Неруда ўз ижодида беш қитъа бадиий анъаналаринигина эмас, жўғрофиясини ҳам бирлаштирган, унинг шеърлари, достон, балладаларидан беш қитъанинг деярли йирик ва тарихий шаҳарларининг барчасини топиш мумкин. Нега шундай? Жавоб, афтидан, Неруданинг бош ижодий кредосидан келиб чиқади. У миллати, ирқи, тили, дини қайси давлатга фуқаролигидан қатъи назар, «мен инсонман» деган ғояни илгари сурди ва инсон ҳурлиги, фикр, сўз, туйғу, қарашлар ҳурлиги унинг бош мақсади бўлди.
Назар Эшонқул
ПАБЛО НЕРУДА
Неруда ўз ижодида беш қитъа бадиий анъаналаринигина эмас, жўғрофиясини ҳам бирлаштирган, унинг шеърлари, достон, балладаларидан беш қитъанинг деярли йирик ва тарихий шаҳарларининг барчасини топиш мумкин. Нега шундай? Жавоб, афтидан, Неруданинг бош ижодий кредосидан келиб чиқади. У миллати, ирқи, тили, дини қайси давлатга фуқаролигидан қатъи назар, «мен инсонман» деган ғояни илгари сурди ва инсон ҳурлиги, фикр, сўз, туйғу, қарашлар ҳурлиги унинг бош мақсади бўлди. Шу сабабли унинг асарлари бир қарашда деклоратив шиорлардай туюлади, бироқ ундаги образларга, ўхшатиш, сўз ўйини, метонимияларга назар ташласангиз, ундаги юксак ва нозик поэтик нафосатдан юрагингиз тўлиб кетади. Бу шеърлари инсон, жамият, нафосат ўртасини боғлаб турувчи бир уйғун мусиқага ўхшайди.
Неруда ҳақида гап кетганда, унинг ижодини ХХ аср ижтимоий ва бадиий тафаккурининг ўзига хос бир намунаси дейиш мумкин. Неруда ХХ асрдаги сиёсий ёвузликларнинг барчасига ўз шеърлари билан қарши турди, уларга қарата исён шаклида шеърлар ёзди. Норозилигини баён этди, инсон, шахс сифатида лоқайд ўтирмади – у ҳақиқий маънода курашди.
Бироқ бу курашчининг қўлида фақат сўз бор эди. Унинг шеъриятини «ХХ аср воқелигининг тезкор бадиий виждони» дейиш мумкин. Бироқ ана шундай улкан шахснинг нигоҳи ҳам шўро мафкурасининг ниқобини тешиб ўтолмади. Шўро тузуми уни дўст шоир сифатида қабул қилди, унинг асарларини чоп эттирди. Бироқ чоп этилган асарлар фақат ижтимоий шеърлар эди. Унинг чинакам гўзал шеърлари таржима қилинмади, оқибатда Неруда ижтимоий масалалар шоири сифатида ном қозонди. Унинг чинакам шеърлари энди таржима қилинмоқда, нашр этилмоқда. Биз бугун Нерудани қайтадан кашф этяпмиз.
Неруда бу Лотин Америкаси зиёлиларининг, нафақат зиёлилари, балки ўзига йўл, мустақиллик, тараққиёт, озодлик излаган Лотин Америкасининг айнан ўзидир. Ундаги ибтидоий ҳиссиётлар билан замонавий жўшқинлик омихталигининг ҳам сабаби шу. Адашишлари, ўзига суянчиқ излаш учун турли ғояларга берилиб кетишлар, энг муҳими, комунистик ғояга ўхшаш оҳанрабо ва маккор ғояга лаққа тушишлар, маҳлиё бўлишлар – бари Лотин Америкасига хос соддалик оқибатидир. Шу сабабли Неруда ўзида 30–50-йиллар Лотин Америкаси ижтимоий, ҳиссий ҳаётини мужассамлаштиради.
Пабло Неруда ижоди, ҳаёти Лотин Американинг ХХ аср ижтимоий ҳаёти билан чамбарчас боғлиқ. Унинг шеърлари шу ижтимоий ҳаётнинг инъикоси, у тириклигида кўплаб китоблар чиқарди. Бутун дунёга машҳур шоирга айланди, унинг эҳтиросли образлари, овози беш қитъани ўзига қаратди ва ўлими ҳам Лотин Американинг ўша давр ҳаётига хос якун топди. ХХ асрнинг машҳур шоири 1973 йил ҳарбий ўнта туфайли вафот этди. Бутун дунё муҳаббати ва эҳтиромини қозонган шоирни ўз мамлакати аскарлари танимадилар, уйини вайрон этишди, уй қамоғига маҳкум этишди. Бу хўрлик 1973 йил сентябрида ХХ асрнинг яна бир катта шоири вафоти билан якунланди. Тирик шоирни хўрлашдан қўрқмаган хунта унинг ўлимидан қўрқди. Дафн маросими сир тутилиб, ими-жимида кўмиб келинди. Фақат шундан кейин бутун дунё шоирнинг ўлимидан хабар топди. 1960 йил шоир шундай ёзганди:
Мен ўлмасман, ўлдиролмас ҳеч қачон,
Жисмим сўнса, руҳим яшар қон бўлиб.
Чорлашсалар алам пайти, бахт пайти,
Мен келарман шеър бўлиб, вулқон бўлиб.
Ва шундай бўлди ҳам. Хайр, омон бўлинг.
Пабло Неруда
ШЕЪРЛАР
* * *
Ўсимлик, шароб ёки тошнинг оти — Матилда,
не туғилган, неки мавжуд — у барининг отидир.
Бу исмнинг шуъласидан тонглар ёришар ногоҳ,
бу исм парвозидан турунжлар ёлқинланар.
Бу исмда кемалар сузиб юрар бемалол,
йўл кўрсатар денгизнинг ложувард чироқлари.
Бу исмнинг ҳарфлари — сувнинг кумуш оқими,
қақраган юрагимнинг чанқоғини босади.
Мен чирмовуқ остидан излаган ушбу исм
гўёки Боғи Эрам, ё жаннатга элтгувчи
эр ости йўлагининг сеҳрли туйнугидир.
Қайноқ бўсаларингга кўмиб ташлагин мени,
жонимга қада, майли, тунги нигоҳларингни,
фақат исмингда юзиб, ухлашга изн бергин.
* * *
Севгим, бўсагача бўлган йўл узоқ,
сафарда йўлчини қийнар ёлғизлик.
Ёмғирда ивийди сарсон поездлар,
Талтарга энмади то ҳануз баҳор.
Лекин биз биргамиз, о муҳаббатим,
илдизлардан тортиб кийимларгача,
куз каби, сув каби ва сонлар каби
биргамиз бегона, айридан кўра.
Қанча қум, қанча тош, қанча шағални
дарё Бароага оқизиб кетди,
қанчалаб миллатлар, қанча поэздлар
инсоният билан, чиннигул билан
зуваласи битта севишган, севган
ошиқ-маъшуқларни айириб қўйди.
* * *
Бинафшадай тикандан тож кийган золим севги,
эҳтирослар зўридан ҳурпайиб олган бута,
ғазаб оти яғринин яра қилган ғам тиғи
нечун, қай йўллар билан юрагимга йўл солдинг?
Менинг барги резонлар тизган, сўқмоқларимга
нечун ташлаб юбординг ҳасратларинг ўтини?
Ким у сенинг йўлингни менинг қошимга бурган,
ким у кулбам кўрсатган, гулми, тошми, тутунми?
Ваҳим тунни қўрқувлар босиб келар бегумон,
шафақ қадаҳларини майга тўлдиргани рост
ва рост кўкдан қуёшнинг жизғанак куйдиргани.
Севги эса, севгижон бўлди менга парвана
бағримни тилка қилди найзалари, тикони,
куйдиргижон оташи юрагимга йўл солди.
* * *
«Бирга кетайлик», — дедим, токи ҳеч ким сезмасин,
менинг ғуссали жуссам не дарддан тўлғонишин.
На қўшиқ, на чиннигул насиб этмади, дилда
ҳимоятсиз севгининг теран оғриқлари бор.
«Бирга кетайлик», — такрор сўйладим мен нолаваш,
лабларимда қонаган ойга парво қплмаслар.
Қон сатҳи кўтарилар, бирор кимнинг иши йўқ,
юлдузлар тиконини эсла майли, муҳаббат!
«Бирга кетайлик», — деса қўнғироқдан овозинг
майшиша очилгандай эрк сари тошиб чиқар
азоблар, муҳаббатлар, нафратлар — бари-бари
банди бўлган қоронғи ертўласидан шитоб,
оташнинг унут бўлган таъмини туяр лаблар,
тош ҳам қон ҳам ва гуллар ҳам мени куйдирди қайта.
* * *
Ур тошга тўқинар тўлқин зарбаси,
оламлар ёришар — потрар атиргул!—
Кўкимтир шўр томчи, ва ғўр узумга
дўнади денгизнинг дунёқараши.
Эриб гул бўлади магнолиялар,
фусункор дайдишлар, гуллаган ўлим,
фанодан бақога мангу қайтишлар,
туйилган тузларнинг эврилишлари.
Ҳимоят этгумиз сукутимизни,
муҳаббатим, денгиз қийрата бошлар
завқининг ҳайкал ва минорларини.
Эҳтимол, шунданми, нам ва қумлардан
иборат кўз илмас ҳужайраларда
қувғиндан асраймиз назокатни биз.
* * *
Ишқ судраб келадир ҳасрат тўрини
ва балиқлар сокин живирин.
Уларга боқмагин — ҳеч бир жароҳат
Бизни айрилиққа этолмас дучор.
Кўзларинг айблимас кўзёшлар учун,
қўлларинг санчмади бу ханжарни, йўқ,
оёғинг бу йўлни изламаганди
дилга аччиқ шароб қуйилар бу чоқ.
Сермавж муҳаббатнинг саркаш тўлқини
бизни ирғитдию харсанглар томон
бир хил ундан қорди зуваламизни.
Бир ғаму ғуссага этди гирифтор,
бир фалакдан нур сочди бизга,
хаста баҳор билан сийлади бизни.
* * *
Муҳаббатим, энди уйга қайтамиз.
Балки чирмовуқлар етгандир томга,
сенинг тўшагингга сен ётмай туриб,
ёзги чошгоҳ кириб ухлаб ётгандир.
Дунёни кездиляр дайди бўсалар:
Ҳаяжон — сершира асал томчиси,
Сарандиб ям-яшил кабутаргинам,
Янтсзи кун ва тун оралиғидир.
Денгиз шовқинини енгамиз энди,
қайтамиз бир жуфт кўр қушчалар каби
олис уясига баҳоримизнинг
Ахийри у ишқнинг ҳам парвози тугар:
тошлоқ қирғоқларга қайтди умримиз,
бизнинг ўпичлар ҳам уйга қайтдилар.
* * *
Чакалакзор, адашдим-у кесиб олдим бир шохни
унинг сокин шивирларин лабларимга тугдим мен;
бу, эҳтимол, йиғлоқи бир жаланинг шовуридир,
ёки синган қўнғироқнинг, ё яра дил ноласи.
Ногоҳонда йироқлардан бир нимарса чалинар,
теран-теран яширинган, тупроқ остида қолган,
намхуш ойлоқ шомлар аро, тўзғин хазонлар аро
унини куз аллақачон ўчирган бир сас-садо.
Чакалакзор уйқусидан лаблар тегиб уйғонган
Ёнғоқ шохи бўғриқиб, жим куйлаб юборар бехос
ва ул шохнинг дайди иси шууримга урилар,
гўё мени излаб келмиш унут бўлган илдизлар,
менинг олис болаликда йўқотган ҳур ватаним.
Ёнғоқ шохнн бўйларидан маст бўлиб тонг қотдим мен.
Фахриёр таржималари
МАЧУ-ПИКЧУ ЧЎҚҚИСИ
1
…Мени ғижжакларнинг давраларида
кўрмоқчи эдилар, мен эса чиқдим
тошларга кўмилган бир шаҳар билан,
қаърлар хўрсиниғи ила санчилиб,
заминга буралиб-буралиб кирган,
хириллаган боруд* барг ёзиб, гуллаб,
яшнаган бир дунё, ундан-да чуқур
олтин конларининг дунёси билан.
Нақ пуштикамарга,
заминнинг серпушт пуштикамарига
ўзимнинг нозик,
ўта қизиқувчан қўлимни тиқдим,
юлдуз ёғдусига чулғонган тиғдай.
Мен теран сувларга шўнғидим, чўкдим,
сиздим олтингугурт жимлигин бузиб
ва кўрдай пайпаслаб, қайтдим сўнг инсон сўлғин
баҳорининг ёсуманига.
2
Баҳор. Гуллар айни қовушар фасл.
Бахтиёр уруғлар ниш урар ҳатто
тошлар бағридан ҳам топиб бошпана,
ниш урар олмосда, қум қатламида.
Ва лекин одамзод жону жаҳд билан
олам гулларини топтайди, топтар
денгизлар қаърида ўсган гулларни
ва кафтида титраб тургувчи ноёб
маъдан қазиб олар. Увада, тутун
куйинди ичида ўлади кўнгли.
Унга камлик қилар уйқусиз тунлар,
чақмоқтош учқуни, кўз ёшлар кўли,
баҳрларга оққан шўртак кўз ёшлар,
қалбин ҳалок этар пул, зуғум билан,
ташвиш ботқоғига чўктирар дилин,
тикан симлар билан қайириб боғлар
одамзод ўз шўрлик қалбининг қўлин.
Йўқ-йўқ, бундай эмас, қалбини ким ҳам
қонли қизғалдоқдай асрар пичоқсиз –
кенг йўлда, дарада, кўкда, денгизда?
Одамфурушларнинг хўмрайган моли
адо бўлди бари бир-бир қирилиб,
эй, юрак, эй, япроқ – ярадор манглай! –
шабнамларнинг шаффоф сўзлари сени
неча минг йилларки, янграб чорлайди
азалий новдага – баргрезон кузга!
Неча бор уриндим қиш кўчасида
ва ё автобусда, тунни тилкалаб
елган кема узра ё ялпи базм
чоғларида енгиб ёлғизлик ҳисси
ўзим танҳо қолган танҳо дамларда,
қўнғироқ занглари остида айни
инсоний лаззатнинг айни инида,
авваллари тошда, чақмоқ, бўсада
ҳис этганим сирли, абадий тирик
ҳаёт томирини топгали доим.
Ва лекин мен жулдур жандасин ечган,
қўрққан авлодларнинг аянчли, ғариб
дарахтин титратган кузги шамолнинг
қувраб-қовжираган болакайлари –
қалбаки олтиндай пуч ва ялтироқ
юзлар, қиёфалар пўчоқларидан
ўзга ҳеч вақони топа олмадим.
Ҳеч нарса йўқ эди таянай десам:
йўқ эди, сеҳрли булоқ сувидай
оқгувчи суюқ бир балчиқ қўлимда,
йўқ эди, тошкўмир ё биллур каби,
тафт олиб, кафтимга тафтин бергувчи
ишончли бирорта заранг замин ҳам.
Инсон ким? Хўш, унинг қайси сўзида,
машиналар ҳамда куй-мусиқалар
оламининг қайси бурчагида ва
унинг қай бир темир ишорасида
яшаб қолар сўнмас, абадий ҳаёт?
3
Неча бор чорладинг, эй, ҳоким ўлим!
Уммон тўлқинида эриган туздай
кўринмас ҳидларинг таратиб, мени.
Гоҳ баланд кўтардинг, гоҳи чўктирдинг,
сен гўё тоғ қори ҳамда муз шамол
қотишмаси бўлдинг мен учун, ўлим!
Мен эса юрагим бирла санчилдим
ўткир пўлат тиғга, билиб олдим мен
шамолларнинг танг-тор йўлларини ва
уқдим тошнинг, ноннинг кемтикларини,
юлдузли бўшлиққа ўлим олдидан
қўйилган қадамлар мағзини чақдим,
бошим айлантирган чигалликларнинг
маъносига етдим – дунёни билдим, –
шунда ҳам, эй ўлим, соҳилсиз денгиз,
босиб келаверма сен тўлқин-тўлқин,
тунги ойдинликнинг ёруғ қадами
кечаларнинг ёрқин хулосалари
мажмуаси, яъни тўплами эрур.
Ўлимни қўлтиққа яшириб бўлмас,
хаёлга сиғмас у қизил чойшабсиз,
ё уни тасаввур этиб бўлмайди
сукут ёғиб турган тонг гиламисиз,
ё ватаннинг аччиқ кўз ёшларини
ерга ё фалакка дафн этмай туриб.
Мен сева олмадим елкаларида
ўз мўъжаз кузини (бу куз беҳисоб)
япроқларнинг сариқ ўлими, ахир)
кўтариб юргувчи инсон дарахтин,
ҳам ердан, ҳам қаърдан ташқаридаги
сохта ўлимни ҳам, тирилмоқни ҳам;
аксинча, мен жуда-жуда истадим
кенг ҳаёт ўзани бўйлаб сузмоқни,
етмоқни унинг энг қурч мансабига;
ва бир кун одамлар юз буриб мендан,
чертмасин деб менинг булоқ қўлларим,
фаномиз ярасин тирнамасин деб,
дару даричасин ёпиб олди-ю, –
мен отдим ўзимни кўча, дарё, сой,
шаҳар, устахона, хобгоҳ, тоғ сари,
мен юзимнинг тахир, шўр ниқобини
олиб ўтдим чўлу саҳролар аро
ва бир кун энг ғариб, ночор кулбада –
нурсиз, нонсиз, тошсиз ҳамда сукутсиз –
йиқилиб, ўлдим ўз ажалим билан.
4
Йўқ, пўлат қанотли, зил-замбил ўлим,
нону насибасин шошиб еб қўйган
ғариб кулбаларнинг ғураболарин
оч-ғовак жисмидан жой олган қотил
сен эмассан, йўқ-йўқ, бошқа нарсадир:
узилган торларнинг гулбаргидир бу,
бу – жангдан ҳайиқиб ҳаприққан юрак,
манглайга қалқмаган шабнам бу, – хуллас,
қайта тикланмаган алланимадир:
ўлим парчасидир, ердан, роҳатдан
айро қари суяк, ёриқ қўнғироқ.
Шунда шилиб олдим қонли докани
ва тиқдим қўлимни қаттол ўлимни
ўлдиргувчи оғриқ ичига, лекин
очиқ жароҳатдан топмадим асар
жоннинг нимқоронғи тирқишларига
ёприлиб кирган муз шамолдан бўлак.
5
Шунда заминнинг зил зиналаридан
ваҳший ўрмон аро юксалиб, сенинг
ҳузурингга чиқдим, эй, Мачу-Пикчу.
Тарошланган тошдан ўсган тош шаҳри,
ер нарсасин ердан яширмаган ул
кимсаларга сўнгги манзилгоҳ шаҳар.
Бунда, кўз олдимда, жончақар, совуқ
шамолда тебраниб турарди тўп-тўп
одам ва чақмоқнинг тош бешиклари.
Мачу-Пикчу, эй, сен, тошлар онаси,
қузғунлар ватани, эй, Мачу-Пикчу.
Одамзод субҳининг унут қояси.
Илк қумга кўмилиб қолган илк сўқа.
Мозий ҳаётининг қароргоҳи бу:
макка сўталари пишиб бу ерда
сариқ донларини дўл каби тўккан.
Бунда туяларнинг олтин териси
кийинтирган ишқни, қабрни,
доҳийлар, коҳинлар, қаҳрамонларни.
Бу ерда тунлари инсон оёғи
лочин панжалари ила ёнма-ён
моғорага кирган, тонг отгач эса
қалдироқ топтаган сийрак туманни,
пайпаслаб, ахтариб заминни, тошни,
ё зулмат, ё ўлим қўйнида топган…
6
Умумий бир чоҳга дафн этилганлар,
бир қабр руҳлари, эй, бир гирдобнинг
болалари, – гўё сизнинг савлатга
муносиб бир тарзда келди бу ўлим.
Тарошланган қоя чўққиларидан,
қизғиш қуббалардан, қалашиб ётган
осма қувурлардан қулаб тушдингиз
гўё кузга, гўё тубсиз маҳшарга.
Аза тутмас энди у етим шамол,
энди у унутган сизларнинг худди
лойдан ясалгандай оёғингизни,
унутгандир энди чақмоқ пичоғи
тилган кўзангизни, улардан сим-сим
томчилаб турган ул нилий осмонни.
Зўр-зўр дарахтларни ёмғир ва туман
емирди, йиқитди ўтинчи бўрон.
Дарахтлар йиқилди ва сершох қўллар
осмони фалакдан қадим замонлар
қаърига қулади, чунки дунёдан
йўқолиб кетдилар ожиз панжалар,
йўқолди дарахтга ҳаёт бахш этган
чайир толаларнинг ингичка ипи, –
улар йўқолдилар – дарахт йиқилди –
тил, одат дарахти,
тушди юзтубан
кўзни қамаштирган нурли сиймолар.
…Аммо қабртошлар ва сўзлар қолди:
ўлган аждодларнинг қоқ панжалари
маҳкам сиқиб турган қадаҳ сингари
кўкка ўрлаб турар бу харсанг шаҳар –
бу титроқ тошяпроқ, бу қалъадевор,
бу мангу атиргул, бу уй, бу макон,
лочинлар қишлоғин баланд қояси.
Қизил лойга ўхшаш бу қўллар ўзи
лойга дўниб қолди, қалъадеворлар
ва минораларга тўлиб турган ул
кўзлар ҳам абадий юмилиб қолди,
одам йитгандан сўнг, қоришгандан сўнг
асрларнинг хоки вайронасига, –
қолди фақат кўкка бўй чўзиб турган
тарошланган тошнинг аниқ бир тарзи,
инсон субҳидамин тоғли маскани,
лиммо-лим сукунат тўла тоғ қадаҳ,
сонсиз жонлар ўрнин олган жонли тош…
7
Тур, укам, мен билан туғилмоқ учун.
Қўл чўз менга, изтиробларинг
оловланган минтақалардан.
Сен қайтиб келмассан палахса тошдан.
Қайтмассан ерости асрларидан.
Сенинг тошга дўнган овозинг қайтмас.
Қайтмас ўз ўрнига кўзинг косаси.
Қалин ер қатламин ёриб боқ менга,
ҳей, қўшчи, тўқувчи, индамас чўпон,
ёввойи туяни мингич қилган зот,
бинолар ўрмонин ғишт терувчиси,
Анд тоғлари тўккан кўзёш мешкопи,
бармоғида чармлар ейилган заргар,
экинидан доим ташвишда деҳқон,
ҳамма ёғи лойга беланган кулол,
қуйинг янги ҳаёт жомига барча
дафн этилган кўҳна ғамларингизни.
Кўрсатинг қонингиз, тиртиғингизни,
айтинг: улар сизни жазолаганин
тошда бебаҳо нур йўқлиги учун,
бермагани учун тупроқ тош ва дон.
Кўрсатинг ўзингиз йиқилган тошни,
сиз чормих қилинган ўшал дарахтни,
ул қадим чақмоқтош учқуни билан
кўҳна чироқларни ёқинг, ёритинг
ярангизга теккан қамчиларни ҳам,
кўрсатинг тиғлари қон болталарни.
Сўзлайман мен сизнинг оғзингиз билан.
Ер оша ҳаммангиз чўзингиз менга
саси ўчган чирик лабларингизни,
сизга лангар қилиб қоқилгандай мен,
сўзланг ер тубидан бутун тун бўйи,
айтинг барчасини – занжирма-занжир,
ҳалқама-ҳалқаю қадам-бақадам,
чархланг омон қолган пичоқларни сиз,
уларни қалбимга, қўлимга қўйинг,
қўйингиз сариқ нур дарёси каби,
чириган қоплонлар дарёси каби,
беринг менга аза тутмоғим учун
соатлар ва кунлар, йиллар, асрлар,
буржлар юз йиллиги, абадиятни.
Менга сукут беринг, беринг сув, умид.
Менга кураш беринг, темир ва вулқон.
Оҳанрабо каби ёпишинг менга.
Киринг лабларимга, томирларимга.
Сўзланг қоним билан, сўзларим билан.
___________
* Б о р у д – селитра, порох.
* Д о к – кемасозлик устахонаси.
Русчадан Сулаймон Раҳмон таржимаси
Neruda o’z ijodida besh qit’a badiiy an’analarinigina emas, jo’g’rofiyasini ham birlashtirgan, uning she’rlari, doston, balladalaridan besh qit’aning deyarli yirik va tarixiy shaharlarining barchasini topish mumkin. Nega shunday? Javob, aftidan, Nerudaning bosh ijodiy kredosidan kelib chiqadi. U millati, irqi, tili, dini qaysi davlatga fuqaroligidan qat’i nazar, «men insonman» degan g’oyani ilgari surdi va inson hurligi, fikr, so’z, tuyg’u, qarashlar hurligi uning bosh maqsadi bo’ldi.
Nazar Eshonqul
PABLO NERUDA
Neruda o’z ijodida besh qit’a badiiy an’analarinigina emas, jo’g’rofiyasini ham birlashtirgan, uning she’rlari, doston, balladalaridan besh qit’aning deyarli yirik va tarixiy shaharlarining barchasini topish mumkin. Nega shunday? Javob, aftidan, Nerudaning bosh ijodiy kredosidan kelib chiqadi. U millati, irqi, tili, dini qaysi davlatga fuqaroligidan qat’i nazar, «men insonman» degan g’oyani ilgari surdi va inson hurligi, fikr, so’z, tuyg’u, qarashlar hurligi uning bosh maqsadi bo’ldi. Shu sababli uning asarlari bir qarashda deklorativ shiorlarday tuyuladi, biroq undagi obrazlarga, o’xshatish, so’z o’yini, metonimiyalarga nazar tashlasangiz, undagi yuksak va nozik poetik nafosatdan yuragingiz to’lib ketadi. Bu she’rlari inson, jamiyat, nafosat o’rtasini bog’lab turuvchi bir uyg’un musiqaga o’xshaydi.
Neruda haqida gap ketganda, uning ijodini XX asr ijtimoiy va badiiy tafakkurining o’ziga xos bir namunasi deyish mumkin. Neruda XX asrdagi siyosiy yovuzliklarning barchasiga o’z she’rlari bilan qarshi turdi, ularga qarata isyon shaklida she’rlar yozdi. Noroziligini bayon etdi, inson, shaxs sifatida loqayd o’tirmadi – u haqiqiy ma’noda kurashdi.
Biroq bu kurashchining qo’lida faqat so’z bor edi. Uning she’riyatini «XX asr voqeligining tezkor badiiy vijdoni» deyish mumkin. Biroq ana shunday ulkan shaxsning nigohi ham sho’ro mafkurasining niqobini teshib o’tolmadi. Sho’ro tuzumi uni do’st shoir sifatida qabul qildi, uning asarlarini chop ettirdi. Biroq chop etilgan asarlar faqat ijtimoiy she’rlar edi. Uning chinakam go’zal she’rlari tarjima qilinmadi, oqibatda Neruda ijtimoiy masalalar shoiri sifatida nom qozondi. Uning chinakam she’rlari endi tarjima qilinmoqda, nashr etilmoqda. Biz bugun Nerudani qaytadan kashf etyapmiz.
Neruda bu Lotin Amerikasi ziyolilarining, nafaqat ziyolilari, balki o’ziga yo’l, mustaqillik, taraqqiyot, ozodlik izlagan Lotin Amerikasining aynan o’zidir. Undagi ibtidoiy hissiyotlar bilan zamonaviy jo’shqinlik omixtaligining ham sababi shu. Adashishlari, o’ziga suyanchiq izlash uchun turli g’oyalarga berilib ketishlar, eng muhimi, komunistik g’oyaga o’xshash ohanrabo va makkor g’oyaga laqqa tushishlar, mahliyo bo’lishlar – bari Lotin Amerikasiga xos soddalik oqibatidir. Shu sababli Neruda o’zida 30–50-yillar Lotin Amerikasi ijtimoiy, hissiy hayotini mujassamlashtiradi.
Pablo Neruda ijodi, hayoti Lotin Amerikaning XX asr ijtimoiy hayoti bilan chambarchas bog’liq. Uning she’rlari shu ijtimoiy hayotning in’ikosi, u tirikligida ko’plab kitoblar chiqardi. Butun dunyoga mashhur shoirga aylandi, uning ehtirosli obrazlari, ovozi besh qit’ani o’ziga qaratdi va o’limi ham Lotin Amerikaning o’sha davr hayotiga xos yakun topdi. XX asrning mashhur shoiri 1973 yil harbiy o’nta tufayli vafot etdi. Butun dunyo muhabbati va ehtiromini qozongan shoirni o’z mamlakati askarlari tanimadilar, uyini vayron etishdi, uy qamog’iga mahkum etishdi. Bu xo’rlik 1973 yil sentyabrida XX asrning yana bir katta shoiri vafoti bilan yakunlandi. Tirik shoirni xo’rlashdan qo’rqmagan xunta uning o’limidan qo’rqdi. Dafn marosimi sir tutilib, imi-jimida ko’mib kelindi. Faqat shundan keyin butun dunyo shoirning o’limidan xabar topdi. 1960 yil shoir shunday yozgandi:
Men o’lmasman, o’ldirolmas hech qachon,
Jismim so’nsa, ruhim yashar qon bo’lib.
Chorlashsalar alam payti, baxt payti,
Men kelarman she’r bo’lib, vulqon bo’lib.
Va shunday bo’ldi ham. Xayr, omon bo’ling.
Pablo Neruda
SHE’RLAR
Pablo Neruda (taxallusi; asl ism-sharifi Neftali Rikardo Reyes Basual`to) (1904.12.7, Parral` sh. — 1973.23.9, Santyago) — Chili shoiri, diplomat. Sant`yago universitetida ta’lim olgan. Chili Senatining a’zosi va diplomat sifatida ko’p mamlakatlarda bo’lgan. «O’lmaydigan odamning xatarli qadami» (1926) to’plamida she’rning an’anaviy o’lchamlari va qofiyalaridan voz kechib, ichki kechinmalarni syurrealizmga yaqin til va obrazlar bilan ifodalagan. «Yashash joyi — Yer» (1933, 2 jild), «Yurakdagi Ispaniya» to’plamlariga kirgan asarlarida insoniyat ozodligi uchun kurash g’oyalari aks etgan.
Neruda 1941—44 yillar marksizm bilan qiziqadi, Chili kommunistik partiyasiga a’zo bo’ladi. Shu yillarda Chili prezidentini «AQSH qo’g’irchog’i» deb haqorat qilganliqda ayblanib, hukumat tomonidan ta’qib ostiga olinadi. Neruda Meksikaga ketadi va u yerda 340 she’rdan iborat monumental asari «Umumjahon qo’shig’i» (1950)ni yozadi. Asarda Lotin Amerikasining o’tmishi va buguni marksistik nuqtai nazardan talqin etilgan. Kitob Chilida taqiqlangan, kommunistlar uni yashirin tarqatishga uringanlar.
Shoirning 1950—60 yillar ijodi Neruda fikr doirasining kengayganidan, poetik mahoratining yanada takomillashganidan dalolat beradi: «Sevgi haqida 100 sonet», «Chili toshlari» (1960), «Diniy marosim qo’shiqlari» (1961), «Qiyomat» (1963) she’riy to’plamlari, «Qora orol memoriali» avtobiografik dostoni (1—5-j.lar, 1964) va boshqalar. U Toshkentda bo’lgan. Nobel` mukofoti laureati (1971).
* * *
O’simlik, sharob yoki toshning oti — Matilda,
ne tug’ilgan, neki mavjud — u barining otidir.
Bu ismning shu’lasidan tonglar yorishar nogoh,
bu ism parvozidan turunjlar yolqinlanar.
Bu ismda kemalar suzib yurar bemalol,
yo’l ko’rsatar dengizning lojuvard chiroqlari.
Bu ismning harflari — suvning kumush oqimi,
qaqragan yuragimning chanqog’ini bosadi.
Men chirmovuq ostidan izlagan ushbu ism
go’yoki Bog’i Eram, yo jannatga eltguvchi
er osti yo’lagining sehrli tuynugidir.
Qaynoq bo’salaringga ko’mib tashlagin meni,
jonimga qada, mayli, tungi nigohlaringni,
faqat ismingda yuzib, uxlashga izn bergin.
* * *
Sevgim, bo’sagacha bo’lgan yo’l uzoq,
safarda yo’lchini qiynar yolg’izlik.
Yomg’irda iviydi sarson poezdlar,
Taltarga enmadi to hanuz bahor.
Lekin biz birgamiz, o muhabbatim,
ildizlardan tortib kiyimlargacha,
kuz kabi, suv kabi va sonlar kabi
birgamiz begona, ayridan ko’ra.
Qancha qum, qancha tosh, qancha shag’alni
daryo Baroaga oqizib ketdi,
qanchalab millatlar, qancha poezdlar
insoniyat bilan, chinnigul bilan
zuvalasi bitta sevishgan, sevgan
oshiq-ma’shuqlarni ayirib qo’ydi.
* * *
Binafshaday tikandan toj kiygan zolim sevgi,
ehtiroslar zo’ridan hurpayib olgan buta,
g’azab oti yag’rinin yara qilgan g’am tig’i
nechun, qay yo’llar bilan yuragimga yo’l solding?
Mening bargi rezonlar tizgan, so’qmoqlarimga
nechun tashlab yubording hasratlaring o’tini?
Kim u sening yo’lingni mening qoshimga burgan,
kim u kulbam ko’rsatgan, gulmi, toshmi, tutunmi?
Vahim tunni qo’rquvlar bosib kelar begumon,
shafaq qadahlarini mayga to’ldirgani rost
va rost ko’kdan quyoshning jizg’anak kuydirgani.
Sevgi esa, sevgijon bo’ldi menga parvana
bag’rimni tilka qildi nayzalari, tikoni,
kuydirgijon otashi yuragimga yo’l soldi.
* * *
«Birga ketaylik», — dedim, toki hech kim sezmasin,
mening g’ussali jussam ne darddan to’lg’onishin.
Na qo’shiq, na chinnigul nasib etmadi, dilda
himoyatsiz sevgining teran og’riqlari bor.
«Birga ketaylik», — takror so’yladim men nolavash,
lablarimda qonagan oyga parvo qplmaslar.
Qon sathi ko’tarilar, biror kimning ishi yo’q,
yulduzlar tikonini esla mayli, muhabbat!
«Birga ketaylik», — desa qo’ng’iroqdan ovozing
mayshisha ochilganday erk sari toshib chiqar
azoblar, muhabbatlar, nafratlar — bari-bari
bandi bo’lgan qorong’i yerto’lasidan shitob,
otashning unut bo’lgan ta’mini tuyar lablar,
tosh ham qon ham va gullar ham meni kuydirdi qayta.
* * *
Ur toshga to’qinar to’lqin zarbasi,
olamlar yorishar — potrar atirgul!—
Ko’kimtir sho’r tomchi, va g’o’r uzumga
do’nadi dengizning dunyoqarashi.
Erib gul bo’ladi magnoliyalar,
fusunkor daydishlar, gullagan o’lim,
fanodan baqoga mangu qaytishlar,
tuyilgan tuzlarning evrilishlari.
Himoyat etgumiz sukutimizni,
muhabbatim, dengiz qiyrata boshlar
zavqining haykal va minorlarini.
Ehtimol, shundanmi, nam va qumlardan
iborat ko’z ilmas hujayralarda
quvg’indan asraymiz nazokatni biz.
* * *
Ishq sudrab keladir hasrat to’rini
va baliqlar sokin jivirin.
Ularga boqmagin — hech bir jarohat
Bizni ayriliqqa etolmas duchor.
Ko’zlaring ayblimas ko’zyoshlar uchun,
qo’llaring sanchmadi bu xanjarni, yo’q,
oyog’ing bu yo’lni izlamagandi
dilga achchiq sharob quyilar bu choq.
Sermavj muhabbatning sarkash to’lqini
bizni irg’itdiyu xarsanglar tomon
bir xil undan qordi zuvalamizni.
Bir g’amu g’ussaga etdi giriftor,
bir falakdan nur sochdi bizga,
xasta bahor bilan siyladi bizni.
* * *
Muhabbatim, endi uyga qaytamiz.
Balki chirmovuqlar yetgandir tomga,
sening to’shagingga sen yotmay turib,
yozgi choshgoh kirib uxlab yotgandir.
Dunyoni kezdilyar daydi bo’salar:
Hayajon — sershira asal tomchisi,
Sarandib yam-yashil kabutarginam,
Yantszi kun va tun oralig’idir.
Dengiz shovqinini yengamiz endi,
qaytamiz bir juft ko’r qushchalar kabi
olis uyasiga bahorimizning
Axiyri u ishqning ham parvozi tugar:
toshloq qirg’oqlarga qaytdi umrimiz,
bizning o’pichlar ham uyga qaytdilar.
* * *
Chakalakzor, adashdim-u kesib oldim bir shoxni
uning sokin shivirlarin lablarimga tugdim men;
bu, ehtimol, yig’loqi bir jalaning shovuridir,
yoki singan qo’ng’iroqning, yo yara dil nolasi.
Nogohonda yiroqlardan bir nimarsa chalinar,
teran-teran yashiringan, tuproq ostida qolgan,
namxush oyloq shomlar aro, to’zg’in xazonlar aro
unini kuz allaqachon o’chirgan bir sas-sado.
Chakalakzor uyqusidan lablar tegib uyg’ongan
Yong’oq shoxi bo’g’riqib, jim kuylab yuborar bexos
va ul shoxning daydi isi shuurimga urilar,
go’yo meni izlab kelmish unut bo’lgan ildizlar,
mening olis bolalikda yo’qotgan hur vatanim.
Yong’oq shoxnn bo’ylaridan mast bo’lib tong qotdim men.
Faxriyor tarjimalari
MACHU-PIKCHU CHO’QQISI
1
…Meni g’ijjaklarning davralarida
ko’rmoqchi edilar, men esa chiqdim
toshlarga ko’milgan bir shahar bilan,
qa’rlar xo’rsinig’i ila sanchilib,
zaminga buralib-buralib kirgan,
xirillagan borud* barg yozib, gullab,
yashnagan bir dunyo, undan-da chuqur
oltin konlarining dunyosi bilan.
Naq pushtikamarga,
zaminning serpusht pushtikamariga
o’zimning nozik,
o’ta qiziquvchan qo’limni tiqdim,
yulduz yog’dusiga chulg’ongan tig’day.
Men teran suvlarga sho’ng’idim, cho’kdim,
sizdim oltingugurt jimligin buzib
va ko’rday paypaslab, qaytdim so’ng inson so’lg’in
bahorining yosumaniga.
2
Bahor. Gullar ayni qovushar fasl.
Baxtiyor urug’lar nish urar hatto
toshlar bag’ridan ham topib boshpana,
nish urar olmosda, qum qatlamida.
Va lekin odamzod jonu jahd bilan
olam gullarini toptaydi, toptar
dengizlar qa’rida o’sgan gullarni
va kaftida titrab turguvchi noyob
ma’dan qazib olar. Uvada, tutun
kuyindi ichida o’ladi ko’ngli.
Unga kamlik qilar uyqusiz tunlar,
chaqmoqtosh uchquni, ko’z yoshlar ko’li,
bahrlarga oqqan sho’rtak ko’z yoshlar,
qalbin halok etar pul, zug’um bilan,
tashvish botqog’iga cho’ktirar dilin,
tikan simlar bilan qayirib bog’lar
odamzod o’z sho’rlik qalbining qo’lin.
Yo’q-yo’q, bunday emas, qalbini kim ham
qonli qizg’aldoqday asrar pichoqsiz –
keng yo’lda, darada, ko’kda, dengizda?
Odamfurushlarning xo’mraygan moli
ado bo’ldi bari bir-bir qirilib,
ey, yurak, ey, yaproq – yarador manglay! –
shabnamlarning shaffof so’zlari seni
necha ming yillarki, yangrab chorlaydi
azaliy novdaga – bargrezon kuzga!
Necha bor urindim qish ko’chasida
va yo avtobusda, tunni tilkalab
yelgan kema uzra yo yalpi bazm
chog’larida yengib yolg’izlik hissi
o’zim tanho qolgan tanho damlarda,
qo’ng’iroq zanglari ostida ayni
insoniy lazzatning ayni inida,
avvallari toshda, chaqmoq, bo’sada
his etganim sirli, abadiy tirik
hayot tomirini topgali doim.
Va lekin men juldur jandasin yechgan,
qo’rqqan avlodlarning ayanchli, g’arib
daraxtin titratgan kuzgi shamolning
quvrab-qovjiragan bolakaylari –
qalbaki oltinday puch va yaltiroq
yuzlar, qiyofalar po’choqlaridan
o’zga hech vaqoni topa olmadim.
Hech narsa yo’q edi tayanay desam:
yo’q edi, sehrli buloq suviday
oqguvchi suyuq bir balchiq qo’limda,
yo’q edi, toshko’mir yo billur kabi,
taft olib, kaftimga taftin berguvchi
ishonchli birorta zarang zamin ham.
Inson kim? Xo’sh, uning qaysi so’zida,
mashinalar hamda kuy-musiqalar
olamining qaysi burchagida va
uning qay bir temir ishorasida
yashab qolar so’nmas, abadiy hayot?
3
Necha bor chorlading, ey, hokim o’lim!
Ummon to’lqinida erigan tuzday
ko’rinmas hidlaring taratib, meni.
Goh baland ko’tarding, gohi cho’ktirding,
sen go’yo tog’ qori hamda muz shamol
qotishmasi bo’lding men uchun, o’lim!
Men esa yuragim birla sanchildim
o’tkir po’lat tig’ga, bilib oldim men
shamollarning tang-tor yo’llarini va
uqdim toshning, nonning kemtiklarini,
yulduzli bo’shliqqa o’lim oldidan
qo’yilgan qadamlar mag’zini chaqdim,
boshim aylantirgan chigalliklarning
ma’nosiga yetdim – dunyoni bildim, –
shunda ham, ey o’lim, sohilsiz dengiz,
bosib kelaverma sen to’lqin-to’lqin,
tungi oydinlikning yorug’ qadami
kechalarning yorqin xulosalari
majmuasi, ya’ni to’plami erur.
O’limni qo’ltiqqa yashirib bo’lmas,
xayolga sig’mas u qizil choyshabsiz,
yo uni tasavvur etib bo’lmaydi
sukut yog’ib turgan tong gilamisiz,
yo vatanning achchiq ko’z yoshlarini
yerga yo falakka dafn etmay turib.
Men seva olmadim yelkalarida
o’z mo»jaz kuzini (bu kuz behisob)
yaproqlarning sariq o’limi, axir)
ko’tarib yurguvchi inson daraxtin,
ham yerdan, ham qa’rdan tashqaridagi
soxta o’limni ham, tirilmoqni ham;
aksincha, men juda-juda istadim
keng hayot o’zani bo’ylab suzmoqni,
yetmoqni uning eng qurch mansabiga;
va bir kun odamlar yuz burib mendan,
chertmasin deb mening buloq qo’llarim,
fanomiz yarasin tirnamasin deb,
daru darichasin yopib oldi-yu, –
men otdim o’zimni ko’cha, daryo, soy,
shahar, ustaxona, xobgoh, tog’ sari,
men yuzimning taxir, sho’r niqobini
olib o’tdim cho’lu sahrolar aro
va bir kun eng g’arib, nochor kulbada –
nursiz, nonsiz, toshsiz hamda sukutsiz –
yiqilib, o’ldim o’z ajalim bilan.
4
Yo’q, po’lat qanotli, zil-zambil o’lim,
nonu nasibasin shoshib yeb qo’ygan
g’arib kulbalarning g’urabolarin
och-g’ovak jismidan joy olgan qotil
sen emassan, yo’q-yo’q, boshqa narsadir:
uzilgan torlarning gulbargidir bu,
bu – jangdan hayiqib hapriqqan yurak,
manglayga qalqmagan shabnam bu, – xullas,
qayta tiklanmagan allanimadir:
o’lim parchasidir, yerdan, rohatdan
ayro qari suyak, yoriq qo’ng’iroq.
Shunda shilib oldim qonli dokani
va tiqdim qo’limni qattol o’limni
o’ldirguvchi og’riq ichiga, lekin
ochiq jarohatdan topmadim asar
jonning nimqorong’i tirqishlariga
yoprilib kirgan muz shamoldan bo’lak.
5
Shunda zaminning zil zinalaridan
vahshiy o’rmon aro yuksalib, sening
huzuringga chiqdim, ey, Machu-Pikchu.
Taroshlangan toshdan o’sgan tosh shahri,
yer narsasin yerdan yashirmagan ul
kimsalarga so’nggi manzilgoh shahar.
Bunda, ko’z oldimda, jonchaqar, sovuq
shamolda tebranib turardi to’p-to’p
odam va chaqmoqning tosh beshiklari.
Machu-Pikchu, ey, sen, toshlar onasi,
quzg’unlar vatani, ey, Machu-Pikchu.
Odamzod subhining unut qoyasi.
Ilk qumga ko’milib qolgan ilk so’qa.
Moziy hayotining qarorgohi bu:
makka so’talari pishib bu yerda
sariq donlarini do’l kabi to’kkan.
Bunda tuyalarning oltin terisi
kiyintirgan ishqni, qabrni,
dohiylar, kohinlar, qahramonlarni.
Bu yerda tunlari inson oyog’i
lochin panjalari ila yonma-yon
mog’oraga kirgan, tong otgach esa
qaldiroq toptagan siyrak tumanni,
paypaslab, axtarib zaminni, toshni,
yo zulmat, yo o’lim qo’ynida topgan…
6
Umumiy bir chohga dafn etilganlar,
bir qabr ruhlari, ey, bir girdobning
bolalari, – go’yo sizning savlatga
munosib bir tarzda keldi bu o’lim.
Taroshlangan qoya cho’qqilaridan,
qizg’ish qubbalardan, qalashib yotgan
osma quvurlardan qulab tushdingiz
go’yo kuzga, go’yo tubsiz mahsharga.
Aza tutmas endi u yetim shamol,
endi u unutgan sizlarning xuddi
loydan yasalganday oyog’ingizni,
unutgandir endi chaqmoq pichog’i
tilgan ko’zangizni, ulardan sim-sim
tomchilab turgan ul niliy osmonni.
Zo’r-zo’r daraxtlarni yomg’ir va tuman
yemirdi, yiqitdi o’tinchi bo’ron.
Daraxtlar yiqildi va sershox qo’llar
osmoni falakdan qadim zamonlar
qa’riga quladi, chunki dunyodan
yo’qolib ketdilar ojiz panjalar,
yo’qoldi daraxtga hayot baxsh etgan
chayir tolalarning ingichka ipi, –
ular yo’qoldilar – daraxt yiqildi –
til, odat daraxti,
tushdi yuztuban
ko’zni qamashtirgan nurli siymolar.
…Ammo qabrtoshlar va so’zlar qoldi:
o’lgan ajdodlarning qoq panjalari
mahkam siqib turgan qadah singari
ko’kka o’rlab turar bu xarsang shahar –
bu titroq toshyaproq, bu qal’adevor,
bu mangu atirgul, bu uy, bu makon,
lochinlar qishlog’in baland qoyasi.
Qizil loyga o’xshash bu qo’llar o’zi
loyga do’nib qoldi, qal’adevorlar
va minoralarga to’lib turgan ul
ko’zlar ham abadiy yumilib qoldi,
odam yitgandan so’ng, qorishgandan so’ng
asrlarning xoki vayronasiga, –
qoldi faqat ko’kka bo’y cho’zib turgan
taroshlangan toshning aniq bir tarzi,
inson subhidamin tog’li maskani,
limmo-lim sukunat to’la tog’ qadah,
sonsiz jonlar o’rnin olgan jonli tosh…
7
Tur, ukam, men bilan tug’ilmoq uchun.
Qo’l cho’z menga, iztiroblaring
olovlangan mintaqalardan.
Sen qaytib kelmassan palaxsa toshdan.
Qaytmassan yerosti asrlaridan.
Sening toshga do’ngan ovozing qaytmas.
Qaytmas o’z o’rniga ko’zing kosasi.
Qalin yer qatlamin yorib boq menga,
hey, qo’shchi, to’quvchi, indamas cho’pon,
yovvoyi tuyani mingich qilgan zot,
binolar o’rmonin g’isht teruvchisi,
And tog’lari to’kkan ko’zyosh meshkopi,
barmog’ida charmlar yeyilgan zargar,
ekinidan doim tashvishda dehqon,
hamma yog’i loyga belangan kulol,
quying yangi hayot jomiga barcha
dafn etilgan ko’hna g’amlaringizni.
Ko’rsating qoningiz, tirtig’ingizni,
ayting: ular sizni jazolaganin
toshda bebaho nur yo’qligi uchun,
bermagani uchun tuproq tosh va don.
Ko’rsating o’zingiz yiqilgan toshni,
siz chormix qilingan o’shal daraxtni,
ul qadim chaqmoqtosh uchquni bilan
ko’hna chiroqlarni yoqing, yoriting
yarangizga tekkan qamchilarni ham,
ko’rsating tig’lari qon boltalarni.
So’zlayman men sizning og’zingiz bilan.
Yer osha hammangiz cho’zingiz menga
sasi o’chgan chirik lablaringizni,
sizga langar qilib qoqilganday men,
so’zlang yer tubidan butun tun bo’yi,
ayting barchasini – zanjirma-zanjir,
halqama-halqayu qadam-baqadam,
charxlang omon qolgan pichoqlarni siz,
ularni qalbimga, qo’limga qo’ying,
qo’yingiz sariq nur daryosi kabi,
chirigan qoplonlar daryosi kabi,
bering menga aza tutmog’im uchun
soatlar va kunlar, yillar, asrlar,
burjlar yuz yilligi, abadiyatni.
Menga sukut bering, bering suv, umid.
Menga kurash bering, temir va vulqon.
Ohanrabo kabi yopishing menga.
Kiring lablarimga, tomirlarimga.
So’zlang qonim bilan, so’zlarim bilan.
___________
* B o r u d – selitra, porox.
* D o k – kemasozlik ustaxonasi.
Ruschadan Sulaymon Rahmon tarjimasi
