Аёл эрига қараб қўйди. У иккала эркакка уларни худди биринчи марта кўраётгандек, қаттиқ тикилиб қолди. Бинобарин, оқ танли овчи Уилсонни у биринчи бор кўриши эди. Уилсон ўрта бўйли, малласоч, чақмоқ мўйловли, юзлари қизил, кўзлари эса жуда совуқ одам эди. Кулганида юзидаги ажинлар қуюқлашарди. У хонимга қараб жилмайди. Аёл кўзларини ундан олиб қочиб, кенг френчисини туртиб чиққан елкасига, чап чўнтагидаги тўртта патронга, офтобда қорайган бесўнақай қўлларига, чавандозча эски шимига, чанг-лой пойабзалига қаради, кейин яна унинг қип-қизил юзига боқди.

Эрнест Ҳемингуэй
ФРЭНСИС МАКОМБЕРНИНГ ОМОНАТ БАХТИ
Русчадан Учқун Назаров таржимаси

   Ҳемингуей Эрнест Миллер (1899.21.7, Чикаго яқинида – 1961.2.7, Кетчем, Айдахо штати ) – америкалик ёзувчи. 1917 йилдан Канзас – Ситида журналист – репортёр сифатида иш бошлаган. 1939-60 йилларда Кубада яшади. Дастлабки ҳикоялар китоби – “Бизнинг замонда” (1924 йилда) , “Қуёш чиқади” (1926 инглизча нашрларда “Фиеста” номи билан чоп этилган) “Африканинг яшил тепаликлари” (1935), “Ғолибга байроқ берилмайди” (1933) ҳикоялари дунё юзини кўради. “Ҳўкизнинг шохи”, “Френсис Макомбернинг бахти”, “Климанжаро қорлари” (1936) ҳикоялари, “Тўқчилик ва йўқчилик” (1937) романида Хемингуей ижодий юксалиши кўзга ташланади. Ҳемингуей асарларида дастлабки журналистик кузатув ўрнини, таҳлилий қиёсий мулоҳаза ва мушоҳадалар эгаллайди. Ҳемингуей инсониятнинг руҳий ҳолатини тадқиқ этиш билан жамиятдаги мавжуд вазиятни очиб беришга қодир асарларни яратди. Бадиий жиҳатдан анча юксак бўлган “Дарёнинг нарёғида, дарахтлар соясида” (1950) романи “Чол ва денгиз” (1952) қиссаси ёзувчига катта шуҳрат келтирди. Ҳемингуей 20- асрда ўзигагина хос бўлган қатъий холисликка асосланган характерли услубни яратдики, кейинчалик Америка қитъасидан етишиб чиққан ёзувчилар бу услубга тез-тез мурожат қиладиган бўлишди. “Чол ва денгиз”, ва бошқа асарлари ўзбек тилига таржима қилинган. Нобел мукофоти лауреати (1954).

Нонушта пайти, улар палатканинг қўшқабат, яшил соябони остида хотиржам овқатланиб ўтиришар эди.
— Сизга лимон шарбати берсинми ёки лимонадми? — деб сўради Макомбер.
— Коктейль, — дея жавоб қилди Роберт Уилсон.
— Менга ҳам коктейль, — деди Макомбернинг хотини. — Кўнгил ўткирроқ нарсани тусаяпти.
— Ҳа, дарҳақиқат, ҳаммасидан маъқули шу бўлса керак, — дея рози бўлди Макомбер. — Унга айтинг, учта коктейль қилиб юборсин.
Қора танли хизматкор ишга киришиб кетди. Муз солинган қоплардан тер босган шишаларни чиқара бошлади. Палаткага соя ташлаган дарахтлар орасидан шамол эсарди.
— Уларга қанча берсам бўларкин? — деб сўради Макомбер.
— Бир фунт етиб ортади, — деди Уилсон, — Уларни талтайтириб юбормаслик керак.
— Каттасига берсам-чи, ўзи тақсимларди-да?
— Ҳа, шундай қилган яхши.
Фрэнсис Макомберни бундан, ярим соат олдин ошпаз, хизматкору қўшни ходим, ҳаммол биргаликда қўлларида бардор-бардор қилиб, лагерь чегарасидан тантана билан ўз палатасига олиб келиб қўйишганди. Милтиқ кўтариб юрувчилар бу ишга аралашишмади. Маҳаллий кишилар уни палатаси ёнида ерга қўйишганида, у бир-бир ҳаммасининг қўлини сиқиб, миннатдорчилигини билдирди, кейин уларнинг табрикларини эшитди, сўнгра палатасига кириб, хотини келгунча уни кутиб каравотда ўтирди. Хотини унга ҳеч нима демади, Фрэнсис ўша заҳоти ташқарига чиқди-да, сафарда олиб юриладиган чилопчинда ювингач, овқатхонага ўтиб, шабада эсиб турган салқин жойга қўйилган қулайгина ёйма креслога чўкди.
— Мана, ниҳоят шерни ҳам ўлдирдингиз, — деди унга Роберт Уилсон,— ўзиям шермисан шер экан-да.
Макомбер хоним Уилсонга ялт этиб қараб қўйди. У жуда ҳам чиройли ва йиҳоятда нозиктаъб эди. У ҳусн-жамоли ва хуш хулқи билан жамиятда ўзига яраша донг қозонганди, бир пардоз-андоз воситаларини тарғиб этадиган журналда расми ҳам босилиб чиққан, бу реклама маъносида аттор корчалонларга катта фойда келтирган, натижада бундан беш йил олдин Макомбер хоним беш минг долларга эга бўлган эди. У Фрэнсис Макомберга ўн бир йил аввал эрга текканди.
— Ҳақиқатан ҳам зўр шер экан, а? — деди Макомбер.
Энди аёл эрига қараб қўйди. У иккала эркакка уларни худди биринчи марта кўраётгандек, қаттиқ тикилиб қолди. Бинобарин, оқ танли овчи Уилсонни у биринчи бор кўриши эди. Уилсон ўрта бўйли, малласоч, чақмоқ мўйловли, юзлари қизил, кўзлари эса жуда совуқ одам эди. Кулганида юзидаги ажинлар қуюқлашарди. У хонимга қараб жилмайди. Аёл кўзларини ундан олиб қочиб, кенг френчисини туртиб чиққан елкасига, чап чўнтагидаги тўртта патронга, офтобда қорайган бесўнақай қўлларига, чавандозча эски шимига, чанг-лой пойабзалига қаради, кейин яна унинг қип-қизил юзига боқди. Ҳозир палатка устунига қоқилган, михга илинган, кенг айвонли шляпаси гардишидан қолган, пешонасида оппоқ бўлиб оқариб турган из бу қизилликни янада бўрттириб кўрсатар эди.
— Қани, ўша шер учун ичайлик, — деди Роберт Уилсон. У яна аёлга қараб жилмайиб қўйди, аёл эса тишини оқини кўрсатмай, овчига синовчан, мойилона тикилди.
Фрэнсис Макомбер новчагина, хипча, хушқомат, қора сочи эшкакчи йигитларникидай калта қирқилган, лаблари юпқа одам эди. Уни ҳамма келишган, ёқимли инсон деб ҳисобларди. Эгнида Уилсонникига ўхшаган, фақат яп-янги овчилар кийими. Ёши ўттиз бешларда. У моҳир теннисчи, балиқ тутиш мусобақаларида бир неча марта биринчи ўринни олган. Аммо у ҳозир ўзини ношудларча тутар, бошқаларга ҳам ландовурдек кўринар эди.
— Майли, шер учун ичайлик! — деди у. — Қилган яхшилигингиз учун қандай миннатдорчилик билдиришни ҳам билмаяпман, — деди у Уилсонга қарата. Маргарет яна ялт этиб Уилсонга қаради.
— Шер ҳақида гаплашмайлик, — деди Маргарет.
Уилсон хотинга қаради, аммо бу сафар кулмади. Аёл унга қараб жилмайди.
— Бугун жуда ғалати кун бўлди-да, — деди Маргарет. — Сиз шляпангизни кийиб олинг, тушга бориб соябон таги ҳам қизиб кетади, деб ўзингиз айтувдингиз- ку менга.
— Ҳа, кийса ҳам бўлади, — деди Уилсон.
— Биласизми, мистер Уилсон, юзингиз жуда ҳам қизариб кетибди, — деди аёл яна жилмайиб.
— Кўп ичаман, шунинг таъсири бўлса керак, — деди Уилсон.
— Йўғ-э, менимча, бу ундан эмас, — деди хотин, — Фрэнсис ҳам кўп ичади, лекин юзи ҳеч қачон қизармайди.
— Бугун қизарди, — деди Макомбер гапни ҳазилга бургандай.
— Йўқ, — деди Маргарет, — бугун мен қизарганман.. Мистер Уилсоннинг юзлари доим қип-қизариб тураркан-а, қандай яхши!
— Бу миллий хусусият бўлса керак, — деди Уилсон. — Умуман, менинг башарам ҳақида гапиришмасак қалай бўларкин?
— Мен гапни энди бошладим-ку, — деди Маргарет нозланиб.
— Майли-да, бас қилақолайлик, — деди Уилсон.
— Унда нима ҳақда гаплашамиз? — ҳайрон бўлиб сўради Маргарет.
— Бачкана бўлаверма, Маргарет! — деди Фрэнсис.
— Гаплашадиган гап кўп, — деди Уилсон. — Мана, масалан, ажойиб бир шер ўлдирилди.
Маргарет иккала эркакка бир-бир қаради. Улар аёлнинг йиғлаб юборай деб турганини сезишди. Уилсонга хотин кишининг оби-дийдаси ёқмасди. Макомбер эса хотинининг йиғи-сиғисига анчадан бери эътибор бермай қўйганди.
— Нега менга яна шернинг ўлдирилганини эслатдингиз-а? — деди йиғламсираб Марго ва ўз чодири томон хомуш юриб кетди.
— Аёл истиғноси ва шунга ўхшаш ҳоказо қилиқлар, — деди Уилсон беписандгина. — Ҳеч нарса бўлмайди. Хотин кишининг асаби ўзи шунақа.
— Йўқ, — деди Макомбер. — Кечирилмайдиган бир иш бўлди. Ўлгунимча эсимдан чиқмайди. Шерни ўзим ўлдиришим керак эди.
— Қўйинг бўлмаган гапларни. Яхшиси, келинг, ичайлик, — деди Уилсон. — Бу воқеани унутинг. Кўнгилни ёзадиган гаплардан гаплашайлик.
— Тўғри-ку… — дея талмовсиранди Макомбер, — аммо сиз мен учун шундай бир иш қилдингизки, буни ҳеч қачон унутмайман.
— Хижолат бўлаверманг, — деди Уилсон, — Гапиришга ҳам арзимайди.
Улар акация дарахтларининг тарвақайлаган шохлари соясида, соҳил тарафга оқаётган жилға пайдо қилган ям-яшил ўтлоқ ва ўрмон этаги ўрасидаги тошлоқ бир тепада, чодирда илиб қолган лимон шарбати ичиб, бир-бирларига қарамасликка тиришиб, ана шундай суҳбатлашиб ўтиришарди. Айни вақтда қора танли хизматкорларнинг нонуштага дастурхон тузашларини кутишарди. Хизматкорлар ҳамма нарсадан огоҳ эканлигига Уилсон шубҳа қилмасди. Столга ликопча қўяётган Макомбернинг хизматкори хўжайинига ер остидан қизиқиб қараётганини кўргач, Уилсон уни суахили тилида сўкиб берди. Ҳабаш тескари қаради юзида мутлақо бепарволик акс этиб турарди.
— Унга нима дедингиз? — деб сўради Макомбер.
— Ҳеч нарса. Шунчаки тезроқ қимирла, йўқса, ўн беш қамчи ейсан, ўласан, — дедим.
— Қанақасига? Қамчи дедингизми?
— Ҳа, албатта, бу қонунга хилоф иш, — деди Уилсон. — Аслида уларга жазо ўрнида жарима солинади.
— Сизларнинг бу жойларингизда ҳабашларни ҳозир ҳам уришадими?
— Истаганларича уришади. Агар шикоят қилишса, катта жанжал кўтарилиши мумкин. Лекин шикоят қилишмайди. Чунки жарима тўлаш калтак ейишдан оғирроқ.
— Ғалати экан, — деди Макомбер.
— Сиз ўйлаганчалик ғалати эмас, — деди Уилсон. — Дейлик, шахсан сиз бу жазолардан қайси бирини афзал кўрардингиз. Қамчиними ёки пулними? — Уилсон Макомберга бу саволни беришга бердию ўзи ноқулай аҳволга тушиб қолди. Ўртадар хижолат пардасини кўтариб ташлаш учун: — Аслида қайдир йўсин билан ҳаммамизни савашмоқда, — деди.
Уилсон ичида: «Бундан баттари ҳам бўлади. Афсус. Сипоришни билмафман, гапни дўқ эткизиб айтиб қўяқоламан-да», дея ўйлади.
— Тўғри, ҳаммамизни уришади, — деди Макомбер ҳамон унга қарамай. Анави шер билан боғлиқ воқеа кўнглимни жуда хижил қиляпти. Миш-миш тарқалиб кетмасмикин? Расво бўлди-да! Сиз…
— Яъни, мен буни «Матайга-клуб»дагиларга айтаманми-йўқми, шуни билмоқчимисиз? — дея Уилсон Макомберга совуқ назар ташлади. Макомбер буни кутмаганди.
«Ие, бу қўрқоққина эмас, нодон ҳам экан-ку, — деб ўйлади Уилсон. Бошида у менга маъқул тушган эди. Аммо бу америкаликларнинг қанақалигини ким билиб ўтирибди».
— Йўқ, — деди Уилсон. — Овчилик менинг касбим. Бизлар ўз мижозларимиз ҳақида ҳеч қачон гапирмаймиз. Бу хусусда кўнглингиз тўқ бўлсин. Лекин мижозлар менга шунақа савол беришганда жиним қўзийди.
Уилсон, Макомбер билан ғижиллашиб қолсам яхши бўларкан, дея ўйлади. Шунда ўзи алоҳида ўтириб овқатланарди, китоб ўқирди. Улар ҳам ўзларича овқатланишарди, ҳар хил гап-сўз билан Уилсоннинг бошини қотиришмасди. Ов тугагунча бирга юришади, аммо у расмий муомалага ўтиб олади. Французлар айтганидек, «бағоят ҳурматли» деганга ўхшаш такаллуфлардан қутулади. Уларга яқинлашмагани, ош-қатиқ бўлмагани ҳар жиҳатдан маъқул. Макомберни ҳақорат қилади-ю, улар аразлашиб қолишади. Кейин Уилсон ўзича алоҳида, холи, китобини ўқиб, уларнинг вискисини аввалгидай ичиб, маза қилиб юраверади. Бу ерларда шунақа, «вискисини ичиб юрибман» деган гап бор. Башарти овда бирон ғиди-биди чиқса, яъни овчилар ва мижозлар жанжаллашиб қолишса, шу иборани ишлатишади. Бирон оқ танли овчини учратиб қоласан-да: «Ишлар қалай?» деб сўрайсан. У: «Чакки эмас, ановиларнинг вискисини ичиб юрибман», дейди. Шунда дарҳол иш чатоқлигини тушунасан.
— Кечирасиз, — деди Макомбер, доим, то қаригунча болалик туси аримайдиган америкача юзини унга ўгириб. Уилсон унинг калта қирқилган сочини, чиройли, аммо беқарор кўзларини, қирра бурнини, юпқа лабларини ва бежирим иягики назаридан ўтказди. — Узр, фаҳмламабман. Ахир мен кўп нарсаларни билмайман.
«Ўзики бунақа деб тургандан кейин нима қилардинг?» дея ўйлади Уилсон. У шу топда бир нарсани важ қилиб узил-кесил жанжал кўтармоқчи эди, ҳозиргина у ҳақорат қилган бу каллаварам эса, думини чотига тортиб узр сўраб ўтирибди.
Уилсон яна бир бор унинг қитиғига тегишга уриниб кўрди.
— Қўрқманг, бировга гулламайман, — деди у. — Даромадимдан жудо бўлгим келмайди. Бу ерда, Африкада, биласизми, хотин кишининг шерга отган ўқи, бекор кетмайди, оқ танли эркак эса ҳеч қачон жуфтак уриб қочмайди.
— Мен қуёндек қочвордим, — деди Макомбер.
«Шуни одам деб ўтирибман-а, шунақа нарсаларни гап деб гапириб ўтирган одамни нима ҳам қилиб бўларди?»
Уилсон ўзининг бефарқ, мовий кўзларини Макомберга ўқдай қадаган эди, у Уилсонга қараб илжайиб қўйди. Агарда унинг кўзлари қандай мунгли эканини ҳисобга олмаганда, бу яхши кулги эди.
— Балки ҳали қўтослар овида ютиб чиқарман, — деди Макомбер. — Ахир уларга энди навбат келди-ку?
— Хўп десангиз, эртагаёқ мен тайёрман, — деб жавоб берди Уилсон, ундан беҳуда ғазабланган эканман, деган фикрга келиб. Макомбер ҳақ, ўзингни худди шундай тутишинг керак. Бу америкаликларга ёрилиб кетсанг ҳам тушунолмайсан. Уилсоннинг кўнглида Макомберга нисбатан яна хайрихоҳлик уйғонди. Қани энди бугунги тонгни унутиб бўлса. Аммо унутиб бўлармиди. Тонг шунақа бошландики, бундан расвоси буюртирганингда ҳам бўлмайди.
— Ана, соҳибамиз ҳам келяптилар, — деди Уилсон.
У булар томон ўз палаткасидан аста юриб келар, дам олиб тиниққан, қувноқ, мафтункор эди. Юз бичими шунчалар силлиқ, ифодасиз эдики, дабдурустдан уни тентак деб ўйлаш ҳам мумкин эди, «Йўқ, унақа эмас,— деб яна хаёлидан кечирди Уилсон,— йўқ, бу, хотин тентак эмас».
— Қирмизи юз, суқсур йигит мистер Уилсон ўзларини қандай ҳис қиляптилар? — дея таманно қилди овчига ва эрига ҳам ғамза билан: — Хўш, Фрэнсис, жонгинам, сен қалайсан? — деди.
— Анча тузукман, — деди Макомбер.
— Мен бундоқ ўйлаб кўриб, бўлиб ўтган воқеани унутиб юборишга аҳд қилдим, —деди Марго, оҳиста столга ўтирди. — Фрэнсис шерни қандай отади, ўлдирадими-йўқми, менга нима фарқи бор? Шу билан осмон узилиб ерга тушармиди. Овчилик унинг касби эмас. Бу мистер Уилсоннинг касби. Мистер Уилсон ўлжага ҳамла қилганида, ўлдирган пайтида ҳақиқатан ҳам жозибали бўлиб кетаркан. Сиз ҳар қанақа ҳайвонни ҳам ўлдираверасиз, а, тўғрими? — дея Уилсонга боқди.
— Ҳа, ҳамма нарсани, — деди Уилсон.— Нима дуч келса отавераман.
«Бунақангилар шафқатсиз бўлади, — дея ўйлади Уилсон.— Энг тошбағир, энг бемеҳр, энг қонхўр ва энг мафтункор, энг қақшатқич хотинлар ҳам худди шунга ўхшаган бўлади. Эрлари уларнинг олдида ортиқ даражада мулойим кўринишади, думларини қисиб туришади, ёки бирмунча жазавали, жаҳлдор бўлиб қолишади. Балки бунақанги аёллар гаҳ деса қўлларига қўнадиган эркакларни атайлаб танлармиканлар? Лекин улар бу ғаразни қандай қилиб амалга ошира қолишади, ахир барвақт эрга тегадилар-ку?..» Яхшиямки Уилсон америкалик аёлларни биринчи марта кўраётгани йўқ; аммо, бари бир, буниси жудаям жозибадор эди, Уилсоннинг кўнглидаги мойиллик тобора кучаймоқда эди.
— Эртага қўтос овига борамиз,— деди у Маргаретга.
— Мен ҳам бирга бораман,— деди аёл.
— Сиз бормайсиз,— деди Уилсон.
— Йўқ, бораман. Ё мумкин эмасми, а, Фрэнсис?
— Балки лагерда қолганинг яхшидир,— деди эри унга.
— Ҳеч-да,— деди Марго.— Бугунгидек томоша бўлармишу мен кўрмай қолармишман. Нимага келдим бу ёққа-унда?
«Ҳали у йиғисини яшириш учун чодирига кетаётганида, менга ажойиб аёлдай кўринувди,— дея ўйлай бошлади Уилсон.— Ўшанда у аҳволини тушунгандек, эрига ҳамдард бўлгандек, ҳар иккалови учун хижолат чеккандек туюлган эди. Энди эса, чорак соатдан сўнг, аслига тортиб, ўзининг америкача шафқатсиз аёллик ниқобига бутунлай чулғаниб оляпти. Улардан қўрққулик. Улар даҳшатли».
— Эртага сен учун яна томоша кўрсатамиз,— деди Фрэнсис Макомбер.
— Аммо эртага ҳам сиз бормайсиз,— деди Уилсон аёлга қарата.
— Бекорни айтибсиз,— деди Марго шиддат билан.— Мен сизни яна томоша қилмоқчиман. Бугун эрталаб жуда ёқимтой эдингиз — бир ҳайвоннинг калласини узиб ташлаган одамнинг қандай ёқимтой бўлишини тасаввур қила олсангиз керак?!
Уилсон унинг гапига эътибор бермади.
— Мана, нонушта ҳам келди,— деди у.— Сиз, менимча, нимадандир хурсанд кўринасиз?
— Бўлмаса-чи! Мен бу ерларга зерикиш учун келмаганман,— деди аёл.
— Ҳа, майли, ҳозирча зерикишга тўғри келади,— деди Уилсон.
У ирмоқнинг тиниқ сувлари остидаги тошларга, узоқдаги баланд қирғоққа, эрталаб ов қилган жойларидаги дарахтларга қаради-да, ҳаммасини бир-бир эслади.
— Майли, зериксам ҳам чидайман деди Марго,— Жуда ажойиб кун бўлди-да. Эртага-чи? Мен эртани шу қадар ҳаяжонланиб кутаётганимни сиз тасаввур қилолмайсиз.
— Мана, антилопа гўштидан ҳам татиб кўринг,— деди Уилсон.
— Жуда ҳам мазали гўшт,— деди Макомбер.
— Антилопа деганингиз сигирга ўхшаш, қуёндай сакрайдиган ҳаивон-да, а.
— Балли, жуда тўғри таърифладингиз,— деди Уилсон.
— Уни сен отдингми, Фрэнсис?— дея сўради Марго.
— Ҳа.
— Улар хавфли эмасми?
— Устингизга ағанаб тушмаса хавфли эмас,— дея жавоб қилди Уилсон.
— Қўрқмаса бўларкан.
— Бас, Марго, эви билан-да,— деди Макомбер ва гуштнинг бир булагини кесиб вилкасига илди-да, эзилган картошка, сабзи аралаштирилган қайлага ботириб ея бошлади.
— Яхши, жоним,— деди Марго,—Сен илтимос қилиб турганингдан кейин йўқ дермидим.
— Кечқурун шерга шампан пуркаймиз, ҳозир кун жуда иссиқ, деди Уилсон.
— Ҳа, дарвоқе, шер ҳам бор-а,— деди Марго. — Шер хаёлимда ҳам йўқ экан.
«Ана! Энди бу хотин мени таҳқирлашга тушади, — дея ўилай бошлади Роберт Уилсон.— Ёки ичини мушук таталаётган пайтида одам ўзини шу қабилда тутиши керак, деб ўйлаяптимикин? Хўп, эри номардлигини англаб етган аёл ўзини қандаи тутиши лозим? Ўлардек шафқатсиз хотин экан. Умуман, буларнинг қайси бири шафқатсиз эмас? Ахир улар — ҳукмрон, ҳукм сурган одам баъзан шафқатсизлик қилиши табиий. Аслида-ку, буларнинг золимлиги жонимга тегиб кетди…
— Қовурдоқдан олинглар,— деди Уилсон Маргога илтифот билан.
Кечга томон Уилсон ва Макомбер қора танли шофер ҳаидаган машинага ўтириб, икки нафар қурол ташувчини ҳам ёнларига олиб, жўнаб кетишди. Макомбер хоним лагерда қолди. Ҳаво жуда иссиқ, боргим келмаяпти, деди у. Эртага эрталаб бари бир улар билан бирга боради. Машина йўлга тушганда аёл каттагина дарахт остида уларни кузатиб турар, туриши жуда чиройли эди. Эгнида жигарранг костюм, тим қора сочлари пешонасидан орқага таралиб, йиғиб-тугилган. Юзи нокдек таранг. Худди Англияда тургандек. Уилсон хотиннинг ана шу ҳолатини равшан тасаввур этди. Ана, у қўлини силкитиб улар билан хайрлашди. Машина қалин ўсган ўт-ўланларни босиб пастликни айланиб ўтди, дарахтзор орасидаги эгри-бугри йўлдан ғумай поялари кўриниб турган тепалик сари илгарилай бошлади. Бутазорда бир пода антилопа ётган экан, ҳуркитиб юборишди. Уларни сув кийиги деса ҳам бўлади. Машинадан тушишди, шохлари эгилган қари нар кийикни отмоқчи бўлишди. Макомбер уни мерганчасига бир ўқ билан қулатди. Кийик улардан икки юз қадамча нарида ер тишлади. Айни пайтда қолганлари қўзғалишиб, жон ҳолатда сакраб, бир-бирларининг устларидан ирғиб, туёқларини букиб, худди одам тушида учганидай, узоқ-узоққа равон сакрай-сакрай қоча бошлашди.
— Яхши отдингиз, — Уилсон.— Уларга ўқ теккизиш осон эмас.
— Ҳўш, қалай энди, арзигулик туёқми ўзи?— дея мамнун оҳангда сўради Макомбер.
— Арзигулик бўлганда қандоқ!— деди Уилсон.— Ҳамма вақт шунақа отинг, бу ёғи яхши бўлаверади.
— Сиз нима дейсиз, эртага қўтосларни топа олармиканмиз? — деб сўради Макомбер.
— Топсак керак. Улар саҳарда ўтлоққа чиқишади. Агар ов бароридан келса, ўтлоқда уларни учратамиз.
— Анави шер билан боғлиқ нохушликлар ғуборини ювиб юборсам дегандим, — деди Макомбер. — Ўз хотининг олдида шу аҳволга тушиш кишига ёқмайди ҳар қалай.
«Хотининг сени яхши кўрадими-йўқми, менга нима қизиғи бор, бу ҳақда гапириш нодонлик-ку, ахир», дея кўнглидан кечирди Уилсон. Лекин ўзини тутиб туролмади ва:
— Бу хусусда ҳадеб ўйлайверманг,— деди,— Манман деган одам ҳам шерга биринчи бор дуч келганида ўтакаси ёрилади. Ўтган ишга салавот. Бас энди.
Лекин кечқурун, гулхан ёнида ўтириб, бир стакандан содали виски ичиб овқатланиб олишгач, Фрэнсис Макомбер пашшахона тутилган ўрнида тунд товушларга қулоқ солиб ётаркан, ўша воқеа унга тинчлик бермади. Қандай рўй берган бўлса шундайлигича, фақат баъзи тафсилотлари алоҳида ажралиб кўз олдига келаверди. Макомбер ўз қилмишидан уялиб, орланиб роса қийналди. Аммо уятдан кўра ҳам кучлироқ, дилни кемирувчи аллақандай бир совуқ қурқув жону жисмига ёпишиб олиб, уни қаттиқ беҳаловат қилди.
Бу туйғу аввалги куни кечаси уйқудан уйғониб, ирмоқнинг бош тарафидан келаётган шер наърасини эшитганда бошланган эди. Бу бўғиқ ўкирик, ириллаш тингач, йўтал овози эшитилди. Кейин Макомберга шер худди чодирнинг ёнгинасида ўкираётгандек туюлиб, юраги ўйнаб кетди. Ёнида хотини бир маромда ухлаб ётарди. Фрэнсис миқ этишга қўрқар, дардини айтишга дардкаш йўқ, ўзи ёниб, ўзи жиғибийрон бўлар, бу эса қўрқувни баттар оширар эди.
Макомбер ўзининг худди мана шу ҳолатига оид бир самоли ривоятини эшитмаганди. У ривоятда айтилишича, довюрак киши умрида уч марта қўрқади: биринчиси — шер изини кўрганда, иккинчиси — шер ўкиригини эшитганда, учинчиси — унга дуч келганда. Эрталаб улар чироқ ёруғида нонушта қилаётганларида, шер яна ўкирди, Фрэнсисга овоз шундоққина ёнларидан келаётгандай туюлди.
— Қари шерга ўхшайди,— деди Роберт Уилсон қаҳва ичаётиб,— қаранг, қанақа йўталяпти.
— У бу ерга жуда яқинми?
— Жилға бошида, икки чақиримча нарида.
— Уни кўрармиканмиз?
— Кўришга ҳаракат қиламиз.
— Товуши ҳамиша ҳам шунақа узоқдан эшитиладими? Худди лагерь ичкарисига кирганга ўхшайди-я.
— Жуда узоқдан эшитилади, унинг олисда турганига ишониш ҳам қийин,— деди Роберт Уилсон.— Овимиз бароридан келсин, деб тураверамиз-да. Шу ерликлар бу атрофда жуда катта шер бор, деб айтишганди.
— Агар отишга тўғри келиб қолса, қаерини мўлжаллаш керак?—деб сўради Макомбер.
— Курагини,— деди Уилсон.— Уддасидан чиқсангиз, бўйнига отинг. Суягини нишонга олинг. Бир ўқ билан ўлдиришга ҳаракат қилинг.
— Ўқим бекорга кетмас деб ўйлайман,— деди Макомбер.
— Сиз яхши отасиз,— деди Уилсон.— Фақат ҳовлиқманг. Жон жонига отинг. Биринчи ўқ ҳал қилувчи бўлади.
— Қанақа масофадан отган маъқул?
— Айтиш қийин. Бу масалада шернинг ҳолати ҳисобга олиниши керак. Агар масофа жуда олис бўлса, отманг. Ўлишига кўзингиз етсагина ўқ узинг.
— Юз ярддан яқин бўлиши керакми?—деб сўради Макомбер.
Уилсон унга ялт этиб қараб қўйди.
— Юз ярд — энг қулай масофа. Яқинроқ бўлса, яна ҳам яхши. Агарда шер узоқда бўлса, ўқ беҳуда кетади. Хуллас, қулайи юз ярд. Бунақа жойдан истаган нуқтангизни нишонга олишингиз мумкин. Ана, бекамиз ҳам келяптилар.
— Салом,— деди Марго.— Хўш, кетдикми?
— Аввал сиз нонушта қилиб олинг, кейин кетамиз,— деди Уилсон.— Ўзингизни яхши ҳис қиляпсизми?
— Яхши бўлганда қандоқ!— деди Марго.— Мен жудаям ҳаяжонланаяпман.
— Бориб қарай-чи, нарсалар тайёрмикин,— дея Уилсон ўрнидан турди.
У нари кетиб бораркан, шер яна ўкирди.
— Ие, жуда ғалва қилиб юборди-ку бу,— деди Уилсон. — Майли, биз унинг нафасини ўчириб қўямиз.
— Сенга нима бўлди, Фрэнсис, мунча хомушсан?— дея сўради хотини Макомбердан.
— Ҳеч нарса,— деди Макомбер.
— Йўқ, жуда шаштинг паст, нима бўлди ўзи, айта қол.
— Ҳеч нима.
— Айт!— хотини унга синовчан тикилди.— Мазанг қочиб қолдими?
— Анави… овозинг ўчкурнинг ўкиришини қара…— деди у.— Тун бўйи тинмади.
— Нега мени уйғотмадинг? Мен ҳам эшитардим.
— Энди уни гумдон қилмасам кўнглим тинчимайди,— деди Макомбер қаҳр билан.
— Ўзи бу ерга шунинг учун келгансан-ку.
— Ҳа. Лекин негадир кўнглим ғаш. Бу ўкирик жиғимга тегяпти.
— Жиғингга тегаётган бўлса, ўлдириб қўяқол. Мистер Уилсон айтганидек, нафасини ўчир.
— Бўпти, жоним,— деди Фрэнсис Макомбер.— Оғизда айтиш жуда осон, тўғрими?
— Нима, юрагинг дов бермаяптими?
— Йўқ. Фақат туни билан овозини эшитиб чиққаним учун кўнглим ғашланяпти.
— Уни гумдон қиласан-да, ўзинг ҳам тинчийсан,— деди Марго.— Уни тезроқ ўлдирсанг эди, қандай ўлдиришингни жудаям кўргим келяпти.
— Бўпти, нонуштани тугат, жўнаймиз.
— Ҳозир-а?— деди Марго.— Ҳали тонг ҳам ёришмади-ку.
Шу пайт шер яна ўкирди, ўкирик садоси тўлқинлана-тўлқинлана тобора кучайиб бориб гулдирашга айланди, ҳавони ларзага солиб, аста бўғиқ, паст ириллаш билан тугади.
— Худди шу атрофда юрганга ўхшайди, — деди Марго.
— Уф-ф,— деди Макомбер,— овозига тоқатим қолмади.
— Овози даҳшатли экан.
— Ҳа! Даҳшатдан ҳам баттар!
Уилсон йўғон, бесўнақай қўндоқли калта милтиғини кўтариб, илжайганча кириб келди.
— Жўнадик,— деди у жўшқин овозда.— Сизнинг дов-дастагингиз билан
нариги милтиғингизни қурол ташувчилар олди. Ҳаммаси машинада. Ўқлар ўзингиздами?
— Ҳа.
— Мен тайёрман,— деди Макомбер хоним.
— Унинг овозини ўчириш керак,— деди Уилсон.— Шофёрнинг ёнига ўтиринг. Бека орқа ўриндиқда, менинг ёнимда ўтирадилар.
Улар машинага жойлашиб, тонг бўзарган пайтда ўрмон оралаб сойнинг юқори томонига жўнашди. Макомбер милтиғини олиб, отишга тайёрлаб қўйди. Қўлининг титраётганини кўриб, ичида ғижинди. Чўнтагидаги, кўкрагидаги ўқларни бармоқлари билан ушлаб-ушлаб кўраркан, кўнглида таскин ва ғазаб аралаш бир туйғу ғалаён қиларди. Орқага қараб, Уилсон ва хотинининг кулишиб ўтиришганини кўрди. Машинанинг ичкариси тўртта ғилдиракка ўрнатилган қутини эслатарди. Уилсон олдинга энгашди-да, Макомбернинг қулоғига шивирлади:
— Қаранг, қушлар қўняпти, бу шернинг нарига кетгани аломатидир.
Макомбер ён томонга қаради ва ўрмон устида доира ясаб учиб юрган, пастга ўқдек шўнғиётган ўлаксахўр қузғунларни кўрди.
— У ётиш олдидан буёққа сув ичгани келиши керак,— деди Уилсон яна шивирлаб.— Шай бўлиб туринг.
Улар машинада тошлоқ ўзандан тик кўтарилган дўнглик буйлаб аста юрио боришар, атрофдаги дарахтлар сершох, йўл илонизи эди. Рўпарадаги қирғоққа тикилганча хаёл суриб кетаётган Макомбер бирдан Уилсон елкасига қўл қуйганини сезди. Машина тўхтади. Кейин Уилсоннинг:
— Ана у, — деган товуши эшитилди.— Рўпарада. Ўнг томонда. Тушинг энди машинадан. Отинг. Шермисан шер экан.
Макомбер шерни кўрди. У баҳайбат бошини улар томонга ўгирган ҳолда ёнламасига турарди. Майин шабада шернинг қорамтир ёлини тараб-соллантирар, тонгги ғира-шираликда унинг баҳайбат жуссаси, кенг кўкраги, ялтироқ, сип-силлиқ танаси яққол кўриниб турарди.
— Орадаги масофа қанчайкин?— дея сўради Макомбер милтиғини шайлар экан.
— Етмиш ярд келар. Машинадан тушинг-да, отаверинг.
— Шу ердан отсам-чи?
— Машинадан шерга ўқ отиб ўлдирмайдилар,— деди Уилсон Макомбернинг шундоққина қулоғи тагига келиб. — Тушинг энди. Шер кечгача сизга бундай туриб бермайди.
Макомбер тараддудланиб пастга тушди. Шер ҳамон осойишта, виқорли ҳолатда кўзига ғайритабиий, каркидонга ўхшаб кўринган машинага қараб турарди. Одам ҳиди унгача етиб бормаган чоғи, у оғир калласини вазмин чайқаб, ғалати шарпага тикилар, хавф сезмас, аммо шарпа — машина борлиги учунми, ирмоққа тушиб келавермас эди. Шер шарпадан одам қиёфаси ажралиб чиққанини кўрди, дарахтлар панасига ўтиб кетар чоғида қаттиқ гумбурлаган товушни эшитди, танасида кучли оғриқни сезди. Тўнғизўқ унинг биқинига ёпишиб, куйдириб, кўнглини беҳузур қилиб ошқозонидан ўтиб кетди. Баҳайбат шер жароҳат ва тўқлиги боис оғир-оғир одим ташлаб ўт ва дарахтлар панасига ўзини олди. Шу пайт яна ўқ овози янгради. Ўқ ҳавони титратиб, шундоққина ёнидан ўтди. Шу асно қаторасига яна бир неча ўқ товуши варанглади, ўқ шернинг пастки қовурғасига тегиб нариги биқинидан чиқиб кетди. Шернинг оғзига иссиқ қон кўпиги қуйилди, у жонҳолатда ўзини баланд ўтлар орасига урди.
Макомбер машинадан тушаётганида шер ҳақида ўйламас, билгани шу эдики, қўллари қалтирар, оёқларини аранг босар, сони, болдири ҳолсиз жимирлар эди. У милтиқни шайлаб, шер бўйнини кўзлади, тепкини босди. Аммо қанча уринмасин, милтиқ отилмади. Шунда предохранителга қўйганини эслади очмоқчи булиб қуролни туширар экан, яна бир ножўя қадам ташлади, автомобиль шарпасидан ажралиб чиққан одамни кўриб, шер ўгирилиб, баланд ўтлар панасига кета бошлади. Макомбер, ўқ узди за «танқ» этган таниш товушни эшитиб, мўлжалга урганлигини англади, аммо шер ҳамон чопар эди: Макомбер яна ўқ узди, шернинг олдидаги ер тўзиб кетди, буни ҳамма кўрди. У яна отиш ниятида тепкини итариб, ўз жойига киргизмоқчи эди, шер ўтлар орасида ғойиб булди.
Макомбер қуролни мўлжалга қараб бураркан, қўллари қалтирар, кунгли айнир, ёнида хотини ва Роберт Уилсон сукут сақлашар, ҳабашлар ўз тилида нималардир деб валдирашар эди.
— Ўқ тегди,— деди Макомбер,— Икки марта тегди.
— Биқинига тегди,— деди Уилсон лоқайд,— Кўкраги ҳам яраланди чоғи,— Ҳабашларнинг кўриниши жуда жиддий, улар сукут сақлашар эди,— Балки сиз уни тамом қилгандирсиз,— давом зтди Уилсон. — Бир оз кутамиз, кейин бориб кўрамиз.
— Яъни?
— Ҳолдан тойсин, кейин изидан борамиз.
— Ҳа-а…— деди Макомбер.
— Ажойиб шер, худо ҳақи,— хурсанд тарзда деди Уилсон,— Фақат ёмон жойда бекиниб олгани чатоқ.
— Нега ёмон жой? Нимаси ёмон?
— Яқин бормаса, кўриб бўлмайди.
— Ҳа-а…
— Хўп, кетдик,— деди Уилсон.— Хоним шу ерда, машинада қолсинлар. Изини қараш керак, қон оққандир.
— Марго, сен шу ерда тура тур,— деди Макомбер базўр хотинига, унинг томоғи қуриган эди.
— Нега энди?— сўради Маргарет.
— Овчи шунақа деяпти.
— Биз аввал бориб билайлик, аҳвол қанақа экан,— деди Уилсон.— Сиз шу ерда қолаверинг. Бу ёқдан кўриш ҳатто қулай.
— Майли.
Уилсон суахили тилида шофёрга нимадир деди, у бош ирғаб:
— Хўп, — деди.
Кейин улар пастқамликка тушишиб, тошлоқ ўзандан ўтишди, илдизларга қоқила-қоқила нариги қирғоққа чиқиб олишди ва қирғоқ бўйлаб юриб, Макомбер биринчи марта ўқ узган ва шер югурган жойга бориб тухташди. Ҳабашлар қон томчиларини кўрсатишди — из дарахтлар томон йўналган эди.
— Энди нима қиламиз?— сўради Макомбер.
— Нима қилар эдик, бошқа чора йўқ,— деди Уилсон.— Қирғоқ баланд, машина ўта олмайди. Бир оз ҳолдан тойсин, кейин сиз билан бирга бориб, қидириб кўрамиз.
— Ўтларни ёндириб юборсак бўлмайдими?— сўради Макомбер.
— Ўтлар ҳўл, ёнмайди.
— Ҳайдовчиларни юборсак-чи?
Уилсон Макомберга тикилди.
— Юбориш мумкин, албатта,— деди у. — Тайин ўлимга юборгандек бўламиз. Шер яраланганини биламиз-ку. Шер соғ бўлса, уни ҳайдаб бориш мумкин — товушдан қочади. Аммо яраланган шер қочмайди, ҳамла қилади. Ерга ёстаниб ётади, ҳатто қуён яширина олмайдиган жойларда сездирмай етади. Мунақа жойга кимнидир юбориш хавфли. Майиб қилиши турган гап.
— Қурол ташувчилар-чи?
— Улар биз билан боришади. Уларнинг бурчи, контракт тузишган, «шаур» дейишади. Лекин бари бир улар ҳам мунақа ишга оғринишади.
— Мени у ёққа боргим келмаяпти,— деди Макомбер, сўзлари уйлаб-нетгунича оғзидан чиқиб кетди.
— Мени ҳам,— деди Уилсон дангал — Аммо илож қанча, — Кейин ниманидир ўйлаб, Макомберга қаради: у қалтирар, аҳволи тушкун эди.
— Сиз, албатта, бормаслигингиз мумкин,— деди у.— Шунинг учун ҳам мени ёллашади. Шунинг учун ҳам нархим баланд-да.
— Яъни, сиз бир ўзингиз бормоқчимисиз? Балки унга тегмаганимиз маъқулдир.
Шу топгача фақат шер билан машғул бўлиб, Макомбер ҳақида ўйламаётган Роберт Уилсон уятли бир нарсани пайқаб қолгандек хижолат чекди.
— Буни қандай тушуниш керак?
— Шер ётган жойида қолаверсин, дейман.
— Шерни яраланмаган, деб ўйлайсизми?
— Йўқ. Қайтиб кетамиз, вассалом.
— Мундай қилиб бўлмайди.
— Нега?
— Биринчидан, шер қийналади. Иккинчидан, биров унга дуч келиб қолиши мумкин.
— Тушунарли.
— Лекин сиз биз билан боришингиз шарт эмас.
— Мен борардим-у,— деди Макомбер,— лекин чўчияпман, юрагим дов бермаяпти.
— Мен олдинда бораман,— деди Уилсон.— Анови чол, Кончони, изни қараб боради. Сиз мени пана қилиб, сал четроқда юринг. Шер товуш бериб қолиши мумкин, эшитиб қоламиз. Кўришимиз билан ўқ узамиз. Бараварига. Хавотир бўлманг, мен ёнингиздан нари кетмайман. Дарвоқе, сиз балки ростдан ҳам бормаганингиз маъқулдир?
— Йўқ, бораман.
— Ихтиёрингиз,— деди Уилсон.— Лекин оёғингиз тортмаётган бўлса, бормай қўяверинг. Ахир бу иш менинг «шаури»им.
— Бораман,— деди Макомбер.
— Агар хотинингизда гапингиз бўлса, ҳали фурсат бор,— деди Уилсон.
— Йўқ.
— Мен бориб айтай, шошмасинлар.
— Майли,— деди Макомбер. Бориб шерни ўзинг гумдон қилиб кел, дейишга тили бормади. Тер босиб, оғзи қуриб, кўнгли айнаб, ўтириб қолди.
Тезда Уилсон қайтиб келди.
— Мен штуцерингизни ола келдим,— деди у,— Ушланг.
Макомбер штуцерни олганида, Уилсон:
— Мендан уч-тўрт қадам ўнгроқда юринг,— деди,— Мен нима десам, шуни қиласиз. Кейин иккала ҳабашга суахили тилида нималарнидир уқтирди, уларнинг авзои бузуқ эди.— Кетдик,— деди у.
— Бир қултум сув бўлса, томоқни ҳўллаб олардим,— деди Макомбер.
Уилсон қурол ташувчиларнинг бошлиғига нимадир деди, у белидаги флягани ечиб, қалпоғини буради, Макомберга узатди. Макомбер олди — фляга оғир, кичик ғилофи ғадир-будир, жунли эди. У сув идишини оғзига яқинлаштирар экан, кўзлари баланд ўсимликлар ва яшил буталари ялпоқ дарахтларга тушди. Майин шамол юзга урар, ўтлар боши чайқалар эди. У қурол ташувчига қаради ва у ҳам ҳадиксираётганини пайқади.
Ўттиз беш қадамча нарида шер ерга бағрини бериб, қимирламай ётар, қулоқлари қисилган, фақат учи қора кокилли думи сал ғимирлар эди. У панага келиши биланоқ ерга ётганди; ғалвир қилиб ўтиб кетган ўқ зарбидан кўнгли айнар, яраланган ўпкаси ҳолсизланар, ҳар нафас олганида ҳалқумига суюқ қизил кўпик қуйилар эди. Иккала биқини иссиқ ва ифлос, ўқ тешиб кирган майда тешиклар атрофида пашшалар қалашган, нафрат тўла йирик, сариқ кўзлари ҳар нафас олганида юмилиб-очилар, узоқларга тикилар, ўткир чангаллари юмшоқ ерга чуқур ботган эди. Оғриқ, ўқчиш, нафрат, охирги куч — ҳаммаси сўнгги ҳамла учун тўпланган эди. Овозлар яқинлашгач, думи жимиб қолди ва шер одамларни кўриши билан бўғиқ иҳради-да, ўзини улар томон отди.
Кончони издан кўзини узмай олдинда кетар, Уилсон отишга тайёр милтиқ билан ўт орасида ҳар бир ҳаракатни назардан кечириб борар, иккинчи қурол ташувчи тиқ этган товушга қулоқ солар, Макомбер эса Уилсоннинг ортидан аста юрар экан, бармоғи милтиқ тепкисида, отишга тайёр эди. Улар энди баланд ўтлар ичига кирувдилар ҳамки, Макомбер ғарғарасимон ўкиришни, шу ондаёқ ўтларни тасмадек чирсиллаганини эшитди ва айни шу пайтнинг ўзида ҳамма нарсани унутиб орқага қочаётганини англаб қолди. У «қа-ра-ванг» этган милтиқ товушини икки марта эшитди ва тўхтаб, орқага, Уилсонга кўз ташлади — бошининг бир бўлаги қаёққадир портлаб кетган даҳшатли махлуқ Уилсон томон ўрмалар, қирмизи юз одам милтиғини мўлжалда тутиб, яна ўқ узар «қа-ра-ванг» товуши яна янграр эди… Судралиб келаётган шернинг сариқ, баҳайбат танаси тўхтади, мажағи чиқиб кетган калласи олдинга мункиди-да, ерга тақалиб қолди.
Қўлида ўқланган милтиқ, икки ҳабашнинг таъқиб назари остида Макомбер олазарак бўлиб майсазорда тураркан, шернинг адо бўлганини англади ва Уилсоннинг ёнига борди.
Уилсон Макомберга бир қараб олгач:
— Расмга тушасизми?— деди,
— Йўқ,— деди Макомбер.
Машина олдига етиб боргунларича ҳеч ким чурқ этмади.
— Ажойиб шер, деди ниҳоят Макомбер. — Ҳозир терисини шилишади.
Машинанинг орқа ўриндиғида ёнма-ён ўтиришган бўлса ҳам, эр-хотин бир-бирларига қарашмади. Уилсон олдинда хаёл суриб ўтирар эди. Макомбер бир қимирлаб, хотинининг қўлини ушлади, аммо у қўлини тортиб олди. Ирмоқнинг нариги бетига, ҳабашлар шерни ағдар-тўнтар қилаётган томонга боқиб, бу ердан ҳамма нарсани яққол кўрганини билди. Кейин хотини олдинга интилиб, қўлларини Уилсоннинг елкасига қўйди, Уилсон бу томонга ўгирилган эди, Маргарет дарҳол унинг лабларидан ўпиб олди.
— Ие, ие,— деди Уилсон, унинг қизил юзи баттар қизариб кетди.
— Мистер Роберт Уилсон,— деди аёл.— Ажойиб инсон мистер Роберт Уилсон!
Кейин Маргарет қайтиб жойига ўтирди-да, эри томон қарамай, сойнинг нариги, шер ётган томонига назар ташлади. Ниҳоят ҳабашлар шернинг хом, оғир терисини келтиришиб, автомобилга чиқишди. Машина жўнади. Лагерга етгунча машинадагилар бир-бирларига лом-мим дейишмади.
Шер билан боғлиқ воқеа шундай бўлган эди.
Ўқ-дорининг икки тонна келадиган зарби шернинг калласини ўпириб кетишидан аввал шер ҳамлага ҳозирланаётганида, сакраганидан кейин навбатдаги ўқ зарбидан умуртқаси чўрт узилиб кетганда, олов пуркаётган нарсага ўзини ташлаб, ажалини топганда, шернинг ҳолати қанақа эканини Макомбер билмасди. Буни Уилсон яхши билади ва билганини «ажойиб шер» ибораси билан ифода қилди-қўйди. Айни пайтда Уилсоннинг дилидан нималар ўтган — бу ҳам Макомберга ноаён. Ўша топда хотини ҳам нималарни ҳис қилди — унга қоронғи, фақат бир нарса равшан — хотини энди у билан бирга турмайди. Ажрашиш нияти хотинининг дилида бир неча бор туғилган, аммо узоққа чўзилмаган. Макомбер жуда бой ва яна бойиб кетиши муқаррар бўлиб энди хотини ажралмаслигини биларди. У ёшлигида чиройли бўлган, ҳозир ҳам Африкадаги гўзаллардан бири Маргарет эди, аммо бу эрни тарк этиб, дурустроғини топиш учун Америкадаги аёлларнинг энг чиройлиси бўлиши керак. Маргарет энди у тарозини боса олмайди, буни ўзи ҳам, эри ҳам яхши тушунади. Агарда эри ҳам аёллар талабига яроқли бўлганида, у бошқа биронтасини топиб кетаверади-да, деган гумонда қийналиб юрарди, аммо Маргарет эри нималарга қодирлигини англаган, у ҳеч қаёққа кетолмаслигидан кўнгли тўқ. Бунинг устига Макомбер кўп ҳолларда чидашга ўрганган, кўникувчи эр эди, бу эса унинг энг ёқимли ва айни пайтда энг хавфли хислатлари эди. Уларнинг турмуш негизи мустаҳкам бўлиб, Маргаретнинг ҳусни ажралмаслик учун, Фрэнсиснинг бойлиги хотинининг бардошига гаров эди.
Тун бўйи шер ҳақида ўйлаверишдан чарчаган Макомбер соат учларда бир муддатгина ухлади, уйғониб яна кўзи илинди, тепасида турган шернинг қонга беланган калласини тушида кўриб, яна уйғониб кетди, нималаргадир бир оз қулоқ солиб ётди-да, юраги ҳаприқиб, нохуш бир нарсани англади; хотинининг ўрни бўш эди. Тушини ўйлаб, Макомбер икки соат кўз юма олмай ётди.
Икки соатдан кейин хотини палаткага кириб келди, пашшахона этагини кўтариб, ўрнига шўнғиди.
— Қаерда эдинг?— сўради Макомбер қоронғида.
— Хэлло, — деди хотини,—Уйғоқмидинг?
— Қаерда эдинг?
— Тоза ҳавога чиқувдим.
— Бекор айтибсан.
— Нима дейишим керак, ўргилай?
— Қаерда эдинг?
— Тоза ҳавога чиқувдим.
— Бу нима, янгича, иборами? Қанжиқ.
— Сен қўрқоқсан.
— Ҳўш?— деди Фрэнсис.—Қўрқоқ бўлсам нима қипти?
— Мен учун ҳеч нима. Ке, жоним, ҳозир суҳбатнинг пайти эмас, уйқим келяпти жуда.
— Мени индамайди, ютиб кетаверади, деб ўйлаяпсанми?
— Имоним комил, ўргилай.
— Энди чидамайман,
— Ке, жоним, жим ётайлик, уйқим келяпти.
— Ахир бу ишларга чек қўйилди, деб келишувдик-ку? Бошқа қайтарилмайди, деб ваъда берувдинг-ку ўзинг?
— Қайтарилиб қолди,— деди аёл майин оҳангда.
— Биз бу ерларга сафар қилсак, анави ишларингни такрорланмайди, девдинг. Ваъда қилувдинг ахир…
— Тўғри, жоним. Ниятим ҳам шунақа эди. Аммо кечаги кун сафаримизни бузиб ташлади. Ҳозир энди бу ҳақда гапириш ўринсиз.
— Ўлжа тўғри келса, сен бу имкониятдан воз кечмайсан, шундай-а?
— Илтимос, бу ҳақда ҳозир гаплашмайлик. Жудаям уйқим келяпти, ўргилай.
— Гаплашамиз.
— Ундай бўлса, майли, мен ухлайман.— Ва у уйқуга кетди.
Тонг ёришишига ҳали бор, улар учови нонушта қилиб ўтиришар эди. Макомбер: одамлар орасида энг ёмон кўрадиганим Роберт Уилсон, деб ўйларди.
— Қандай ухладингиз?— сўради Уилсон, трубкасини тамаки билан тўлдирар экан.
— Ўзингиз-чи?
— Нимасини айтасиз, жуда маза қилиб ухлапман.
«Аблаҳ,— дея хаёлидан кечирди Макомбер,— малъун!»
«Демак қайтиб келиб эрини уйғотибди-да,— дея ўйлади Уилсон, икковига бефарқ ва совуқ назар ташлаб.— Хотинига қараса ўладими. Менга нима? Ҳирсим ўликми? Авлиёманми? Ўзингдан кўр».
— Қўтосларни учрата олармикинмиз?— сўради Маргарет, ўрик солинган ликопни Уилсон томон суриб.
— Учратсак керак,— деди Уилсон ва унга қараб қулиб қўйди.— Сиз лагерда қолсангиз тузук бўлармиди?
— Ҳеч-да,— жавоб берди аёл.
— Айтинг хотинингизга, лагерда қолсинлар,— деди Уилсон Макомберга.— Буюринг.
— Ўзингиз буюринг,— деди Макомбер зарда билан.
— Келинглар, яхшиси буйруқни қўяйлик,— деди аёл эрига қараб.— Ножўя гапларни ҳам, Фрэнсис.
— Қачон юрамиз?— сўради Макомбер.
— Мен тайёрман,— деди Уилсон.— Хоним бирга борсалар майлими? Сиз шуни истайсизми?
— Истайманми, истамайманми, бари бир эмасми?
— Бари бир,— деди Уилсон.
— Балки сиз хотиним билан бирга лагерда қолиб, қўтослар овини ўзимга қўйиб берарсиз,— сўради Макомбер.
— Ҳақим йўқ,— деди Уилсон.— Умуман қўйинг мунақанги гапларни.
— Бу беҳуда гап эмас. Кўзимга ҳамма нарса бало бўлиб кўриняпти.
— Бало — яхши сўз эмас.
— Фрэнсис, марҳамат қилиб ақлингни йиғиб гапир,— деди аёл.
— Ҳалиям ақлимни йиғиб гапиряпман,— деди Макомбер.— Умрингизда шунақа бадхўр овқатни татиб кўрганмисизлар?
— Овқат ёқмадими?—осойишта сўради Уилсон.
— Овқат ҳам.
— Оғайни, сал ўзингизни тутиб олинг,— деди Уилсон жуда совуққонлик билан.— Хизматкорларнинг бири инглиз тилини тушунади.
— Тушунса ундан нари.
Уилсон ўрнидан турди, трубкасини бурқситиб нари кетди, йўл-йўлакай уни кутиб турган қурол ташувчига суахили тилида алланималар деди.
Дастурхон атрофида эр-хотин ўзлари қолишди. Макомбер кўзини қаҳва қуйилган идишдан узмас эди.
— Агарда жанжал қўзғайдиган бўлсанг, жоним, мен сен билан яшамайман.
— Яшайсан.
— Жанжал қўзғагин, кўрасан.
— Сен мени ташлаб кетмайсан, биламан,
— Тўғри, — деди Маргарет. — Агар ўзингни яхши тутсанг.
— Яхши тутсанг! Гапингга ўлайми? Яхши тутсанг эмиш!
— Ҳа. Яхши тутсанг.
— Сен ўзингни яхши тутсанг бўлармиди.
— Шунча ҳаракат қилдим. Шунча.
— Анави қизил эт тўнғизни кўрарга кўзим йўқ, — деди Макомбер. — Турқидан кўнглим озяпти.
— Унақа дема, у чакки эмас.
— Бас! — дея чинқириб юборди Макомбер.
Шу пайт уларнинг ёнига автомобиль келиб тўхтади, ичидан шофёр ва икки қурол ташувчи ирғиб тушди. Уилсон стол олдига келиб, эр-хотинга синчков назар ташлади.
— Овга жўнаймизми? — сўради у.
— Ҳа, — деди Макомбер, ўрнидан тураётиб. — Жўнаймиз.
— Иссиқ кийим олволинг. Йўлда совуқ бўлади,— деди Уилсон.
— Чарм курткани олиб чиқаман, — деди Маргарет.
— Куртка хизматкорда, — деди-да, Уилсон шофёр ёнига ўтирди. Фрэнсис билан хотини индамай машина орқасига чиқишди..
«Бу хумпар орқамдан ўқ қўйиб қолсая, — деб ўйлади Уилсон, — Нега хотинларини эргаштириб юришади?»
Автомобиль пастга шўнғиб, сойнинг тошлоқ жойидан ўтиб, нариги қирғоққа чиқди. Қирғоқ баланд, дарахтлар сийрак эди, кенг ўтлоқларда, баргу бутоқларда шудринг йилтирар, ғилдираклар тагида мажақланган ўт-ўланнинг ҳиди анқир эди. Роберт Уилсон табиатнинг шу ҳолатини ёқтирарди, шунинг учун у ҳозир орқада ўтирган эр-хотин ҳақида ўйламасди. Ҳозир унинг хаёли қўтослар билан банд. Қўтослар кундуз кунлари ботқоқликда юришади, ботқоқлик қамишзор билан ўралган, бу ерда ов қилиш қийин. Қўтослар ўтлоққа кечаси чиқишади. Ботқоқ ва ўтлоқ орасига машина билан кириб, йўлини кессакмикин, дея ўйлади Уилсон. Ана ўшанда Макомбер очиқликда ов қилар, ундан нари бўлар эди. Уилсоннинг чангалзорда Макомбер билан ов қилишга ҳуши йўқ эди. Умуман Макомбер билан ов қилишни истамас эди, аммо касби шу, начора.
Агар бугун қўтос учраса, каркидон қолади, шу билан Макомбернинг бугунги хавф тўла ҳордиқ куни якунланади. Аёл билан Уилсон бўлак донлашмайди, кечаги ҳодисани Макомбер бир амаллаб ҳазм қилиб юборади. Бинобарин, у ягона ҳодиса эмас, бечора бунга ўхшаш нарсаларни кўравериб кўникиб кетган. Ўзингдан кўр, ландовур.
Роберт Уилсон овга чиққанида, эҳтиёт шарт деб, доим кенгроқ каравот олиб юрарди. Унинг мижозлари — тарала-бедоду кайфу сафога берилган зодагонлар, турли мамлакатдан келган ҳаваскор-спортчилар ва шу каравотда оқ танли овчи билан ётиб кетишмаса харажатлари тўла оқланмайди, деб ўйлайдиган аёллар. Кўздан йироқ пайтда у аёллар овчининг назарида қабиҳ кўринар, аммо бу ёққа келиб, эркаклар билан баравар ов сафарига чиққанда, унга ёқа бошлар эди. Қандай бўлмасин, Уилсоннинг куни шулар туфайли ўтади, шунинг учун уларнинг барча хархашаларини кўтаришга мажбур. Барча хархашалардан фақат унинг овчилиги мустасно, бу соҳа унинг ихтиёрида, одамлар у ўрнатган қоидаларга бўйсунади ёки бошқа овчи ёллайди. Кўплар Уилсонни шу қоидалари учун ҳурмат қилишади. Мана бу Макомбер эса… ғалати одам… Уилсон улар томон кўз ташлади. Макомбер хафа ва баджаҳл эди. Маргарет табассум қилди. Бугун у ёшроқ, покиза, иффатли кўринди. Хаёлида нималар бор — буни Уилсон билмас эди. Кечаси у кўп гаплашмади. Бари бир ундан кўз узиш қийин.
Уилсон шофёрга тўхташни буюрди, кейин дурбин орқали узоқдаги ўтлоққа қаради.
Машина яна жилди, тўнғиз ҳандақ ва чумоли қуббаларини четлаб, ўша томонга кета бошлади.
Уилсон кескин ўгирилиб:
— Ана, қўтослар, қаранг! — деди Макомберга.
Машина илдамлашди, Уилсон ҳабашлардан бири билан суахили тилида тез-тез гаплаша бошлади, Макомбер у кўрсатган томонга қараб, ўтлоқдан ҳаккалаб ўтаётган учта баҳайбат қўтосни кўрди.
— Учалови буқа экан, — деди Уилсон. — Йўлини кесиб чиқиш керак.
Автомобиль ўнқир-чўнқирдарга қарамай уча кетди, Макомбернинг кўз олдида қўтослар борган сари каттая бошлади, энди Макомбер бир оз орқада қора ялтироқ шохларини елкасига қадаб бир маромда елаётган, бўйни билан танаси бирлашиб кетган буқанинг тақир, кулранг, серқазғоқ ғадир-будир гавдасини яққол кўрди, дарҳол милтиғини ҳозирлади, аммо Уилсон: «Машинадан отманг-да, тентакмисиз, э!» деб қичқирди. Шу топда Макомбернинг дилида ҳеч қандай қўрқув йўқ, аксинча, Уилсонга нисбатан ғараз ва нафрат қайнар эди. Шофёр тормоз берди чоғи, машина ғилдираклари билан ерни ҳайдаб, сирғалиб кетди, мотор ўчиб қолай деди. Уилсон бир томонга отилди, Макомбер эса иккинчи томонга сакраб, муккаси билан кетди, аранг ўзини ушлаб қолди, учиб бораётгён қўтосга ўқ узди, ўқ мўлжалга тегди. Макомбер шитоб билан басма-бас тепкини босди ва шу заҳотиёқ милтиқни қайта ўқлай туриб, қулаётган буқага кўзи тушди. Буқа чўккалаб қолган, оғир калласини жон ҳалпида чайқар, аланглар эди. Макомбер елиб бораётган иккита қўтосни кўрдию дарҳол ўқ узди, ўқ биринчисига тегди, у тумшуғи билан ерга қадалиб қолди.
— Қойил! — деди Уилсон. Энди учинчисини мўлжалланг!
Биринчи қўтос ҳамон аввалги шиддат билан қочар, ўлим исканжасида типирчилаётган шерикларига қарамас эди. Макомбер ва Уилсон кетма-кет қўтосга ўқ узишди, аммо биронтаси ҳам мўлжалга тегмади.
— Машинага! — деб қичқирди Уилсон ва Макомбернинг қўлидан тортди. — Узоқлашиб кетди, ўқнинг зарби етмайди.
Улар икки томондан машинага отилишди, машина дўнгликлар оша учди, ҳеч қаёққа қайрилмай олдинда югураётган қўтосни қувиб етишди ва машина ҳайвонга тенглашганида, Уилсон: «Тўхтат!» деди. Кескин тормоздан машина яна сирпаниб кетди, ағдарилишига сал қолди. Макомбер машинадан отилиб тушди, аммо йиқилмади, дарров тепкини ростлаб, учиб бораётган махлуққа ўқталиб ота бошлади. Аммо шунча ўқ бехато тегишига қарамай, қўтос шиддат билан узоқлашар, ўқ кор қилмас эди. Шу пайт Уилсоннинг милтиғи шаранглади, қўтос гандираклаб қолди, овчи қунт билан ўқталиб, яна отди, қўтоснинг баҳайбат қора танаси калта ва йўғон туёқларини босиб гуппа ағдарилди.
— Қойил! — деди Уилсон.— Мерган деган шунақа бўлади. Учалови тайёр.
Макомбернинг дилида ҳозир аллақандай мастона сурур туғён урарди.
— Сиз неча марта ўқ уздингиз? — деб сўради у.
— Фақат уч марта, — деди Уилсон. — Биринчисини сиз ўлдирдингиз. Энг каттаси ўша эди. Қолганларига мен бир оз кўмаклашдим, акс ҳолда тўқайзорга кириб кетишарди. Уларниям асосан ўзингиз қулатдингиз. Мен шунчаки туртки бердим, холос. Нишонни яхши олдингиз.
— Машинага борайлик, — деди Макомбер. — Жичча ичким келяпти.
— Аввал мана буни бир ёқли қилайлик, — деди Уилсон қўтосни кўрсатиб.
Қўтос чўккалаганича жойидан тура олмай, яқинлашаётган одамларни кўриб, калласини силкий бошлади, тўнғизникидек кўзларини ола-кула қилиб ўкирди.
— Қаранг, тағин туриб кетмасин, — деди Уилсон. Сўнг қўшиб қўйди: — Сал ён томонига ўтинг-да, қулоғининг орқасига отинг.
Макомбер шошилмай мўлжаллади-да, ўқ узди. Қўтоснинг калласи шилқ этиб тушди.
— Жуда соз, — деди Уилсон. — Умуртқасига тегди. Ваҳиманинг ўзи-я, қурғур!
— Юринг, ичайлик, — деди Макомбер. Ҳеч вақт унинг дили ҳозиргидек завққа тўлмаган эди, Макомбернинг хотини автомобилда ранги ўчиб ўтирар эди.
— Сен қаҳрамонсан, ўргилай, — деди у эрига қараб туриб. — Бунақасини биринчи кўришим!
— Машина қийнадими? — сўради Уилсон.
— Жуда қўрқинчли бўлди. Ҳаётимда бу қадар қўрққан эмасдим.
— Қани, ичайлик, — деди Макомбер.
— Ичамиз, — деди Уилсон. — Биринчи бўлиб хонимдан…
Маргарет флягани олиб виски ҳўплади, ҳўплай туриб, сесканиб кетди, идишни Макомберга узатди, у вискини лаззатланиб симирди. Ундан кейин Уилсон ичди.
— Одам жазавага тушиб қолар экан, — деди Маргарет. — Ҳатто бошим сирқираб оғрий бошлади. Мен автомобилдан туриб қўтосларга ўқ узиш мумкинлигини билмасдим.
— Ҳалиям ҳеч ким автомобилдан ўқ узгани йўқ, — деди Уилсон совуқ оҳангда.
— Автомобилда қувлашни айтаман.
— Умуман бундай қилмаган маъқул, — деди Уилсон. — Лекин бугунгиси жуда гаштли бўлди. Ўнқир-чўнқирликлар, дўнглар демай ов қилиш пиёда ов қилишдан хавфлироқ. Қўтос биринчи ўқдан кейиноқ бизга ташланиши ҳеч гап эмас эди. Ҳар қалай, одамларга айтиб юрмаганингиз дуруст. Бу йўсинда ов қилиш қонуний эмас, агар сиз шуни назарда тутган бўлсангиз.
— Менимча, — деди Маргарет, — машинага чиқиб олиб, бечора ҳайвонларни қувлаш инсофдан эмас.
— Шунақами?
— Найробидагилар бундан бохабар бўлишса-чи?
— Ўша заҳотиёқ қўлимдан гувоҳномамни тортиб олишади ва ҳоказо шунга ўхшаш кўнгилсиз расмиятчиликлар рўй беради, — деди Уилсон виски ҳўплаб.
— Ростдан-а?
— Ҳа, ростдан.
— Ана холос,— деди Макомбер хотинининг хулқидан хижолатланиб. Сўнг кун бўйи тундланиб юрган одам биринчи марта табассум қилди ва: — Энди, мана, сизга ёпишишга ўтди, — деди.
— Ибораларинг нақадар теранки, жоним, — деб истеҳзо қилди Маргарет.
Уилсон уларга разм солди. «Агар эр аҳмоқ, хотин номуссиз бўлса, — дея ўйлади у, — булардан тарқаган фарзанддан нимани кутиш мумкин?»
— Биз битта қурол ташувчимизни йўқотиб қўйдик, сиз сездингизми?
— Наҳот? Сезмадим, — деди Макомбер.
Қончони исмли чол булар томон оқсаб келар, бошида тўқима қалпоқ, эгнида яшил куртка, тиззасигача келадиган калта шим, оёғида резина шиппак бўлиб, авзои бузуқ, нафратли эди. У суахили тилида нимадир деб бақирувди, Уилсоннинг қиёфаси дарҳол ўзгариб кетди.
— У нима деди? — сўради аёл Уилсондан.
— Биринчи қўтос туриб кетибди, тўқайзорда юрганмиш. — Уилсон бу хабарни айтаркан, овозида ҳеч қандай ҳаяжон сезилмади.
— Энди нима бўлади? — ҳайрон бўлиб сўради Фрэнсис.
— Шер қанақа ҳунар кўрсатган бўлса, шунақа бўлади, — деди Маргарет завқланиб.
— Унақа бўлмайди, бекор гап, — деди Уилсон бир оз ижирғаниб.— Макомбер, яна ичасизми?
— Раҳмат, — деди Макомбер ва яраланган шерни қувишганида ва ўлдиришаётганида туғилган ҳадик яна дилимни зирқиратармикин, деб ўйловди, у ҳолат қайталанмади. Ҳаётида биринчи марта у қўрқув ҳиссини сезмас, бутун вужудида аллақандай бир шавқ, кўтаринкилик мавжуд эди.
— Иккинчи қўтосни бориб кўриш керак, — деди Уилсон.
— Мен ҳам бирга бораман, — деди Маргарет.
— Марҳамат.
Учовлари ўша томон кетишди. Иккинчи қўтос бамисоли қора дўнг бўлиб ўтлоқда ётар, тумшуғи ерга қадалган, юмуқ кўзини пашша талар эди.
— Калласи ажойиб-да, — деди Уилсон. — Шохининг ораси икки қаричча келади.
Макомбер ҳавас билан қўтосга тикилар эди.
— Кўриниши қурсин, — деди Маргарет. — Юринглар, сояга борайлик.
— Ҳозир, — деди Уилсон. Кейин Макомберга қараб: —Ҳув анови тўқайзорни кўряпсизми? — деди.
— Кўряпман.
— Биринчи қўтос ўша ёққа кириб кетяпти. Кончони машинадан ағанаб тушганида, буқа ўқ еган жойида ётган экан. Бир маҳал ўзига келиб қараса, ҳайвон ўрнидан туриб олибди. Чол қочиб қопти, қўтос, ҳеч нарса бўлмагандек, тўқайзорга кириб кетипти.
— Уни қидиришга ҳозироқ борамизми? — тоқатсизланиб сўради Фрэнсис Макомбер.
Уилсон унга синовчан тикилди, «Тентаквой, — деб ўйлади у. — Кеча ваҳимага тушиб қалт-қалт титраётувди, бугун ўзини тия олмаяпти, хаёли жангда».
— Бир оз сабр қилиш керак, — деди Уилсон.
— Юринглар ахир, сояга ўтайлик, — зорланиб деди Маргарет. Унинг ранги қув ўчган, кўриниши хаста эди.
Улар орқага қайтиб, кўланкада турган машинага ўтиришди.
— Балки қўтос ўлиб бўлгандир, — деди Уилсон, — Бир оз кутамиз-да, кейин бориб кўрамиз.
Макомбер ўзини ўта бахтиёр ҳис қилар, у бундай оларни ҳеч қачон бошидан кечирмаган эди.
— Жудаям завқли ов бўлди-да! — деди у. — Умрим бино бўлиб бунақа зўр шижоат гирдобига тушган эмасман. Ҳақиқатан ажойиб саргузашт бўлди, а, Марго?
— Ирганарли даражада.
— Нега?
— Ваҳшиёна, — деди Маргарет. — Аблаҳона!
— Биласизми, Уилсон, мен бундан буён ҳеч қачон ҳеч нарсадан тап тортмасам керак, — деди Макомбер Уилсонга юзланиб. — Қўтосларга дуч келиб, қува бошлаганимизда, вужудимда аллақандай ўзгариш рўй берди. Қанақадир чигал ечилиб кетгандек бўлди. Тенгги йўқ завқ-а!
— Жигарга шифо, — деди Уилсон. — Ҳақиқатан, одамзод бошига қандай синовлар тушмайди, дейсиз.
Макомбернинг юзи-кўзи бахтиёрликдан ял-ял ёнарди.
— Ростдан ҳам вужудимда қанақадир ўзгариш рўй берди, — деди у жўшиб. — Мен ўзимни мутлақо бошқа одамдай ҳис қиляпман.
Маргарет эрига ғалати бир қараш қилди, аммо энтикиб гапиришига эътибор бермади.
— Биласизми, мен ҳозир жон деб шер овига чиқардим, — деди Фрэнсис. — Энди шердан мутлақо қўрқмайман. Очиғини айтганда, улар мени нима қила оларди?
— Нима қила оларди? — деди Уилсон. — Нари борса, сизни ямлаб ташлайди, холос. Шекспирда ажойиб сўзлар бор. Нима эди? Ҳозир эслайман, Ҳозир. Бир пайтлар ёд билардим, ҳамиша қайтариб юрардим. «Худо ҳақи, менга бари бир; ажалга чап бериш бемаъниликдир, ажалнинг ҳам ҳаққи бор бизда. Бир нарса эрур ҳақиқат — бу йил ўлган кимса келгусида ўлмас такроран». Қалай, яхши, а?
Бу сўзлар Уилсоннинг ҳаётида алоҳида аҳамиятга эга эди, аммо шу сўзларни ҳозир такрорлаганидан негадир ўзи уялиб кетди. Баъзиларнинг камолотга етиши овчининг кўзи олдида рўй берган ва бундай кезларда у ҳаяжонга ҳам тушган. Тасодифий тўқнашувлар ёки ов пайтида тезлик билан нимадир қилиш зарурати, аввалдан хавфсираш, баъзан қўрқишга ҳам имкон танқислиги — шулар эмасми Макомбернинг фойдасига хизмат қилган омиллар? Аммо бошқа омиллар ҳам бўлиши мумкин эди. Қандай бўлмасин, шу ҳодиса, бошқачароқ айтганда, синовдан Макомбер бутун чиқди — бу аниқ! Ғалаба унинг кўнглидаги ҳадикни чил-парчин қилди, энди уни янги босқичларга, янаям дадил бўлишга ундаяпти. Гапнинг пўст калласини айтганда, бунга ўхшаганларнинг кўплари анча пайтгача болалик ҳолатидан чиқиб кета олмайди. Баъзилар бир умр болалигича қолиб кетаверади. Ёши элликда, қомати эса ёш боланикидек. Ҳаммани илжайтирадиган Американинг эркак-гўдаклари. Худо ҳақи, ғалати халқ. Бироқ Макомбер ҳозир овчига ёқиб турипти. Энди у хотинининг ановинақа ишларига йўл қўймайди. Бу чакки эмас. Жуда кўнгилдаги иш! Бечора бир умр қўрқиб-қалтираб келган бўлиши керак. Энди ундай бўлмайди, тамом-вассалом! Макомбер қўтосдан ҳайиқишга улгурмади. Унинг устига ғазаб исканжасида. Энди уни букиб бўлмайди. Урушда ҳам шунақа зиддиятлар учраб туради — номусдан айрилишдан кўра ҳам жиддийроқ нарсалар бор. Таҳликадан энди асар ҳам қолмади, гўё уни суғуриб олиб ташлагандек. Унинг ўрнини энди янги нарса, эркак киши учун энг муҳим, уни эркак деб аташга имкон берадиган нарса ишғол қилди. Аёллар бу хислатни доим эътироф этишади. Ваҳимага чек қўйилди.
Маргарет машина бурчида ғужанак бўлиб олиб, эркаклардан кўзини узмас эди. Унинг назарида Уилсон аввалгидек, кечаси ўз кучини қандай кўрсатган бўлса, шундай эди. Аммо Фрэнсис Макомбер мутлақо ўзгарган, буни пайқамаслик мумкин эмас эди.
— Алланечук нарсани кутиш билан боғлиқ бўлган бахт нашидаси сизга танишми, мистер Уилсон? — дея сўради Макомбер ўз туғёнидан ҳаяжонланиб.
— Одатда бу ҳақда баралла гапирмайдилар, — деди Уилсон Макомберга синовчан тикилиб, — Кўп ҳолларда аксини, яъни ҳайиқиш ҳолатини айтишади. Унутманг, сиз ҳам кўплаб таҳликага тушишингиз, иродангиз раъйингизга юрмай қолиши мумкин.
— Эҳтимол, деди Макомбер. — Аммо сизга ҳозир мен айтмоқчи бўлган бахт ғалаёни танишми?
— Таниш, — деди Уилсон. — Вассалом. Бу ҳақда ваъзхонлик қилавериш ўринсиз. Акс ҳолда ҳамма нарса вайрон бўлиши мумкин. Бир нарсани ҳадеб такрорлайверилса, гашти қолмайди.
— Икковингиз ҳам жуда маҳмадона бўлиб кетдиларингиз, — деди Маргарет зарда билан. — Учта ҳимоясиз жониворни машинада қувиб, ўтакасини ёриб, энди мақтанишга бало борми?
— Узр, — деди Уилсон, кўзлари бежо аёлга қараб.— Мен ростдан ҳам керагидан ортиқ лақмалик қилиб юбордим.
— Эй, хотин, суҳбатимиз маъносини тушунмасанг, нима қиласан гапга аралашиб? — деди Фрэнсис.
— Оббо! Бир пасда довюрак бўлиб қолибсанми? — деди Маргарет нафрат билан, аммо унинг нафрати шунчаки эди. У нимагадир зимдан ҳайиқарди.
Макомбер овозининг борича қаҳқаҳа отиб кулиб юборди.
— Ҳа, нима? — деди у. — Довюрак бўлсам нимаси ёмон?
— Эндими? — деди хотини- заҳарханда билан. — Кеч эмасми?
— Мен учун кеч эмас, — деди Макомбер.
Маргарет ҳеч нарса демай, янада нарироқ сурилиб олди.
— Энди вақт бўлгандир? — жонланиб сўради Макомбер.
— Ҳа, анча вақт ўтди, — деди Уилсон. — Сизда ўқлар борми?
— Қурол ташувчида бир оз бор.
Уилсон суахили тилида алланима деб бақирди, қўтос калласини танасидан ажратаётган қари ҳабаш ўқлар солинган қутичани олиб келиб Макомберга берди, у милтиғини ўқлади, қолган ўқ-дориларни чўнтагига солди.
— Сиз қўлингиздаги қурол билан отасиз, унга ўрганиб қолдингиз, — деди Уилсон ва бошқа милтиқни кўрсатиб: — Бунисини хонимга қолдирамиз. Кончонида ҳам бир найли штуцер бор. Мен ўзимникини оламан. Энди гапимни эслаб қолинг, — деди. Уилсон айтмоқчи бўлган гапларини Макомберни аввалдан чўчитиб қўймаслик учун атайин кейинга сақлаган эди. — Қўтос ҳамла қилганда, боши олдинга чўзилган бўлади. Пешонаси шохининг негизи билан қопланган, у ерини мўлжалласангиз, ўқ бекор кетади. Тумшуғини нишонга олинг ёки кўкрагини. Агар ён томонга тушиб қолсангиз, бўйни билан елкасига отинг. Яраланган қўтосни батамом ўлдириш жуда қийин. Бошқа усулларни қўллашга уринманг. Жон жойини кўзлайверинг. Ана, улар ҳам каллани ажратиб бўлишди,
Уилсон ҳабашларни чақирди, улар қўлларини арта-арта етиб келишди, бошлиғи машина орқасига чиқиб олди.
— Мен билан фақат Кончони боради, — деди Уилсон. — Иккинчиси шу ерда қолиб, қушларни ҳайдаб туради.
Автомобиль сувсиз сойдан ўтиб, ўтлоқ гурсиллаб урар, оғзи қурий бошлаган, аммо бу қўрқиш эмас, ҳаяжон аломати эди.
— Мана шу ерда қўтос тўқайзорга кириб кетган, — деди Уилсон ва ҳабашга қараб суахили тилида буюрди: — Сен изини ахтар.
Машина ўтлоққа чиққанида, Уилсон, Макомбер ва қурол ташувчи машинадан сакраб тушишди. Макомбер орқасига ўгирилиб хотинини кўрди. Унга қўл силкиди, аммо у жавоб қилмади.
Олдиндаги чакалакзор қалин, оёқ ости қуруқ эди. Қари ҳабаш бир зумда терлади. Уилсон шляпасини қошигача тушириб олгани учун Макомбер унинг қизил бўйнини кўриб борарди. Шу пайт Кончони Уилсонга нимадир деди-да, олдинга югуриб кетди.
— Қўтос тамом бўпти, — деди Уилсон ва Макомберга ўгирилиб қўлини маҳкам сиқди. Улар энди бир-бирини қутлай бошлаган эди, шу пайт Кончонининг қичқириғи эшитилиб қолди. Улар ялт этиб ўша томонга қарашди. Чакалакзор ичидан худди қисқичбақадек орқасига тисарилиб Кончони қочиб келар, қўтос қонга тўлган майда кўзларини чолга тикиб, қувмоқда эди. Яқинроқ турган Уилсон дарҳол тиззалаб ўқ узди, Макомбер эса ўз милтиғи овозидан гаранг бўлган ҳолда қўтоснинг пешонасидан шиферга ўхшаган парчалар сачраб кетганини, сўнг боши силтанганини кўрди. Макомбер қўтоснинг тумшуғини мўлжаллаб тепки босди, ҳайвоннинг боши яна тепага силтанди, яна суяк парчалари сочилди. Энди Макомбер Уилсонни кўрмас, унинг барча диққат-эътибори сурилиб келаётган қора гумбазда, унинг сузиб мажақлашга тайёр, олдинга интилган калласию кичкина ёвуз кўзларида эди. Макомбер яна ўқ узмоқчи бўлиб тепкига бармоқ қўйганини билади, шу лаҳза миясининг ичида аллақандай ёруғ оташ тўсатдан портлаб кетганини туйди. Макомбер шундан кейин ҳеч қачон ҳеч нарсани сезмади.
Воқеа шундай бўлганди: қўтоснинг бўйнини нишонга олиш учун Уилсон ўзини четга отди. Макомбер шу топда тинмай қўтосга ўқ узар, унинг шохлари тарсиллаб ёрилар, шифер парчасидек атрофга сачрар, қўтос синган шохи билан Макомберни илиб итқитмоққа интилар эди; машинада турган Маргарет қўтосга ўқ узди, ўқ эрининг бош суягига бориб тегди…
Фрэнсис Макомбер қулаган қўтосдан икки қадам нарида думалаб ётар, унинг устида чўк тушган хотини, нарироқда Уилсон турар эди.
— Юзини ўгирманг, — деди Уилсон.
Аёл асабий йиғламоқда эди.
— Машинага бориб ўтира туринг, — деди Уилсон. — Қурол қани?
Аёл йиғидан бужмайган юзини кўтариб, имо қилди, ҳабаш ерда ётган милтиқни олди.
— Жойига қўй, — деди Уилсон ҳабашга. — Абдуллани чақириб кел, бахтсиз ҳодисага гувоҳ бўлсин.
Уилсон шофёрни чақириб, қўтос танасини бирон нарса билан ёпиб қўйишни буюрди, ўзи машина томон кетди. У ерда аёл ғужанак бўлиб йиғлаб ўтирар эди.
— Ташвиш орттириб қўйдингиз-да, хоним, — деди Уилсон лоқайд тарзда. — Тирик бўлганида сиздан юз ўгирарди.
— Бас, — деди аёл.
— Албатта, бу бахтсиз ҳодиса, — деди Уилсон. — Ўзим кўрдим-ку.
— Бас!— деди аёл.
— Ғам еманг, — деди Уилсон. — Бир оз кўнгилсиз тадбирлар бўлиши мумкин, лекин мен одамларимга айтаман, улар бир неча хил расмлар олишади, тафтиш пайтида бу расмларнинг жудаям фойдаси тегади. Шофёр ва қурол ташувчилар ҳам гувоҳ бўлишади. Сиз бу ёғидан ташвиш қилмасангиз ҳам бўлаверади.
— Бас!
— Оворагарчилиги кўп бўлади, — деди Уилсон. — Юк машинасини кўлга жўнатамиз, у ердан шаҳарга хабар қилишади, самолёт келиб, учовимизни Найробига олиб-кетади. Нега эрингизни заҳар бериб ўлдира қолмадингиз? Ахир Англияда айнан шунақа қилишади-ку.
— Бас! Бас! Жим бўлинг! — чинқирди аёл, Уилсоннинг лоқайд, мовий кўзларига тикилиб.
— Бас, жим бўламан, — деди Уилсон. — Бир оз жаҳлим чиқди. Эрингиз энди-энди менга ёқиб келятувди..
— Ўтинаман, жим бўлинг!—ёлборди аёл.—Ўтинаман! Худо ҳақи, жим бўлинг!
— Бу бошқа гап, деди Уилсон, — Ўтинаман, деганингиз анча дуруст. Энди жим бўламан.

Ernest Heminguey
FRENSIS MAKOMBERNING OMONAT BАXTI
Ruschadan Uchqun Nazarov tarjimasi

Heminguey Ernest Miller (1899.21.7, Chikago yaqinida – 1961.2.7, Ketchem, Aydaxo shtati ) – amerikalik yozuvchi. 1917 yildan Kanzas – Sitida jurnalist – reportyor sifatida ish boshlagan. 1939-60 yillarda Kubada yashadi. Dastlabki hikoyalar kitobi – “Bizning zamonda” (1924 yilda) , “Quyosh chiqadi” (1926 inglizcha nashrlarda “Fiesta” nomi bilan chop etilgan) “Afrikaning yashil tepaliklari” (1935), “G’olibga bayroq berilmaydi” (1933) hikoyalari dunyo yuzini ko’radi. “Ho’kizning shoxi”, “Frensis Makomberning baxti”, “Klimanjaro qorlari” (1936) hikoyalari, “To’qchilik va yo’qchilik” (1937) romanida Xeminguey ijodiy yuksalishi ko’zga tashlanadi. Heminguey asarlarida dastlabki jurnalistik kuzatuv o’rnini, tahliliy qiyosiy mulohaza va mushohadalar egallaydi. Heminguey insoniyatning ruhiy holatini tadqiq etish bilan jamiyatdagi mavjud vaziyatni ochib berishga qodir asarlarni yaratdi. Badiiy jihatdan ancha yuksak bo’lgan “Daryoning naryog’ida, daraxtlar soyasida” (1950) romani “Chol va dengiz” (1952) qissasi yozuvchiga katta shuhrat keltirdi. Xeminguey 20- asrda o’zigagina xos bo’lgan qat’iy xolislikka asoslangan xarakterli uslubni yaratdiki, keyinchalik Amerika qit’asidan yetishib chiqqan yozuvchilar bu uslubga tez-tez murojat qiladigan bo’lishdi. “Chol va dengiz”, va boshqa asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan. Nobel mukofoti laureati (1954).

Nonushta payti, ular palatkaning qo‘shqabat, yashil soyaboni ostida xotirjam ovqatlanib o‘tirishar edi.
— Sizga limon sharbati bersinmi yoki limonadmi? — deb so‘radi Makomber.
— Kokteyl, — deya javob qildi Robert Uilson.
— Menga ham kokteyl, — dedi Makomberning xotini. — Ko‘ngil o‘tkirroq narsani tusayapti.
— Ha, darhaqiqat, hammasidan ma’quli shu bo‘lsa kerak, — deya rozi bo‘ldi Makomber. — Unga ayting, uchta kokteyl qilib yuborsin.
Qora tanli xizmatkor ishga kirishib ketdi. Muz solingan qoplardan ter bosgan shishalarni chiqara boshladi. Palatkaga soya tashlagan daraxtlar orasidan shamol esardi.
— Ularga qancha bersam bo‘larkin? — deb so‘radi Makomber.
— Bir funt yetib ortadi, — dedi Uilson, — Ularni taltaytirib yubormaslik kerak.
— Kattasiga bersam-chi, o‘zi taqsimlardi-da?
— Ha, shunday qilgan yaxshi.
Frensis Makomberni bundan , yarim soat oldin oshpaz, xizmatkoru qo‘shni xodim, hammol birgalikda qo‘llarida bardor-bardor qilib, lager chegarasidan tantana bilan o‘z palatasiga olib kelib qo‘yishgandi. Miltiq ko‘tarib yuruvchilar bu ishga aralashishmadi. Mahalliy kishilar uni palatasi yonida yerga qo‘yishganida, u bir-bir hammasining qo‘lini siqib, minnatdorchiligini bildirdi, keyin ularning tabriklarini eshitdi, so‘ngra palatasiga kirib, xotini kelguncha uni kutib karavotda o‘tirdi. Xotini unga hech nima demadi, Frensis o‘sha zahoti tashqariga chiqdi-da, safarda olib yuriladigan chilopchinda yuvingach, ovqatxonaga o‘tib, shabada esib turgan salqin joyga qo‘yilgan qulaygina yoyma kresloga cho‘kdi.
— Mana, nihoyat sherni ham o‘ldirdingiz, — dedi unga Robert Uilson,— o‘ziyam shermisan sher ekan-da.
Makomber xonim Uilsonga yalt etib qarab qo‘ydi. U juda ham chiroyli va yihoyatda nozikta’b edi. U husn-jamoli va xush xulqi bilan jamiyatda o‘ziga yarasha dong qozongandi, bir pardoz-andoz vositalarini targ‘ib etadigan jurnalda rasmi ham bosilib chiqqan, bu reklama ma’nosida attor korchalonlarga katta foyda keltirgan, natijada bundan besh yil oldin Makomber xonim besh ming dollarga ega bo‘lgan edi. U Frensis Makomberga o‘n bir yil avval erga tekkandi.
— Haqiqatan ham zo‘r sher ekan, a? — dedi Makomber.
Endi ayol eriga qarab qo‘ydi. U ikkala erkakka ularni xuddi birinchi marta ko‘rayotgandek, qattiq tikilib qoldi. Binobarin, oq tanli ovchi Uilsonni u birinchi bor ko‘rishi edi. Uilson o‘rta bo‘yli, mallasoch, chaqmoq mo‘ylovli, yuzlari qizil, ko‘zlari esa juda sovuq odam edi. Kulganida yuzidagi ajinlar quyuqlashardi. U xonimga qarab jilmaydi. Ayol ko‘zlarini undan olib qochib, keng frenchisini turtib chiqqan yelkasiga, chap cho‘ntagidagi to‘rtta patronga, oftobda qoraygan beso‘naqay qo‘llariga, chavandozcha eski shimiga, chang-loy poyabzaliga qaradi, keyin yana uning qip-qizil yuziga boqdi. Hozir palatka ustuniga qoqilgan, mixga ilingan, keng ayvonli shlyapasi gardishidan qolgan, peshonasida oppoq bo‘lib oqarib turgan iz bu qizillikni yanada bo‘rttirib ko‘rsatar edi.
— Qani, o‘sha sher uchun ichaylik, — dedi Robert Uilson. U yana ayolga qarab jilmayib qo‘ydi, ayol esa tishini oqini ko‘rsatmay, ovchiga sinovchan, moyilona tikildi.
Frensis Makomber novchagina, xipcha, xushqomat, qora sochi eshkakchi yigitlarnikiday kalta qirqilgan, lablari yupqa odam edi. Uni hamma kelishgan, yoqimli inson deb hisoblardi. Egnida Uilsonnikiga o‘xshagan, faqat yap-yangi ovchilar kiyimi. Yoshi o‘ttiz beshlarda. U mohir tennischi, baliq tutish musobaqalarida bir necha marta birinchi o‘rinni olgan. Ammo u hozir o‘zini noshudlarcha tutar, boshqalarga ham landovurdek ko‘rinar edi.
— Mayli, sher uchun ichaylik! — dedi u. — Qilgan yaxshiligingiz uchun qanday minnatdorchilik bildirishni ham bilmayapman, — dedi u Uilsonga qarata. Margaret yana yalt etib Uilsonga qaradi.
— Sher haqida gaplashmaylik, — dedi Margaret.
Uilson xotinga qaradi, ammo bu safar kulmadi. Ayol unga qarab jilmaydi.
— Bugun juda g‘alati kun bo‘ldi-da, — dedi Margaret. — Siz shlyapangizni kiyib oling, tushga borib soyabon tagi ham qizib ketadi, deb o‘zingiz aytuvdingiz- ku menga.
— Ha, kiysa ham bo‘ladi, — dedi Uilson.
— Bilasizmi, mister Uilson, yuzingiz juda ham qizarib ketibdi, — dedi ayol yana jilmayib.
— Ko‘p ichaman, shuning ta’siri bo‘lsa kerak, — dedi Uilson.
— Yo‘g‘-e, menimcha, bu undan emas, — dedi xotin, — Frensis ham ko‘p ichadi, lekin yuzi hech qachon qizarmaydi.
— Bugun qizardi, — dedi Makomber gapni hazilga burganday.
— Yo‘q, — dedi Margaret, — bugun men qizarganman.. Mister Uilsonning yuzlari doim qip-qizarib turarkan-a, qanday yaxshi!
— Bu milliy xususiyat bo‘lsa kerak, — dedi Uilson. — Umuman, mening basharam haqida gapirishmasak qalay bo‘larkin?
— Men gapni endi boshladim-ku, — dedi Margaret nozlanib.
— Mayli-da, bas qilaqolaylik, — dedi Uilson.
— Unda nima haqda gaplashamiz? — hayron bo‘lib so‘radi Margaret.
— Bachkana bo‘laverma, Margaret! — dedi Frensis.
— Gaplashadigan gap ko‘p, — dedi Uilson. — Mana, masalan, ajoyib bir sher o‘ldirildi.
Margaret ikkala erkakka bir-bir qaradi. Ular ayolning yig‘lab yuboray deb turganini sezishdi. Uilsonga xotin kishining obi-diydasi yoqmasdi. Makomber esa xotinining yig‘i-sig‘isiga anchadan beri e’tibor bermay qo‘ygandi.
— Nega menga yana sherning o‘ldirilganini eslatdingiz-a? — dedi yig‘lamsirab Margo va o‘z chodiri tomon xomush yurib ketdi.
— Ayol istig‘nosi va shunga o‘xshash hokazo qiliqlar, — dedi Uilson bepisandgina. — Hech narsa bo‘lmaydi. Xotin kishining asabi o‘zi shunaqa.
— Yo‘q, — dedi Makomber. — Kechirilmaydigan bir ish bo‘ldi. O‘lgunimcha esimdan chiqmaydi. Sherni o‘zim o‘ldirishim kerak edi.
— Qo‘ying bo‘lmagan gaplarni. Yaxshisi, keling, ichaylik, — dedi Uilson. — Bu voqeani unuting. Ko‘ngilni yozadigan gaplardan gaplashaylik.
— To‘g‘ri-ku… — deya talmovsirandi Makomber, — ammo siz men uchun shunday bir ish qildingizki, buni hech qachon unutmayman.
— Xijolat bo‘lavermang, — dedi Uilson, — Gapirishga ham arzimaydi.
Ular akatsiya daraxtlarining tarvaqaylagan shoxlari soyasida, sohil tarafga oqayotgan jilg‘a paydo qilgan yam-yashil o‘tloq va o‘rmon etagi o‘rasidagi toshloq bir tepada, chodirda ilib qolgan limon sharbati ichib, bir-birlariga qaramaslikka tirishib, ana shunday suhbatlashib o‘tirishardi. Ayni vaqtda qora tanli xizmatkorlarning nonushtaga dasturxon tuzashlarini kutishardi. Xizmatkorlar hamma narsadan ogoh ekanligiga Uilson shubha qilmasdi. Stolga likopcha qo‘yayotgan Makomberning xizmatkori xo‘jayiniga yer ostidan qiziqib qarayotganini ko‘rgach, Uilson uni suaxili tilida so‘kib berdi. Habash teskari qaradi yuzida mutlaqo beparvolik aks etib turardi.
— Unga nima dedingiz? — deb so‘radi Makomber.
— Hech narsa. Shunchaki tezroq qimirla, yo‘qsa, o‘n besh qamchi yeysan, o‘lasan, — dedim.
— Qanaqasiga? Qamchi dedingizmi?
— Ha, albatta, bu qonunga xilof ish, — dedi Uilson. — Aslida ularga jazo o‘rnida jarima solinadi.
— Sizlarning bu joylaringizda habashlarni hozir ham urishadimi?
— Istaganlaricha urishadi. Agar shikoyat qilishsa, katta janjal ko‘tarilishi mumkin. Lekin shikoyat qilishmaydi. Chunki jarima to‘lash kaltak yeyishdan og‘irroq.
— G‘alati ekan, — dedi Makomber.
— Siz o‘ylaganchalik g‘alati emas, — dedi Uilson. — Deylik, shaxsan siz bu jazolardan qaysi birini afzal ko‘rardingiz. Qamchinimi yoki pulnimi? — Uilson Makomberga bu savolni berishga berdiyu o‘zi noqulay ahvolga tushib qoldi. O‘rtadar xijolat pardasini ko‘tarib tashlash uchun: — Aslida qaydir yo‘sin bilan hammamizni savashmoqda, — dedi.
Uilson ichida: «Bundan battari ham bo‘ladi. Afsus. Siporishni bilmafman, gapni do‘q etkizib aytib qo‘yaqolaman-da», deya o‘yladi.
— To‘g‘ri, hammamizni urishadi, — dedi Makomber hamon unga qaramay. Anavi sher bilan bog‘liq voqea ko‘nglimni juda xijil qilyapti. Mish-mish tarqalib ketmasmikin? Rasvo bo‘ldi-da! Siz…
— Ya’ni, men buni «Matayga-klub»dagilarga aytamanmi-yo‘qmi, shuni bilmoqchimisiz? — deya Uilson Makomberga sovuq nazar tashladi. Makomber buni kutmagandi.
«Ie, bu qo‘rqoqqina emas, nodon ham ekan-ku, — deb o‘yladi Uilson. Boshida u menga ma’qul tushgan edi. Ammo bu amerikaliklarning qanaqaligini kim bilib o‘tiribdi».
— Yo‘q, — dedi Uilson. — Ovchilik mening kasbim. Bizlar o‘z mijozlarimiz haqida hech qachon gapirmaymiz. Bu xususda ko‘nglingiz to‘q bo‘lsin. Lekin mijozlar menga shunaqa savol berishganda jinim qo‘ziydi.
Uilson, Makomber bilan g‘ijillashib qolsam yaxshi bo‘larkan, deya o‘yladi. Shunda o‘zi alohida o‘tirib ovqatlanardi, kitob o‘qirdi. Ular ham o‘zlaricha ovqatlanishardi, har xil gap-so‘z bilan Uilsonning boshini qotirishmasdi. Ov tugaguncha birga yurishadi, ammo u rasmiy muomalaga o‘tib oladi. Frantsuzlar aytganidek, «bag‘oyat hurmatli» deganga o‘xshash takalluflardan qutuladi. Ularga yaqinlashmagani, osh-qatiq bo‘lmagani har jihatdan ma’qul. Makomberni haqorat qiladi-yu, ular arazlashib qolishadi. Keyin Uilson o‘zicha alohida, xoli, kitobini o‘qib, ularning viskisini avvalgiday ichib, maza qilib yuraveradi. Bu yerlarda shunaqa, «viskisini ichib yuribman» degan gap bor. Basharti ovda biron g‘idi-bidi chiqsa, ya’ni ovchilar va mijozlar janjallashib qolishsa, shu iborani ishlatishadi. Biron oq tanli ovchini uchratib qolasan-da: «Ishlar qalay?» deb so‘raysan. U: «Chakki emas, anovilarning viskisini ichib yuribman», deydi. Shunda darhol ish chatoqligini tushunasan.
— Kechirasiz, — dedi Makomber, doim, to qariguncha bolalik tusi arimaydigan amerikacha yuzini unga o‘girib. Uilson uning kalta qirqilgan sochini, chiroyli, ammo beqaror ko‘zlarini, qirra burnini, yupqa lablarini va bejirim iyagiki nazaridan o‘tkazdi. — Uzr, fahmlamabman. Axir men ko‘p narsalarni bilmayman.
«O‘ziki bunaqa deb turgandan keyin nima qilarding?» deya o‘yladi Uilson. U shu topda bir narsani vaj qilib uzil-kesil janjal ko‘tarmoqchi edi, hozirgina u haqorat qilgan bu kallavaram esa, dumini chotiga tortib uzr so‘rab o‘tiribdi.
Uilson yana bir bor uning qitig‘iga tegishga urinib ko‘rdi.
— Qo‘rqmang, birovga gullamayman, — dedi u. — Daromadimdan judo bo‘lgim kelmaydi. Bu yerda, Afrikada, bilasizmi, xotin kishining sherga otgan o‘qi, bekor ketmaydi, oq tanli erkak esa hech qachon juftak urib qochmaydi.
— Men quyondek qochvordim, — dedi Makomber.
«Shuni odam deb o‘tiribman-a, shunaqa narsalarni gap deb gapirib o‘tirgan odamni nima ham qilib bo‘lardi?»
Uilson o‘zining befarq, moviy ko‘zlarini Makomberga o‘qday qadagan edi, u Uilsonga qarab iljayib qo‘ydi. Agarda uning ko‘zlari qanday mungli ekanini hisobga olmaganda, bu yaxshi kulgi edi.
— Balki hali qo‘toslar ovida yutib chiqarman, — dedi Makomber. — Axir ularga endi navbat keldi-ku?
— Xo‘p desangiz, ertagayoq men tayyorman, — deb javob berdi Uilson, undan behuda g‘azablangan ekanman, degan fikrga kelib. Makomber haq, o‘zingni xuddi shunday tutishing kerak. Bu amerikaliklarga yorilib ketsang ham tushunolmaysan. Uilsonning ko‘nglida Makomberga nisbatan yana xayrixohlik uyg‘ondi. Qani endi bugungi tongni unutib bo‘lsa. Ammo unutib bo‘larmidi. Tong shunaqa boshlandiki, bundan rasvosi buyurtirganingda ham bo‘lmaydi.
— Ana, sohibamiz ham kelyaptilar, — dedi Uilson.
U bular tomon o‘z palatkasidan asta yurib kelar, dam olib tiniqqan, quvnoq, maftunkor edi. Yuz bichimi shunchalar silliq, ifodasiz ediki, dabdurustdan uni tentak deb o‘ylash ham mumkin edi, «Yo‘q, unaqa emas,— deb yana xayolidan kechirdi Uilson,— yo‘q, bu, xotin tentak emas».
— Qirmizi yuz, suqsur yigit mister Uilson o‘zlarini qanday his qilyaptilar? — deya tamanno qildi ovchiga va eriga ham g‘amza bilan: — Xo‘sh, Frensis, jonginam, sen qalaysan? — dedi.
— Ancha tuzukman, — dedi Makomber.
— Men bundoq o‘ylab ko‘rib, bo‘lib o‘tgan voqeani unutib yuborishga ahd qildim, —dedi Margo, ohista stolga o‘tirdi. — Frensis sherni qanday otadi, o‘ldiradimi-yo‘qmi, menga nima farqi bor? Shu bilan osmon uzilib yerga tusharmidi. Ovchilik uning kasbi emas. Bu mister Uilsonning kasbi. Mister Uilson o‘ljaga hamla qilganida, o‘ldirgan paytida haqiqatan ham jozibali bo‘lib ketarkan. Siz har qanaqa hayvonni ham o‘ldiraverasiz, a, to‘g‘rimi? — deya Uilsonga boqdi.
— Ha, hamma narsani, — dedi Uilson.— Nima duch kelsa otaveraman.
«Bunaqangilar shafqatsiz bo‘ladi, — deya o‘yladi Uilson.— Eng toshbag‘ir, eng bemehr, eng qonxo‘r va eng maftunkor, eng qaqshatqich xotinlar ham xuddi shunga o‘xshagan bo‘ladi. Erlari ularning oldida ortiq darajada muloyim ko‘rinishadi, dumlarini qisib turishadi, yoki birmuncha jazavali, jahldor bo‘lib qolishadi. Balki bunaqangi ayollar gah desa qo‘llariga qo‘nadigan erkaklarni ataylab tanlarmikanlar? Lekin ular bu g‘arazni qanday qilib amalga oshira qolishadi, axir barvaqt erga tegadilar-ku?..» Yaxshiyamki Uilson amerikalik ayollarni birinchi marta ko‘rayotgani yo‘q; ammo, bari bir, bunisi judayam jozibador edi, Uilsonning ko‘nglidagi moyillik tobora kuchaymoqda edi.
— Ertaga qo‘tos oviga boramiz,— dedi u Margaretga.
— Men ham birga boraman,— dedi ayol.
— Siz bormaysiz,— dedi Uilson.
— Yo‘q, boraman. Yo mumkin emasmi, a, Frensis?
— Balki lagerda qolganing yaxshidir,— dedi eri unga.
— Hech-da,— dedi Margo.— Bugungidek tomosha bo‘larmishu men ko‘rmay qolarmishman. Nimaga keldim bu yoqqa-unda?
«Hali u yig‘isini yashirish uchun chodiriga ketayotganida, menga ajoyib ayolday ko‘rinuvdi,— deya o‘ylay boshladi Uilson.— O‘shanda u ahvolini tushungandek, eriga hamdard bo‘lgandek, har ikkalovi uchun xijolat chekkandek tuyulgan edi. Endi esa, chorak soatdan so‘ng, asliga tortib, o‘zining amerikacha shafqatsiz ayollik niqobiga butunlay chulg‘anib olyapti. Ulardan qo‘rqqulik. Ular dahshatli».
— Ertaga sen uchun yana tomosha ko‘rsatamiz,— dedi Frensis Makomber.
— Ammo ertaga ham siz bormaysiz,— dedi Uilson ayolga qarata.
— Bekorni aytibsiz,— dedi Margo shiddat bilan.— Men sizni yana tomosha qilmoqchiman. Bugun ertalab juda yoqimtoy edingiz — bir hayvonning kallasini uzib tashlagan odamning qanday yoqimtoy bo‘lishini tasavvur qila olsangiz kerak?!
Uilson uning gapiga e’tibor bermadi.
— Mana, nonushta ham keldi,— dedi u.— Siz, menimcha, nimadandir xursand ko‘rinasiz?
— Bo‘lmasa-chi! Men bu yerlarga zerikish uchun kelmaganman,— dedi ayol.
— Ha, mayli, hozircha zerikishga to‘g‘ri keladi,— dedi Uilson.
U irmoqning tiniq suvlari ostidagi toshlarga, uzoqdagi baland qirg‘oqqa, ertalab ov qilgan joylaridagi daraxtlarga qaradi-da, hammasini bir-bir esladi.
— Mayli, zeriksam ham chidayman dedi Margo,— Juda ajoyib kun bo‘ldi-da. Ertaga-chi? Men ertani shu qadar hayajonlanib kutayotganimni siz tasavvur qilolmaysiz.
— Mana, antilopa go‘shtidan ham tatib ko‘ring,— dedi Uilson.
— Juda ham mazali go‘sht,— dedi Makomber.
— Antilopa deganingiz sigirga o‘xshash, quyonday sakraydigan haivon-da, a.
— Balli, juda to‘g‘ri ta’rifladingiz,— dedi Uilson.
— Uni sen otdingmi, Frensis?— deya so‘radi Margo.
— Ha.
— Ular xavfli emasmi?
— Ustingizga ag‘anab tushmasa xavfli emas,— deya javob qildi Uilson.
— Qo‘rqmasa bo‘larkan.
— Bas, Margo, evi bilan-da,— dedi Makomber va gushtning bir bulagini kesib vilkasiga ildi-da, ezilgan kartoshka, sabzi aralashtirilgan qaylaga botirib yeya boshladi.
— Yaxshi, jonim,— dedi Margo,—Sen iltimos qilib turganingdan keyin yo‘q dermidim.
— Kechqurun sherga shampan purkaymiz, hozir kun juda issiq, dedi Uilson.
— Ha, darvoqe, sher ham bor-a,— dedi Margo. — Sher xayolimda ham yo‘q ekan.
«Ana! Endi bu xotin meni tahqirlashga tushadi, — deya o‘ilay boshladi Robert Uilson.— Yoki ichini mushuk tatalayotgan paytida odam o‘zini shu qabilda tutishi kerak, deb o‘ylayaptimikin? Xo‘p, eri nomardligini anglab yetgan ayol o‘zini qandai tutishi lozim? O‘lardek shafqatsiz xotin ekan. Umuman, bularning qaysi biri shafqatsiz emas? Axir ular — hukmron, hukm surgan odam ba’zan shafqatsizlik qilishi tabiiy. Aslida-ku, bularning zolimligi jonimga tegib ketdi…
— Qovurdoqdan olinglar,— dedi Uilson Margoga iltifot bilan.
Kechga tomon Uilson va Makomber qora tanli shofer haidagan mashinaga o‘tirib, ikki nafar qurol tashuvchini ham yonlariga olib, jo‘nab ketishdi. Makomber xonim lagerda qoldi. Havo juda issiq, borgim kelmayapti, dedi u. Ertaga ertalab bari bir ular bilan birga boradi. Mashina yo‘lga tushganda ayol kattagina daraxt ostida ularni kuzatib turar, turishi juda chiroyli edi. Egnida jigarrang kostyum, tim qora sochlari peshonasidan orqaga taralib, yig‘ib-tugilgan. Yuzi nokdek tarang. Xuddi Angliyada turgandek. Uilson xotinning ana shu holatini ravshan tasavvur etdi. Ana, u qo‘lini silkitib ular bilan xayrlashdi. Mashina qalin o‘sgan o‘t-o‘lanlarni bosib pastlikni aylanib o‘tdi, daraxtzor orasidagi egri-bugri yo‘ldan g‘umay poyalari ko‘rinib turgan tepalik sari ilgarilay boshladi. Butazorda bir poda antilopa yotgan ekan, hurkitib yuborishdi. Ularni suv kiyigi desa ham bo‘ladi. Mashinadan tushishdi, shoxlari egilgan qari nar kiyikni otmoqchi bo‘lishdi. Makomber uni merganchasiga bir o‘q bilan qulatdi. Kiyik ulardan ikki yuz qadamcha narida yer tishladi. Ayni paytda qolganlari qo‘zg‘alishib, jon holatda sakrab, bir-birlarining ustlaridan irg‘ib, tuyoqlarini bukib, xuddi odam tushida uchganiday, uzoq-uzoqqa ravon sakray-sakray qocha boshlashdi.
— Yaxshi otdingiz, — Uilson.— Ularga o‘q tekkizish oson emas.
— Ho‘sh, qalay endi, arzigulik tuyoqmi o‘zi?— deya mamnun ohangda so‘radi Makomber.
— Arzigulik bo‘lganda qandoq!— dedi Uilson.— Hamma vaqt shunaqa oting, bu yog‘i yaxshi bo‘laveradi.
— Siz nima deysiz, ertaga qo‘toslarni topa olarmikanmiz? — deb so‘radi Makomber.
— Topsak kerak. Ular saharda o‘tloqqa chiqishadi. Agar ov baroridan kelsa, o‘tloqda ularni uchratamiz.
— Anavi sher bilan bog‘liq noxushliklar g‘uborini yuvib yuborsam degandim, — dedi Makomber. — O‘z xotining oldida shu ahvolga tushish kishiga yoqmaydi har qalay.
«Xotining seni yaxshi ko‘radimi-yo‘qmi, menga nima qizig‘i bor, bu haqda gapirish nodonlik-ku, axir», deya ko‘nglidan kechirdi Uilson. Lekin o‘zini tutib turolmadi va:
— Bu xususda hadeb o‘ylayvermang,— dedi,— Manman degan odam ham sherga birinchi bor duch kelganida o‘takasi yoriladi. O‘tgan ishga salavot. Bas endi.
Lekin kechqurun, gulxan yonida o‘tirib, bir stakandan sodali viski ichib ovqatlanib olishgach, Frensis Makomber pashshaxona tutilgan o‘rnida tund tovushlarga quloq solib yotarkan, o‘sha voqea unga tinchlik bermadi. Qanday ro‘y bergan bo‘lsa shundayligicha, faqat ba’zi tafsilotlari alohida ajralib ko‘z oldiga kelaverdi. Makomber o‘z qilmishidan uyalib, orlanib rosa qiynaldi. Ammo uyatdan ko‘ra ham kuchliroq, dilni kemiruvchi allaqanday bir sovuq qurquv jonu jismiga yopishib olib, uni qattiq behalovat qildi.
Bu tuyg‘u avvalgi kuni kechasi uyqudan uyg‘onib, irmoqning bosh tarafidan kelayotgan sher na’rasini eshitganda boshlangan edi. Bu bo‘g‘iq o‘kirik, irillash tingach, yo‘tal ovozi eshitildi. Keyin Makomberga sher xuddi chodirning yonginasida o‘kirayotgandek tuyulib, yuragi o‘ynab ketdi. Yonida xotini bir maromda uxlab yotardi. Frensis miq etishga qo‘rqar, dardini aytishga dardkash yo‘q, o‘zi yonib, o‘zi jig‘ibiyron bo‘lar, bu esa qo‘rquvni battar oshirar edi.
Makomber o‘zining xuddi mana shu holatiga oid bir samoli rivoyatini eshitmagandi. U rivoyatda aytilishicha, dovyurak kishi umrida uch marta qo‘rqadi: birinchisi — sher izini ko‘rganda, ikkinchisi — sher o‘kirigini eshitganda, uchinchisi — unga duch kelganda. Ertalab ular chiroq yorug‘ida nonushta qilayotganlarida, sher yana o‘kirdi, Frensisga ovoz shundoqqina yonlaridan kelayotganday tuyuldi.
— Qari sherga o‘xshaydi,— dedi Robert Uilson qahva ichayotib,— qarang, qanaqa yo‘talyapti.
— U bu yerga juda yaqinmi?
— Jilg‘a boshida, ikki chaqirimcha narida.
— Uni ko‘rarmikanmiz?
— Ko‘rishga harakat qilamiz.
— Tovushi hamisha ham shunaqa uzoqdan eshitiladimi? Xuddi lager ichkarisiga kirganga o‘xshaydi-ya.
— Juda uzoqdan eshitiladi, uning olisda turganiga ishonish ham qiyin,— dedi Robert Uilson.— Ovimiz baroridan kelsin, deb turaveramiz-da. Shu yerliklar bu atrofda juda katta sher bor, deb aytishgandi.
— Agar otishga to‘g‘ri kelib qolsa, qaerini mo‘ljallash kerak?—deb so‘radi Makomber.
— Kuragini,— dedi Uilson.— Uddasidan chiqsangiz, bo‘yniga oting. Suyagini nishonga oling. Bir o‘q bilan o‘ldirishga harakat qiling.
— O‘qim bekorga ketmas deb o‘ylayman,— dedi Makomber.
— Siz yaxshi otasiz,— dedi Uilson.— Faqat hovliqmang. Jon joniga oting. Birinchi o‘q hal qiluvchi bo‘ladi.
— Qanaqa masofadan otgan ma’qul?
— Aytish qiyin. Bu masalada sherning holati hisobga olinishi kerak. Agar masofa juda olis bo‘lsa, otmang. O‘lishiga ko‘zingiz yetsagina o‘q uzing.
— Yuz yarddan yaqin bo‘lishi kerakmi?—deb so‘radi Makomber.
Uilson unga yalt etib qarab qo‘ydi.
— Yuz yard — eng qulay masofa. Yaqinroq bo‘lsa, yana ham yaxshi. Agarda sher uzoqda bo‘lsa, o‘q behuda ketadi. Xullas, qulayi yuz yard. Bunaqa joydan istagan nuqtangizni nishonga olishingiz mumkin. Ana, bekamiz ham kelyaptilar.
— Salom,— dedi Margo.— Xo‘sh, ketdikmi?
— Avval siz nonushta qilib oling, keyin ketamiz,— dedi Uilson.— O‘zingizni yaxshi his qilyapsizmi?
— Yaxshi bo‘lganda qandoq!— dedi Margo.— Men judayam hayajonlanayapman.
— Borib qaray-chi, narsalar tayyormikin,— deya Uilson o‘rnidan turdi.
U nari ketib borarkan, sher yana o‘kirdi.
— Ie, juda g‘alva qilib yubordi-ku bu,— dedi Uilson. — Mayli, biz uning nafasini o‘chirib qo‘yamiz.
— Senga nima bo‘ldi, Frensis, muncha xomushsan?— deya so‘radi xotini Makomberdan.
— Hech narsa,— dedi Makomber.
— Yo‘q, juda shashting past, nima bo‘ldi o‘zi, ayta qol.
— Hech nima.
— Ayt!— xotini unga sinovchan tikildi.— Mazang qochib qoldimi?
— Anavi… ovozing o‘chkurning o‘kirishini qara…— dedi u.— Tun bo‘yi tinmadi.
— Nega meni uyg‘otmading? Men ham eshitardim.
— Endi uni gumdon qilmasam ko‘nglim tinchimaydi,— dedi Makomber qahr bilan.
— O‘zi bu yerga shuning uchun kelgansan-ku.
— Ha. Lekin negadir ko‘nglim g‘ash. Bu o‘kirik jig‘imga tegyapti.
— Jig‘ingga tegayotgan bo‘lsa, o‘ldirib qo‘yaqol. Mister Uilson aytganidek, nafasini o‘chir.
— Bo‘pti, jonim,— dedi Frensis Makomber.— Og‘izda aytish juda oson, to‘g‘rimi?
— Nima, yuraging dov bermayaptimi?
— Yo‘q. Faqat tuni bilan ovozini eshitib chiqqanim uchun ko‘nglim g‘ashlanyapti.
— Uni gumdon qilasan-da, o‘zing ham tinchiysan,— dedi Margo.— Uni tezroq o‘ldirsang edi, qanday o‘ldirishingni judayam ko‘rgim kelyapti.
— Bo‘pti, nonushtani tugat, jo‘naymiz.
— Hozir-a?— dedi Margo.— Hali tong ham yorishmadi-ku.
Shu payt sher yana o‘kirdi, o‘kirik sadosi to‘lqinlana-to‘lqinlana tobora kuchayib borib guldirashga aylandi, havoni larzaga solib, asta bo‘g‘iq, past irillash bilan tugadi.
— Xuddi shu atrofda yurganga o‘xshaydi, — dedi Margo.
— Uf-f,— dedi Makomber,— ovoziga toqatim qolmadi.
— Ovozi dahshatli ekan.
— Ha! Dahshatdan ham battar!
Uilson yo‘g‘on, beso‘naqay qo‘ndoqli kalta miltig‘ini ko‘tarib, iljaygancha kirib keldi.
— Jo‘nadik,— dedi u jo‘shqin ovozda.— Sizning dov-dastagingiz bilan
narigi miltig‘ingizni qurol tashuvchilar oldi. Hammasi mashinada. O‘qlar o‘zingizdami?
— Ha.
— Men tayyorman,— dedi Makomber xonim.
— Uning ovozini o‘chirish kerak,— dedi Uilson.— Shofyorning yoniga o‘tiring. Beka orqa o‘rindiqda, mening yonimda o‘tiradilar.
Ular mashinaga joylashib, tong bo‘zargan paytda o‘rmon oralab soyning yuqori tomoniga jo‘nashdi. Makomber miltig‘ini olib, otishga tayyorlab qo‘ydi. Qo‘lining titrayotganini ko‘rib, ichida g‘ijindi. Cho‘ntagidagi, ko‘kragidagi o‘qlarni barmoqlari bilan ushlab-ushlab ko‘rarkan, ko‘nglida taskin va g‘azab aralash bir tuyg‘u g‘alayon qilardi. Orqaga qarab, Uilson va xotinining kulishib o‘tirishganini ko‘rdi. Mashinaning ichkarisi to‘rtta g‘ildirakka o‘rnatilgan qutini eslatardi. Uilson oldinga engashdi-da, Makomberning qulog‘iga shivirladi:
— Qarang, qushlar qo‘nyapti, bu sherning nariga ketgani alomatidir.
Makomber yon tomonga qaradi va o‘rmon ustida doira yasab uchib yurgan, pastga o‘qdek sho‘ng‘iyotgan o‘laksaxo‘r quzg‘unlarni ko‘rdi.
— U yotish oldidan buyoqqa suv ichgani kelishi kerak,— dedi Uilson yana shivirlab.— Shay bo‘lib turing.
Ular mashinada toshloq o‘zandan tik ko‘tarilgan do‘nglik buylab asta yurio borishar, atrofdagi daraxtlar sershox, yo‘l ilonizi edi. Ro‘paradagi qirg‘oqqa tikilgancha xayol surib ketayotgan Makomber birdan Uilson yelkasiga qo‘l quyganini sezdi. Mashina to‘xtadi. Keyin Uilsonning:
— Ana u, — degan tovushi eshitildi.— Ro‘parada. O‘ng tomonda. Tushing endi mashinadan. Oting. Shermisan sher ekan.
Makomber sherni ko‘rdi. U bahaybat boshini ular tomonga o‘girgan holda yonlamasiga turardi. Mayin shabada sherning qoramtir yolini tarab-sollantirar, tonggi g‘ira-shiralikda uning bahaybat jussasi, keng ko‘kragi, yaltiroq, sip-silliq tanasi yaqqol ko‘rinib turardi.
— Oradagi masofa qanchaykin?— deya so‘radi Makomber miltig‘ini shaylar ekan.
— Yetmish yard kelar. Mashinadan tushing-da, otavering.
— Shu yerdan otsam-chi?
— Mashinadan sherga o‘q otib o‘ldirmaydilar,— dedi Uilson Makomberning shundoqqina qulog‘i tagiga kelib. — Tushing endi. Sher kechgacha sizga bunday turib bermaydi.
Makomber taraddudlanib pastga tushdi. Sher hamon osoyishta, viqorli holatda ko‘ziga g‘ayritabiiy, karkidonga o‘xshab ko‘ringan mashinaga qarab turardi. Odam hidi ungacha yetib bormagan chog‘i, u og‘ir kallasini vazmin chayqab, g‘alati sharpaga tikilar, xavf sezmas, ammo sharpa — mashina borligi uchunmi, irmoqqa tushib kelavermas edi. Sher sharpadan odam qiyofasi ajralib chiqqanini ko‘rdi, daraxtlar panasiga o‘tib ketar chog‘ida qattiq gumburlagan tovushni eshitdi, tanasida kuchli og‘riqni sezdi. To‘ng‘izo‘q uning biqiniga yopishib, kuydirib, ko‘nglini behuzur qilib oshqozonidan o‘tib ketdi. Bahaybat sher jarohat va to‘qligi bois og‘ir-og‘ir odim tashlab o‘t va daraxtlar panasiga o‘zini oldi. Shu payt yana o‘q ovozi yangradi. O‘q havoni titratib, shundoqqina yonidan o‘tdi. Shu asno qatorasiga yana bir necha o‘q tovushi varangladi, o‘q sherning pastki qovurg‘asiga tegib narigi biqinidan chiqib ketdi. Sherning og‘ziga issiq qon ko‘pigi quyildi, u jonholatda o‘zini baland o‘tlar orasiga urdi.
Makomber mashinadan tushayotganida sher haqida o‘ylamas, bilgani shu ediki, qo‘llari qaltirar, oyoqlarini arang bosar, soni, boldiri holsiz jimirlar edi. U miltiqni shaylab, sher bo‘ynini ko‘zladi, tepkini bosdi. Ammo qancha urinmasin, miltiq otilmadi. Shunda predoxranitelga qo‘yganini esladi ochmoqchi bulib qurolni tushirar ekan, yana bir nojo‘ya qadam tashladi, avtomobil sharpasidan ajralib chiqqan odamni ko‘rib, sher o‘girilib, baland o‘tlar panasiga keta boshladi. Makomber, o‘q uzdi za «tanq» etgan tanish tovushni eshitib, mo‘ljalga urganligini angladi, ammo sher hamon chopar edi: Makomber yana o‘q uzdi, sherning oldidagi yer to‘zib ketdi, buni hamma ko‘rdi. U yana otish niyatida tepkini itarib, o‘z joyiga kirgizmoqchi edi, sher o‘tlar orasida g‘oyib buldi.
Makomber qurolni mo‘ljalga qarab burarkan, qo‘llari qaltirar, kungli aynir, yonida xotini va Robert Uilson sukut saqlashar, habashlar o‘z tilida nimalardir deb valdirashar edi.
— O‘q tegdi,— dedi Makomber,— Ikki marta tegdi.
— Biqiniga tegdi,— dedi Uilson loqayd,— Ko‘kragi ham yaralandi chog‘i,— Habashlarning ko‘rinishi juda jiddiy, ular sukut saqlashar edi,— Balki siz uni tamom qilgandirsiz,— davom ztdi Uilson. — Bir oz kutamiz, keyin borib ko‘ramiz.
— Ya’ni?
— Holdan toysin, keyin izidan boramiz.
— Ha-a…— dedi Makomber.
— Ajoyib sher, xudo haqi,— xursand tarzda dedi Uilson,— Faqat yomon joyda bekinib olgani chatoq.
— Nega yomon joy? Nimasi yomon?
— Yaqin bormasa, ko‘rib bo‘lmaydi.
— Ha-a…
— Xo‘p, ketdik,— dedi Uilson.— Xonim shu yerda, mashinada qolsinlar. Izini qarash kerak, qon oqqandir.
— Margo, sen shu yerda tura tur,— dedi Makomber bazo‘r xotiniga, uning tomog‘i qurigan edi.
— Nega endi?— so‘radi Margaret.
— Ovchi shunaqa deyapti.
— Biz avval borib bilaylik, ahvol qanaqa ekan,— dedi Uilson.— Siz shu yerda qolavering. Bu yoqdan ko‘rish hatto qulay.
— Mayli.
Uilson suaxili tilida shofyorga nimadir dedi, u bosh irg‘ab:
— Xo‘p, — dedi.
Keyin ular pastqamlikka tushishib, toshloq o‘zandan o‘tishdi, ildizlarga qoqila-qoqila narigi qirg‘oqqa chiqib olishdi va qirg‘oq bo‘ylab yurib, Makomber birinchi marta o‘q uzgan va sher yugurgan joyga borib tuxtashdi. Habashlar qon tomchilarini ko‘rsatishdi — iz daraxtlar tomon yo‘nalgan edi.
— Endi nima qilamiz?— so‘radi Makomber.
— Nima qilar edik, boshqa chora yo‘q,— dedi Uilson.— Qirg‘oq baland, mashina o‘ta olmaydi. Bir oz holdan toysin, keyin siz bilan birga borib, qidirib ko‘ramiz.
— O‘tlarni yondirib yuborsak bo‘lmaydimi?— so‘radi Makomber.
— O‘tlar ho‘l, yonmaydi.
— Haydovchilarni yuborsak-chi?
Uilson Makomberga tikildi.
— Yuborish mumkin, albatta,— dedi u. — Tayin o‘limga yuborgandek bo‘lamiz. Sher yaralanganini bilamiz-ku. Sher sog‘ bo‘lsa, uni haydab borish mumkin — tovushdan qochadi. Ammo yaralangan sher qochmaydi, hamla qiladi. Yerga yostanib yotadi, hatto quyon yashirina olmaydigan joylarda sezdirmay yetadi. Munaqa joyga kimnidir yuborish xavfli. Mayib qilishi turgan gap.
— Qurol tashuvchilar-chi?
— Ular biz bilan borishadi. Ularning burchi, kontrakt tuzishgan, «shaur» deyishadi. Lekin bari bir ular ham munaqa ishga og‘rinishadi.
— Meni u yoqqa borgim kelmayapti,— dedi Makomber, so‘zlari uylab-netgunicha og‘zidan chiqib ketdi.
— Meni ham,— dedi Uilson dangal — Ammo iloj qancha, — Keyin nimanidir o‘ylab, Makomberga qaradi: u qaltirar, ahvoli tushkun edi.
— Siz, albatta, bormasligingiz mumkin,— dedi u.— Shuning uchun ham meni yollashadi. Shuning uchun ham narxim baland-da.
— Ya’ni, siz bir o‘zingiz bormoqchimisiz? Balki unga tegmaganimiz ma’quldir.
Shu topgacha faqat sher bilan mashg‘ul bo‘lib, Makomber haqida o‘ylamayotgan Robert Uilson uyatli bir narsani payqab qolgandek xijolat chekdi.
— Buni qanday tushunish kerak?
— Sher yotgan joyida qolaversin, deyman.
— Sherni yaralanmagan, deb o‘ylaysizmi?
— Yo‘q. Qaytib ketamiz, vassalom.
— Munday qilib bo‘lmaydi.
— Nega?
— Birinchidan, sher qiynaladi. Ikkinchidan, birov unga duch kelib qolishi mumkin.
— Tushunarli.
— Lekin siz biz bilan borishingiz shart emas.
— Men borardim-u,— dedi Makomber,— lekin cho‘chiyapman, yuragim dov bermayapti.
— Men oldinda boraman,— dedi Uilson.— Anovi chol, Konchoni, izni qarab boradi. Siz meni pana qilib, sal chetroqda yuring. Sher tovush berib qolishi mumkin, eshitib qolamiz. Ko‘rishimiz bilan o‘q uzamiz. Baravariga. Xavotir bo‘lmang, men yoningizdan nari ketmayman. Darvoqe, siz balki rostdan ham bormaganingiz ma’quldir?
— Yo‘q, boraman.
— Ixtiyoringiz,— dedi Uilson.— Lekin oyog‘ingiz tortmayotgan bo‘lsa, bormay qo‘yavering. Axir bu ish mening «shauri»im.
— Boraman,— dedi Makomber.
— Agar xotiningizda gapingiz bo‘lsa, hali fursat bor,— dedi Uilson.
— Yo‘q.
— Men borib aytay, shoshmasinlar.
— Mayli,— dedi Makomber. Borib sherni o‘zing gumdon qilib kel, deyishga tili bormadi. Ter bosib, og‘zi qurib, ko‘ngli aynab, o‘tirib qoldi.
Tezda Uilson qaytib keldi.
— Men shtutseringizni ola keldim,— dedi u,— Ushlang.
Makomber shtutserni olganida, Uilson:
— Mendan uch-to‘rt qadam o‘ngroqda yuring,— dedi,— Men nima desam, shuni qilasiz. Keyin ikkala habashga suaxili tilida nimalarnidir uqtirdi, ularning avzoi buzuq edi.— Ketdik,— dedi u.
— Bir qultum suv bo‘lsa, tomoqni ho‘llab olardim,— dedi Makomber.
Uilson qurol tashuvchilarning boshlig‘iga nimadir dedi, u belidagi flyagani yechib, qalpog‘ini buradi, Makomberga uzatdi. Makomber oldi — flyaga og‘ir, kichik g‘ilofi g‘adir-budir, junli edi. U suv idishini og‘ziga yaqinlashtirar ekan, ko‘zlari baland o‘simliklar va yashil butalari yalpoq daraxtlarga tushdi. Mayin shamol yuzga urar, o‘tlar boshi chayqalar edi. U qurol tashuvchiga qaradi va u ham hadiksirayotganini payqadi.
O‘ttiz besh qadamcha narida sher yerga bag‘rini berib, qimirlamay yotar, quloqlari qisilgan, faqat uchi qora kokilli dumi sal g‘imirlar edi. U panaga kelishi bilanoq yerga yotgandi; g‘alvir qilib o‘tib ketgan o‘q zarbidan ko‘ngli aynar, yaralangan o‘pkasi holsizlanar, har nafas olganida halqumiga suyuq qizil ko‘pik quyilar edi. Ikkala biqini issiq va iflos, o‘q teshib kirgan mayda teshiklar atrofida pashshalar qalashgan, nafrat to‘la yirik, sariq ko‘zlari har nafas olganida yumilib-ochilar, uzoqlarga tikilar, o‘tkir changallari yumshoq yerga chuqur botgan edi. Og‘riq, o‘qchish, nafrat, oxirgi kuch — hammasi so‘nggi hamla uchun to‘plangan edi. Ovozlar yaqinlashgach, dumi jimib qoldi va sher odamlarni ko‘rishi bilan bo‘g‘iq ihradi-da, o‘zini ular tomon otdi.
Konchoni izdan ko‘zini uzmay oldinda ketar, Uilson otishga tayyor miltiq bilan o‘t orasida har bir harakatni nazardan kechirib borar, ikkinchi qurol tashuvchi tiq etgan tovushga quloq solar, Makomber esa Uilsonning ortidan asta yurar ekan, barmog‘i miltiq tepkisida, otishga tayyor edi. Ular endi baland o‘tlar ichiga kiruvdilar hamki, Makomber g‘arg‘arasimon o‘kirishni, shu ondayoq o‘tlarni tasmadek chirsillaganini eshitdi va ayni shu paytning o‘zida hamma narsani unutib orqaga qochayotganini anglab qoldi. U «qa-ra-vang» etgan miltiq tovushini ikki marta eshitdi va to‘xtab, orqaga, Uilsonga ko‘z tashladi — boshining bir bo‘lagi qayoqqadir portlab ketgan dahshatli maxluq Uilson tomon o‘rmalar, qirmizi yuz odam miltig‘ini mo‘ljalda tutib, yana o‘q uzar «qa-ra-vang» tovushi yana yangrar edi… Sudralib kelayotgan sherning sariq, bahaybat tanasi to‘xtadi, majag‘i chiqib ketgan kallasi oldinga munkidi-da, yerga taqalib qoldi.
Qo‘lida o‘qlangan miltiq, ikki habashning ta’qib nazari ostida Makomber olazarak bo‘lib maysazorda turarkan, sherning ado bo‘lganini angladi va Uilsonning yoniga bordi.
Uilson Makomberga bir qarab olgach:
— Rasmga tushasizmi?— dedi,
— Yo‘q,— dedi Makomber.
Mashina oldiga yetib borgunlaricha hech kim churq etmadi.
— Ajoyib sher, dedi nihoyat Makomber. — Hozir terisini shilishadi.
Mashinaning orqa o‘rindig‘ida yonma-yon o‘tirishgan bo‘lsa ham, er-xotin bir-birlariga qarashmadi. Uilson oldinda xayol surib o‘tirar edi. Makomber bir qimirlab, xotinining qo‘lini ushladi, ammo u qo‘lini tortib oldi. Irmoqning narigi betiga, habashlar sherni ag‘dar-to‘ntar qilayotgan tomonga boqib, bu yerdan hamma narsani yaqqol ko‘rganini bildi. Keyin xotini oldinga intilib, qo‘llarini Uilsonning yelkasiga qo‘ydi, Uilson bu tomonga o‘girilgan edi, Margaret darhol uning lablaridan o‘pib oldi.
— Ie, ie,— dedi Uilson, uning qizil yuzi battar qizarib ketdi.
— Mister Robert Uilson,— dedi ayol.— Ajoyib inson mister Robert Uilson!
Keyin Margaret qaytib joyiga o‘tirdi-da, eri tomon qaramay, soyning narigi, sher yotgan tomoniga nazar tashladi. Nihoyat habashlar sherning xom, og‘ir terisini keltirishib, avtomobilga chiqishdi. Mashina jo‘nadi. Lagerga yetguncha mashinadagilar bir-birlariga lom-mim deyishmadi.
Sher bilan bog‘liq voqea shunday bo‘lgan edi.
O‘q-dorining ikki tonna keladigan zarbi sherning kallasini o‘pirib ketishidan avval sher hamlaga hozirlanayotganida, sakraganidan keyin navbatdagi o‘q zarbidan umurtqasi cho‘rt uzilib ketganda, olov purkayotgan narsaga o‘zini tashlab, ajalini topganda, sherning holati qanaqa ekanini Makomber bilmasdi. Buni Uilson yaxshi biladi va bilganini «ajoyib sher» iborasi bilan ifoda qildi-qo‘ydi. Ayni paytda Uilsonning dilidan nimalar o‘tgan — bu ham Makomberga noayon. O‘sha topda xotini ham nimalarni his qildi — unga qorong‘i, faqat bir narsa ravshan — xotini endi u bilan birga turmaydi. Ajrashish niyati xotinining dilida bir necha bor tug‘ilgan, ammo uzoqqa cho‘zilmagan. Makomber juda boy va yana boyib ketishi muqarrar bo‘lib endi xotini ajralmasligini bilardi. U yoshligida chiroyli bo‘lgan, hozir ham Afrikadagi go‘zallardan biri Margaret edi, ammo bu erni tark etib, durustrog‘ini topish uchun Amerikadagi ayollarning eng chiroylisi bo‘lishi kerak. Margaret endi u tarozini bosa olmaydi, buni o‘zi ham, eri ham yaxshi tushunadi. Agarda eri ham ayollar talabiga yaroqli bo‘lganida, u boshqa birontasini topib ketaveradi-da, degan gumonda qiynalib yurardi, ammo Margaret eri nimalarga qodirligini anglagan, u hech qayoqqa ketolmasligidan ko‘ngli to‘q. Buning ustiga Makomber ko‘p hollarda chidashga o‘rgangan, ko‘nikuvchi er edi, bu esa uning eng yoqimli va ayni paytda eng xavfli xislatlari edi. Ularning turmush negizi mustahkam bo‘lib, Margaretning husni ajralmaslik uchun, Frensisning boyligi xotinining bardoshiga garov edi.
Tun bo‘yi sher haqida o‘ylaverishdan charchagan Makomber soat uchlarda bir muddatgina uxladi, uyg‘onib yana ko‘zi ilindi, tepasida turgan sherning qonga belangan kallasini tushida ko‘rib, yana uyg‘onib ketdi, nimalargadir bir oz quloq solib yotdi-da, yuragi hapriqib, noxush bir narsani angladi; xotinining o‘rni bo‘sh edi. Tushini o‘ylab, Makomber ikki soat ko‘z yuma olmay yotdi.
Ikki soatdan keyin xotini palatkaga kirib keldi, pashshaxona etagini ko‘tarib, o‘rniga sho‘ng‘idi.
— Qaerda eding?— so‘radi Makomber qorong‘ida.
— Xello, — dedi xotini,—Uyg‘oqmiding?
— Qaerda eding?
— Toza havoga chiquvdim.
— Bekor aytibsan.
— Nima deyishim kerak, o‘rgilay?
— Qaerda eding?
— Toza havoga chiquvdim.
— Bu nima, yangicha, iborami? Qanjiq.
— Sen qo‘rqoqsan.
— Ho‘sh?— dedi Frensis.—Qo‘rqoq bo‘lsam nima qipti?
— Men uchun hech nima. Ke, jonim, hozir suhbatning payti emas, uyqim kelyapti juda.
— Meni indamaydi, yutib ketaveradi, deb o‘ylayapsanmi?
— Imonim komil, o‘rgilay.
— Endi chidamayman,
— Ke, jonim, jim yotaylik, uyqim kelyapti.
— Axir bu ishlarga chek qo‘yildi, deb kelishuvdik-ku? Boshqa qaytarilmaydi, deb va’da beruvding-ku o‘zing?
— Qaytarilib qoldi,— dedi ayol mayin ohangda.
— Biz bu yerlarga safar qilsak, anavi ishlaringni takrorlanmaydi, devding. Va’da qiluvding axir…
— To‘g‘ri, jonim. Niyatim ham shunaqa edi. Ammo kechagi kun safarimizni buzib tashladi. Hozir endi bu haqda gapirish o‘rinsiz.
— O‘lja to‘g‘ri kelsa, sen bu imkoniyatdan voz kechmaysan, shunday-a?
— Iltimos, bu haqda hozir gaplashmaylik. Judayam uyqim kelyapti, o‘rgilay.
— Gaplashamiz.
— Unday bo‘lsa, mayli, men uxlayman.— Va u uyquga ketdi.
Tong yorishishiga hali bor, ular uchovi nonushta qilib o‘tirishar edi. Makomber: odamlar orasida eng yomon ko‘radiganim Robert Uilson, deb o‘ylardi.
— Qanday uxladingiz?— so‘radi Uilson, trubkasini tamaki bilan to‘ldirar ekan.
— O‘zingiz-chi?
— Nimasini aytasiz, juda maza qilib uxlapman.
«Ablah,— deya xayolidan kechirdi Makomber,— mal’un!»
«Demak qaytib kelib erini uyg‘otibdi-da,— deya o‘yladi Uilson, ikkoviga befarq va sovuq nazar tashlab.— Xotiniga qarasa o‘ladimi. Menga nima? Hirsim o‘likmi? Avliyomanmi? O‘zingdan ko‘r».
— Qo‘toslarni uchrata olarmikinmiz?— so‘radi Margaret, o‘rik solingan likopni Uilson tomon surib.
— Uchratsak kerak,— dedi Uilson va unga qarab qulib qo‘ydi.— Siz lagerda qolsangiz tuzuk bo‘larmidi?
— Hech-da,— javob berdi ayol.
— Ayting xotiningizga, lagerda qolsinlar,— dedi Uilson Makomberga.— Buyuring.
— O‘zingiz buyuring,— dedi Makomber zarda bilan.
— Kelinglar, yaxshisi buyruqni qo‘yaylik,— dedi ayol eriga qarab.— Nojo‘ya gaplarni ham, Frensis.
— Qachon yuramiz?— so‘radi Makomber.
— Men tayyorman,— dedi Uilson.— Xonim birga borsalar maylimi? Siz shuni istaysizmi?
— Istaymanmi, istamaymanmi, bari bir emasmi?
— Bari bir,— dedi Uilson.
— Balki siz xotinim bilan birga lagerda qolib, qo‘toslar ovini o‘zimga qo‘yib berarsiz,— so‘radi Makomber.
— Haqim yo‘q,— dedi Uilson.— Umuman qo‘ying munaqangi gaplarni.
— Bu behuda gap emas. Ko‘zimga hamma narsa balo bo‘lib ko‘rinyapti.
— Balo — yaxshi so‘z emas.
— Frensis, marhamat qilib aqlingni yig‘ib gapir,— dedi ayol.
— Haliyam aqlimni yig‘ib gapiryapman,— dedi Makomber.— Umringizda shunaqa badxo‘r ovqatni tatib ko‘rganmisizlar?
— Ovqat yoqmadimi?—osoyishta so‘radi Uilson.
— Ovqat ham.
— Og‘ayni, sal o‘zingizni tutib oling,— dedi Uilson juda sovuqqonlik bilan.— Xizmatkorlarning biri ingliz tilini tushunadi.
— Tushunsa undan nari.
Uilson o‘rnidan turdi, trubkasini burqsitib nari ketdi, yo‘l-yo‘lakay uni kutib turgan qurol tashuvchiga suaxili tilida allanimalar dedi.
Dasturxon atrofida er-xotin o‘zlari qolishdi. Makomber ko‘zini qahva quyilgan idishdan uzmas edi.
— Agarda janjal qo‘zg‘aydigan bo‘lsang, jonim, men sen bilan yashamayman.
— Yashaysan.
— Janjal qo‘zg‘agin, ko‘rasan.
— Sen meni tashlab ketmaysan, bilaman,
— To‘g‘ri, — dedi Margaret. — Agar o‘zingni yaxshi tutsang.
— Yaxshi tutsang! Gapingga o‘laymi? Yaxshi tutsang emish!
— Ha. Yaxshi tutsang.
— Sen o‘zingni yaxshi tutsang bo‘larmidi.
— Shuncha harakat qildim. Shuncha.
— Anavi qizil et to‘ng‘izni ko‘rarga ko‘zim yo‘q, — dedi Makomber. — Turqidan ko‘nglim ozyapti.
— Unaqa dema, u chakki emas.
— Bas! — deya chinqirib yubordi Makomber.
Shu payt ularning yoniga avtomobil kelib to‘xtadi, ichidan shofyor va ikki qurol tashuvchi irg‘ib tushdi. Uilson stol oldiga kelib, er-xotinga sinchkov nazar tashladi.
— Ovga jo‘naymizmi? — so‘radi u.
— Ha, — dedi Makomber, o‘rnidan turayotib. — Jo‘naymiz.
— Issiq kiyim olvoling. Yo‘lda sovuq bo‘ladi,— dedi Uilson.
— Charm kurtkani olib chiqaman, — dedi Margaret.
— Kurtka xizmatkorda, — dedi-da, Uilson shofyor yoniga o‘tirdi. Frensis bilan xotini indamay mashina orqasiga chiqishdi..
«Bu xumpar orqamdan o‘q qo‘yib qolsaya, — deb o‘yladi Uilson, — Nega xotinlarini ergashtirib yurishadi?»
Avtomobil pastga sho‘ng‘ib, soyning toshloq joyidan o‘tib, narigi qirg‘oqqa chiqdi. Qirg‘oq baland, daraxtlar siyrak edi, keng o‘tloqlarda, bargu butoqlarda shudring yiltirar, g‘ildiraklar tagida majaqlangan o‘t-o‘lanning hidi anqir edi. Robert Uilson tabiatning shu holatini yoqtirardi, shuning uchun u hozir orqada o‘tirgan er-xotin haqida o‘ylamasdi. Hozir uning xayoli qo‘toslar bilan band. Qo‘toslar kunduz kunlari botqoqlikda yurishadi, botqoqlik qamishzor bilan o‘ralgan, bu yerda ov qilish qiyin. Qo‘toslar o‘tloqqa kechasi chiqishadi. Botqoq va o‘tloq orasiga mashina bilan kirib, yo‘lini kessakmikin, deya o‘yladi Uilson. Ana o‘shanda Makomber ochiqlikda ov qilar, undan nari bo‘lar edi. Uilsonning changalzorda Makomber bilan ov qilishga hushi yo‘q edi. Umuman Makomber bilan ov qilishni istamas edi, ammo kasbi shu, nachora.
Agar bugun qo‘tos uchrasa, karkidon qoladi, shu bilan Makomberning bugungi xavf to‘la hordiq kuni yakunlanadi. Ayol bilan Uilson bo‘lak donlashmaydi, kechagi hodisani Makomber bir amallab hazm qilib yuboradi. Binobarin, u yagona hodisa emas, bechora bunga o‘xshash narsalarni ko‘raverib ko‘nikib ketgan. O‘zingdan ko‘r, landovur.
Robert Uilson ovga chiqqanida, ehtiyot shart deb, doim kengroq karavot olib yurardi. Uning mijozlari — tarala-bedodu kayfu safoga berilgan zodagonlar, turli mamlakatdan kelgan havaskor-sportchilar va shu karavotda oq tanli ovchi bilan yotib ketishmasa xarajatlari to‘la oqlanmaydi, deb o‘ylaydigan ayollar. Ko‘zdan yiroq paytda u ayollar ovchining nazarida qabih ko‘rinar, ammo bu yoqqa kelib, erkaklar bilan baravar ov safariga chiqqanda, unga yoqa boshlar edi. Qanday bo‘lmasin, Uilsonning kuni shular tufayli o‘tadi, shuning uchun ularning barcha xarxashalarini ko‘tarishga majbur. Barcha xarxashalardan faqat uning ovchiligi mustasno, bu soha uning ixtiyorida, odamlar u o‘rnatgan qoidalarga bo‘ysunadi yoki boshqa ovchi yollaydi. Ko‘plar Uilsonni shu qoidalari uchun hurmat qilishadi. Mana bu Makomber esa… g‘alati odam… Uilson ular tomon ko‘z tashladi. Makomber xafa va badjahl edi. Margaret tabassum qildi. Bugun u yoshroq, pokiza, iffatli ko‘rindi. Xayolida nimalar bor — buni Uilson bilmas edi. Kechasi u ko‘p gaplashmadi. Bari bir undan ko‘z uzish qiyin.
Uilson shofyorga to‘xtashni buyurdi, keyin durbin orqali uzoqdagi o‘tloqqa qaradi.
Mashina yana jildi, to‘ng‘iz handaq va chumoli qubbalarini chetlab, o‘sha tomonga keta boshladi.
Uilson keskin o‘girilib:
— Ana, qo‘toslar, qarang! — dedi Makomberga.
Mashina ildamlashdi, Uilson habashlardan biri bilan suaxili tilida tez-tez gaplasha boshladi, Makomber u ko‘rsatgan tomonga qarab, o‘tloqdan hakkalab o‘tayotgan uchta bahaybat qo‘tosni ko‘rdi.
— Uchalovi buqa ekan, — dedi Uilson. — Yo‘lini kesib chiqish kerak.
Avtomobil o‘nqir-cho‘nqirdarga qaramay ucha ketdi, Makomberning ko‘z oldida qo‘toslar borgan sari kattaya boshladi, endi Makomber bir oz orqada qora yaltiroq shoxlarini yelkasiga qadab bir maromda yelayotgan, bo‘yni bilan tanasi birlashib ketgan buqaning taqir, kulrang, serqazg‘oq g‘adir-budir gavdasini yaqqol ko‘rdi, darhol miltig‘ini hozirladi, ammo Uilson: «Mashinadan otmang-da, tentakmisiz, e!» deb qichqirdi. Shu topda Makomberning dilida hech qanday qo‘rquv yo‘q, aksincha, Uilsonga nisbatan g‘araz va nafrat qaynar edi. Shofyor tormoz berdi chog‘i, mashina g‘ildiraklari bilan yerni haydab, sirg‘alib ketdi, motor o‘chib qolay dedi. Uilson bir tomonga otildi, Makomber esa ikkinchi tomonga sakrab, mukkasi bilan ketdi, arang o‘zini ushlab qoldi, uchib borayotgyon qo‘tosga o‘q uzdi, o‘q mo‘ljalga tegdi. Makomber shitob bilan basma-bas tepkini bosdi va shu zahotiyoq miltiqni qayta o‘qlay turib, qulayotgan buqaga ko‘zi tushdi. Buqa cho‘kkalab qolgan, og‘ir kallasini jon halpida chayqar, alanglar edi. Makomber yelib borayotgan ikkita qo‘tosni ko‘rdiyu darhol o‘q uzdi, o‘q birinchisiga tegdi, u tumshug‘i bilan yerga qadalib qoldi.
— Qoyil! — dedi Uilson. Endi uchinchisini mo‘ljallang!
Birinchi qo‘tos hamon avvalgi shiddat bilan qochar, o‘lim iskanjasida tipirchilayotgan sheriklariga qaramas edi. Makomber va Uilson ketma-ket qo‘tosga o‘q uzishdi, ammo birontasi ham mo‘ljalga tegmadi.
— Mashinaga! — deb qichqirdi Uilson va Makomberning qo‘lidan tortdi. — Uzoqlashib ketdi, o‘qning zarbi yetmaydi.
Ular ikki tomondan mashinaga otilishdi, mashina do‘ngliklar osha uchdi, hech qayoqqa qayrilmay oldinda yugurayotgan qo‘tosni quvib yetishdi va mashina hayvonga tenglashganida, Uilson: «To‘xtat!» dedi. Keskin tormozdan mashina yana sirpanib ketdi, ag‘darilishiga sal qoldi. Makomber mashinadan otilib tushdi, ammo yiqilmadi, darrov tepkini rostlab, uchib borayotgan maxluqqa o‘qtalib ota boshladi. Ammo shuncha o‘q bexato tegishiga qaramay, qo‘tos shiddat bilan uzoqlashar, o‘q kor qilmas edi. Shu payt Uilsonning miltig‘i sharangladi, qo‘tos gandiraklab qoldi, ovchi qunt bilan o‘qtalib, yana otdi, qo‘tosning bahaybat qora tanasi kalta va yo‘g‘on tuyoqlarini bosib guppa ag‘darildi.
— Qoyil! — dedi Uilson.— Mergan degan shunaqa bo‘ladi. Uchalovi tayyor.
Makomberning dilida hozir allaqanday mastona surur tug‘yon urardi.
— Siz necha marta o‘q uzdingiz? — deb so‘radi u.
— Faqat uch marta, — dedi Uilson. — Birinchisini siz o‘ldirdingiz. Eng kattasi o‘sha edi. Qolganlariga men bir oz ko‘maklashdim, aks holda to‘qayzorga kirib ketishardi. Ularniyam asosan o‘zingiz qulatdingiz. Men shunchaki turtki berdim, xolos. Nishonni yaxshi oldingiz.
— Mashinaga boraylik, — dedi Makomber. — Jichcha ichkim kelyapti.
— Avval mana buni bir yoqli qilaylik, — dedi Uilson qo‘tosni ko‘rsatib.
Qo‘tos cho‘kkalaganicha joyidan tura olmay, yaqinlashayotgan odamlarni ko‘rib, kallasini silkiy boshladi, to‘ng‘iznikidek ko‘zlarini ola-kula qilib o‘kirdi.
— Qarang, tag‘in turib ketmasin, — dedi Uilson. So‘ng qo‘shib qo‘ydi: — Sal yon tomoniga o‘ting-da, qulog‘ining orqasiga oting.
Makomber shoshilmay mo‘ljalladi-da, o‘q uzdi. Qo‘tosning kallasi shilq etib tushdi.
— Juda soz, — dedi Uilson. — Umurtqasiga tegdi. Vahimaning o‘zi-ya, qurg‘ur!
— Yuring, ichaylik, — dedi Makomber. Hech vaqt uning dili hozirgidek zavqqa to‘lmagan edi, Makomberning xotini avtomobilda rangi o‘chib o‘tirar edi.
— Sen qahramonsan, o‘rgilay, — dedi u eriga qarab turib. — Bunaqasini birinchi ko‘rishim!
— Mashina qiynadimi? — so‘radi Uilson.
— Juda qo‘rqinchli bo‘ldi. Hayotimda bu qadar qo‘rqqan emasdim.
— Qani, ichaylik, — dedi Makomber.
— Ichamiz, — dedi Uilson. — Birinchi bo‘lib xonimdan…
Margaret flyagani olib viski ho‘pladi, ho‘play turib, seskanib ketdi, idishni Makomberga uzatdi, u viskini lazzatlanib simirdi. Undan keyin Uilson ichdi.
— Odam jazavaga tushib qolar ekan, — dedi Margaret. — Hatto boshim sirqirab og‘riy boshladi. Men avtomobildan turib qo‘toslarga o‘q uzish mumkinligini bilmasdim.
— Haliyam hech kim avtomobildan o‘q uzgani yo‘q, — dedi Uilson sovuq ohangda.
— Avtomobilda quvlashni aytaman.
— Umuman bunday qilmagan ma’qul, — dedi Uilson. — Lekin bugungisi juda gashtli bo‘ldi. O‘nqir-cho‘nqirliklar, do‘nglar demay ov qilish piyoda ov qilishdan xavfliroq. Qo‘tos birinchi o‘qdan keyinoq bizga tashlanishi hech gap emas edi. Har qalay, odamlarga aytib yurmaganingiz durust. Bu yo‘sinda ov qilish qonuniy emas, agar siz shuni nazarda tutgan bo‘lsangiz.
— Menimcha, — dedi Margaret, — mashinaga chiqib olib, bechora hayvonlarni quvlash insofdan emas.
— Shunaqami?
— Nayrobidagilar bundan boxabar bo‘lishsa-chi?
— O‘sha zahotiyoq qo‘limdan guvohnomamni tortib olishadi va hokazo shunga o‘xshash ko‘ngilsiz rasmiyatchiliklar ro‘y beradi, — dedi Uilson viski ho‘plab.
— Rostdan-a?
— Ha, rostdan.
— Ana xolos,— dedi Makomber xotinining xulqidan xijolatlanib. So‘ng kun bo‘yi tundlanib yurgan odam birinchi marta tabassum qildi va: — Endi, mana, sizga yopishishga o‘tdi, — dedi.
— Iboralaring naqadar teranki, jonim, — deb istehzo qildi Margaret.
Uilson ularga razm soldi. «Agar er ahmoq, xotin nomussiz bo‘lsa, — deya o‘yladi u, — bulardan tarqagan farzanddan nimani kutish mumkin?»
— Biz bitta qurol tashuvchimizni yo‘qotib qo‘ydik, siz sezdingizmi?
— Nahot? Sezmadim, — dedi Makomber.
Qonchoni ismli chol bular tomon oqsab kelar, boshida to‘qima qalpoq, egnida yashil kurtka, tizzasigacha keladigan kalta shim, oyog‘ida rezina shippak bo‘lib, avzoi buzuq, nafratli edi. U suaxili tilida nimadir deb baqiruvdi, Uilsonning qiyofasi darhol o‘zgarib ketdi.
— U nima dedi? — so‘radi ayol Uilsondan.
— Birinchi qo‘tos turib ketibdi, to‘qayzorda yurganmish. — Uilson bu xabarni aytarkan, ovozida hech qanday hayajon sezilmadi.
— Endi nima bo‘ladi? — hayron bo‘lib so‘radi Frensis.
— Sher qanaqa hunar ko‘rsatgan bo‘lsa, shunaqa bo‘ladi, — dedi Margaret zavqlanib.
— Unaqa bo‘lmaydi, bekor gap, — dedi Uilson bir oz ijirg‘anib.— Makomber, yana ichasizmi?
— Rahmat, — dedi Makomber va yaralangan sherni quvishganida va o‘ldirishayotganida tug‘ilgan hadik yana dilimni zirqiratarmikin, deb o‘ylovdi, u holat qaytalanmadi. Hayotida birinchi marta u qo‘rquv hissini sezmas, butun vujudida allaqanday bir shavq, ko‘tarinkilik mavjud edi.
— Ikkinchi qo‘tosni borib ko‘rish kerak, — dedi Uilson.
— Men ham birga boraman, — dedi Margaret.
— Marhamat.
Uchovlari o‘sha tomon ketishdi. Ikkinchi qo‘tos bamisoli qora do‘ng bo‘lib o‘tloqda yotar, tumshug‘i yerga qadalgan, yumuq ko‘zini pashsha talar edi.
— Kallasi ajoyib-da, — dedi Uilson. — Shoxining orasi ikki qarichcha keladi.
Makomber havas bilan qo‘tosga tikilar edi.
— Ko‘rinishi qursin, — dedi Margaret. — Yuringlar, soyaga boraylik.
— Hozir, — dedi Uilson. Keyin Makomberga qarab: —Huv anovi to‘qayzorni ko‘ryapsizmi? — dedi.
— Ko‘ryapman.
— Birinchi qo‘tos o‘sha yoqqa kirib ketyapti. Konchoni mashinadan ag‘anab tushganida, buqa o‘q yegan joyida yotgan ekan. Bir mahal o‘ziga kelib qarasa, hayvon o‘rnidan turib olibdi. Chol qochib qopti, qo‘tos, hech narsa bo‘lmagandek, to‘qayzorga kirib ketipti.
— Uni qidirishga hoziroq boramizmi? — toqatsizlanib so‘radi Frensis Makomber.
Uilson unga sinovchan tikildi, «Tentakvoy, — deb o‘yladi u. — Kecha vahimaga tushib qalt-qalt titrayotuvdi, bugun o‘zini tiya olmayapti, xayoli jangda».
— Bir oz sabr qilish kerak, — dedi Uilson.
— Yuringlar axir, soyaga o‘taylik, — zorlanib dedi Margaret. Uning rangi quv o‘chgan, ko‘rinishi xasta edi.
Ular orqaga qaytib, ko‘lankada turgan mashinaga o‘tirishdi.
— Balki qo‘tos o‘lib bo‘lgandir, — dedi Uilson, — Bir oz kutamiz-da, keyin borib ko‘ramiz.
Makomber o‘zini o‘ta baxtiyor his qilar, u bunday olarni hech qachon boshidan kechirmagan edi.
— Judayam zavqli ov bo‘ldi-da! — dedi u. — Umrim bino bo‘lib bunaqa zo‘r shijoat girdobiga tushgan emasman. Haqiqatan ajoyib sarguzasht bo‘ldi, a, Margo?
— Irganarli darajada.
— Nega?
— Vahshiyona, — dedi Margaret. — Ablahona!
— Bilasizmi, Uilson, men bundan buyon hech qachon hech narsadan tap tortmasam kerak, — dedi Makomber Uilsonga yuzlanib. — Qo‘toslarga duch kelib, quva boshlaganimizda, vujudimda allaqanday o‘zgarish ro‘y berdi. Qanaqadir chigal yechilib ketgandek bo‘ldi. Tenggi yo‘q zavq-a!
— Jigarga shifo, — dedi Uilson. — Haqiqatan, odamzod boshiga qanday sinovlar tushmaydi, deysiz.
Makomberning yuzi-ko‘zi baxtiyorlikdan yal-yal yonardi.
— Rostdan ham vujudimda qanaqadir o‘zgarish ro‘y berdi, — dedi u jo‘shib. — Men o‘zimni mutlaqo boshqa odamday his qilyapman.
Margaret eriga g‘alati bir qarash qildi, ammo entikib gapirishiga e’tibor bermadi.
— Bilasizmi, men hozir jon deb sher oviga chiqardim, — dedi Frensis. — Endi sherdan mutlaqo qo‘rqmayman. Ochig‘ini aytganda, ular meni nima qila olardi?
— Nima qila olardi? — dedi Uilson. — Nari borsa, sizni yamlab tashlaydi, xolos. Shekspirda ajoyib so‘zlar bor. Nima edi? Hozir eslayman, Hozir. Bir paytlar yod bilardim, hamisha qaytarib yurardim. «Xudo haqi, menga bari bir; ajalga chap berish bema’nilikdir, ajalning ham haqqi bor bizda. Bir narsa erur haqiqat — bu yil o‘lgan kimsa kelgusida o‘lmas takroran». Qalay, yaxshi, a?
Bu so‘zlar Uilsonning hayotida alohida ahamiyatga ega edi, ammo shu so‘zlarni hozir takrorlaganidan negadir o‘zi uyalib ketdi. Ba’zilarning kamolotga yetishi ovchining ko‘zi oldida ro‘y bergan va bunday kezlarda u hayajonga ham tushgan. Tasodifiy to‘qnashuvlar yoki ov paytida tezlik bilan nimadir qilish zarurati, avvaldan xavfsirash, ba’zan qo‘rqishga ham imkon tanqisligi — shular emasmi Makomberning foydasiga xizmat qilgan omillar? Ammo boshqa omillar ham bo‘lishi mumkin edi. Qanday bo‘lmasin, shu hodisa, boshqacharoq aytganda, sinovdan Makomber butun chiqdi — bu aniq! G‘alaba uning ko‘nglidagi hadikni chil-parchin qildi, endi uni yangi bosqichlarga, yanayam dadil bo‘lishga undayapti. Gapning po‘st kallasini aytganda, bunga o‘xshaganlarning ko‘plari ancha paytgacha bolalik holatidan chiqib keta olmaydi. Ba’zilar bir umr bolaligicha qolib ketaveradi. Yoshi ellikda, qomati esa yosh bolanikidek. Hammani iljaytiradigan Amerikaning erkak-go‘daklari. Xudo haqi, g‘alati xalq. Biroq Makomber hozir ovchiga yoqib turipti. Endi u xotinining anovinaqa ishlariga yo‘l qo‘ymaydi. Bu chakki emas. Juda ko‘ngildagi ish! Bechora bir umr qo‘rqib-qaltirab kelgan bo‘lishi kerak. Endi unday bo‘lmaydi, tamom-vassalom! Makomber qo‘tosdan hayiqishga ulgurmadi. Uning ustiga g‘azab iskanjasida. Endi uni bukib bo‘lmaydi. Urushda ham shunaqa ziddiyatlar uchrab turadi — nomusdan ayrilishdan ko‘ra ham jiddiyroq narsalar bor. Tahlikadan endi asar ham qolmadi, go‘yo uni sug‘urib olib tashlagandek. Uning o‘rnini endi yangi narsa, erkak kishi uchun eng muhim, uni erkak deb atashga imkon beradigan narsa ishg‘ol qildi. Ayollar bu xislatni doim e’tirof etishadi. Vahimaga chek qo‘yildi.
Margaret mashina burchida g‘ujanak bo‘lib olib, erkaklardan ko‘zini uzmas edi. Uning nazarida Uilson avvalgidek, kechasi o‘z kuchini qanday ko‘rsatgan bo‘lsa, shunday edi. Ammo Frensis Makomber mutlaqo o‘zgargan, buni payqamaslik mumkin emas edi.
— Allanechuk narsani kutish bilan bog‘liq bo‘lgan baxt nashidasi sizga tanishmi, mister Uilson? — deya so‘radi Makomber o‘z tug‘yonidan hayajonlanib.
— Odatda bu haqda baralla gapirmaydilar, — dedi Uilson Makomberga sinovchan tikilib, — Ko‘p hollarda aksini, ya’ni hayiqish holatini aytishadi. Unutmang, siz ham ko‘plab tahlikaga tushishingiz, irodangiz ra’yingizga yurmay qolishi mumkin.
— Ehtimol, dedi Makomber. — Ammo sizga hozir men aytmoqchi bo‘lgan baxt g‘alayoni tanishmi?
— Tanish, — dedi Uilson. — Vassalom. Bu haqda va’zxonlik qilaverish o‘rinsiz. Aks holda hamma narsa vayron bo‘lishi mumkin. Bir narsani hadeb takrorlayverilsa, gashti qolmaydi.
— Ikkovingiz ham juda mahmadona bo‘lib ketdilaringiz, — dedi Margaret zarda bilan. — Uchta himoyasiz jonivorni mashinada quvib, o‘takasini yorib, endi maqtanishga balo bormi?
— Uzr, — dedi Uilson, ko‘zlari bejo ayolga qarab.— Men rostdan ham keragidan ortiq laqmalik qilib yubordim.
— Ey, xotin, suhbatimiz ma’nosini tushunmasang, nima qilasan gapga aralashib? — dedi Frensis.
— Obbo! Bir pasda dovyurak bo‘lib qolibsanmi? — dedi Margaret nafrat bilan, ammo uning nafrati shunchaki edi. U nimagadir zimdan hayiqardi.
Makomber ovozining boricha qahqaha otib kulib yubordi.
— Ha, nima? — dedi u. — Dovyurak bo‘lsam nimasi yomon?
— Endimi? — dedi xotini- zaharxanda bilan. — Kech emasmi?
— Men uchun kech emas, — dedi Makomber.
Margaret hech narsa demay, yanada nariroq surilib oldi.
— Endi vaqt bo‘lgandir? — jonlanib so‘radi Makomber.
— Ha, ancha vaqt o‘tdi, — dedi Uilson. — Sizda o‘qlar bormi?
— Qurol tashuvchida bir oz bor.
Uilson suaxili tilida allanima deb baqirdi, qo‘tos kallasini tanasidan ajratayotgan qari habash o‘qlar solingan qutichani olib kelib Makomberga berdi, u miltig‘ini o‘qladi, qolgan o‘q-dorilarni cho‘ntagiga soldi.
— Siz qo‘lingizdagi qurol bilan otasiz, unga o‘rganib qoldingiz, — dedi Uilson va boshqa miltiqni ko‘rsatib: — Bunisini xonimga qoldiramiz. Konchonida ham bir nayli shtutser bor. Men o‘zimnikini olaman. Endi gapimni eslab qoling, — dedi. Uilson aytmoqchi bo‘lgan gaplarini Makomberni avvaldan cho‘chitib qo‘ymaslik uchun atayin keyinga saqlagan edi. — Qo‘tos hamla qilganda, boshi oldinga cho‘zilgan bo‘ladi. Peshonasi shoxining negizi bilan qoplangan, u yerini mo‘ljallasangiz, o‘q bekor ketadi. Tumshug‘ini nishonga oling yoki ko‘kragini. Agar yon tomonga tushib qolsangiz, bo‘yni bilan yelkasiga oting. Yaralangan qo‘tosni batamom o‘ldirish juda qiyin. Boshqa usullarni qo‘llashga urinmang. Jon joyini ko‘zlayvering. Ana, ular ham kallani ajratib bo‘lishdi,
Uilson habashlarni chaqirdi, ular qo‘llarini arta-arta yetib kelishdi, boshlig‘i mashina orqasiga chiqib oldi.
— Men bilan faqat Konchoni boradi, — dedi Uilson. — Ikkinchisi shu yerda qolib, qushlarni haydab turadi.
Avtomobil suvsiz soydan o‘tib, o‘tloq gursillab urar, og‘zi quriy boshlagan, ammo bu qo‘rqish emas, hayajon alomati edi.
— Mana shu yerda qo‘tos to‘qayzorga kirib ketgan, — dedi Uilson va habashga qarab suaxili tilida buyurdi: — Sen izini axtar.
Mashina o‘tloqqa chiqqanida, Uilson, Makomber va qurol tashuvchi mashinadan sakrab tushishdi. Makomber orqasiga o‘girilib xotinini ko‘rdi. Unga qo‘l silkidi, ammo u javob qilmadi.
Oldindagi chakalakzor qalin, oyoq osti quruq edi. Qari habash bir zumda terladi. Uilson shlyapasini qoshigacha tushirib olgani uchun Makomber uning qizil bo‘ynini ko‘rib borardi. Shu payt Konchoni Uilsonga nimadir dedi-da, oldinga yugurib ketdi.
— Qo‘tos tamom bo‘pti, — dedi Uilson va Makomberga o‘girilib qo‘lini mahkam siqdi. Ular endi bir-birini qutlay boshlagan edi, shu payt Konchonining qichqirig‘i eshitilib qoldi. Ular yalt etib o‘sha tomonga qarashdi. Chakalakzor ichidan xuddi qisqichbaqadek orqasiga tisarilib Konchoni qochib kelar, qo‘tos qonga to‘lgan mayda ko‘zlarini cholga tikib, quvmoqda edi. Yaqinroq turgan Uilson darhol tizzalab o‘q uzdi, Makomber esa o‘z miltig‘i ovozidan garang bo‘lgan holda qo‘tosning peshonasidan shiferga o‘xshagan parchalar sachrab ketganini, so‘ng boshi siltanganini ko‘rdi. Makomber qo‘tosning tumshug‘ini mo‘ljallab tepki bosdi, hayvonning boshi yana tepaga siltandi, yana suyak parchalari sochildi. Endi Makomber Uilsonni ko‘rmas, uning barcha diqqat-e’tibori surilib kelayotgan qora gumbazda, uning suzib majaqlashga tayyor, oldinga intilgan kallasiyu kichkina yovuz ko‘zlarida edi. Makomber yana o‘q uzmoqchi bo‘lib tepkiga barmoq qo‘yganini biladi, shu lahza miyasining ichida allaqanday yorug‘ otash to‘satdan portlab ketganini tuydi. Makomber shundan keyin hech qachon hech narsani sezmadi.
Voqea shunday bo‘lgandi: qo‘tosning bo‘ynini nishonga olish uchun Uilson o‘zini chetga otdi. Makomber shu topda tinmay qo‘tosga o‘q uzar, uning shoxlari tarsillab yorilar, shifer parchasidek atrofga sachrar, qo‘tos singan shoxi bilan Makomberni ilib itqitmoqqa intilar edi; mashinada turgan Margaret qo‘tosga o‘q uzdi, o‘q erining bosh suyagiga borib tegdi…
Frensis Makomber qulagan qo‘tosdan ikki qadam narida dumalab yotar, uning ustida cho‘k tushgan xotini, nariroqda Uilson turar edi.
— Yuzini o‘girmang, — dedi Uilson.
Ayol asabiy yig‘lamoqda edi.
— Mashinaga borib o‘tira turing, — dedi Uilson. — Qurol qani?
Ayol yig‘idan bujmaygan yuzini ko‘tarib, imo qildi, habash yerda yotgan miltiqni oldi.
— Joyiga qo‘y, — dedi Uilson habashga. — Abdullani chaqirib kel, baxtsiz hodisaga guvoh bo‘lsin.
Uilson shofyorni chaqirib, qo‘tos tanasini biron narsa bilan yopib qo‘yishni buyurdi, o‘zi mashina tomon ketdi. U yerda ayol g‘ujanak bo‘lib yig‘lab o‘tirar edi.
— Tashvish orttirib qo‘ydingiz-da, xonim, — dedi Uilson loqayd tarzda. — Tirik bo‘lganida sizdan yuz o‘girardi.
— Bas, — dedi ayol.
— Albatta, bu baxtsiz hodisa, — dedi Uilson. — O‘zim ko‘rdim-ku.
— Bas!— dedi ayol.
— G‘am yemang, — dedi Uilson. — Bir oz ko‘ngilsiz tadbirlar bo‘lishi mumkin, lekin men odamlarimga aytaman, ular bir necha xil rasmlar olishadi, taftish paytida bu rasmlarning judayam foydasi tegadi. Shofyor va qurol tashuvchilar ham guvoh bo‘lishadi. Siz bu yog‘idan tashvish qilmasangiz ham bo‘laveradi.
— Bas!
— Ovoragarchiligi ko‘p bo‘ladi, — dedi Uilson. — Yuk mashinasini ko‘lga jo‘natamiz, u yerdan shaharga xabar qilishadi, samolyot kelib, uchovimizni Nayrobiga olib-ketadi. Nega eringizni zahar berib o‘ldira qolmadingiz? Axir Angliyada aynan shunaqa qilishadi-ku.
— Bas! Bas! Jim bo‘ling! — chinqirdi ayol, Uilsonning loqayd, moviy ko‘zlariga tikilib.
— Bas, jim bo‘laman, — dedi Uilson. — Bir oz jahlim chiqdi. Eringiz endi-endi menga yoqib kelyatuvdi..
— O‘tinaman, jim bo‘ling!—yolbordi ayol.—O‘tinaman! Xudo haqi, jim bo‘ling!
— Bu boshqa gap, dedi Uilson, — O‘tinaman, deganingiz ancha durust. Endi jim bo‘laman.