Атоқли рус ёзувчиси Фёдор Достоевский чексиз қорли текисликлар билан ўралган Сибирга сургун қилинганда тўрт девор  ичида ўтаётган вақтига ачиниб, олислардаги оиласидан кўмак истаб мактуб ёзганида шундай сўзларни битган экан: “Менга китоб жўнатинг, китоб, кўп китоб, зеро қалбим ўлмасин!”

ИНСОН ФАҚАТ НОН БИЛАН ТИРИКМАС…
Федерико Г.  Лорканинг 1931 йилда она шаҳри —
Фуэнте Вакеросда кутубхона очилиши
маросимида сўзлаган нутқи

   Баъзан театрга, концертга ёки бирор-бир тантанага бориб, зўр томошадан ҳузурлансак, дарҳол кўнгилга яқин инсонларимиз ёдга тушади. Уларнинг ёнимизда эмаслигидан афсусланамиз. “Қанийди, синглиму отам шу ерда бўлса, бу уларга ҳам роса ёқарди-я”, — дея кўнгилдан ўтказамиз. Яқинларимизнинг шундайин қизиқ томошадан бебаҳра қолаётганига ачинамиз. Оний азоб юрагимизни бир тилиб ўтгандай бўлади. Каминанинг кўнгли шу тобда ҳам фақат  уйидаги яқинлари туфайли эмас, балки хабарсиз қолиб, бу ажойиб гўзалликни кўриш саодатидан бебаҳра жамики тирик қалблар учун ғашланмоқда.

Мен китоб йиғишга қизиқмадим. Қанча китоб сотиб олган бўлсам (улар ҳисобсиз),  ҳаммасини совға қилиб юбораман. Бугун Гранада провинциясидаги ушбу илк оммавий кутубхонанинг очилиш маросимида иштирок  этаётганимдан бениҳоя шодман.

Фуэнте Вакеросда шоир туғилган уй ҳовлиси

Инсон фақат нон билан тирикмас. Худо кўрсатмасин, мабодо оч-наҳор қолиб, ночорликдан кўчада тиланчилик қилишга тўғри келганда ҳам, мен асло нон тиламасдим. Ярим бўлак нон ўрнига битта китоб сўраган бўлардим. Кутубхона минбаридан туриб, фақат иқтисодий эҳтиёжлар ҳақида сўзлаб, маданий эҳтиёжларни тилга ҳам олмайдиганларга муносиб жавобим шу: “Халқлар овози борича ҳайқириб сўраётгани аслида китобдир”. У Ер юзидаги одамларнинг ҳаммаси тўғри келадиган бирдан-бир егулик! Агар инсоният маънавиятнинг шу мевасидан баҳраманд бўлмаса, у даҳшатли ижтимоий  тузумнинг  қулларига айланади.

Мен қорни оч одамдан кўра, маънавияти қашшоқларга кўпроқ ачинаман. Чунки оч одам бир бўлак нон  ёки бир дона мева билан қорнини тўйдириши мумкин, бироқ маънавиятсиз одамнинг тўйдириш иложсиз. У даҳшатли талвасани бошдан кечиради. Китоб — руҳий эҳтиёж. Руҳнинг китобга талпиниши табиий ҳол. Унинг истаги фақат китоблар, китоблар, китоблар! Бироқ улар қаерда?

Китоблар! Китоблар! Бу сўзларда муҳаббат билан меҳр  мужассам сеҳр  бор. Уларни одамлар нон сўрагандек, экинларига ёмғир тилагандек сўраши керак. Атоқли рус ёзувчиси Фёдор Достоевский*  чексиз қорли текисликлар билан ўралган Сибирга сургун қилинганда тўрт девор  ичида ўтаётган вақтига ачиниб, олислардаги оиласидан кўмак истаб мактуб ёзганида шундай сўзларни битган экан: “Менга китоб жўнатинг, китоб, кўп китоб, токи қалбим ўлмасин!” У совуқдан дир-дир титраса-да, олов сўрамасди, чанқоқдан томоғи қақраса-да, сув тиламасди: китоб сўрарди, яъни уфқни, бошқа сўз билан айтганда руҳнинг, юракнинг чўққисига чиқиш учун зинапоя сўрарди. Чунки тананинг очлик, чанқоқ ёки совуқ туфайли жисмоний, биологик ва табиий азобланиши қисқа, жуда қисқа давом этади, аммо қониқмаган қалб бир умр азият чекади.

Европанинг ҳақиқий донишмандларидан бири буюк Менендес Пидаль** айтганидек: “Республиканинг шиори “Маданият” бўлиши керак!” Чунки фақат у орқали бугун эътиқодга тўла, аммо маърифатсизлик туфайли Ер юзида содир бўлаётган урушларга барҳам бериш мумкин.

* Фёдор Михайлович Достоевский (11.11.1821 — 9.2.1881, Петербург] — Таниқли рус адиби. 1849 -1857 йилларда Сибирда сургунда яшаган.
** Менендес Пидаль (исп. Ramón Menéndez Pidal; 13. 3.1869 — 14. 11. 1968 ) — Испан адабиётшуноси, тарихчиси, Испания қироллик академияси раҳбари.

Испан тилидан Ҳилола РЎЗИЕВА таржимаси
Манба: «Китоб дунёси» газетаси веб-саҳифаси

INSON FAQAT NON BILAN TIRIKMAS…
Federiko G.  Lorkaning 1931 yilda ona shahri —
Fuente Vakerosda kutubxona ochilishi
marosimida so‘zlagan nutqi

Ba’zan teatrga, konsertga yoki biror-bir tantanaga borib, zo‘r tomoshadan huzurlansak, darhol ko‘ngilga yaqin insonlarimiz yodga tushadi. Ularning yonimizda emasligidan afsuslanamiz. “Qaniydi, singlimu otam shu yerda bo‘lsa, bu ularga ham rosa yoqardi-ya”, — deya ko‘ngildan o‘tkazamiz. Yaqinlarimizning shundayin qiziq tomoshadan bebahra qolayotganiga achinamiz. Oniy azob yuragimizni bir tilib o‘tganday bo‘ladi. Kaminaning ko‘ngli shu tobda ham faqat uyidagi yaqinlari tufayli emas, balki xabarsiz qolib, bu ajoyib go‘zallikni ko‘rish saodatidan bebahra jamiki tirik qalblar uchun g‘ashlanmoqda.

Men kitob yig‘ishga qiziqmadim. Qancha kitob sotib olgan bo‘lsam (ular hisobsiz), hammasini sovg‘a qilib yuboraman. Bugun Granada provinsiyasidagi ushbu ilk ommaviy kutubxonaning ochilish marosimida ishtirok etayotganimdan benihoya shodman.

Inson faqat non bilan tirikmas. Xudo ko‘rsatmasin, mabodo och-nahor qolib, nochorlikdan ko‘chada tilanchilik qilishga to‘g‘ri kelganda ham, men aslo non tilamasdim. Yarim bo‘lak non o‘rniga bitta kitob so‘ragan bo‘lardim. Kutubxona minbaridan turib, faqat iqtisodiy ehtiyojlar haqida so‘zlab, madaniy ehtiyojlarni tilga ham olmaydiganlarga munosib javobim shu: “Xalqlar ovozi boricha hayqirib so‘rayotgani aslida kitobdir”. U Yer yuzidagi odamlarning hammasi to‘g‘ri keladigan birdan-bir yegulik! Agar insoniyat ma’naviyatning shu mevasidan bahramand bo‘lmasa, u dahshatli ijtimoiy tuzumning qullariga aylanadi.

Men qorni och odamdan ko‘ra, ma’naviyati qashshoqlarga ko‘proq achinaman. Chunki och odam bir bo‘lak non yoki bir dona meva bilan qornini to‘ydirishi mumkin, biroq ma’naviyatsiz odamning to‘ydirish ilojsiz. U dahshatli talvasani boshdan kechiradi. Kitob — ruhiy ehtiyoj. Ruhning kitobga talpinishi tabiiy hol. Uning istagi faqat kitoblar, kitoblar, kitoblar! Biroq ular qayerda?

Kitoblar! Kitoblar! Bu so‘zlarda muhabbat bilan mehr mujassam sehr bor. Ularni odamlar non so‘ragandek, ekinlariga yomg‘ir tilagandek so‘rashi kerak. Atoqli rus yozuvchisi Fyodor Dostoyevskiy* cheksiz qorli tekisliklar bilan o‘ralgan Sibirga surgun qilinganda to‘rt devor ichida o‘tayotgan vaqtiga achinib, olislardagi oilasidan ko‘mak istab maktub yozganida shunday so‘zlarni bitgan ekan: “Menga kitob jo‘nating, kitob, ko‘p kitob, toki qalbim o‘lmasin!” U sovuqdan dir-dir titrasa-da, olov so‘ramasdi, chanqoqdan tomog‘i qaqrasa-da, suv tilamasdi: kitob so‘rardi, ya’ni ufqni, boshqa so‘z bilan aytganda ruhning, yurakning cho‘qqisiga chiqish uchun zinapoya so‘rardi. Chunki tananing ochlik, chanqoq yoki sovuq tufayli jismoniy, biologik va tabiiy azoblanishi qisqa, juda qisqa davom etadi, ammo qoniqmagan qalb bir umr aziyat chekadi.

Yevropaning haqiqiy donishmandlaridan biri buyuk Menendes Pidal** aytganidek: “Respublikaning shiori “Madaniyat” bo‘lishi kerak!” Chunki faqat u orqali bugun e’tiqodga to‘la, ammo ma’rifatsizlik tufayli Yer yuzida sodir bo‘layotgan urushlarga barham berish mumkin.

* Fyodor Mixaylovich Dostoevskiy (11.11.1821 — 9.2.1881, Peterburg] — Taniqli rus adibi. 1849 -1857 yillarda Sibirda surgunda yashagan.
** Menendes Pidal` (isp. Ramon Menendez Pidal; 13. 3.1869 — 14. 11. 1968 ) — Ispan adabiyotshunosi, tarixchisi, Ispaniya qirollik akademiyasi rahbari.

Ispan tilidan Hilola RO‘ZIYEVA tarjimasi
Manba: «Kitob dunyosi» gazetasi veb-sahifasi

Federiko Garsia Lorka. Eng qayg’uli shodlik. Shavkat Rahmon tarjimalari by Khurshid Davron on Scribd