«Денгиз япроқлари» китобига ёзган сўзбошида мен танка ҳақида шундай ёзган эдим: Хокку ва танка моҳиятида япон эстетикаси — «саби» ғoялари ётади. Саби «ёлғизлик изтироби» деган маънони билдиради. Саби Будда дини таълимотининг айрим ғоялари таъсирида пайдо бўлган. Японлар рамзий ифодалар орқали саби ҳақида сўз юритади. Япон олими Макото Уеда сўзи билан айтсак: «Саби ёлғизлик кайфиятини белгилайди, аммо бу севимли кишисидан жудо бўлган инсон ёлғизлиги эмас, балки тунда бамбукзор узра шитирлаб тушаётган ёмғир ёлғизлиги, қайдадир, олисда яп-яланғоч тошлар орасида куйлаётган чигиртка ёлғизлигидир…
ЯПОН ШЕЪРИЯТИДАН
ТАНКАЛАР.
Xолдор Вулқон таржималари
Мен Холдор Вулқонни 30 йилдан ортиқроқ вақтдан буён танийман. У ўзбекнинг истеъдодли шоирларидан бири.Шоир 1959 йилнинг 3 майида Андижон вилоятининг Олтинкўл тумани Маслаҳат қишлоғида дунёга келган. 1975 йилда илк шеърий машқлари чоп этилган. Ўзбекистон Миллий университети (собиқ ТошДУ) филология факультетини тамомлаган. “Туманли далалар қўшиғи”, “Лайлатул қадр” ва “Тунги лайлакқор” каби шеърий тўпламлари нашр қилинган.
Мен билан Холдорни яқинлаштирган бир нарса бор: бу қадимий япон шеърига бўлган муҳаббат.
Унинг кунчиқар мамлакати мумтоз шеъриятидан қилган таржималари билан таништиришга ваъда берган эдим. Бугун шу ваъдамга амал қилиб Холдор Вулқоннинг қадим япон шеъриятидан,аниқроғи,хокку (хайку) жанрида яратилган асарлардан қилган таржималарини тақдим этаман. Танка таржималарини эса кейинга қолдираман.
«Денгиз япроқлари» китобига ёзган сўзбошида мен танка ҳақида шундай ёзган эдим: Хокку ва танка моҳиятида япон эстетикаси — «саби» ғoялари ётади. Саби «ёлғизлик изтироби» деган маънони билдиради. Саби Будда дини таълимотининг айрим ғоялари таъсирида пайдо бўлган. Японлар рамзий ифодалар орқали саби ҳақида сўз юритади.
Япон олими Макото Уеда сўзи билан айтсак: «Саби ёлғизлик кайфиятини белгилайди, аммо бу севимли кишисидан жудо бўлган инсон ёлғизлиги эмас, балки тунда бамбукзор узра шитирлаб тушаётган ёмғир ёлғизлиги, қайдадир, олисда яп-яланғоч тошлар орасида куйлаётган чигиртка ёлғизлигидир… Табиат туйғулар билан яшамайди, бироқ у туйғуларни яратади. Фақат одамнинггина шахсияти акс этмаган ёлғизлик — саби эстетикасининг моҳиятини ташкил этади. («Денгиз япроқлари».Хуршид Даврон таржимаси. Тошкент. Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти., 1988)
Хуршид Даврон
Матсуо Басё ижодидан намуналар
* * *
Тонг ёришар
Қўнғироқлар овози
Туманларга беланар .
* * *
Таралмоқда ” о — о — о — оу ! ”
Мунгли чорлов акс — садоси
Тун қўйнида дайдийди буғу . . .
* * *
Буғу овози
Олисга жаранглаб цингади
Маъюс ва маъюс.
* * *
Тунги совуқ .
Менга жулдур тўнин қарзга беради
Даладага қўриқчи . . .
* * *
Биринчи қиш ёмғири
Маймун ҳам қаршилик қилмайди
Кийдирсанг чопон .
* * *
Ўчоқ бошидаги ковакда
Куйлар тамом ўзин унутиб
Таниш чирилдоқ . . .
* * *
Қорли тонг.
Яна қуритилган балиқни
Ейман шекилли ёлғиз бир ўзим.
***
Денгиз сувида сузиб юрар
Майда ялтироқ балиқчалар
Тутаман десанг йўқ бўлиб қолишар.
***
Совуқ шамолларда шолоплар эшкак
Юрагим сиқилар
Тун яна кўз ёш…
***
Шу қоядан туриб
Кўм — кўк денгизга
Қалпоғимни улоқтираман!
***
Қишки дала
Узоқларда юрар дехқонлар
Қолган — қутган чўпларни йиғиб
***
Сочим ўсибди
Озиб кетдим, рангим олинган
Буғу ойидаги ёмғир тўхтамас.
***
Банан япроқлари сўлғин
Ойнинг порлаб чиқишини
Сарғайиб кузатар дехқонлар
***
Йўллар тойғоқ музлама
Аттанг, тойиб йиқилди
Ширакайф дўстим.
***
Ўлган ўғлин эслаб йиғлади ота
Сўнаётган гулхан чўғлари
Ўчиб қолди унинг кўзёшларидан.
***
Эгнимдаги қоғоз кўйлагимни
Ивитиб йиртибди
Баҳор ёмғири.
***
Музлаган олабуға балиқлари
Иржайтириб ётар тишларин
Совуқ дўкон пештахтасида.
***
Қайдасан сен, менинг таянчим?
Хасса қилиб олган чўпагимни
Синдирди кузги шамол.
***
Уфқларга ботмоқда қуёш
Кузги дарё сувларида
Ялтиллайди майда балиқлар.
***
Чопоним юпқа.
Кун бўйи ўтириб ундаги битларни
Териб ўлдирдим.
***
Жуда қалин қор ёғибди
Энди Хакбинз тоғидан
Қандай ошиб ўтар одамлар?
***
Ёсинодаги гуллаган гилосларни
Кўрсатайми сенга,
Менинг қалпоғим?
***
Охир қувиб етдим
Ўтган баҳорни
Олис “Вака” бандаргохида.
***
Вой баёв!.. Вой баёв!..
Яна нима дейиш мумкин сиз хақингизда
Ёсинодаги гуллаган гилослар!
***
От устида ухлаб қолибман.
Уйғонганда кўрдим олисда ойни
Тонги тутунлар.
***
Қарайман, айланар қорга
Қоронғу кечада
Қишки ёмғирлар.
***
Устунларига ҳас — хашак илинган
Кўприк хайрлашаётир
Тўлин ой билан.
***
Қайдан келди бу ялқовлик?
Бугун аранг уйғотишди мени
Шовуллайди баҳор ёмғири.
***
Қизиқамиз ёнар қуртларга,
Қайиқчидан умид йўқ, у маст,
Тўлқинлар қайиқни суриб бормоқда.
***
Ойдин қиш кечаси
Қор босган йўллар,
Итга отай десам топилмайди тош.
Ёса Бусон ижодидан намуналар
* * *
Баҳор сели .
Океанга қуйилмоқда
Бўтана сувлар . . .
* * *
Узоқдаги фудзи тоғларин
Тўсиб қўйди яшил тўнила
Ёшгина япроқ .
* * *
Шолипоя чопгани чиқдим .
Қуш ҳам сайраб қўймас ақалли
Тоғ ёнбағрида . . .
* * *
Мен бу ерни ағдаргунимча
Кетиб қопти дала осмонида
Сузиб юрган бир парча булут . . .
* * *
Кун узоқ чўзилар
Кўприкка қўнганича турар тустовуқ
Кетмайди учиб . . .
* * *
Узоқда учмоқда бир гала ўрдак ,
Мен кетмончамни чайқайман .
” Ғақ ” этади нимадир сувда . . .
* * *
Булбул сайрамоқда
Гох уёнга , гох буёнга ўгирилиб
Гуллаган новдада . . .
* * *
Изғирин ,
Узоқларда касал турнани
Кўраяпман мен . . .
* * *
Ўчоқ бошидаги ковакка
Чирилдоқ кириб олган
Тунги совуқ . . .
* * *
Оппоқ хризантема —
Мана қаршисида тўхтаб қайчи ҳам
Қотиб қолди бир дақиқага .
* * *
Қандай қайсар одам !
Балиқ тутар қиш ёмғирида
Қош қорайган чоғ . . .
* * *
Тешик соябон —
Қишлов учун қўл келди жуда
Кўршапалакларга !. . .
* * *
Совуқ тун
Жиғимга тегишчун қўшнилар атай
Қозон тақирлатаётирми ?
* * *
Сичқон чиқиб борар
Кўрпам ёнидаги жинчироқ сари
Ёғ ҳам музлабди . . .
Кобаяси Исса ижодидан намуналар
* * *
Баланд қоядаги дарахтга яна
Илиниб қолибди
Менинг варрагим . . .
* * *
Ажойиб варрак кўтарилди
Камбағалнинг томи устидан
Кўм — кўк осмонга . . .
* * *
Баҳор шамоли .
Ютоқиб — ютоқиб сув ичар сичқон
Сумида дарёсидан . . .
* * *
Худди одамлардай дайдиб юрибди ,
Каптарлар , чумчуқлар
Балиқ ови мавсумида .
* * *
Ойнинг биринчи куни , менинг ушоқдек
Варрагим бошқа варраклар билан
Қўшилиб ликиллар Эдо* устида . . .
* Эдо- Токионинг эски номи.
* * *
Шоли экиш мавсуми .
Ох қанча қайғу , қанча ташвишлар
Қуйилган — а бу қўшиқларга !
* * *
Дехқон ухлар тоғ этагида .
Кетмончага бошини қўйиб
Тўрғай сайрамоқда ҳавода .
* * *
Ўтлоқ узра тутун чўзилган
Вайсашмоқда бир нарсалар деб
Иккита бия . . .
* * *
Эҳ сен булбул!
Лой оёғингни арттаяпсанми ,
Олхўри гулларига . . .
* * *
Булбул сайраяпти
Ҳар замонда ташлаб қаҳрли назар
Менинг кулбамга . . .
* * *
Куз кечаси
Ўралади нўноқ йўловчи
Юпқа кўйлакка . . ..
* * *
Дехқон ишлаётган
Орол устида ҳам
Тўрғай қўшиғи . . .
* * *
Кузги тоғда ибодатхона .
Айвонда турганча тингладим маъюс
Буғу чорловин . . ..
* * *
Пўшт — пўшт , чирилдоқ
Хозир ёнбошимга ағдариламан —
Қани , жўнаб қол — чи бу ердан !
* * *
Дехқон кенг далада
Менга йўл кўрсатди
Юлинган шолғом билан . . ..
* * *
Товуқлар катакда ухлашаётир
Бу вақт қор яна қалинроқ
Қоплаётир далалар устин
* * *
Қизилиштон тақиллатмоқда —
Кун ботса ҳам ҳамон тинмайди
Ҳамон ўша эски жойида . . .
* * *
Ғоз , ёввойи ғоз ,
Айт неча йил учдинг саросар
Ўрмонлар ортига , денгиз ортига ?. . .
Гуллаган Ямабука сояси,
Сув солинган қовоқда
Билтанглайди кумушранг балиқ.
***
Кимсасизлик.
Дарахт соясидаги ўриндиқда
Қарағайнинг игна барглари.
YAPON SHE’RIYATIDAN
TANKALAR.
Xoldor Vulqon tarjimasi
Men Xoldor Vulqonni 30 yildan ortiqroq vaqtdan buyon taniyman. U o’zbekning iste’dodli shoirlaridan biri.Shoir 1959 yilning 3 mayida Andijon viloyatining Oltinko’l tumani Maslahat qishlog’ida dunyoga kelgan. 1975 yilda ilk she’riy mashqlari chop etilgan. O’zbekiston Milliy universiteti (sobiq ToshDU) filologiya fakul`tetini tamomlagan. “Tumanli dalalar qo’shig’i”, “Laylatul qadr” va “Tungi laylakqor” kabi she’riy to’plamlari nashr qilingan.Men bilan Xoldorni yaqinlashtirgan bir narsa bor: bu qadimiy yapon she’riga bo’lgan muhabbat. Uning kunchiqar mamlakati mumtoz she’riyatidan qilgan tarjimalari bilan tanishtirishga va’da bergan edim. Bugun shu va’damga amal qilib Xoldor Vulqonning qadim yapon she’riyatidan,aniqrog’i,xokku (xayku) janrida yaratilgan asarlardan qilgan tarjimalarini taqdim etaman. Tanka tarjimalarini esa keyinga qoldiraman.
«Dengiz yaproqlari» kitobiga yozgan so’zboshida men tanka haqida shunday yozgan edim: Xokku va tanka mohiyatida yapon estetikasi — «sabi» g’oyalari yotadi. Sabi «yolg’izlik iztirobi» degan ma’noni bildiradi. Sabi Budda dini ta’limotining ayrim g’oyalari ta’sirida paydo bo’lgan. Yaponlar ramziy ifodalar orqali sabi haqida so’z yuritadi.
Yapon olimi Makoto Ueda so’zi bilan aytsak: «Sabi yolg’izlik kayfiyatini belgilaydi, ammo bu sevimli kishisidan judo bo’lgan inson yolg’izligi emas, balki tunda bambukzor uzra shitirlab tushayotgan yomg’ir yolg’izligi, qaydadir, olisda yap-yalang’och toshlar orasida kuylayotgan chigirtka yolg’izligidir… Tabiat tuyg’ular bilan yashamaydi, biroq u tuyg’ularni yaratadi. Faqat odamninggina shaxsiyati aks etmagan yolg’izlik — sabi estetikasining mohiyatini tashkil etadi. («Dengiz yaproqlari».Xurshid Davron tarjimasi. Toshkent. G’afur G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti., 1988)
Matsuo Basyo ijodidan namunalar
* * *
Tong yorishar
Qo‘ng‘iroqlar ovozi
Tumanlarga belanar .
* * *
Taralmoqda ” o — o — o — ou ! ”
Mungli chorlov aks — sadosi
Tun qo‘ynida daydiydi bug‘u . . .
* * *
Bug‘u ovozi
Olisga jaranglab singadi
Ma’yus va ma’yus.
* * *
Tungi sovuq .
Menga juldur to‘nin qarzga beradi
Daladaga qo‘riqchi . . .
* * *
Birinchi qish yomg‘iri
Maymun ham qarshilik qilmaydi
Kiydirsang chopon .
* * *
O’choq boshidagi kovakda
Kuylar tamom o‘zin unutib
Tanish chirildoq . . .
* * *
Qorli tong.
Yana quritilgan baliqni
Yeyman shekilli yolg‘iz bir o‘zim.
***
Dengiz suvida suzib yurar
Mayda yaltiroq baliqchalar
Tutaman desang yo‘q bo‘lib qolishar.
***
Sovuq shamollarda sholoplar eshkak
Yuragim siqilar
Tun yana ko‘z yosh…
***
Shu qoyadan turib
Ko‘m — ko‘k dengizga
Qalpog‘imni uloqtiraman!
***
Qishki dala
Uzoqlarda yurar dexqonlar
Qolgan — qutgan cho‘plarni yig‘ib
***
Sochim o‘sibdi
Ozib ketdim, rangim olingan
Bug‘u oyidagi yomg‘ir to‘xtamas.
***
Banan yaproqlari so‘lg‘in
Oyning porlab chiqishini
Sarg‘ayib kuzatar dexqonlar
***
Yo‘llar toyg‘oq muzlama
Attang, toyib yiqildi
Shirakayf do‘stim.
***
O’lgan o‘g‘lin eslab yig‘ladi ota
So‘nayotgan gulxan cho‘g‘lari
O’chib qoldi uning ko‘zyoshlaridan.
***
Egnimdagi qog‘oz ko‘ylagimni
Ivitib yirtibdi
Bahor yomg‘iri.
***
Muzlagan olabug‘a baliqlari
Irjaytirib yotar tishlarin
Sovuq do‘kon peshtaxtasida.
***
Qaydasan sen, mening tayanchim?
Xassa qilib olgan cho‘pagimni
Sindirdi kuzgi shamol.
***
Ufqlarga botmoqda quyosh
Kuzgi daryo suvlarida
Yaltillaydi mayda baliqlar.
***
Choponim yupqa.
Kun bo‘yi o‘tirib undagi bitlarni
Terib o‘ldirdim.
***
Juda qalin qor yog‘ibdi
Endi Xakbinz tog‘idan
Qanday oshib o‘tar odamlar?
***
Yosinodagi gullagan giloslarni
Ko‘rsataymi senga,
Mening qalpog‘im?
***
Oxir quvib yetdim
O’tgan bahorni
Olis “Vaka” bandargoxida.
***
Voy bayov!.. Voy bayov!..
Yana nima deyish mumkin siz xaqingizda
Yosinodagi gullagan giloslar!
***
Ot ustida uxlab qolibman.
Uyg‘onganda ko‘rdim olisda oyni
Tongi tutunlar.
***
Qarayman, aylanar qorga
Qorong‘u kechada
Qishki yomg‘irlar.
***
Ustunlariga has — xashak ilingan
Ko‘prik xayrlashayotir
To‘lin oy bilan.
***
Qaydan keldi bu yalqovlik?
Bugun arang uyg‘otishdi meni
Shovullaydi bahor yomg‘iri.
***
Qiziqamiz yonar qurtlarga,
Qayiqchidan umid yo‘q, u mast,
To‘lqinlar qayiqni surib bormoqda.
***
Oydin qish kechasi
Qor bosgan yo‘llar,
Itga otay desam topilmaydi tosh.
Yosa Buson ijodidan namunalar
* * *
Bahor seli .
Okeanga quyilmoqda
Bo‘tana suvlar . . .
* * *
Uzoqdagi fudzi tog‘larin
To‘sib qo‘ydi yashil to‘nila
Yoshgina yaproq .
* * *
Sholipoya chopgani chiqdim .
Qush ham sayrab qo‘ymas aqalli
Tog‘ yonbag‘rida . . .
* * *
Men bu yerni ag‘dargunimcha
Ketib qopti dala osmonida
Suzib yurgan bir parcha bulut . . .
* * *
Kun uzoq cho‘zilar
Ko‘prikka qo‘nganicha turar tustovuq
Ketmaydi uchib . . .
* * *
Uzoqda uchmoqda bir gala o‘rdak ,
Men ketmonchamni chayqayman .
” G’aq ” etadi nimadir suvda . . .
* * *
Bulbul sayramoqda
Gox uyonga , gox buyonga o‘girilib
Gullagan novdada . . .
* * *
Izg‘irin ,
Uzoqlarda kasal turnani
Ko‘rayapman men . . .
* * *
O’choq boshidagi kovakka
Chirildoq kirib olgan
Tungi sovuq . . .
* * *
Oppoq xrizantema —
Mana qarshisida to‘xtab qaychi ham
Qotib qoldi bir daqiqaga .
* * *
Qanday qaysar odam !
Baliq tutar qish yomg‘irida
Qosh qoraygan chog‘ . . .
* * *
Teshik soyabon —
Qishlov uchun qo‘l keldi juda
Ko‘rshapalaklarga !. . .
* * *
Sovuq tun
Jig‘imga tegishchun qo‘shnilar atay
Qozon taqirlatayotirmi ?
* * *
Sichqon chiqib borar
Ko‘rpam yonidagi jinchiroq sari
Yog‘ ham muzlabdi . . .
Kobayasi Issa ijodidan namunalar
* * *
Baland qoyadagi daraxtga yana
Ilinib qolibdi
Mening varragim . . .
* * *
Ajoyib varrak ko‘tarildi
Kambag‘alning tomi ustidan
Ko‘m — ko‘k osmonga . . .
* * *
Bahor shamoli .
Yutoqib — yutoqib suv ichar sichqon
Sumida daryosidan . . .
* * *
Xuddi odamlarday daydib yuribdi ,
Kaptarlar , chumchuqlar
Baliq ovi mavsumida .
* * *
Oyning birinchi kuni , mening ushoqdek
Varragim boshqa varraklar bilan
Qo‘shilib likillar Edo* ustida . . .
* Edo- Tokioning eski nomi.
* * *
Sholi ekish mavsumi .
Ox qancha qayg‘u , qancha tashvishlar
Quyilgan — a bu qo‘shiqlarga !
* * *
Dexqon uxlar tog‘ etagida .
Ketmonchaga boshini qo‘yib
To‘rg‘ay sayramoqda havoda .
* * *
O’tloq uzra tutun cho‘zilgan
Vaysashmoqda bir narsalar deb
Ikkita biya . . .
* * *
Eh sen bulbul!
Loy oyog‘ingni arttayapsanmi ,
Olxo‘ri gullariga . . .
* * *
Bulbul sayrayapti
Har zamonda tashlab qahrli nazar
Mening kulbamga . . .
* * *
Kuz kechasi
O’raladi no‘noq yo‘lovchi
Yupqa ko‘ylakka . . ..
* * *
Dexqon ishlayotgan
Orol ustida ham
To‘rg‘ay qo‘shig‘i . . .
* * *
Kuzgi tog‘da ibodatxona .
Ayvonda turgancha tingladim ma’yus
Bug‘u chorlovin . . ..
* * *
Po‘sht — po‘sht , chirildoq
Xozir yonboshimga ag‘darilaman —
Qani , jo‘nab qol — chi bu yerdan !
* * *
Dexqon keng dalada
Menga yo‘l ko‘rsatdi
Yulingan sholg‘om bilan . . ..
* * *
Tovuqlar katakda uxlashayotir
Bu vaqt qor yana qalinroq
Qoplayotir dalalar ustin
* * *
Qizilishton taqillatmoqda —
Kun botsa ham hamon tinmaydi
Hamon o‘sha eski joyida . . .
* * *
G’oz , yovvoyi g‘oz ,
Ayt necha yil uchding sarosar
O’rmonlar ortiga , dengiz ortiga ?. . .
Gullagan Yamabuka soyasi,
Suv solingan qovoqda
Biltanglaydi kumushrang baliq.
***
Kimsasizlik.
Daraxt soyasidagi o‘rindiqda
Qarag‘ayning igna barglari.
