Есенин, менинг назаримда, руҳи жиҳатдан биз ўзбекларга жуда яқин. Деҳқон боласи бўлгани учун ҳам Россия манзараларини шунчалик зўр таърифлаганки! Уларни ўқиганимда, кўз ўнгимда беихтиёр Фарғона кенгликлари намоён бўларди. Кейин, назаримда, у ўта самимий- Ҳамид Олимжон, Ғафур Ғуломлар каби юрагини кафтига қўйган шоир.

ТАРЖИМОНДАН

Таржима меҳрталаб меҳнат. «Муҳаббатсиз иморат вайрон бўлади» дейди ўзбеклар. Меҳрсиз, ёлғиз қалам ҳақи умидида қилинган таржима муҳаббатсиз никоҳдан туғилган етим боладай мунғайиб туради.

Худди аруз устида бўлгани каби таржималарим туфайли кўп мақтовлар билан бирга таъналар ҳам эшитдим. Таржимага «вақт исроф қилганим » учун ҳатто шеъриятимизнинг энг зукко заҳматкашларидан бири дашном берди. Ростини айтсам, бу менга бироз малол келган. Шахсан мен бадиий таржимани, унинг миллий-маданий тараққиётдаги бебаҳо қадр-қимматидан ташқари, профессионал маҳоратни чуқур ўзлаштириб олишнинг, жаҳон маданиятини ўрганишнинг беқиёс воситаси деб биламан. Жаҳон ва қардош халқлар адабиётларидаги буюк сиймолар тажрибаси ҳақида ёзилган энг ёрқин тадқиқотлар ҳам шоир ёки ёзувчига бевосита таржима билан машғул бўлишда олган сабоғу билимлардан ортиқроқ нарса беролмайди. Ахир шоҳ асарни таржима қилаётганда, озгина бўлса-да, руҳан унинг муаллифи даражасига кўтариласан ёки ўша муаллиф ролига кирасан, данте, Шекспир, Гёте, Толстой, Чехов, Есенин бўлиб гапирасан. Нақадар масъулиятли ва мароқли машғулот!

Энг муҳими, таржима ижодкорнинг масъулият туйғусини оширади, ўз бўйи-бастини жаҳон маданияти чўққилари билан қиёс қилишга чорлайди, бинобарин ижодкорни аслиятда хом асарлар ёзишдан сақлайди.

Йигитлик умримнинг энг аъло дамлари таржима учун сарф бўлди. Бунга унчалик афсусланмайман. Чунки аслиятда ўртачароқ асар ёзиб юргандан кўра жаҳон ва қардош халқлар маданиятининг нодир намуналарини она тилимда янгратиш завқи менга таскин беради.

Кўпинча таржима ҳақида гап борганда тил билиш масаласи ўртага тушади. Тил билганга-ку нима етсин. Лекин таржимон шоирдан буни талаб қилиш ҳам қийин. Аввало бирор халқ шеъриятини бутун назокати билан тушуниш учун шу тилни жўнгина билишнинг ўзи етмайди. Баркамол ўрганиш учун эса умр камлик қилади. Мен ҳам «Фауст»ни немис тилидан эмас, балки рус тилидан қилинган сўзма-сўз таржима ва шарҳлар ёрдамида , сўнгра бир неча бадиий таржималарни чоғиштириб ўрганиш натижасида ўзбекчалаштирганман. Немис тилини тушуниш ва тушунтира олиш даражасида билиш учун бир-икки йил шуғулланиш кифоя. Лекин Гётенинг «Фауст»ини бутун фалсафаси, теран маъно товланишлари билан тушуниш учун немис бўлиб туғилиш ҳам камлик қилса керак.

Есенин, менинг назаримда, руҳи жиҳатдан биз ўзбекларга жуда яқин. Деҳқон боласи бўлгани учун ҳам Россия манзараларини шунчалик зўр таърифлаганки! Уларни ўқиганимда, кўз ўнгимда беихтиёр Фарғона кенгликлари намоён бўларди. Кейин, назаримда, у ўта самимий- Ҳамид Олимжон, Ғафур Ғуломлар каби юрагини кафтига қўйган шоир.

Агар Пушкин, Лермонтов, Маяковский мен учун доно устозлар саналса, Есенинга худди ўз ўртоғимдек (мен уни ўқиганимда ўспирин эдим-да, қаттиқ боғланиб қолдим. Ана шу меҳр туфайли таржимага ўтирдим. Уни таржима қилишга ҳеч ким ундагани йўқ.

Шоир-таржимон, менга қолса, бошқа тилни юзаки ўрганиш ўрнига ҳам ўз она тилини чуқурроқ ўрганса яхши бўларди. Чунки таржима санъатида ўз она тилини бутун нозиклиги ва бойлиги билан билмаслик ҳам, бошқа тилни чала билиш ҳам бирдай зарарлидир.

Эркин Воҳидов

СЕРГЕЙ ЕСЕНИН
ФОРС ТАРОНАЛАРИ
Эркин Воҳидов таржималари

* * *

Доғлар кетмиш мажруҳ кўнгилдан,
Маст васваса қўзғамас туғён.
Мен дардимга Теҳрон гулидан
Чойхонада тополдим дармон.

Чойхоначи — барваста, ўктам.
Қойил қолсин рус, деб, чойимга,
Ўткир ароқ, май ўрнига ҳам
Аччиқ-аччиқ чой тутар менга.

Сийла, мезбон, аммо ҳад билан,
Боғинг аро турфа гуллар бор.
Оқшом менга ҳижоб остидан,
Дилбар кўзин сузмади бекор.

Россияда гулдай қизларни
Қулдай тутқун сақламас эрлар,
Сармаст этар бўса бизларни
Беханжару бемакру безар.

Бу тонг юзли дилдор қошимда
Бир бор хиром этса ноз билан,
Шоҳи рўмол солгум бошига,
Йўлларига — шерозий гилам.

Мезбон, чой қуй менга лолагун,
Шоир сенга сўйламас ёлғон.
Эҳтиёт бўл ўзингга бугун,
Сўнгра мендан қилмагин гумон.

Эшикка кўп қарай берма сан,
Гулбоғингга, барибир, йўл бор…
Оқшом менга ҳижоб остидан
Дилбар кўзин сузмади бекор.

* * *

Бугун дедим саррофга атай,
Алишаркан сўмни туманга:
«Ўргат, гўзал Лаълимга айтай,
Ўргат севдим, демоқни манга».

Ул саррофга дедим бугун мен
Елдан сокин, жилғалардан тинч:
«Ўргат менга, гўзал Лаълимдан
Форс тилида сўрайин ўпич».

Яна дедим саррофга атай
Ҳаяжоним дилда беркитиб,
Ўргат, гўзал Лаълимга айтай,
Ўргат, айтай «меникисан», деб.

Шунда менга деди у, э воҳ —
Ишқ шарқига топилмас сўзлар.
Севаман дер дилдан чиққан оқ,
Ёқут каби ёнгувчи кўзлар.

Сўрма мендан бўсанинг исмин,
Номи йўқдир сенга айтмоққа,
У келтириб атиргул исин,
Гулбарг бўлиб қўнар дудоққа.

Севги дилга бермас кафолат,
Севги бахтга е дардга йўллар.
Меникисан деёлур фақат
Юздан ҳижоб кўтарган қўллар.

* * *

Шаҳинам, о менинг Шаҳинам,
Билсанг, шимол Ватандир менга.
Далалардан сўйлайми сенга.
Ой нур сепган бошоқлардан ҳам.
Шаҳинам, о менинг Шаҳинам.

Билсанг, шимол Ватандир менга.
Унда ой қам юз бора улкан.
Шероз қанча бўлмасин кўркам
Азиз ўлка Рязандир менга.
Билсанг, шимол Ватандир менга.

Далалардан сўйлайми сенга?
Сочим олмиш буғдойидан ранг.
Бармоғингга ўра хоҳласанг,
Зарра оғриқ сезилмас менга,
Далалардан сўйлайми сенга?

Ой нур сепган бошоқлардан ҳам
Олтин сочим сўйласин, дилдор,
Кул, ўйна-ю, даламни зинҳор
Эслатмагин менга, жонгинам,
Ой нур сепган бошоқларни ҳам.

Шаҳинам, о менинг Шаҳинам,
Шимол ёқда бир нозанин бор:
Сенга ўхшар, ғоятда дилдор
Балки мени ўйлар ул санам…
Шаҳинам, о менинг Шаҳинам.

* * *

Дединг: Саъдий доимо ёрнинг
Сийнасидан оларкан бўса.
Худо ҳаққи, шошма, дилдорим,
Қочмас ахир ўрганиш бўлса.

Дединг: — «Қуръон сўзи азалдан
«Алқасосу миналҳақ» тамом!»
Мен туғилган бўлсам Рязанда
Қайдан таниш бўлсин бу калом.

Сен куйладинг: «Фрот ортида,
Гуллар борки, қизлардан гўзал!»
Вой бўлсайдим қўшиқ бобида
Тўқир эдим бошқа бир ғазал.

Гар қизлардан бўлса зиёда
Мен гулларни кесардим буткул,
То кўрмайин ёруғ дунёда
Шаҳинамдан сулувроқ бир гул.

Ўгит билан қийнама энди,
Ўгитларинг менга не даркор?!
Шоир бўлиб дунёга келдим,
Шоир каби ўпаман, дилдор.

* * *

Мен Босфорда бўлмаганман ҳеч,
Уни сўйлаб беролмам сенга.
Лекин мовий кўзларинг ҳар кеч
Денгиз бўлиб кўринар менга.

Қилмаганман Бағдодга сафар,
Карвон билан элтмадим хино,
Аммо бир зум тин олсам нетар
Тиззангга бош қўйиб, дилрабо!

Шафқат айла, жонгинам, дерман,
Ҳам қилурман қанча илтижо,
Россияда машҳур шоирман,
Нечун зарра қилмайсан парво?!

Куй таратар қалбимда гармонь,
Қайдадир ит ҳурар ойдин кеч,
Эрон қизи, мовий, бепоён
Юртни кўргинг келмайдими ҳеч?

Бунда кўнгил езгани эмас,
Излаб келдим хаёлан сени.
Оққушқанот қўллар ҳар нафас
Оғушига чорлади мени.

Нолишим йўқ ўтган умримдан,
Аммо ҳорғин дил излар ором.
Дилбар, менга қувноқ юртингдан
Бирор нарса сўйла бу оқшом.

Афсун билан тарқат ўйларим,
Токи чиксин кўнглимдан гармонь,
Токи ўша шимол дилбарин
ўйламайин, килмайин армон.

Мен Босфорда бўлмаганман ҳеч,
Аммо сўйлаб берурман сенга.
Чунки мовий кўзларинг хар кеч
Денгиз бўлиб кўринар менга.

* * *

Заъфар юртга нур тўкар оқшом,
Боғда гуллар жавлон урган пайт,
Кел, жонганам, кушик, айт, Хайём —
Куйлаб ўтган қўшиқлардан айт
Боғда гуллар жавлон урган пайт.

Ой нурига ғарқ бўлган Шероз,
Парвонадек учар юлдузлар.
Менга ёкмас, ўртанаман, рост,
Ҳижоб тутса дилрабо юзлар,
Ой нурига кўмилган Шероз.

Қизлар юзни саклар хижобда,
Иссиқданми бўлиб асрамоқ,
Ё куймасин дерлар офтобда.
Севсин учун йигитлар кўпроқ
Қизлар юзни сақлар ҳижобда.

Ҳижоб билан дўст бўлма гулрў,
Ёз сўзимни ёдинг лавҳига,
Умр ўзи ғоят қисқа-ку,
Тўймоқ қийин толе шавқига,
Ёз сўзимни ёдинг лавҳига.

Қисматларда не қаролик бор,
Қолмас бир зум бахш этсанг рохат.
Гуноҳ бўлур шу сабаб, дилдор,
Бу дунёда яширсанг талъат,
Бергач уни она-табиат.

Боғда гуллар тебранар оқшом,
Юрагимда ўзга бир диёр,
ўзим сенга қўшиқ. айтай, ёр!
Бу қўшиқни билмаган Хайём.
Боғда гуллар тебранар оқшом…

* * *

Ҳаво тоза, мусаффо, зангор,
Гулзор бўлди менга сайилгоҳ.
Уфқларга йўл олган сайёҳ,
Етолмайсан саҳрога зинҳор.
Ҳаво тоза, мусаффо, зангор.

Далалардан ўтасан танҳо,
Боғлар сенга очади қучоқ.
Чинни гулга бўлиб маҳлиё,
Қаршисида чўкарсан ногоҳ
Далалардан ўтганда танҳо.

Шитирлар, йўқ, шивирлар барглар,
Нафис, гўё Саъдий ғазали.
Кўзларингга кўкнинг гўзали —
Олтин ойдан ёғилади зар,
Нафис, гўё Саъдий ғазали.

Дил қўшиғинг басталар пари,
Най сасидек майин, дилрабо.
Оғушига олса ул барпо
Кетар дилдан ғам, ҳижрон нари,
Най куйлайди майин, дилрабо.

Мана, узоқ кезиб пиёда
Чарчаганнинг эзгу матлаби:
Эсар салқин, хушбўи шаббода,
Шимиради қақраган лабим.
Эсар салқин, хушбўй шаббода..

* * *

Ой юзида тилларанг жило,
Самбитгулдан таралар хушбўй,
Кезмоқ на соз қувноқ ва хушрўй
Мовий ўлка сукути аро.

Йироқларда Боғдод. Бир замон
Шаҳризода яшаган диёр.
Ул санамга энди не даркор,
Хазон бўлмиш жаннат гулистон.

Ул шарпалар сингибди ерга,
Дев, парилар бўлмишдир тупроқ,
Бош эгма, эй сайёҳ, қабрга,
Арвоҳларга солмагин қулоқ.

Атрофга боқ, қанчалар барқут!
Дудоғингни тортар чечаклар.
Душманга ҳам дўстлик қўлин тут,
Ёруғ бўлсин кўнглим, десанг гар.

Ўйна, сендан не қолур ўлсанг,
Висол айлаб ишқ болига тўй,
Ўликларга сиғинмоқ бўлсанг,
Тирикларни ўз ҳолига қўй.

Шундай деган Шаҳризода ҳам,
Барглар айтар яна бир бора,
Бу дунёда армонсиз одам
Бечоралар ичра бечора.

* * *

Хуросонда бир дарвоза бор,
Остонаси гулга кўмилган.
Унда яшар бир парирухсор,
Хуросонда бир дарвоза бор,
Ҳайҳот, уни очолмадим ман.

Қўлларимда куч хам етарли,
Сочларимдан олтин ранг олган,
Асир этди мени ул пари,
Қўлда гарчи кучим етарли,
Ул эшикни очолмадим ман.

Мардлигим не ишқ майдонида.
Айтинг, кимга қилай шархи ғам?!
Севмас бўлса Шаҳи жонидан,
Ул эшикни очолмас бўлсам,
Мардлигим не ишқ майдонида?!

Яна тушди Русь сари йўлим,
Эрон, сендан кетгумми ҳали.
Нахот, сени боз кўрмас бўлдим?
Она-юртга меҳрим туфайли
Яна тушди Русь сари йўлим.

Хайр энди, хайр, паризод!
Дарвозангни очолмасам-да,
Ширин ғаминг бирла умрбод
Куйлаб ўтай сени ўлкамда.
Хайр энди, хайр, паризод!

* * *

Фирдавсийнинг мовий диёри,
Кўпни кўрган эй, кўҳна диёр!
Ўйчан нигоҳ, кўзи зангори
Ўрусингни унутма зинҳор!
Фирдавсийнинг мовий диёри.

Ажойибсан, гўзалсан, Эрон,
Лолаларинг бамисли чироқ,
Улар менга олис бепоён.
Бир ўлкани эслатар ҳарчоқ,
Ажойибсан, гўзалсан, Эрон.

Сипқорурман энг сўнгги бора
Шароб янглиғ мушкин бўйингни,
Жоним Шаҳи, дилбар куйингни
Айриларкан сендан, начора,
Тинглагайман энг сўнгги бора!

Куйинг мангу қалбимда қолар,
Сени асло унутмам, жонон!
Тоғлар ошиб, келиб саҳролар
Сен хақингда куйлайман достон,
Куйинг мангу қалбимда қолар.

Ғамларингдан қўрқмасман сира,
Фақат мени сақла ёдингда,
Русь ҳақида бир куй қолдирай!
Мени эсла куйлар онингда,
Қўшиқ бўлиб яшай ёнингда.

* * *

Шоир бўлмоқ — бу-ку тайин гап —
Ўз жонингни ўртамоқ фақат.
Ханжар уриб нозик танингга,
Ўзгаларга бахш этмоқ лаззат.

Шоир бўлмоқ — кенгликни куйлаш,
Сенга кўпроқ бўлсин деб ошкор.
Булбул кўнгли бўларми ҳеч ғаш —
У қилади бир куйни такрор?!

Ўзгаларнинг овози билан
Тўтиқуш ҳам бийрондир, аммо,
Куйла фақат ўз созинг билан,
Қурбақадек бўлса ҳам ҳатто.

Қуръонда ман этмиш Муҳаммад
Лаб урма деб ҳатто шаробга.
Шоир ичар шунинг-чун ҳам май
Ташлар экан ўзни азобга.

Шоир келиб ёри олдига
Ёт қўйнида кўрса уни гар,
Ўт солса-да алам қалбига,
Қиз кўксига урмайди ханжар.

Рашкда ёниб, кўнгилда туғён
Аста куйлаб ташлайди қадам:
«Майли, ўлай хору саргардон,
Тақдиримда бор экан бу ҳам».

* * *

Бир жуфт оққуш — жонон қўллари
Шўнғир олтин сочларим аро.
Бу дунёда одамлар бари
Ишқни куйлар такрор ва такрор.

Куйлаганман мен ҳам бир маҳал,
Бугун яна такрорлар кўнгил,
Оташ сўзим боиси ўшал,
Нафис шеърим сабаби ҳам ул.

Жон-жонингга сингса муҳаббат
Қалб кўксингда олтин тош бўлур.
Бахш этолмай куйга ҳарорат
Теҳрон ойи кўкда фош бўлур.

Қандай яшай энди, билмайман,
Ё Шаҳи-ла кечсин тунларим.
Қариганда ё қилай армон
Ишқни куйлаб ўтган кунларим.

Ҳар кимда бир ўзгача эъзоз,
Ҳар кимда бор ўзгача ҳавас.
Гар Эроний куйлолмаса соз,
Билингки, у шерозлик эмас.

Мен ҳақимда айтинг, кимки бу
Куйим тинглаб мени сўрса гар.
У бундан ҳам соз куйларди-ю,
Хароб қилди ўшал оққушлар.

* * *

Нечук маъюс таратар зиё
Ой Хуросон чаманларига.
Русь бағрида кезаман гўё
Чўмиб оқшом туманларига.

Шундай дея, эй гўзал Лаълим,
Шамшодлардан айладим савол.
Бу сир бизга эмасдир маълум,
Деган каби боқди улар лол.

«Не учун ой маъюс сочар нур?»
Чечакларни тутдим сўроққа.
Улар деди: гулдан сўраб кўр
Саҳар пайти кирганда боққа.

Гул тебратди аста шохини,
Тилга кириб сўйлади гулбарг,
«Ўзга билан бўлди Шаҳина,
Ўпди бу кеч ўзгани дилбар».

Деди ёринг: «Қайдан билар рус,
Қўшиқ унга ҳам тану ҳам жон».
Шунинг учун ой боқар маъюс,
Шунинг учун юзида йўқ қон.

Не жафолар кўрмади олам,
Хиёнату кўз ёшдан хунлар.
Лекин, майли, ҳар на бўлса ҳам
Мўътабардир нафармон тунлар.

* * *

Талпинма кўп, девона кўнгил,
Барчамиздан юз ўгирмиш бахт.
Шафқат тилар гадолар фақат…
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Фусункор ой кийиб зар либос,
Шуъла тўкар каштанлар узра:
Қўйиб Лаълим сийнасига бош,
Пардасини тортаман юзга.
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Биз барчамиз гўдакмиз бир оз,
Гоҳ кўзда ёш, гоҳ лабда кулгу,
Бўлмиш ушбу дунёда мерос
Барчамизга шодлик ва қайғу.
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Кўрганман кўп элатларни мен,
Толе излаб кезганман жаҳон.
Юрагимнинг эзгу истагин
Энди ортиқ қидирмам сарсон.
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Умидим бор ҳаётдан ҳали,
Тугамаган кўнглимда бардош,
Кел, бир нафас ором ол, қалбим,
Ухла қўйиб ёр кўксига бош,
Умидим бор ҳаётдан ҳали.

Зора тақдир бошимиз силаб,
Саодатга ёр этса бизни,
Толе булбул овози билан
Аллаласа пок севгимизни.
Талпинма кўп, девона кўнгил.

* * *

Мовий ўлкам, қувноқ диёрим,
Қўшиқ учун бахшида борим.
Тингла, майин эсган шаббода,
Булбул гулни чорлайди боғда.

Куйга аста бош эгади гул,
Садо берар бу куйга кўнгил,
Тингла, майин эсган шаббода
Булбул гулни чорлайди боғда.

Сен гўдаксан хали, жонгинам,
Шоирман-ку, гўдакман мен хам.
Тингла, майин эсган шаббода,
Булбул гулни чорлайди боғда.

Кечир мени, азиз Ғолиям,
Йўлларингда гуллар кўп, санам.
Сенга эгар барчаси қомат,
Фақат бири айлар садоқат.

Шод бўлайлик, кел биз ҳам бу кун,
Шундай мовий ўлка бор учун.
Тингла, майин эсган шаббода,
Булбул гулни чорлайди боғда.

Мовий ўлкам, қувноқ диёрим,
Майли, куйга бахшида борим.
Ғолиям тинч ухлаган чоғда
Булбул гулга шеър ўқир боғда.

TARJIMONDAN

Tarjima mehrtalab mehnat. «Muhabbatsiz imorat vayron bo’ladi» deydi o’zbeklar. Mehrsiz, yolg’iz qalam haqi umidida qilingan tarjima muhabbatsiz nikohdan tug’ilgan yetim boladay mung’ayib turadi.

Xuddi aruz ustida bo’lgani kabi tarjimalarim tufayli ko’p maqtovlar bilan birga ta’nalar ham eshitdim. Tarjimaga «vaqt isrof qilganim » uchun hatto she’riyatimizning eng zukko
zahmatkashlaridan biri dashnom berdi. Rostini aytsam, bu menga biroz malol kelgan. Shaxsan men badiiy tarjimani, uning milliy-madaniy taraqqiyotdagi bebaho qadr-qimmatidan tashqari, professional mahoratni chuqur o’zlashtirib olishning, jahon madaniyatini o’rganishning beqiyos vositasi deb bilaman. Jahon va qardosh xalqlar adabiyotlaridagi buyuk siymolar tajribasi haqida yozilgan eng yorqin tadqiqotlar ham shoir yoki yozuvchiga bevosita tarjima bilan mashg’ul bo’lishda olgan sabog’u bilimlardan ortiqroq narsa berolmaydi. Axir shoh asarni tarjima qilayotganda, ozgina bo’lsa-da, ruhan uning muallifi darajasiga ko’tarilasan yoki o’sha muallif roliga kirasan, dante, Shekspir, Gyote, Tolstoy, Chexov, Yesenin bo’lib gapirasan. Naqadar mas’uliyatli va maroqli mashg’ulot!

Eng muhimi, tarjima ijodkorning mas’uliyat tuyg’usini oshiradi, o’z bo’yi-bastini jahon madaniyati cho’qqilari bilan qiyos qilishga chorlaydi, binobarin ijodkorni asliyatda xom asarlar yozishdan saqlaydi.

Yigitlik umrimning eng a’lo damlari tarjima uchun sarf bo’ldi. Bunga unchalik afsuslanmayman. Chunki asliyatda o’rtacharoq asar yozib yurgandan ko’ra jahon va qardosh xalqlar madaniyatining nodir namunalarini ona tilimda yangratish zavqi menga taskin beradi.

Ko’pincha tarjima haqida gap borganda til bilish masalasi o’rtaga tushadi. Til bilganga-ku nima yetsin. Lekin tarjimon shoirdan buni talab qilish ham qiyin. Avvalo biror xalq she’riyatini butun nazokati bilan tushunish uchun shu tilni jo’ngina bilishning o’zi yetmaydi. Barkamol o’rganish uchun esa umr kamlik qiladi. Men ham «Faust»ni nemis tilidan emas, balki rus tilidan qilingan so’zma-so’z tarjima va sharhlar yordamida, so’ngra bir necha badiiy tarjimalarni chog’ishtirib o’rganish natijasida o’zbekchalashtirganman. Nemis tilini tushunish va tushuntira olish darajasida bilish uchun bir-ikki yil shug’ullanish kifoya. Lekin Gyotening «Faust»ini butun falsafasi, teran ma’no tovlanishlari bilan tushunish uchun nemis bo’lib tug’ilish ham kamlik qilsa kerak.

Yesenin, mening nazarimda, ruhi jihatdan biz o’zbeklarga juda yaqin. Dehqon bolasi bo’lgani uchun ham Rossiya manzaralarini shunchalik zo’r ta’riflaganki! Ularni o’qiganimda, ko’z o’ngimda beixtiyor Farg’ona kengliklari namoyon bo’lardi. Keyin, nazarimda, u o’ta samimiy- Hamid Olimjon, G’afur G’ulomlar kabi yuragini kaftiga qo’ygan shoir.

Agar Pushkin, Lermontov, Mayakovskiy men uchun dono ustozlar sanalsa, Yeseninga xuddi o’z o’rtog’imdek (men uni o’qiganimda o’spirin edim-da, qattiq bog’lanib qoldim. Ana shu mehr tufayli tarjimaga o’tirdim. Uni tarjima qilishga hech kim undagani yo’q.

Shoir-tarjimon, menga qolsa, boshqa tilni yuzaki o’rganish o’rniga ham o’z ona tilini chuqurroq o’rgansa yaxshi bo’lardi. Chunki tarjima san’atida o’z ona tilini butun nozikligi va boyligi bilan bilmaslik ham, boshqa tilni chala bilish ham birday zararlidir.

Erkin Vohidov

SERGEY YESENIN
FORS TARONALARI
Erkin Vohidov tarjimalari

* * *

Dog’lar ketmish majruh ko’ngildan,
Mast vasvasa qo’zg’amas tug’yon.
Men dardimga Tehron gulidan,
Choyhonada topoldim darmon.

Choyhonachi – baquvvat, o’ktam.
Qoyil qolsin rus, deb, choyimga.
O’tkir aroq, may o’rniga ham,
Achchiq-achchiq choy tutar menga.

Siyla, mezbon, ammo had bilan,
Bog’ing aro turfa gullar bor.
Oqshom menga niqob ostidan,
Dilbar ko’zin suzmadi bekor.

Rossiyada gulday qizlarni,
Tutqunlikda saqlamas erlar.
Sarmast etar bo’sa bizlarni,
Bexanjaru bamakru bezar.

Bu tong yuzli dildor qoshimda,
Bir bor xirom etsa noz bilan.
Shohi ro’mol solgum boshiga,
Yo’llariga – sheroziy gilam.

Mezbon, choy qo’y menga lolagun,
Shoir senga so’ylamas yolg’on.
Ehtiyot bo’l o’zingga bugun,
So’ngra mendan qilmagin gumon.

Eshikka ko’p qarayverma sen,
Gulbog’ingga baribir yo’l bor.
Oqshom menga niqob ostidan,
Dilbar ko’zin suzmadi bekor.

* * *

Shahinam, o mening Shahinam,
Bilsang, shimol Vatandir,menga.
Dalalardan so’ylaymi senga,
Oy nur sepgan boshoqlardan ham,
Shahinam, o mening Shahinam.

Bilsang, shimol vatandir menga,
Unda oy ham yuz bora ulkan.
Sheroz qancha bo’lmasin ko’rkam,
Aziz o’lka Ryazandir menga,
Bilsang, shimol vatandir menga .

Dalalardan so’ylaymi senga?
Sochim olmish bugdoyidan rang.
Barmog’ingga o’ra hohlasang,
Zarra og’riq sezilmas menga,
Dalalardan so’ylaymi senga?

Oy nur sepgan boshoqlardan ham,
Oltin sochim so’ylasin, dildor.
Kul, o’yna-yu, dalamni zinhor
Eslatmagin menga, jonginam,
Oy nur sepgan boshoqlarni ham.

Shahinam,o mening Shahinam,
Shimol yoqda bir nozanin bor:
Senga o’xshar,g’oyatda dildor,
Balki meni o’ylar ul sanam…
Shahinam, o mening Shahinam.

* * *

Deding: Sa’diy doimo yorning
Siynasidan olarkan bo’sa.
Xudo haqqi, shoshma dildorim,
Qochmas axir o’rganish bo’lsa.

Deding: Qur’on so’zi azaldan
«Al qasosu minal haq, tamom!»
Men tug’ilgan bo’lsam Ryazanda,
Qaydan tanish bo’lsin bu kalom.

Sen kuylading:»Front ortida,
Gullar bor-ki qizlardan go’zal».
Boy bo’lsaydim qo’shiq bobida
To’qir edim boshqa bir g’azal.

Gar qizlardan bo’lsa ziyoda,
Men gullarni kesardim butkul.
To ko’rmayin yorug’ dunyoda,
Sahinamdan suluvroq bir gul.

O’git bilan qiynama endi,
O’gitlaring menga ne darkor.
Shoir bo’lib dunyoga keldim,
Shoir kabi o’paman dildor.

* * *

Men Bosforda bo’lmaganman hech,
Uni so’ylab berolmam senga.
Lekin moviy ko’zlaring har kech,
Dengiz bo’lib ko’rinar menga.

Qilmaganman Bog’dodga safar,
Karvon bilan eltmadim xino.
Ammo bir zum tin olsam netar,
Tizzangga bosh qo’yib dilrabo.

Shafqat ayla jonginam derman,
Ham qilurman qancha iltijo,
Rossiyada mashhur shoirman,
Nechun zarra qilmaysan parvo?!

Kuy taratar qalbimda garmon’,
Qaydadir it hurar oydin kech.
Eron qizi,moviy, bepoyon,
Yurtni ko’rging kelmaydimi hech?

Bunda ko’ngil yozgani emas,
Izlab keldim hayolan seni.
Oqqushqanot qo’llar har nafas
Og’ushiga chorladi meni.

Nolishim yo’q o’tgan umrimdan,
Ammo horg’in dil izlar orom.
Dilbar, menga quvnoq yurtingdan,
Biror narsa so’yla bu oqshom.

Afsun bilan tarqat o’ylarim,
Toki chiqsin ko’nglimdan garmon’,
Toki o’sha shimol dilbarin
O’ylamayin, qilmayin armon.

Men Bosforda bo’lmaganman hech,
Ammo so’ylab berurman senga.
Chunki moviy ko’zlaring har kech,
Dengiz bo’lib ko’rinar menga.

* * *

Za’far yurtga nur to’kar oqshom,
Bog`da gullar javlon urgan payt,
Kel, jonginam , qo’shiq ayt, Hayyom-
Kuylab o’tgan qo’shiqlardan ayt
Bog’da gullar javlon urgan payt.

Oy nuriga g’arq bo’lgan Sheroz,
Parvonadek uchar yulduzlar.
Menga yoqmas, o’rtanaman, rost,
Niqob tutsa dilrabo yuzlar.
Oy nuriga ko’milgan Sheroz.

Qizlar yuzin saqlar niqobda,
Issiqdanmi bo’lib asramoq,
Yo kuymasin derlar oftobda.
Sevsin uchun yigitlar ko’proq-
Qizlar yuzin saqlar niqobda.

Niqob bilan do’st bo’lma gulro’,
Yoz so’zimni yoding lavhiga,
Umr o’zi g`oyat qisqa-ku,
To’ymoq qiyin tole shavqiga,
Yoz so’zimni yoding lavhiga.

Qismatlarda ne qarolik bor,
Qolmas bir zum baxsh etsang rohat.
Gunoh bo’lur shu sabab, dildor,
Bu dunyoda yashirsang tal’at,
Bergach uni ona-tabiat.

Bog`da gullar tebranar oqshom,
Yuragimda o’zga bir diyor.
O’zim senga qo’shiq aytay, yor!
Bu qo’shiqni bilmagan Hayyom,
Bog`da gullar tebranar oqshom.

* * *

Havo toza, musaffo, zangor,
Gulzor bo’ldi menga saylgoh.
Ufqlarga yo’l olgan sayyoh,
Yetolmaysan sahroga zinhor.
Havo toza musaffo, zangor,

Dalalardan o’tasan tanho,
Bog`lar senga ochadi quchoq.
Chinni gulga bo’lib mahliyo,
Qarshisida cho’karsan nogoh
Dalalardan o’tganda tanho.

Shitirlar, yo’q, shivirlar barglar,
Nafis, go’yo Sa’diy g`azali .
Ko’zlaringga ko’kning go’zali-
Oltin oydan yog`iladi zar.
Nafis: go’yo Sa’diy g`azali.

Dil qo’shig`in bastalar pari,
Nay sasidek mayin, dilrabo.
Og`ushiga olsa ul barno
Ketar dildan g`am, hijron nari,
Nay kuylaydi mayin, dilrabo.

Mana, uzoq kezib piyoda
Charchaganing ezgu matlabi:
Esar salqin, xushbo’y shabboda,
Shimiradi qaqragan labim.
Esar salqin, hushbo’y shabboda.

* * *

Oy yuzida tillarang jilo,
Sambitguldan taralar hushbo’y,
Kezmoq na soz, quvnoq va hushro’y
Moviy o’lka sukuti aro.

Yiroqlarda Bog`dod. Bir zamon
Shahrizoda yashagan diyor.
Ul sanamga endi ne darkor,
Hazon bo’lmish jannat guliston.

Ul sharpalar singibdi yerga,
Dev, parilar bo’lmishdir tuproq,
Bosh egma, ey sayoh, qabriga,
Arvohlarga solmagin quloq.

Atrofga boq, qanchalar barqut!
Dudog`ingni tortar chechaklar.
Dushmanga ham do’stlik qo’lin tut,
Yorug` bo’lsin ko’nglim, desang gar.

O’yna, sendan ne qolur o’lsang,
Visol aylab ishq boliga to’y,
O’liklarga sig`inmoq bo’lsang ,
Tiriklarni o’z holiga qo’y.

Shunday degan Shahrizoda ham,
Barglar aytar yana bir bora.
Bu dunyoda armonsiz odam
Bechoralar ichra bechora.

* * *

Hurosonda bir darvoza bor,
Ostonasi gulga ko’milgan.
Unda yashar bir pariruhsor,
Hurosonda bir darvoza bor,
Hayhot, uni ocholmadim man.

Qo’llarimda kuch ham etarli,
Sochlarimdan oltin rang olgan,
Asir etdi meni ul pari,
Qo’lda garchi kuchim etarli,
Ul eshikni ocholmadim man.

Mardligim ne ishq maydonida.
Ayting, kimga qilay sharhi g`am?!
Sevmas bo’lsa Shahi jonidan,
Ul eshikni ocholmas bo’lsam,
Mardligim ne ishq maydonida?!

Yana tushdi Rus sari yo’lim,
Eron, sendan ketgummi hali.
Nahot seni boz ko’rmas bo’ldim?
Ona-yurtga mehrim tufayli
Yana tushdi Rus sari yo’lim.

Hayr endi, hayr, parizod!
Darvozangni ocholmasam-da,
Shirin g`aming birla umrbod
Kuylab o’tay seni o’lkamda.
Hayr endi, hayr parizod!

* * *

Firdavsiyning moviy diyori,
Ko’pni ko’rgan ey, ko’hna diyor!
O’ychan nigoh , ko’zi zangori
O’rusingni unutma zinhor!
Firdavsiyning moviy diyori.

Ajoyibsan, go’zalsan, Eron,
Lolalaring bamisli chiroq,
Ular menga olis bepoyon
Bir o’lkani eslatar harchoq,
Ajoyibsan, go’zalsan, Eron.

Sipqorurman eng so’nggi bora
Sharob yanglig` mushkin bo’ingni,
Jonim Shahi, dilbar kuyingni
Ayrilarkan sendan nachora,
Tinglagayman eng so’nggi bora!

Kuying mangu qalbimda qolar,
Seni aslo unutmam, jonon!
Tog`lar oshib, kezib sahrolar,
Sen haqingda kuylayman doston,
Kuying mangu qalbimda qolar.

G’amlaringdan qo’rqmasman sira,
Faqat meni saqla yodingda,
Rus haqida bir kuy qoldiray!
Meni esla kuyla oningda,
Qo’shiq bo’lib yashay yoningda.

* * *

Shoir bo’lmoq — bu ku tayin gap —
O’z joningni o’rtamoq faqat.
Hanjar urib nozik taningga,
O’zgalarga bahsh etmoq lazzat.

Shoir bo’lish — kenglikni kuylash,
Senga ko’proq bo’lsin deb oshkor.
Bulbul ko’ngli bilarmi hech g`am —
U qiladi bir kuyni takror?!

O’zgalarning ovozi bilan,
To’tiqush ham biyrondir, ammo,
Kuyla faqat o’z sozing bilan,
Qurbaqadek bo’lsa ham hatto.

Qur’onda man etmish Muhammad,
Lab urma deb hatto sharobga.
Shoir ichar shuning-chun ham may,
Tashlar ekan o’zni azobga.

Shoir kelib yori oldiga
Yot qo’ynida ko’rsa uni gar,
Obi hajot taskin qalbiga,
Qiz ko’ksiga urmaydi hanjar.

Rashkda yonib, ko’ngilda tug`yon
Asta kuylab tashlaydi qadam:
«Mayli, bo’lay horu sargardon,
Taqdirimda bor ekan bu ham».

* * *

Bir juft oqqush — jonon yo’llari
Sho’ng`ir oltin sochlarim aro.
Bu dunyoda odamlar bari
Ishqni kuylar takror va takror.

Kuylaganman men ham bir mahal,
Bugun yana takrorlar ko’ngil,
Otash so’zin boisi o’shal,
Nafis she’rim sababi ham ul.

Jon-joningga singsa muhabbat
Qalb ko’ksingda oltin tosh bo’lur.
Bahsh etolmay kuyga harorat
Tehron oyi ko’kda fosh bo’lur.

Qanday yashay endi, bilmayman,
Yo Shahi-la kechsin tunlarim.
Qariganda yo qilay armon
Ishqni kuylab o’tgan kunlarim.

Har kimda bir o’zgacha e’zoz,
Har kimda bor o’zgacha havas.
Gar Eroniy kuylolmasa soz,
Bilingki , u sherozlik emas.

Men haqimda ayting, kimki bu
Kuyim tinglab meni so’rsa gar.
U bundan ham soz kuylardi-yu,
Harob qildi o’shal oqqushlar.

* * *

Nechun ma’yus taratar ziyo
Oy Huroson chamanlariga.
Rus’ bag`rida kezaman go’yo
Cho’mib oqshom tumanlariga.

Shunday deya, ey go’zal La’lim,
Shamshodlardan ayladim savol.
Bu sir bizga emasdir ma’lum,
Degan kabi boqdi ular lol.

«Ne uchun oy ma’yus sochar nur?»
Chechaklarni tutdim so’roqqa.
Ular dedi: guldan so’rab ko’r,
Sahar pati kirganda boqqa.

Gul tebratdi asta shohini,
Tilga kirib so’yladi gulbarg.
«O’zga bilan bo’ldi Shahina,
O’pdi bu kech o’zgani dilbar».

Dedi yoring : «Qaydan bilar rus,
Qo’shiq unga ham tanu ham jon».
Shuning uchun oy boqar ma’yus,
Shuning uchun yuzida yo’q qon.

Ne jafolar ko’rmadi olam,
Hiyonatu ko’z yoshdan hunlar.
Lekin, mayli ,har na bo’lsa ham
Mo’tabardir naparmon tunlar.

* * *

Talpinma ko’p, devona ko’ngil,
Barchamizdan yuz o’girmish baht.
Shavqat tilar gadolar faqat…
Talpinma ko’p devona ko’ngil.

Fusunkor oy kiyib zar libos,
Shu’la to’kar kashtanlar uzra:
Qo’yib La’lim siynasiga bosh,
Pardasini tortaman yuzga.
Talpinma ko’p,devona ko’ngil.

Biz barchamiz go’dakmiz bir oz,
Goh ko’zda yosh, goh labda kulgu.
Bo’lmish ushbu dunyoda me’ros
Barchmizga shodlik va qayg`u.
Talpinma ko’p , devona ko’ngil.

Ko’rganman ko’p elatlarni men,
Tole izlab kezganman jahon.
Yuragimning ezgu istagin
Endi ortiq qidirmam sarson.
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

Umidim bor hayotdan hali,
Tugamagan ko’nglimda bardosh,
Kel, bir nafas orom ol, qalbim,
Uhla qo’yib yor ko’ksiga bosh,
Umidim bor hayotdan hali.

Zora taqdir boshimni silab,
Saodatga yor etsa bizni,
Tole’ bulbul ovozi bilan
Allalasa pok sevgimizni.
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

* * *

Moviy o’lkam, quvnoq diyorim,
Qo’shiq uchun baxshida borim.
Tingla, mayin esgan shabboda,
Bulbul gulni chorlaydi bog’da.

Kuyga asta bosh egadi gul,
Sado berar bu kuyga ko’ngil.
Tingla, mayin esgan shabboda
Bulbul gulni chorlaydi bog’da.

Sen go’daksan hali, jonginam,
Shoirman-ku, go’dakman men ham.
Tingla, majin esgan shabboda,
Bulbul gulni chorlaydi bog’da.

Kechir meni, aziz G’oliyam,
Yo’llaringda gullar ko’p, sanam.
Senga egar barchasi qomat,
Faqat biri aylar sadoqat.

Shod bo’laylik, kel biz ham bu kun,
Shundaj moviy o’lka bor uchun.
Tingla, mayin esgan shabboda,
Bulbul gulni chorlaydi bog’da.

Moviy o’lkam, quvnoq diyorim,
Mayli , kuyga baxshida borim.
G’oliyam tinch uhlagan chog`da
Bulbul gulga she’r o’qir bog`da.

Sergey Yesenin, Fors Taronalari by Khurshid Davron on Scribd