yorqin detallarda ochib berilgan. Hikoyada zo’ravonlik tegirmoniga suv quyadigan illatlar — qullarcha itoatkorlik, mo’minlik, tobelikning ijtimoiy oqibatlari yoritilgan. Ulug’ Onaga iqtisodiy jihatdan qaram ahvolda ekanlari, mo’min-qobilligi sababli kishilarda befarqlik, loqaydik illati paydo bo’lgan. Qullarcha hayot kechirayotgani ularning xayoliga ham kelmaydi. Hukmdor cheksiz istibdodga asoslangan hukmronligini barqaror qilishning zo’r yo’lini topgan — u fuqarolarini arang kun kechiradigan ahvolga solib qo’ygan. Qorin to’ydirish asosiy tashvishiga aylangan odam fikrlashi, o’z qadr-qimmati uchun bosh ko’tarishi mumkin emas. Ular qorin bandalariga aylanib ulgurgan va Ulug’ Ona goho berib turadigan ziyofatlarda kayf-safo qilish ular uchun katta bayram. Turmush tashvishlari, adolatsizliklardan ezilgan odamlarga Ulug’ Onaning hukmronligi abadiyday tuyuladi, lekin u o’lganida esa
hammasi yashirincha xursand bo’ladi. Adibning bu hikoyasi jahon miqyosida shoh asarlardan biri deb e’tirof etilgani bejiz emas.

“Sen’ora Forbesning baxtli yozi” hikoyasi qahramoni bolalarga zulm qiladigan mustabid shaxs, uning so’zi boshqa, ishi boshqa — aytadigan gapi bilan qiladigan ishi tamoman teskari. “Tramontana” hikoyasining qahramoni esa, zo’ravonlik qurboni bo’ladi. “Men telefondan qo’ng’iroq qilish uchungina kelgandim” asari qahramoni Mariya tasodifan jinnixonaga tushib qoladi va uning soppa-sog’ ekaniga hech kim, hatto, eri ham ishonmaydi. O’quvchi hikoyani o’qib, Mariya emas, zo’ravon jamiyatning o’zi sog’lom emasligi haqidagi xulosaga keladi.

Adibning 1967 yilda nashr etilgan “Yolg’izlikning yuz yili” romanida jamiyat va yolg’izlik muammosi yanada kengroq va chuqurroq yoritilgan. Bu roman kitobxonlar orasida katta muvaffaqiyat qozondi. Adabiyotshunoslar o’sha vaqtlarda romanchilik va realizm tarixida yangi davr boshlanganini bashorat qildilar. Ayni o’sha yillari Lotin Amerikasining kuchli iste’dodlari, jumladan Markes ijodini “fusunkor realizm” atamasi bilan tavsiflashdi. Turmush va ong, shuurni o’zaro bog’liqlik, uyg’unlikda tasvirlash bu uslubga xosdir.

Markesning buyukligi — xalqini, adolatni sevganida va adabiyot vositasida boshqalarni ham sevdira olganidadir!

Tasvirning nihoyatda aniqligi va jozibadorligi Markes uslubiga xos xususiyat. Adib, ayniqsa, qahramonlar holatini, manzaralarni shunchalik aniq tasvirlaydiki, kitobxon xuddi kino ko’rayotgandek bo’ladi. Bu, avvalo, yorqin iste’dod, qolaversa, tinimsiz mehnat mevasidir. Yuqorida adib “Polkovnikka hech kim yozmaydi” qissasini 11 marta qayta yozganini aytib o’tgandik.

Markes o’z asarlari ustida qayta-qayta ishlagan mehnatkash yozuvchidir. Bu jihatdan yoshlar, hatto, ba’zi o’zini yetuk sanaydigan yozuvchilar ham undan o’rnak olsalar arziydi. Xususan, qo’lingizga kirgan to’plamdan joy olgan so’nggi o’n ikkita hikoyani Markes o’n sakkiz yil davomida qayta-qayta, to ko’ngli to’lmaguncha yozavergan. Bu haqda adibning o’zi shunday yozgandi: “Bu gal hikoyalarni bir o’tirishda yozdim va goho menga hikoya qilishdan lazzatlanish uchungina yozayotganimdek tuyulardi. Ehtimol, insonning bu ruhiy holati ruhan osmonu falaklarga parvoz qilishiga ko’proq o’xshasa kerak. Bundan tashqari, bir vaqtning o’zida barcha hikoyalar ustida ter to’kar va bittasidan ikkinchisiga erkin sakrar ekanman, men voqelikni keng ko’rishga erishdim, bu esa meni charchoqdan hamda quruq so’zamollik va halokatli ziddiyatlardan qutqardi. Agar har bir hikoyani alohida-alohida boshlaganimda qattiq charchagan bo’lardim. Menimcha, orzuimdagi kitobimga juda yaqin bo’lgan kitobni yozishga muvaffaq bo’ldim”. Umuman, “O’n ikki sayyoh hikoya” to’plamiga yozilgan so’z boshi Markesning ijod laboratoriyasini o’rganish nuqtai nazaridan boy material bo’lib xizmat qiladi.

U qaysi janrda, qaysi mavzuda yozmasin, har doim adolatga sodiq qoldi, so’z va qalamga xiyonat qilmadi. Markes asarlarining umrboqiyligi siri ham shundadir.

ГАРСИА МАРКЕСНИНГ «ОШКОРА ҚОТИЛЛИК ҚИССАСИ» КИТОБИНИ МУТОЛАА ҚИЛИНГ