Камина сизни икки маротаба Париждаги ўз уйингизда кўрмоққа ҳаракат қилган эдим, ноилож, энди хат ёзишга мажбур бўлдим. Фавқулодда қувонч билан шуни айтишим жоизки, мен сизнинг “Баҳор еллари” романингиздан нақадар чуқур, қанчалар чек-чегараси йўқ таассуротлар олганимни таърифлашга сўз топа олмайман. Бу мен мутолаа қилган барча улуғ китоблар ичидаги энг ажойибидир. Ва у ўзининг ботиний дунёси, одамлар ва предметлардаги теран фалсафаси билан, мазмун-моҳияти билан мени ларзага солди (Мопассаннинг Иван Тургеневга ёзган мактубидан).

ГИ ДЕ МОПАССАН
МАКТУБЛАРИДАН НАМУНАЛАР
Русчадан Темур Тангриберганов таржималари

МОПАССАН (Maupassant) Ги (тўлиқ номи Анри Рене Альбер Ги) де (1850.5.8, Турвилясюр-Арк яқинидаги Миромениль қалъаси —1893.6.7, Париж) — француз ёзувчиси, Руан лицейини тугатган.  1870—71 й.ларда франко-прус урушида қатнашган, Ги де Мопассан Флобернинг шогирди, рус алиби Иван Тургеневни устоз санаб, унга бағишлаб мақолалар ёзган. Адабиётга 1880 й.да шеърлар тўплами ва «Дўндиқ» новелласи б-н кириб келган. У 6 роман,18 ҳикоялар тўплами, очерк ва пьесалар, кўплаб мақолалар ва б. асарлар муаллифи. Мопассан ижоди учун турмушни объектив тасвирлаш, тилининг содда (табиий) ва таъсирчанлиги, «ҳаётни ўзиданда ишончли тасвирлаш», қаҳрамонлар образини уларнинг характер ва хис-туйғулари орқали яратишга интилиш характерли. Мопассан маънавий қашшоқ, мунофиқ кишилар образининг бутун бир силсиласини яратган («Жавоҳирот», «Оила бағрида»,«Васиятнома» «Бочкача», «Иблис» ва б.). Унинг «Дайди», «Шкаф», «Гадой» каби новеллаларида турмуш қаърига улоқтирилган нотавонлар ҳаёти тасвирланган. Муҳаббатни мол-дунёдан иборат деб билувчи, шу боис ҳар қадамда ўзини сотишга тайёр аёллар образи «Иветта»,«Ҳаққоний тарих» ва б. асарларида маҳорат б-н чизилган. Мопассан соф муҳаббат («Ой ёғдуси», «Бахт»)ни куйлайди ва маънавий юксак оддий кишиларни қадрлайди («Симон ота», «Мартен қизалоғи»), ватанпарвар ва жасоратли инсонларни тараннум этади («Дўндиқ», «Мадмуазель Фифи», «Милон амаки»). Унинг «Ҳаёт» (1883), «Азизим» (1885), «Монт-Ориоль» (1886), «Пьер ва Жан» (1887—88) каби романларида умумбашарий мавзулар, мансабпарастлар қисмати, бойлик орттиришга хуруж қилиш юксак маҳорат билан тасвирлаб берилган. «Ўлимдек кучли» (1889), «Бизнинг қалб» (1890) романларида эса психологик руҳ кучли. «Ҳаёт»,«Азизим» романлари (Иброҳим Ғафуров таржимаси) ва бир қанча ҳикоялари ўзбек тилига таржима қилинган (Ўзбекистон Миллий энциклопедиясидан).

Онам (Лора де Мопассан)га*. Ивето, (2 май 1864 йил)

Онажон.
Энг аълочи ўқувчиларнинг рўйхати бугун тушдан сўнг эълон қилиниши керак. Мактубни эса эрта саҳарлаб ёза бошладим.
Рўйхат эрта-индин ҳам эълон қилиниши мумкин. Чунки, ректор айни дамда Руандан қайтмаган… Мен Расин*нинг китобини қўлга киритишдан умидимни уздим; менимча, бизга яна бешта лотинча таржима юклатилади… Бу эски ва қўпол тилда бирон нимани ҳис қилолмаяпман сира. Юнончадан ҳам нимадир кутмайман, французча таржималаримизнинг натижаларига келсак, уларни эртага маълум қилишади. Қониқарли натижадан умидворман….
Мана, ёмғир ҳам бошлади! Анчадан буён осмонга тикилиб, уни кутаётгандик. Тақвим бўйича ёзнинг бошланиши қайси ойга тўғри келишини билгим келяпти…
(Сешанба, 3 май)

Мен энди лотинча таржиманинг иккинчиси устида ишлаяпман. Бу ишга аълочилар қаторида қабул қилиндим: менинг меҳнатим юксак баҳоланди… Яна битта лотинча мактубни таржима этиш синови олдимда турибди… Агарда, бир-иккита фахрий ёрлиққа сазовор бўлсам, Расиннинг китобини менга совға қиласизми?
Кўришгунча, онажоним, сизни қаттиқ ўпиб қоламан. Укам Эрвени ҳам мен учун ўпиб қўйинг.

Ўғлингиз Ги де Мопассан.

 

Онамга… Сешанба, (14 сентябрь,1875 йил)

Кеча оқшом, канцеляриядан чиқаётиб, Гавр кўчасида Т.Готье*ни учратиб қолдим. У поездда Шатуга кетмоқчи бўлиб, тараддудланиб турган экан. Жуанвиль билан Леон Фонтэн*ни ҳам кўрдим.
Париж ҳозир бўм-бўш. У ҳувиллаб, ғариб бўлиб қолган. Мен бу ерда бирон-бир меҳмондорчиликка бораётган, қанақадир иш билан кўчада изғиб юрганларни учратмаяпман, ҳаттоки унақа кимсалар шаҳар саратонида муздай ичимликлар ичиш учун ҳам келишмаяпти. Фақатгина Рояль кўчасида ўнга яқин блуз кийган олифта хонимларни ва қизларни учратиш мумкин. Мен ҳали ҳеч қачон бундай бўшлиққа дуч келмагандим. Жудаям ҳайратдаман. Одатда, ғала- ғовур ва тўполонларга бой бўлган бу шаҳарнинг ажабтовур сукунати одамни ўзидан нарироқ олишга ундаркан. Гўёки унда сирли вабо тарқалган-у барча аҳолини бу ердан супуриб ташлагандай таассуротлар уйғонади хаёлда. Жазирама даҳшатли кечмоқда. Канцеляриядаги хонамда ҳарорат +26 даража.
Хайр, меҳрибон онажоним. Сизни ва Эрвье*ни вужудимдаги меҳр ила ўпиб қоламан, энг эзгу тилакларни тилайман.
Тезроқ жавоб ёзинглар.
Бош оғриғингиз тузалиб қолгандир ишқилиб?

Ўғлингиз Ги де Мопассан.

 

Иван Тургенев* га. Париж (12 май, 1877 йил)

Қадрли устоз.
Камина сизни икки маротаба Париждаги ўз уйингизда кўрмоққа ҳаракат қилган эдим, ноилож, энди хат ёзишга мажбур бўлдим. Фавқулодда қувонч билан шуни айтишим жоизки, мен сизнинг “Баҳор еллари” романингиздан нақадар чуқур, қанчалар чек-чегараси йўқ таассуротлар олганимни таърифлашга сўз топа олмайман.
Бу мен мутолаа қилган барча улуғ китоблар ичидаги энг ажойибидир. Ва у ўзининг ботиний дунёси, одамлар ва предметлардаги теран фалсафаси билан, мазмун-моҳияти билан мени ларзага солди. Сиз рус халқининг ҳиссиётлари, феъл-атворлари, табиати ва фаросатини ҳис қилишимизга кўмак бермоқдасиз ва биз сўнгги сатрларгача Россия атмосфераси билан бемалол яшашимиз мумкин бўлади.
Ташаккур сизга, азиз устозим. Сизга ҳамиша содиқ қоламан деган ниятдаман.

Ги де Мопассан

Р.S. Биз кетишингиздан олдин пьеса6ни саҳнага қўйиш учун кўп маротаба репетиция қилдик. Афсуски, ҳамма тайёргарликлар кейинги ҳафтанинг охирларида тугайди шекилли.

 

Леон Фонтэн*га. (26 декабр, 1878 йил)

Кеча оқшом хонадонингга ташриф буюрганимда, лакей сизларни оилавий кечки овқатга йўл олганларингизни айтди. Водевиль томоша қилиш учун театрга таклиф қилмоқчи эдим, аммо бандлигингни ўша хабардан сўнг тушундим.
Шанба куни бора оларсан балки? Менда яна 2 киши учун ўрин бўлади.

Қадрдонинг Ги де Мопассан.

 

Гюстав Флобер*га. (Март, 1880 йил)

Азиз устоз.
Шарпантье*га дуч келган пайтимда, қўлёзмаларим қабул қилинганини айтиб қолди. Демак, баҳорнинг охирига қадар тўпламга киритилишим мумкин экан. Миннатдорман…
….Эртага ё индинга “Дўндиқ” номли новелламни корректурасини сизга жўнатаман. Илтимос, уни таҳрирдан ўтказиб берсангиз. Мени олдимда ҳозир битта-ю битта юмуш қолди: асардаги биттагина сўзни, керакли сўзга алмашлаш….
….Сизга самимий туйғуларимни йўллайман, ҳурматли устозим…

 

Г. Флоберга. (Апрелнинг охири, 1880 йил)

… “Дўндиқ” муваффақият қозонмоқда… Катюль8 ёнимга атайин ташриф буюриб, новелла сабабдан қутловлар билдирди. Унинг фикрича новелла узоқ яшар экан. 20-30 йил ўтгандан кейин ҳам у ҳақда баҳслар тўхтамайди, деди. Бу гаплар менга қанот бағишлади. Чунки, Катюль ҳақиқатан ҳам билимдон одам…
…Хайр, азиз устозим, сизни меҳр ила ўпиб қоламан.

Ги де Мопассан.

 

Эдмон де Гонкур*га. Круассе*  (9 май, 1880 йил)

Ҳурматли устоз.
Кеча тунда Флобер* дунёдан кўз юмди. Дафн маросими сешанба куни, пешинда бўлиб ўтади. Бахтсизлик гирдобида яшаган улуғ дўстимизни сўнгги манзилига кузатиш учун сафимизга қўшиласиз деган умиддаман. Шундай эмасми?
Агар эрталабки саккиздаги поездга ўтирсангиз, кечикмасдан кела оласиз. Бекатда экипажларни кутиб олишади ва сизни тўппа-тўғри Кантелёдаги маросим жойига олиб бориб қўйишади.
Чуқур таъзия ила қўлингизни маҳкам сиқиб қоламан.

Ги де Мопассан.

 

Ношир Кистемакерсга. (Апрель,1882 йил)

…Мен розиман. Келишдик*. Қўлёзмани бир неча кундан сўнг қабул қилиб оласиз. Юбормоқчи бўлаётган фотосуратим унча яхши чиқмаган. Афсуски, менда ҳозирча бошқаси йўқ. Жаноб Мюст кафил бўла олади*.

 

Иван Тургеневга.
Эртрета, Сешанба. (1883 йил)

“Ҳаёт” романи ва “Вальдшнепп ҳикоялари” қўлингизга етиб бордими?
Мен айни пайтда жуда қизғин ижоддаман. Сафар таассуротларим14ни чоп этиш ҳаракатидаман. Ноябрда сизга ваъда қилганларим – Россия учун ёзган иккита катта қиссам тайёр бўлиши керак.

 

А.Н.Энгельгардт*га.  Париж, Моншанен кўчаси, 10 уй
(15 январь,1885 йил).

Марҳаматли жаноб,
Мен сизга “Азизим” номли романимнинг дастлабки бобларини почта орқали жўнатяпман. Барча жавоб хатларингизни энди Канндаги, “Монплезир” номли вилламга жўнатаверишингиз мумкин.
Энг самимий тилакларим ва ҳисларимни дўстона қабул қилишингизни истайман.

Ги де Мопассан.

 

Доктор Анри Казалис (Жан Лаор)* га. Хаммам-Рира, Жазоир
(декабр, 1887 йил)

Бир неча кундан кейин Жазоирни тарк этмоқ ниятида юрибман. Аниқки, бу ердан Тунисга равона бўламан. Жазоирнинг қишки курортида биттагина камчилик мавжуд: шаҳар шимолда жойлашгани боис кундузи уч яримдаёқ қуёш уфққа бота бошлайди. Ҳар куни 5-6 километрлаб узоқроқ сайр қилишимга тўғри келмоқда. Қуёшни излайман. Бу қидирув эса мени асабимга ёмон таъсир қиляпти…

 

Жаноб Жакоб* га.
(1891 йил)

Азизим Жакоб,
Мана менинг васиятномам.
Бугун эрталаб нотариусим жаноб Колль меникига қадам ранжида қилди. Кўринишидан жуда хафа эди. Балки, менинг васиятномамни сўраганингиз учун шундай ҳолатдадир.
Биз ҳақиқатдан ҳам меросим ва васиятларимни унга топширишга келишиб олдик, сабаби у оиламизнинг барча ишларидан бохабар. Ҳатто онамнинг васиятидан ҳам хабардор у.
Аҳволим ҳар томонлама ёмонлашган. Ҳеч нима тановул қила олмаяпман. Ақл-у ҳушим жойидамас…
Қўлингизни маҳкам сиқиб қоламан

Ги де Мопассан.

* белгиси қўйилган исм ва сўзларга изоҳлар
______________________
Мопассан бу мактубни Иветодаги руҳонийлар мактабида ўқиб юрган кезларида (1863-1866) ёзган.
  Жан Расин (1639-1699) – машҳур франциялик шоир ва драматург.
  Теофиль Готье (1811-1872) – француз романтик шоири.
Иван Тургенев  — таниқли рус адиби
Жуанвиль ва Леон Фонтен – адибнинг болаликдаги дўстлари.
Эрве де Мопассан (1856-1889) адибнинг укаси.
“Атиргул гулбарглари ёхуд Турклар уяси” пьесаси.
Жорж Шарпантье – француз ношири.
Катюль Мендес (1841-1909) – франциялик шоир.
Круассе – адибнинг устози Гюстав Флобернинг Руандаги ҳовлиси.
Гюстав Флобер 1880 йил 8 майда тўсатдан вафот этган эди.
Кистемакерс – белгиялик ношир.
Гап “Мадмуазель Фифи” новелласи ҳақида кетмоқда.
Мопассаннинг камдан-кам учрайдиган портретларидан бирини Мюст ишлаган.
“Қуёш остида” номли сафарнома. 1884 йил Аварада чоп этилган.
Хат Россиялик адиба ва таржимон Анна Николаевна Энгельгартга жўнатилган. Лекин, у пайтда Мопассан адиба билан таниш бўлмаганлиги боис, “марҳаматли жаноб” дея нотўғри мурожаат билан мактуб ёзади.
Анри Казалис (1840-1909) Жан Лаор тахаллуси билан ижод қилган франциялик шоир ва шифокор. Мопассаннинг дўсти. 
Жакоб — Мопассаннинг ишонган одами.

GI DE MOPASSAN
MAKTUBLARIDAN NAMUNALAR
Ruschadan Temur Tangriberganov tarjimalari

Onam (Lora de Mopassan)ga…1 Iveto, (2 may 1864 yil)

Onajon.
Eng a’lochi o’quvchilarning ro’yxati bugun tushdan so’ng e’lon qilinishi kerak. Maktubni esa erta saharlab yoza boshladim.
Ro’yxat erta-indin ham e’lon qilinishi mumkin. Chunki, rektor ayni damda Ruandan qaytmagan… Men Rasin2ning kitobini qo’lga kiritishdan umidimni uzdim; menimcha, bizga yana beshta lotincha tarjima yuklatiladi… Bu eski va qo’pol tilda biron nimani his qilolmayapman sira. Yunonchadan ham nimadir kutmayman, frantsuzcha tarjimalarimizning natijalariga kelsak, ularni ertaga ma’lum qilishadi. Qoniqarli natijadan umidvorman….
Mana, yomg’ir ham boshladi! Anchadan buyon osmonga tikilib, uni kutayotgandik. Taqvim bo’yicha yozning boshlanishi qaysi oyga to’g’ri kelishini bilgim kelyapti…
(Seshanba, 3 may)

Men endi lotincha tarjimaning ikkinchisi ustida ishlayapman. Bu ishga a’lochilar qatorida qabul qilindim: mening mehnatim yuksak baholandi… Yana bitta lotincha maktubni tarjima etish sinovi oldimda turibdi… Agarda, bir-ikkita faxriy yorliqqa sazovor bo’lsam, Rasinning kitobini menga sovg’a qilasizmi?
Ko’rishguncha, onajonim, sizni qattiq o’pib qolaman. Ukam Erveni ham men uchun o’pib qo’ying.

O’g’lingiz Gi de Mopassan.

* * *

Onamga… Seshanba, (14 sentyabr`,1875 yil)

Kecha oqshom, kantselyariyadan chiqayotib, Gavr ko’chasida T.Got`e3ni uchratib qoldim. U poezdda Shatuga
ketmoqchi bo’lib, taraddudlanib turgan ekan. Juanvil` bilan Leon Fonten4ni ham ko’rdim.
Parij hozir bo’m-bo’sh. U huvillab, g’arib bo’lib qolgan. Men bu yerda biron-bir mehmondorchilikka borayotgan, qanaqadir ish bilan ko’chada izg’ib yurganlarni uchratmayapman, hattoki unaqa kimsalar shahar saratonida muzday ichimliklar ichish uchun ham kelishmayapti. Faqatgina Royal` ko’chasida o’nga yaqin bluz kiygan olifta xonimlarni va qizlarni uchratish mumkin. Men hali hech qachon bunday bo’shliqqa duch kelmagandim. Judayam hayratdaman. Odatda, g’ala- g’ovur va to’polonlarga boy bo’lgan bu shaharning ajabtovur sukunati odamni o’zidan nariroq olishga undarkan. Go’yoki unda sirli vabo tarqalgan-u barcha aholini bu yerdan supurib tashlaganday taassurotlar uyg’onadi xayolda. Jazirama dahshatli kechmoqda. Kantselyariyadagi xonamda harorat +26 daraja.
Xayr, mehribon onajonim. Sizni va Erv`e5ni vujudimdagi mehr ila o’pib qolaman, eng ezgu tilaklarni tilayman.
Tezroq javob yozinglar.
Bosh og’rig’ingiz tuzalib qolgandir ishqilib?

O’g’lingiz Gi de Mopassan.

* * *

Ivan Turgenevga. Parij (12 may, 1877 yil)

Qadrli ustoz.
Kamina sizni ikki marotaba Parijdagi o’z uyingizda ko’rmoqqa harakat qilgan edim, noiloj, endi xat yozishga majbur bo’ldim. Favqulodda quvonch bilan shuni aytishim joizki, men sizning “Bahor yellari” romaningizdan naqadar chuqur, qanchalar chek-chegarasi yo’q taassurotlar olganimni ta’riflashga so’z topa olmayman.
Bu men mutolaa qilgan barcha ulug’ kitoblar ichidagi eng ajoyibidir. Va u o’zining botiniy dunyosi, odamlar va predmetlardagi teran falsafasi bilan, mazmun-mohiyati bilan meni larzaga soldi. Siz rus xalqining hissiyotlari, fe’l-atvorlari, tabiati va farosatini his qilishimizga ko’mak bermoqdasiz va biz so’nggi satrlargacha Rossiya atmosferasi bilan bemalol yashashimiz mumkin bo’ladi.
Tashakkur sizga, aziz ustozim. Sizga hamisha sodiq qolaman degan niyatdaman.

Gi de Mopassan

R.S. Biz ketishingizdan oldin p`esa6ni sahnaga qo’yish uchun ko’p marotaba repetitsiya qildik. Afsuski, hamma tayyorgarliklar keyingi haftaning oxirlarida tugaydi shekilli.

* * *

Leon Fontenga. (26 dekabr, 1878 yil)

Kecha oqshom xonadoningga tashrif buyurganimda, lakey sizlarni oilaviy kechki ovqatga yo’l olganlaringizni aytdi. Vodevil` tomosha qilish uchun teatrga taklif qilmoqchi edim, ammo bandligingni o’sha xabardan so’ng tushundim.
Shanba kuni bora olarsan balki? Menda yana 2 kishi uchun o’rin bo’ladi.

Qadrdoning Gi de Mopassan.

* * *

Gyustav Floberga. (Mart, 1880 yil)

Aziz ustoz.
Sharpant`e7ga duch kelgan paytimda, qo’lyozmalarim qabul qilinganini aytib qoldi. Demak, bahorning oxiriga qadar to’plamga kiritilishim mumkin ekan. Minnatdorman…
….Ertaga yo indinga “Do’ndiq” nomli novellamni korrekturasini sizga jo’nataman. Iltimos, uni tahrirdan o’tkazib bersangiz. Meni oldimda hozir bitta-yu bitta yumush qoldi: asardagi bittagina so’zni, kerakli so’zga almashlash….
….Sizga samimiy tuyg’ularimni yo’llayman, hurmatli ustozim…

* * *

G. Floberga. (Aprelning oxiri, 1880 yil)

… “Do’ndiq” muvaffaqiyat qozonmoqda… Katyul`8 yonimga atayin tashrif buyurib, novella sababdan qutlovlar bildirdi. Uning fikricha novella uzoq yashar ekan. 20-30 yil o’tgandan keyin ham u haqda bahslar to’xtamaydi, dedi. Bu gaplar menga qanot bag’ishladi. Chunki, Katyulhaqiqatan ham bilimdon odam…
…Xayr, aziz ustozim, sizni mehr ila o’pib qolaman.

Gi de Mopassan.

* * *

Edmon de Gonkurga. Kruasse 9
(9 may, 1880 yil)

Hurmatli ustoz.
Kecha tunda Flober10 dunyodan ko’z yumdi. Dafn marosimi seshanba kuni, peshinda bo’lib o’tadi. Baxtsizlik girdobida yashagan ulug’ do’stimizni so’nggi manziliga kuzatish uchun safimizga qo’shilasiz degan umiddaman. Shunday emasmi?
Agar ertalabki sakkizdagi poezdga o’tirsangiz, kechikmasdan kela olasiz. Bekatda ekipajlarni kutib olishadi va sizni to’ppa-to’g’ri Kantelyodagi marosim joyiga olib borib qo’yishadi.
Chuqur ta’ziya ila qo’lingizni mahkam siqib qolaman.

Gi de Mopassan.

* * *

Noshir Kistemakersga11…
(Aprel`,1882 yil)

…Men roziman. Kelishdik12. Qo’lyozmani bir necha kundan so’ng qabul qilib olasiz. Yubormoqchi bo’layotgan fotosuratim uncha yaxshi chiqmagan. Afsuski, menda hozircha boshqasi yo’q. Janob Myust kafil bo’la oladi13.

* * *

Ivan Turgenevga.
Ertreta, Seshanba. (1883 yil)

“Hayot” romani va “Val`dshnepp hikoyalari” qo’lingizga yetib bordimi?
Men ayni paytda juda qizg’in ijoddaman. Safar taassurotlarim14ni chop etish harakatidaman. Noyabrda sizga va’da qilganlarim – Rossiya uchun yozgan ikkita katta qissam tayyor bo’lishi kerak.

* * *

A.N.Engel`gardtga15. Parij, Monshanen ko’chasi, 10 uy
(15 yanvar`,1885 yil).

Marhamatli janob,
Men sizga “Azizim” nomli romanimning dastlabki boblarini pochta orqali jo’natyapman. Barcha javob xatlaringizni endi Kanndagi, “Monplezir”nomli villamga jo’nataverishingiz mumkin.
Eng samimiy tilaklarim va hislarimni do’stona qabul qilishingizni istayman.

Gi de Mopassan.

* * *

Doktor Anri Kazalis (Jan Laor)ga16. Xammam-Rira, Jazoir
(dekabr, 1887 yil)

Bir necha kundan keyin Jazoirni tark etmoq niyatida yuribman. Aniqki, bu yerdan Tunisga ravona bo’laman. Jazoirning qishki kurortida bittagina kamchilik mavjud: shahar shimolda joylashgani bois kunduzi uch yarimdayoq quyosh ufqqa bota boshlaydi. Har kuni 5-6 kilometrlab uzoqroq sayr qilishimga to’g’ri kelmoqda. Quyoshni izlayman. Bu qidiruv esa meni asabimga yomon ta’sir qilyapti…

* * *

Janob Jakob17ga.
(1891 yil)

Azizim Jakob,
Mana mening vasiyatnomam.
Bugun ertalab notariusim janob Koll` menikiga qadam ranjida qildi. Ko’rinishidan juda xafa edi. Balki, mening vasiyatnomamni so’raganingiz uchun shunday holatdadir.
Biz haqiqatdan ham merosim va vasiyatlarimni unga topshirishga kelishib oldik, sababi u oilamizning barcha ishlaridan boxabar. Hatto onamning vasiyatidan ham xabardor u.
Ahvolim har tomonlama yomonlashgan. Hech nima tanovul qila olmayapman. Aql-u hushim joyidamas…
Qo’lingizni mahkam siqib qolaman

Gi de Mopassan.
______________________
1. Mopassan bu maktubni Ivetodagi ruhoniylar maktabida o’qib yurgan kezlarida (1863-1866) yozgan.
2. Jan Rasin (1639-1699) – mashhur frantsiyalik shoir va dramaturg.
3. Teofil` Got`e (1811-1872) – frantsuz romantik shoiri.
4. Juanvil` va Leon Fonten – adibning bolalikdagi do’stlari.
5. Erve de Mopassan (1856-1889) adibning ukasi.
6. “Atirgul gulbarglari yoxud Turklar uyasi” p`esasi.
7. Jorj Sharpant`e – frantsuz noshiri.
8. Katyul` Mendes (1841-1909) – frantsiyalik shoir.
9. Kruasse – adibning ustozi Gyustav Floberning Ruandagi hovlisi.
10. Gyustav Flober 1880 yil 8 mayda to’satdan vafot etgan edi.
11. Kistemakers – belgiyalik noshir.
12. Gap “Madmuazel` Fifi” novellasi haqida ketmoqda.
13. Mopassanning kamdan-kam uchraydigan portretlaridan birini Myust ishlagan.
14. “Quyosh ostida” nomli safarnoma. 1884 yil Avarada chop etilgan.
15.Xat Rossiyalik adiba va tarjimon Anna Nikolaevna Engel`gartga jo’natilgan. Lekin, u paytda Mopassan adiba bilan tanish bo’lmaganligi bois, “marhamatli janob” deya noto’g’ri murojaat bilan maktub yozadi.
16. Anri Kazalis (1840-1909) Jan Laor taxallusi bilan ijod qilgan frantsiyalik shoir va shifokor. Mopassanning do’sti.
17. Mopassanning ishongan odami.