Уфқларнинг ним пушти тумани тонг қушларини ўзига чорлагани вақт, қоялар кўксини долғалар илк бора ўпгани замон хонамдан чиқдим. Хонамдан чиқдиму, соҳилга йўл олдим. Мени йўллар олиб келди, йўлларни мен олиб келдим…

Мирзоҳид Музаффар
ДЕНГИЗНИ КЎРДИМ..
Эссе

Küçüktüm, küçücüktüm,
Oltayı attım denize;
Bir üşüşüverdi balıklar,
Denizi gördüm.

Orhan Veli Kanık

… ва ниҳоят! Қумлоқ соҳилларнинг бир бурчагида бу фикрларни, бу тасвирларни бир-бир хаёлимдан ўтказарканман, негадир жилмайиб қўйдим беихтиёр. Негадир. Ўша пайтда ҳам осмон бормиди, дея савол бердим ўзимга. Ўша пайтда ҳам яшаганмиканман? Борми бўлган эканман ўша инжа лаҳзаларда?

Уфқларнинг ним пушти тумани тонг қушларини ўзига чорлагани вақт, қоялар кўксини долғалар илк бора ўпгани замон хонамдан чиқдим. Хонамдан чиқдиму, соҳилга йўл олдим. Мени йўллар олиб келди, йўлларни мен олиб келдим. Ҳали бу шаҳарга келганимга кўп бўлмади, ҳали ҳеч қаерни билмайман, аммо оёқларим мени бу ерга ўзлари етаклади. Нега адашиб қолмадим экана? Бозорлардан ўтдим, сартарошхоналардан ўтдим, кўчаларда “su içen var mı, su içen var mı”, деб бақираётган мешкобчилару муаззинларнинг латиф сукунати ичра ўйга толган масжидлардан ўтдим ва… денгизга келдим.

Биласизми нима, мен ўн икки-ўн уч ёшларимга қадар денгиз суви чиндан мовий бўлса керак, деб ўйлардим ва унинг осмонни акслатиши сабаб шу рангда жилваланишини билгач ҳам бу фикримдан қайтмадим. Мана, айни дам денгиз ҳовучларим ичра чайқалиб турибди. Унинг бошқа сувларникидан ҳеч фарқ қилмайдиган рангига боқаману… барибир уни зангори, деб ўйлайвераман. Ҳали улғаймагандирман, ғолибо?

…. денгизни кўрдим.

Мен бу ерга ёлғизлик истаб келгандим. Жон шаҳридан Истанбул томон йўлга тушганимга неччи йил бўлгани эсимда йўқ, аммо чиндан йўлга тушгандим. Бу йўлда борса-келару борса-келмас, деган белгилар йўқ эди, саҳролар йўқ эди, малаклар тароғидан тўралган ўрмонларни ҳам пайқамадим. Фақат йўл бор эди. Фақатгина йўл… Борсам, манозил каммиди менга? Йўқ! Мен эса фақат денгизга интилдим.

Эй, жон шаҳрининг бежон жовидонлари! Қаранг, мен денгиздаман. Бутун бошли ёлғизлигим ила унга қараб турибман. Теграмда ҳаворанг либосида мудраб ётган Ҳаввосифат ҳилқатнинг номи чиндан денгиз… Чиндан!

… денгизни кўрдим.

Bir üşüşüverdi balıklar… Тилимда тирилган сатрлар кимники? Асафми? Нозимми? Қисакурак, ё Сурайёми? Йўқ, буни фақат Қаниқ айтган. Ўрхон Вали Қаниқ…

Саволлар туғилади бирданига. Мен денгизга қараб турибманми, ё денгиз менга?
– Söyle şimdi, deniz… Seninle yalnızlığımı paylaşmaya geldim…

Денгиз жим. Осмон жим. Шовуллаётган долғалар, ҳирқираган шамоллар – жим. Фақат мен нималарнидир ўзимча шивирлаб турибман, холос.

Нима қилаяпсиз бу ерларда? Ёнимда кимнингдир борлигини сездим. Қарадим – дўстим турарди. Уни таниш осон бўлмади, ахир денгиз исига тўлиб кетган хотиримга бошқа нарсанинг сиғиши осон эмасди-да!

– Ruhumun vatanıya geldim, kardeş, – дедим пичирлаб.
– Hoş geldin, kardeş, hoş geldin…

Шу сўзни эшитдим-у, ёнимга қарадим. Ҳеч ким йўқ эди. Уч томон ҳечликка тўлганди, фақат рўпарамдаги денгиз, тепамдаги осмон ва пойимдаги қумлоққина мавжуд эди ўша лаҳзада.

… денгизни кўрдим.

Ҳали коинот дарчалари очилмади. Ҳали кеч қолган шуълалар юзларимга ёйилмади. Ҳали бармоқларимдан тўкилаётган исм ёзилмади соҳилнинг қум чеҳрасига. Ҳали ҳеч нарса бўлгани йўқ. Фақат мен ва денгиз жим-жим суҳбат қураяпмиз, холос.

Айни шу дамда менга олам икки мовий кўзи ила тикилиб турибди, мен эса ўзимни йиғиштириб олишни ўйламайман ҳам. Балиқ ҳиди анқиган қўшиқлар янграйди қайсидир шоир ёзганидек. Заминнинг қай бир бурчагида дасторгуллар очилаяпти, қай бир бурчагида ним жилмайиб қўяётир маъсум чақалоқ. У ҳам эҳтимол, дунёнинг қай бир бурчагида, кимдир денгиз билан биллур ёлғизлик ичра мажлис қураётганини сезаётгандир? Билмадим. Билганим…

… денгизни кўрдим.

Шаҳар шовқинлари олис-олислардан титраб-титраб эшитилади – ҳудди тушдек. Ҳаммаси туш. Ҳаммаси рўё. Ҳатто менинг борлигим ҳам. Фақат денгизгина ҳақиқат айни шу лаҳза. Унга сув қуяётган дарёларнинг борлигига ҳам ишонгим келмайди. У шу бор бўйи ила, бутун савлати ила…

Мен сенга шаббона тонгни етаклаб келдим. Кафтимда юрак келтирмадим, аммо… бир вужуд руҳ билан келдим ёнинга. Қабул қиласанми? Кўксингдаги сув парилари нега куй чалмай қўйганини тушунтирмасанг ҳам майли. Сувинг недан шўрлигини ҳам айтма. Фақат қабул қил. Мен бу соҳилларга ёлғизлик ахтариб келдим. Сенинг каби мовий ва шаффоф ёлғизлик.

– Yalnızlık paylaşılmaz…

У сўзларни шамол айтдими, ё хаёлимдан ўтдими, билмайман. Билганим, у Асафнинг қайси бир шеъридан эди. Ёлғизлик бўлишилмас! Йўқ, аслида ундай эмас. Мен денгизнинг суви мовий эмаслигига ишонмаганим каби, бу сўзларга ҳам ишонолмайман. Тушунаяпсанми, мажолим етмайди ишонишга. Кел, шу сукут тумани тарқамай қўя қолсин. У тарқаса, жон шаҳрига кетгувчи йўллар ҳам кўриниб қолади. Мен қайтишга мажбур бўламан. Айтмай қўя қол, ўша ҳақиқатларни. Ишон, ўша ҳақиқатлар ҳам бир куни синишдан тўхтайди, аммо ўша куни мен бу дунёда йўқ бўламан. Балки мени денгиз хаёли саҳроларга олиб кетар, балки даштлар қизғалдоқ япроғига хат ёзиб жўнатару, Тошкент момоқаймоқларининг парларига боғлаб олиб кетар тоғларнинг хаёл қадами етмаган кунжакларига. Қўяқол.

… денгизни кўрдим.

Кун оға бошлади. Одам тўплана бошлади соҳилга. Қайтишим керак, бўлмаса бу намчил соғинчлар қуриб қолиши мумкин.

Мен қайтдим. Денгиз онам каби ортимдан боқиб қолди. Ҳамма нарса ўз ўрнида, шамоллар эсган йўлида, қумлар излар измида, нурлар даричалар лабида қотиб қолди – мен қайтдим. Шаҳар қайнагандан қайнаган. Ўтган ҳам Худо дейди, кетган ҳам. Уларга эътибор бермайман. Фақат… менга савол назари ила боққан шаҳар деразаларига эшитиларли қилиб пичирлайман:

… денгизни кўрдим.

  Ufqlarning nim pushti tumani tong qushlarini oʻziga chorlagani vaqt, qoyalar koʻksini dolgʻalar ilk bora oʻpgani zamon xonamdan chiqdim. Xonamdan chiqdimu, sohilga yoʻl oldim. Meni yoʻllar olib keldi, yoʻllarni men olib keldim…

Mirzohid Muzaffar
DENGIZNI KO’RDIM..
Esse

Mirzohid Muzaffar (Abdullayev) 1999 yil 12 sentyabrda Toshkent viloyatining Chinoz tumanida tug‘ilgan.She’rlari tuman va respublika nashrlarida e’lon qilingan. O‘zbek shoirlarining she’rlarini turk va ingliz tillariga tarjima qilgan. Ayni paytda Chinoz Sanoat kasb-hunar kollejining 3 bosqichida tahsil olgan.

***

Küçüktüm, küçücüktüm,
Oltayı attım denize;
Bir üşüşüverdi balıklar,
Denizi gördüm.

Orhan Veli Kanık

… va nihoyat! Qumloq sohillarning bir burchagida bu fikrlarni, bu tasvirlarni bir-bir xayolimdan oʻtkazarkanman, negadir jilmayib qoʻydim beixtiyor. Negadir. Oʻsha paytda ham osmon bormidi, deya savol berdim oʻzimga. Oʻsha paytda ham yashaganmikanman? Bormi boʻlgan ekanman oʻsha inja lahzalarda?

Ufqlarning nim pushti tumani tong qushlarini oʻziga chorlagani vaqt, qoyalar koʻksini dolgʻalar ilk bora oʻpgani zamon xonamdan chiqdim. Xonamdan chiqdimu, sohilga yoʻl oldim. Meni yoʻllar olib keldi, yoʻllarni men olib keldim. Hali bu shaharga kelganimga koʻp boʻlmadi, hali hech qayerni bilmayman, ammo oyoqlarim meni bu yerga oʻzlari yetakladi. Nega adashib qolmadim ekana? Bozorlardan oʻtdim, sartaroshxonalardan oʻtdim, koʻchalarda “su içen var mı, su içen var mı”, deb baqirayotgan meshkobchilaru muazzinlarning latif sukunati ichra oʻyga tolgan masjidlardan oʻtdim va… dengizga keldim.

Bilasizmi nima, men oʻn ikki-oʻn uch yoshlarimga qadar dengiz suvi chindan moviy boʻlsa kerak, deb oʻylardim va uning osmonni akslatishi sabab shu rangda jilvalanishini bilgach ham bu fikrimdan qaytmadim. Mana, ayni dam dengiz hovuchlarim ichra chayqalib turibdi. Uning boshqa suvlarnikidan hech farq qilmaydigan rangiga boqamanu… baribir uni zangori, deb oʻylayveraman. Hali ulgʻaymagandirman, gʻolibo?

…. dengizni koʻrdim.

Men bu yerga yolgʻizlik istab kelgandim. Jon shahridan Istanbul tomon yoʻlga tushganimga nechchi yil boʻlgani esimda yoʻq, ammo chindan yoʻlga tushgandim. Bu yoʻlda borsa-kelaru borsa-kelmas, degan belgilar yoʻq edi, sahrolar yoʻq edi, malaklar tarogʻidan toʻralgan oʻrmonlarni ham payqamadim. Faqat yoʻl bor edi. Faqatgina yoʻl… Borsam, manozil kammidi menga? Yoʻq! Men esa faqat dengizga intildim.

Ey, jon shahrining bejon jovidonlari! Qarang, men dengizdaman. Butun boshli yolgʻizligim ila unga qarab turibman. Tegramda havorang libosida mudrab yotgan Havvosifat hilqatning nomi chindan dengiz… Chindan!

… dengizni koʻrdim.

Bir üşüşüverdi balıklar… Tilimda tirilgan satrlar kimniki? Asafmi? Nozimmi? Qisakurak, yo Surayyomi? Yoʻq, buni faqat Qaniq aytgan. Oʻrxon Vali Qaniq…

Savollar tugʻiladi birdaniga. Men dengizga qarab turibmanmi, yo dengiz menga?
– Söyle şimdi, deniz… Seninle yalnızlığımı paylaşmaya geldim…

Dengiz jim. Osmon jim. Shovullayotgan dolgʻalar, hirqiragan shamollar – jim. Faqat men nimalarnidir oʻzimcha shivirlab turibman, xolos.

Nima qilayapsiz bu yerlarda? Yonimda kimningdir borligini sezdim. Qaradim – doʻstim turardi. Uni tanish oson boʻlmadi, axir dengiz isiga toʻlib ketgan xotirimga boshqa narsaning sigʻishi oson emasdi-da!

– Ruhumun vatanıya geldim, kardeş, – dedim pichirlab.
– Hoş geldin, kardeş, hoş geldin…

Shu soʻzni eshitdim-u, yonimga qaradim. Hech kim yoʻq edi. Uch tomon hechlikka toʻlgandi, faqat roʻparamdagi dengiz, tepamdagi osmon va poyimdagi qumloqqina mavjud edi oʻsha lahzada.

… dengizni koʻrdim.

Hali koinot darchalari ochilmadi. Hali kech qolgan shuʼlalar yuzlarimga yoyilmadi. Hali barmoqlarimdan toʻkilayotgan ism yozilmadi sohilning qum chehrasiga. Hali hech narsa boʻlgani yoʻq. Faqat men va dengiz jim-jim suhbat qurayapmiz, xolos.

Ayni shu damda menga olam ikki moviy koʻzi ila tikilib turibdi, men esa oʻzimni yigʻishtirib olishni oʻylamayman ham. Baliq hidi anqigan qoʻshiqlar yangraydi qaysidir shoir yozganidek. Zaminning qay bir burchagida dastorgullar ochilayapti, qay bir burchagida nim jilmayib qoʻyayotir maʼsum chaqaloq. U ham ehtimol, dunyoning qay bir burchagida, kimdir dengiz bilan billur yolgʻizlik ichra majlis qurayotganini sezayotgandir? Bilmadim. Bilganim…

… dengizni koʻrdim.

Shahar shovqinlari olis-olislardan titrab-titrab eshitiladi – huddi tushdek. Hammasi tush. Hammasi roʻyo. Hatto mening borligim ham. Faqat dengizgina haqiqat ayni shu lahza. Unga suv quyayotgan daryolarning borligiga ham ishongim kelmaydi. U shu bor boʻyi ila, butun savlati ila…

Men senga shabbona tongni yetaklab keldim. Kaftimda yurak keltirmadim, ammo… bir vujud ruh bilan keldim yoninga. Qabul qilasanmi? Koʻksingdagi suv parilari nega kuy chalmay qoʻyganini tushuntirmasang ham mayli. Suving nedan shoʻrligini ham aytma. Faqat qabul qil. Men bu sohillarga yolgʻizlik axtarib keldim. Sening kabi moviy va shaffof yolgʻizlik.

– Yalnızlık paylaşılmaz…

U soʻzlarni shamol aytdimi, yo xayolimdan oʻtdimi, bilmayman. Bilganim, u Asafning qaysi bir sheʼridan edi. Yolgʻizlik boʻlishilmas! Yoʻq, aslida unday emas. Men dengizning suvi moviy emasligiga ishonmaganim kabi, bu soʻzlarga ham ishonolmayman. Tushunayapsanmi, majolim yetmaydi ishonishga. Kel, shu sukut tumani tarqamay qoʻya qolsin. U tarqasa, jon shahriga ketguvchi yoʻllar ham koʻrinib qoladi. Men qaytishga majbur boʻlaman. Aytmay qoʻya qol, oʻsha haqiqatlarni. Ishon, oʻsha haqiqatlar ham bir kuni sinishdan toʻxtaydi, ammo oʻsha kuni men bu dunyoda yoʻq boʻlaman. Balki meni dengiz xayoli sahrolarga olib ketar, balki dashtlar qizgʻaldoq yaprogʻiga xat yozib joʻnataru, Toshkent momoqaymoqlarining parlariga bogʻlab olib ketar togʻlarning xayol qadami yetmagan kunjaklariga. Qoʻyaqol.

… dengizni koʻrdim.

Kun ogʻa boshladi. Odam toʻplana boshladi sohilga. Qaytishim kerak, boʻlmasa bu namchil sogʻinchlar qurib qolishi mumkin.

Men qaytdim. Dengiz onam kabi ortimdan boqib qoldi. Hamma narsa oʻz oʻrnida, shamollar esgan yoʻlida, qumlar izlar izmida, nurlar darichalar labida qotib qoldi – men qaytdim. Shahar qaynagandan qaynagan. Oʻtgan ham Xudo deydi, ketgan ham. Ularga eʼtibor bermayman. Faqat… menga savol nazari ila boqqan shahar derazalariga eshitilarli qilib pichirlayman:

… dengizni koʻrdim.