Айги шеърларидаги мазмунни илғаб олиш дафъатан қийин. Бу шеърларга калитни сокинлик бағридан топишингиз мумкин. Зеро, бу ажиб поэзия қалбингизга сукунат фазоларидан бокиралик инган дамларда мусаффо хаёлларингиз ва нур янглиғ туйғуларингиз жилвасини ўзида мужассам қилади.
Геннадий АЙГИ
ШЕЪРЛАР
Мирпўлат Мирзо таржималари
Геннадий Николаевич Айги 1934 йили Чувашистоннинг Шаймурзино қишлоғида таваллуд топган. Айги тахаллуси чувашча “хайхи” сўзидан олинган бўлиб “ана у” деган маънони англатади. Айгининг дастлабки чуваш тилида ёзган шеърлари 1949 йилдан бошлаб эълон қилина бошлайди.
1953 йили А.М.Горький номидаги Адабиёт институтига ўқишга киради. 1958 йили унинг чуваш тилида илк китоби чоп этилади ва ўша йили “социалистик реализм методи негизига путур етказувчи ижоди” туфайли институтдан ҳайдалади. Атоқли рус шоири Борис Пастернак билан учрашув ёш шоир ижодида катта бурилиш ясайди, у Айгига рус тилида ижод қилишни маслаҳат беради.
Айгининг рус тилида битган шеърлари узоқ йиллар давомида фақат чет элларда эълон қилинади. Унинг шеърий тўпламлари немис, чех, француз, инглиз тилларига ўгирилиб қатор хорижий мамлакатларда чоп этилади. Унинг Россияда илк китоби 1991 йили эълон қилинган.
Айги шеърларидаги мазмунни илғаб олиш дафъатан қийин. Бу шеърларга калитни сокинлик бағридан топишингиз мумкин. Зеро, бу ажиб поэзия қалбингизга сукунат фазоларидан бокиралик инган дамларда мусаффо хаёлларингиз ва нур янглиғ туйғуларингиз жилвасини ўзида мужассам қилади.
Айги ўзининг бетакрор шеърияти билан кўплаб мамлакатларнинг нуфузли мукофотларига сазовор бўлган. Айги ижоди бугунги кунда катта қизиқиш билан ўрганилмоқда. 1997 йили Чебоксарида бутун дунё “айгичи”ларининг ўзига хос анжумани ўтказилди.
Шоир 2005 йили Москвада вафот этди ва у ўз туғилган қишлоғи Шаймурзинога дафн этилган.
СЕВГИЛИМ ҚОШИДА
Бу нозик рафтор оғушидаги
тушларда нени унутибди Тангри?
Илк бор бунда ҳайратланди У
ва бу маъво шу боис шаффоф.
Тўлқинлар оҳиста елади бунда,
бундадир энг олис қирғоқлар.
Мен-чи, қаердаман?
Очилар киприклар, ахир, мен томон,
турибман уларнинг рўпарасида –
мен мавжудман мавжудсизликда.
Саслардан чўчийман,
нурдан чўчийман
бу рафтор ҳаққи,
бироқ ўтмоқдадир умр,
барчасига тоқат қиламиз тағин.
* * *
дарё – энди ўзга – ўраб олар
йўғиради бизни ҳам
ўзининг янги тўлқинларига
бирам совуқ
тиниқ ва яхлит
“биз у ердамиз” демоқликка кеч
Ёлғиз, ёлғиз, ёлғиз
Холи – Софликдан
БОҒДАГИ ҚОР
тоза содда
теран тиғиз
ҳам сокин ҳам сассиз
оппоқ ададсиз
уйқу босар
у – ёғади
ялтираб нигоҳга илашар
у ёғар
моҳияти шу
ЭРМАН МЕҲРИ
дала: нақ касалхона!
гўё бир бурчакда –
эрман шохчаси:
гўё қиш кунида
бармоқлари
алоҳида –
унга ботирилган
ТУН. МОСКВА ТАБОРГА ЎХШАЙДИ
ухларлар – худди тахталар сингари
чанг босган, нуқрали, ҳашамдор
ташлаб қўйилган эшкаклар каби
ухларлар: бир-бирларига урилиб
тўкилиб: ухларлар
ЖУДОЛИКЛАРДАН БИРИНИ ХОТИРЛАШ
арғимчоқда ўтирибсан, юрагингда
адоқсиз ғусса!
тебратасан ўзингни ўзинг,
ўзингга она излайсан ўйларингда… –
энди Коинот она сенга…
* * *
ким – муносиб сукунат
ҳақида гапиради – парвардигор
олдидаги – бу қизғиш
сўнаётган дақиқалар –
наъматакларни ҳам ўйларга
мойил қилар: биз ҳам
йўғрилишимиз мумкин
сукунатга: лекин
бу сукунат ўзгача:
биз йўқлик чоҳига чўкамиз:
фикрлар жавоб тополмайдиган
чоҳга
ва яна қайтамиз
ўз сукунатимизга
асл Сўзга қайтган сингари
ЧОШГОҲ
Атиргуллар
яллиғланар –
кўз ёшингни узоқ
артганинг каби.
БАҲОРДА – ДАЛА
Мўъжизалар кўмиб ташлар унда ақлни
ҚИЗИМ БИЛАН САЙР: ШАҲАР
сен-ла кезсам – бамисоли тўйиб ухлайман!
ёнимда
баргларни ўйнайсан – оқ нур таралар:
ким у – нима у? Қизил четан
бамисоли қоним – сассиз: меҳрга лим-лим:
табиат бирам мунис –
коинот тўла нур:
сайр давомида яшнагайсан сен!
мен бу онлар бамисоли тўйиб ухлайман
ширин тушлар кўраман
энг бокира ҳисларга тўламан:
бахтни ҳис этаман
бутун вужудим-ла
ГУЛ ВА ГЎДАК
нақ
гўдакнинг ўзи
(ташқарида – боғ эшик ортида
кўл эпкинидан
тебранаётган гул)
нақ
ғунчанинг ўзи
(қўшни хонада
энди атак-чечак
қилаётган гўдак)
ЭРМАК
Рангпар чеҳра –
сукунатнинг нақшин рафтори!..
қайлардадир тушлар
қўзғалар,
енгил қанот қоқар –
бу рафтор ботинида
худо ўз-ўзи-ла банд
унда ўзга
ҳеч нарса йўқ.
Инсон ибтидоси қадар –
бу ўйиндан
менга соғинч туйғуси
қолади холос.
СОКИНЛИК
ойнаванд айвонларга
қора қушлар яширинган бу ерда
юлдуздек ялтирайди қорнинг парчаси!
зулматнинг тумшуғидан
бу ердаги жимжит ҳовлига
уйларнинг нурли соялари тушар
шохларнинг бужурлиги
ёқар дарахтларга
шуълалар ярашар тун либосига
ойнадан
бўғотдаги қор ёғдуси тушиб турган
китоб саҳифасига
нурлар тори
ёрқинроқ тизилсами эди
ҚОР ТУШГАН КУН
у яна
шу ерда
қайтди шохчаларнинг
маъюс-маҳзун
саслари қанотида
узоқ вақтдан сўнг
(кун кунга ўхшамас
қишлоқлар шаҳарлар
бир хил
сукунатда)
у яқинлаб келар
(тобора)
кўринар деворларда қоғозларда
печнинг оқлигида –
бамисоли болаликда унутилган
тортиб олинган ва
қоронғи далалар қўйнидан
қайтариб келтирилган
турар оппоқ ҳадикли чеҳраси билан
ШАҲАРДАГИ АТИРГУЛЛАР
о бу ранг уларнинг дарди: бирам шуълаланар!
унда – уларнинг изтироблари…
шаҳарда ҳам – далалардагидек
эмин-эркин
қалблари очиқ ҳаммага
улар кўзга тушарлар осон
изтироб – юзда акс этганидек
нигоҳлар – гўзалликка қадалганидек
шунда иккита қалбда
дард уйғунлашар:
чинакам хайрихоҳлик бу… –
бизнинг дардимиздан ташқаридаги дард
намоёнимиздир бизнинг!..–
бамисоли қайғули замин тушидаги
қизғиш шафақдек
(шарпалар серҳадик!..
сиз ва биз ҳақимизда
сўйлашар улар! –
ўзимиз ўзимиз билан
сўйлашсак бўлмасмиди)
ЎЙИНҚАРОҚ ЛЮДА
Ўтлоқ.
(Эсингизда турсин. Эсингизда турсин.)
Қизча-капалак.
Ибодатхона.
Қизча-капалак.
Ўтлоқ.
ЯРИМ ТУНДА УЙҒОНГАНДА
идрокда – ёрқинлик (бамисоли
тиғ тиғга урилгандек
ўртадаги ялтиллаган кўлмакдек):
ҳар ким ўз жойида! – ялангликдагидек
қиш чилласин кечасидаги
ёлғизсан: аниқ (эслаб қолдим лавҳани)
ўз қабримга кирар маҳалим –
ер остига кўникдим –
шундоқ қилиб: тиғдек ёлғизман мен
(гўё иккитаки – алоҳида-алоҳида ерда).
тириклар билан биргаман! –
кечаги кун – мени кўмишган
АТИРГУЛ – БОЛАКАЙ
Ўғлим Алёшага
кўз олдимда – изтироб-ла ўйлайман – ўйларим сўнгида ҳам
кўз олдимда –
яна изтироб-ла ўйлайман – ва яна кўз олдимда…
изтиробли меҳр –
бутун умрингга етгайдир! –
бу – кўрганларинг ва фикрлаганларинг доираси… –
бу – изтиробдан ёнган қуёш:
оташ ўрнига чексиз-туганмас
дард тўлгайдир –
менинг ҳаётимнинг меҳвари ушбу:
сукунатда ҳаммаси мавжуд:
жой топилар Эркка ҳам, Зафарга ҳам;
Муҳаббатга ҳам! –
сукунат ва ўғлимнинг гулгун чеҳраси… –
сўнгги атиргул:
фарзандим… –
(ҳаммаси кўз олдимда: юрак қадар маъсум тишчалари ҳам!.. –
кўзларининг ёниши – бамисоли қўшиқ
бокира юз узра яшнаган чексиз)
ОЗРОҚ
бахтдан – “Озроқ”
эзгуликдан – “Озроқ”:
шивирлаш: қуёшдан эсган шабада:
ризқдан – озроқ… кундуз шуъласидан ҳам… –
озроқ одамлар шовқинидан –
ўлимга шай одам таоми янглиғ… –
токи биз уни осойишта қаршилайлик
ҳар қандай остонада –
биродарона хайрихоҳлик ила… –
о бизнинг эркимиз! – қалбимиз шуъласидир:
жўн, содда:
“Озроқ”
ШАҲАР ТАШҚАРИСИДАГИ УЙ
Ўғлим Константинга
шабнамлар-ла муҳрланган
Ҳаёт аталмиш
Ватандан –
ойна
чорқирраси ичра
қалб нуқраланар:
самбит
гулламоқда
гўдак
чулдирар!–
сирли мулоқот (гул ва илк калом)
доғ тушмаган – ўша Ватанда
БАЙРАМ ТИМСОЛИ
К.С.Малевич таваллудининг юз йиллигига
олисда
оқликни англаган одам
оппоқ қор устида
борар
кўринмас байроғи билан
* * *
Ёддан ўчар баҳслар,
ҳижронлар, хатлар.
Биз кетамиз
қолар фақат соғинч –
одамларнинг тушлари,
овозлари,
чарчоғининг сассиз, мубҳам
тўлқини изидан.
Қолар
қачонлардир биз деб аталганларнинг
изидан соғинч.
Шундоқ экан,
нечун ранжимоқ керак
ҳаётдан, одамлардан, ўзингдан, мендан…
Ахир,
бир тўлқин бўлиб кетгаймиз-ку
бу издиҳомдан;
ахир,
қабрларимиз аро чўккан кенгликни
қорлар эмас, темир излар эмас,
ўлчар-ку мусиқа.
Aygi she’rlaridagi mazmunni ilg‘ab olish daf’atan qiyin. Bu she’rlarga kalitni sokinlik bag‘ridan topishingiz mumkin. Zero, bu ajib poeziya qalbingizga sukunat fazolaridan bokiralik ingan damlarda musaffo xayollaringiz va nur yanglig‘ tuyg‘ularingiz jilvasini o‘zida mujassam qiladi.
Gennadiy AYGI
SHE’RLAR
Mirpo‘lat Mirzo tarjimalari
Gennadiy Nikolayevich Aygi 1934 yili Chuvashistonning Shaymurzino qishlog‘ida tavallud topgan. Aygi taxallusi chuvashcha “xayxi” so‘zidan olingan bo‘lib “ana u” degan ma’noni anglatadi. Aygining dastlabki chuvash tilida yozgan she’rlari 1949 yildan boshlab e’lon qilina boshlaydi.
1953 yili A.M.Gorkiy nomidagi Adabiyot institutiga o‘qishga kiradi. 1958 yili uning chuvash tilida ilk kitobi chop etiladi va o‘sha yili “sotsialistik realizm metodi negiziga putur yetkazuvchi ijodi” tufayli institutdan haydaladi. Atoqli rus shoiri Boris Pasternak bilan uchrashuv yosh shoir ijodida katta burilish yasaydi, u Aygiga rus tilida ijod qilishni maslahat beradi.
Aygining rus tilida bitgan she’rlari uzoq yillar davomida faqat chet ellarda e’lon qilinadi. Uning she’riy to‘plamlari nemis, chex, fransuz, ingliz tillariga o‘girilib qator xorijiy mamlakatlarda chop etiladi. Uning Rossiyada ilk kitobi 1991 yili e’lon qilingan.
Aygi she’rlaridagi mazmunni ilg‘ab olish daf’atan qiyin. Bu she’rlarga kalitni sokinlik bag‘ridan topishingiz mumkin. Zero, bu ajib poeziya qalbingizga sukunat fazolaridan bokiralik ingan damlarda musaffo xayollaringiz va nur yanglig‘ tuyg‘ularingiz jilvasini o‘zida mujassam qiladi.
Aygi o‘zining betakror she’riyati bilan ko‘plab mamlakatlarning nufuzli mukofotlariga sazovor bo‘lgan. Aygi ijodi bugungi kunda katta qiziqish bilan o‘rganilmoqda. 1997 yili Cheboksarida butun dunyo “aygichi”larining o‘ziga xos anjumani o‘tkazildi.
Shoir 2005 yili Moskvada vafot etdi va u o‘z tug‘ilgan qishlog‘i Shaymurzinoga dafn etilgan.
SЕVGILIM QOSHIDA
Bu nozik raftor og‘ushidagi
tushlarda neni unutibdi Tangri?
Ilk bor bunda hayratlandi U
va bu ma’vo shu bois shaffof.
To‘lqinlar ohista yeladi bunda,
bundadir eng olis qirg‘oqlar.
Men-chi, qayerdaman?
Ochilar kipriklar, axir, men tomon,
turibman ularning ro‘parasida –
men mavjudman mavjudsizlikda.
Saslardan cho‘chiyman,
nurdan cho‘chiyman
bu raftor haqqi,
biroq o‘tmoqdadir umr,
barchasiga toqat qilamiz tag‘in.
* * *
daryo – endi o‘zga – o‘rab olar
yo‘g‘iradi bizni ham
o‘zining yangi to‘lqinlariga
biram sovuq
tiniq va yaxlit
“biz u yerdamiz” demoqlikka kech
Yolg‘iz, yolg‘iz, yolg‘iz
Xoli – Soflikdan
BOG‘DAGI QOR
toza sodda
teran tig‘iz
ham sokin ham sassiz
oppoq adadsiz
uyqu bosar
u – yog‘adi
yaltirab nigohga ilashar
u yog‘ar
mohiyati shu
ERMAN MЕHRI
dala: naq kasalxona!
go‘yo bir burchakda –
erman shoxchasi:
go‘yo qish kunida
barmoqlari
alohida –
unga botirilgan
TUN. MOSKVA TABORGA O‘XSHAYDI
uxlarlar – xuddi taxtalar singari
chang bosgan, nuqrali, hashamdor
tashlab qo‘yilgan eshkaklar kabi
uxlarlar: bir-birlariga urilib
to‘kilib: uxlarlar
JUDOLIKLARDAN BIRINI XOTIRLASH
arg‘imchoqda o‘tiribsan, yuragingda
adoqsiz g‘ussa!
tebratasan o‘zingni o‘zing,
o‘zingga ona izlaysan o‘ylaringda… –
endi Koinot ona senga…
* * *
kim – munosib sukunat
haqida gapiradi – parvardigor
oldidagi – bu qizg‘ish
so‘nayotgan daqiqalar –
na’mataklarni ham o‘ylarga
moyil qilar: biz ham
yo‘g‘rilishimiz mumkin
sukunatga: lekin
bu sukunat o‘zgacha:
biz yo‘qlik chohiga cho‘kamiz:
fikrlar javob topolmaydigan
chohga
va yana qaytamiz
o‘z sukunatimizga
asl So‘zga qaytgan singari
CHOSHGOH
Atirgullar
yallig‘lanar –
ko‘z yoshingni uzoq
artganing kabi.
BAHORDA – DALA
Mo‘’jizalar ko‘mib tashlar unda aqlni
QIZIM BILAN SAYR: SHAHAR
sen-la kezsam – bamisoli to‘yib uxlayman!
yonimda
barglarni o‘ynaysan – oq nur taralar:
kim u – nima u? Qizil chetan
bamisoli qonim – sassiz: mehrga lim-lim:
tabiat biram munis –
koinot to‘la nur:
sayr davomida yashnagaysan sen!
men bu onlar bamisoli to‘yib uxlayman
shirin tushlar ko‘raman
eng bokira hislarga to‘laman:
baxtni his etaman
butun vujudim-la
GUL VA GO‘DAK
naq
go‘dakning o‘zi
(tashqarida – bog‘ eshik ortida
ko‘l epkinidan
tebranayotgan gul)
naq
g‘unchaning o‘zi
(qo‘shni xonada
endi atak-chechak
qilayotgan go‘dak)
ERMAK
Rangpar chehra –
sukunatning naqshin raftori!..
qaylardadir tushlar
qo‘zg‘alar,
yengil qanot qoqar –
bu raftor botinida
xudo o‘z-o‘zi-la band
unda o‘zga
hech narsa yo‘q.
Inson ibtidosi qadar –
bu o‘yindan
menga sog‘inch tuyg‘usi
qoladi xolos.
SOKINLIK
oynavand ayvonlarga
qora qushlar yashiringan bu yerda
yulduzdek yaltiraydi qorning parchasi!
zulmatning tumshug‘idan
bu yerdagi jimjit hovliga
uylarning nurli soyalari tushar
shoxlarning bujurligi
yoqar daraxtlarga
shu’lalar yarashar tun libosiga
oynadan
bo‘g‘otdagi qor yog‘dusi tushib turgan
kitob sahifasiga
nurlar tori
yorqinroq tizilsami edi
QOR TUSHGAN KUN
u yana
shu yerda
qaytdi shoxchalarning
ma’yus-mahzun
saslari qanotida
uzoq vaqtdan so‘ng
(kun kunga o‘xshamas
qishloqlar shaharlar
bir xil
sukunatda)
u yaqinlab kelar
(tobora)
ko‘rinar devorlarda qog‘ozlarda
pechning oqligida –
bamisoli bolalikda unutilgan
tortib olingan va
qorong‘i dalalar qo‘ynidan
qaytarib keltirilgan
turar oppoq hadikli chehrasi bilan
SHAHARDAGI ATIRGULLAR
o bu rang ularning dardi: biram shu’lalanar!
unda – ularning iztiroblari…
shaharda ham – dalalardagidek
emin-erkin
qalblari ochiq hammaga
ular ko‘zga tusharlar oson
iztirob – yuzda aks etganidek
nigohlar – go‘zallikka qadalganidek
shunda ikkita qalbda
dard uyg‘unlashar:
chinakam xayrixohlik bu… –
bizning dardimizdan tashqaridagi dard
namoyonimizdir bizning!..–
bamisoli qayg‘uli zamin tushidagi
qizg‘ish shafaqdek
(sharpalar serhadik!..
siz va biz haqimizda
so‘ylashar ular! –
o‘zimiz o‘zimiz bilan
so‘ylashsak bo‘lmasmidi)
O‘YINQAROQ LYUDA
O‘tloq.
(Esingizda tursin. Esingizda tursin.)
Qizcha-kapalak.
Ibodatxona.
Qizcha-kapalak.
O‘tloq.
YARIM TUNDA UYG‘ONGANDA
idrokda – yorqinlik (bamisoli
tig‘ tig‘ga urilgandek
o‘rtadagi yaltillagan ko‘lmakdek):
har kim o‘z joyida! – yalanglikdagidek
qish chillasin kechasidagi
yolg‘izsan: aniq (eslab qoldim lavhani)
o‘z qabrimga kirar mahalim –
yer ostiga ko‘nikdim –
shundoq qilib: tig‘dek yolg‘izman men
(go‘yo ikkitaki – alohida-alohida yerda).
tiriklar bilan birgaman! –
kechagi kun – meni ko‘mishgan
ATIRGUL – BOLAKAY
O‘g‘lim Alyoshaga
ko‘z oldimda – iztirob-la o‘ylayman – o‘ylarim so‘ngida ham
ko‘z oldimda –
yana iztirob-la o‘ylayman – va yana ko‘z oldimda…
iztirobli mehr –
butun umringga yetgaydir! –
bu – ko‘rganlaring va fikrlaganlaring doirasi… –
bu – iztirobdan yongan quyosh:
otash o‘rniga cheksiz-tuganmas
dard to‘lgaydir –
mening hayotimning mehvari ushbu:
sukunatda hammasi mavjud:
joy topilar Erkka ham, Zafarga ham;
Muhabbatga ham! –
sukunat va o‘g‘limning gulgun chehrasi… –
so‘nggi atirgul:
farzandim… –
(hammasi ko‘z oldimda: yurak qadar ma’sum tishchalari ham!.. –
ko‘zlarining yonishi – bamisoli qo‘shiq
bokira yuz uzra yashnagan cheksiz)
OZROQ
baxtdan – “Ozroq”
ezgulikdan – “Ozroq”:
shivirlash: quyoshdan esgan shabada:
rizqdan – ozroq… kunduz shu’lasidan ham… –
ozroq odamlar shovqinidan –
o‘limga shay odam taomi yanglig‘… –
toki biz uni osoyishta qarshilaylik
har qanday ostonada –
birodarona xayrixohlik ila… –
o bizning erkimiz! – qalbimiz shu’lasidir:
jo‘n, sodda:
“Ozroq”
SHAHAR TASHQARISIDAGI UY
O‘g‘lim Konstantinga
shabnamlar-la muhrlangan
Hayot atalmish
Vatandan –
oyna
chorqirrasi ichra
qalb nuqralanar:
sambit
gullamoqda
go‘dak
chuldirar!–
sirli muloqot (gul va ilk kalom)
dog‘ tushmagan – o‘sha Vatanda
BAYRAM TIMSOLI
K.S.Malevich tavalludining yuz yilligiga
olisda
oqlikni anglagan odam
oppoq qor ustida
borar
ko‘rinmas bayrog‘i bilan
* * *
Yoddan o‘char bahslar,
hijronlar, xatlar.
Biz ketamiz
qolar faqat sog‘inch –
odamlarning tushlari,
ovozlari,
charchog‘ining sassiz, mubham
to‘lqini izidan.
Qolar
qachonlardir biz deb atalganlarning
izidan sog‘inch.
Shundoq ekan,
nechun ranjimoq kerak
hayotdan, odamlardan, o‘zingdan, mendan…
Axir,
bir to‘lqin bo‘lib ketgaymiz-ku
bu izdihomdan;
axir,
qabrlarimiz aro cho‘kkan kenglikni
qorlar emas, temir izlar emas,
o‘lchar-ku musiqa.
