Хуршид ДАВРОН
ОТА ҚАБРИ
“Ватан ҳақида етти ривоят” туркумидан
Бу ривоят кўп қадим
Йиллардан ўтиб келур.
Кўп қадим гап бўлсаям,
Бизларга ибрат бўлур.
…Ўлими яқинлашиб
Қолганини сезган чол,
Уч ўғлини чақириб,
Тўсатдан берди савол:
“Ўлсам нима қиласиз?”
Ўғиллар жим турдилар
Ва ниҳоят: “Билмаймиз!”
Дея жавоб бердилар.
Чол айтибди:
“Қайғурманг,
Сиз ҳам бир кун ўласиз.
Хуллас, ўлсам,
Биттангиз
Меросхўрим бўласиз.
Кўп талашиб, тортишманг,
Тополмай тош-тарози.
Қози қандай ҳал қилса,
Бўлинг шунга сиз рози”.
Куни етган экан, чол
Айтибди-ю, ўлибди.
Бирпасда ҳовлисиям
Одамларга тўлибди.
Ўғиллар ҳам “Тақдир” деб
Изн бермай фироққа,
Отани ўша куни
Беришибди тупроққа.
Эртаси, кун чиқаркан
Хилқатлар ёришибди.
Қозихона томонга
Уч ўғлон боришибди.
Қози дебди:
“Бу ишни
Ҳал қилмоқ жуда душвор.
Аммо бундай ташвишни
Ҳал қилувчи бир чол бор.
Макони ғор –
Тинч гўша…
Чол кўп гапни билади.
У нима деса, ўша
Менинг ҳукмим бўлади.
Ҳаялламай уччовлон
Чол қошига борингиз.
Ечиб берар:
Отага
Меросхўр қай бирингиз!”
“Умид қилсанг ушалгай!” –
Деб ўғлонлар шу замон,
Кетдилар чол яшаган
Қоп-қоронғи ғор томон.
Чол индамай тинглабди
Ўғилларнинг сўзини,
Сўнг эса бақирибди
Олайтириб кўзини:
— Эвоҳ, ота дегани
Наҳот шундоқ бўлади?
Меросхўр ким?
Айтмасдан
Ахир, нега ўлади?
Тутуриқсиз отадан
Кўнглингиз узингиз.
Ҳозироқ бориб унинг
Мозорини бузингиз!
Сўнг қошимга келсангиз
Уччовингиз қайтадан,
Меросхўр қай бирингиз
Бўлишингиз айтаман”.
Икки ўғил югуриб
Кетишибди ўша он,
Учинчиси ўй суриб
Йўлга тушибди ҳайрон.
Тўнғич билан ўртанча
Шовқин солиб,
Муштлашиб,
Етишибди мозорга,
Кетмону бел ушлашиб.
Ҳар иккиси меросни
Ўйлар эди дил хушлаб.
Кутиб опти уларни
Кенжа ўғил тиғ ушлаб.
“Қани отам қабрига
Тегиб кўринг-чи!” – дебди.
“Ўлдираман, бузилса
Отамнинг тинчи!” – дебди.
Айтибди:
“Воз кечаман,
Мерос учун куймайман.
Аммо отам қабрини
Бузишга йўл қўймайман.
Қайтар дунё деганлар,
Бузиб ота қабрини,
Сиз бузасиз аслида
Болангизнинг қалбини”.
Икки ўғил яна чол
Қошига қайтишибди
Ва бор гапни оқизмай,
Томизмай айтишибди.
Чол сўзлабди:
“Отангиз
Мақсадини англовдим,
Қабрини бузмоқниям
Синов учун танловдим.
Сиз икки жирканч ўғил
Қайтмадингиз бу ишдан –
Энг оғир гуноҳ бўлмас
Ота қабрин бузишдан.
Ёлғизгина укангиз
Кетганлар руҳин хушлаб,
Қабрни бузмоққа йўл
Бермади қилич ушлаб.
Тиғ ушлади юртини
Сақлаган ботир каби.
Асраб ору бурдини,
Булғанмади ёш қалби!
Кимда йўқ ор ва номус,
Тиригида ўлади.
Ҳукмим шудир:
Меросхўр
Шу укангиз бўлади!
Кимда йўқ ор ва номус,
Менинг сўзим тушунмас.
Меросхўрлик фақат мулк
Ёки бойлик учунмас.
Бу боболар, момолар
Қабрини тинч сақлашдир.
Ота тузини оқлаш,
Она сутин оқлашдир.
Неча қадим аждодлар
Хоки эрур бу Ватан.
Юртни сақлолмас – ота
Қабрини сақлолмаган”.
…Бизлар қайси ўғилмиз,
Айтгин замондош ўртоқ,
Тўнғичми, ўртанчами,
Ё кенжами – ўйлаб боқ?!
Гарчи жуда топқирмиз,
Гарчи жуда қайсармиз,
Ўйлаб боққил,
Бу юртда
Меросхўрмиз қайсимиз?!
Боболар, момолардан
Қалбин узиб юрган ким?
Ботир Маҳмуд Таробий
Қабрин бузиб юрган ким?
“Меросхўр – мен!” – дейишдан
Аввал келгин, жавоб бер:
Нега индамай турдинг
Зўрланганда Она ер?
Эй, сен номард,
Эй, бебурд,
Оролни нега сўйдинг?
Нега юртингни манқурт,
Кўрларга бериб қўйдинг?
…Ота, мени кечиргин,
Йўқ, мен қабринг бузмадим –
Аммо сенинг ёдингни
Йўқотганим сезмадим.
Сезмадим мозорингда
Ўчиб қолган шам каби,
Ғофил ўйлар ичида
Сўниб қолганин қалбим.
…Ўғлим, бобонг ёнида
Ётсам, сақла тинчимни.
Сен мени қўриқлагин
Даст тутиб қиличингни.
1989
Taniqli san’atkor, O’zbekiston xalq artisti Muhammadsoli Yusupov kuni-kecha yutubdagi intervyuTV kanalida taqdim etilgan suhbatida Xurshid Davronning «Ota qabri» rivoyatini o’qib berdi.
Xurshid DAVRON
OTA QABRI
“Vatan haqida yetti rivoyat” turkumidan
Bu rivoyat ko‘p qadim
Yillardan o‘tib kelur.
Ko‘p qadim gap bo‘lsayam,
Bizlarga ibrat bo‘lur.
…O‘limi yaqinlashib
Qolganini sezgan chol,
Uch o‘g‘lini chaqirib,
To‘satdan berdi savol:
“O‘lsam nima qilasiz?”
O‘g‘illar jim turdilar
Va nihoyat: “Bilmaymiz!”
Deya javob berdilar.
Chol aytibdi:
“Qayg‘urmang,
Siz ham bir kun o‘lasiz.
Xullas, o‘lsam,
Bittangiz
Merosxo‘rim bo‘lasiz.
Ko‘p talashib, tortishmang,
Topolmay tosh-tarozi.
Qozi qanday hal qilsa,
Bo‘ling shunga siz rozi”.
Kuni yetgan ekan, chol
Aytibdi-yu, o‘libdi.
Birpasda hovlisiyam
Odamlarga to‘libdi.
O‘g‘illar ham “Taqdir” deb
Izn bermay firoqqa,
Otani o‘sha kuni
Berishibdi tuproqqa.
Ertasi, kun chiqarkan
Xilqatlar yorishibdi.
Qozixona tomonga
Uch o‘g‘lon borishibdi.
Qozi debdi:
“Bu ishni
Hal qilmoq juda dushvor.
Ammo bunday tashvishni
Hal qiluvchi bir chol bor.
Makoni g‘or –
Tinch go‘sha…
Chol ko‘p gapni biladi.
U nima desa, o‘sha
Mening hukmim bo‘ladi.
Hayallamay uchchovlon
Chol qoshiga boringiz.
Yechib berar:
Otaga
Merosxo‘r qay biringiz!”
“Umid qilsang ushalgay!” –
Deb o‘g‘lonlar shu zamon,
Ketdilar chol yashagan
Qop-qorong‘i g‘or tomon.
Chol indamay tinglabdi
O‘g‘illarning so‘zini,
So‘ng esa baqiribdi
Olaytirib ko‘zini:
— Evoh, ota degani
Nahot shundoq bo‘ladi?
Merosxo‘r kim?
Aytmasdan
Axir, nega o‘ladi?
Tuturiqsiz otadan
Ko‘nglingiz uzingiz.
Hoziroq borib uning
Mozorini buzingiz!
So‘ng qoshimga kelsangiz
Uchchovingiz qaytadan,
Merosxo‘r qay biringiz
Bo‘lishingiz aytaman”.
Ikki o‘g‘il yugurib
Ketishibdi o‘sha on,
Uchinchisi o‘y surib
Yo‘lga tushibdi hayron.
To‘ng‘ich bilan o‘rtancha
Shovqin solib,
Mushtlashib,
Yetishibdi mozorga,
Ketmonu bel ushlashib.
Har ikkisi merosni
O‘ylar edi dil xushlab.
Kutib opti ularni
Kenja o‘g‘il tig‘ ushlab.
“Qani otam qabriga
Tegib ko‘ring-chi!” – debdi.
“O‘ldiraman, buzilsa
Otamning tinchi!” – debdi.
Aytibdi:
“Voz kechaman,
Meros uchun kuymayman.
Ammo otam qabrini
Buzishga yo‘l qo‘ymayman.
Qaytar dunyo deganlar,
Buzib ota qabrini,
Siz buzasiz aslida
Bolangizning qalbini”.
Ikki o‘g‘il yana chol
Qoshiga qaytishibdi
Va bor gapni oqizmay,
Tomizmay aytishibdi.
Chol so‘zlabdi:
“Otangiz
Maqsadini anglovdim,
Qabrini buzmoqniyam
Sinov uchun tanlovdim.
Siz ikki jirkanch o‘g‘il
Qaytmadingiz bu ishdan –
Eng og‘ir gunoh bo‘lmas
Ota qabrin buzishdan.
Yolg‘izgina ukangiz
Ketganlar ruhin xushlab,
Qabrni buzmoqqa yo‘l
Bermadi qilich ushlab.
Tig‘ ushladi yurtini
Saqlagan botir kabi.
Asrab oru burdini,
Bulg‘anmadi yosh qalbi!
Kimda yo‘q or va nomus,
Tirigida o‘ladi.
Hukmim shudir:
Merosxo‘r
Shu ukangiz bo‘ladi!
Kimda yo‘q or va nomus,
Mening so‘zim tushunmas.
Merosxo‘rlik faqat mulk
Yoki boylik uchunmas.
Bu bobolar, momolar
Qabrini tinch saqlashdir.
Ota tuzini oqlash,
Ona sutin oqlashdir.
Necha qadim ajdodlar
Xoki erur bu Vatan.
Yurtni saqlolmas – ota
Qabrini saqlolmagan”.
…Bizlar qaysi o‘g‘ilmiz,
Aytgin zamondosh o‘rtoq,
To‘ng‘ichmi, o‘rtanchami,
Yo kenjami – o‘ylab boq?!
Garchi juda topqirmiz,
Garchi juda qaysarmiz,
O‘ylab boqqil,
Bu yurtda
Merosxo‘rmiz qaysimiz?!
Bobolar, momolardan
Qalbin uzib yurgan kim?
Botir Mahmud Tarobiy
Qabrin buzib yurgan kim?
“Merosxo‘r – men!” – deyishdan
Avval kelgin, javob ber:
Nega indamay turding
Zo‘rlanganda Ona yer?
Ey, sen nomard,
Ey, beburd,
Orolni nega so‘yding?
Nega yurtingni manqurt,
Ko‘rlarga berib qo‘yding?
…Ota, meni kechirgin,
Yo‘q, men qabring buzmadim –
Ammo sening yodingni
Yo‘qotganim sezmadim.
Sezmadim mozoringda
O‘chib qolgan sham kabi,
G‘ofil o‘ylar ichida
So‘nib qolganin qalbim.
…O‘g‘lim, bobong yonida
Yotsam, saqla tinchimni.
Sen meni qo‘riqlagin
Dast tutib qilichingni.
1989
