Шеър — кўнгил озодлиги, руҳнинг озодлиги. Шеър, масалан, кичкина бир ҳаёт бўлиши ҳам мумкин. У қанча кучли бўлса, ўша сўзлар орқали катта бир озодликни намоён қиласиз.Нима учун биз сўзга эргашамиз. Чунки ўша сўзда эркинлик бор…

ШЕЪР — ЭНГ КАТТА ОЗОДЛИК
Шоира Зебо Мирзаева билан суҳбат
Суҳбатдош: Умид Али

  — Зебо опа, суҳбатимизни кўнгил деб номлангувчи хилқатдан бошласак…

— Кўнгил баъзида одамни адаштирувчи, ҳаётда ақл, вазминлик билан, машаққатлар олдида сабр билан тўплаган жамики нарсаларингизни барбод қилгувчи бир куч. У агар туғён қилса, сиз уни бошқаролмайсиз. У сизни бошқаради.

Кўнгил билан яшаётган бир пайтларда ўзингизни ўзгача тушунтириб беролмаслигингиз мумкин. Ҳатто ўзингиз ҳам ўзингизни тушунолмай қоласиз. Лекин атрофдагилар, ким сизни нима деб изоҳламасин, барибир, кўнгил билан яшаш аслида бир ғанимат.

Кўнгил камдан-кам уйғонади. Уйғонгандами, инсонга янги бир ҳаётни туҳфа этади. У бояги сизни қолипингиздаги шаклни барбод қилиши мумкин, лекин руҳингизга илоҳий муҳаббат олиб келганини ўзингиз сезмай қоласиз.

— Биз кўнгил одамларимиз. Кўнгилда кечаётган туйгулар, ҳиссиётларни гоҳида жиловлай олмаймиз. Нега кўнгил амрига қарши боришга журъатимиз етмайди?

— Негаки, унинг жилови бизнинг қўлимизда эмас. Бу туйғулар эгаси ҳам аслида биз эмасмиз. У ўша ўзи сирлиги, илоҳийлиги билан ўз-ўзича озод ва у биздан ташқарида оқади хамиша. Биз у билан бирга бўлган пайтларимиз учун ҳам бахтлимиз. Журъат этолмаслик бу жуда ҳам ожизлик эмас ёки аслида шу ожизликнинг ўзи катта қудрат.

— Энди кўнгил  мулки бўлмиш — шеърият ҳақида фикр юритсак. Шеърни нимага қиёслаш мумкин. Умуман, шеър, сизнинг таърифингизда, нима?

— Шеър — энг катта озодлик. Кўнгил озодлиги, руҳнинг озодлиги. Шеър, масалан, кичкина бир ҳаёт бўлиши ҳам мумкин. У қанча кучли бўлса, ўша сўзлар орқали катта бир озодликни намоён қиласиз.Нима учун биз сўзга эргашамиз. Чунки ўша сўзда эркинлик бор.

Руҳ қанчалик кучли бўлса, ўзининг тажаллисини кўрсатади. Аслида шеърнинг ўзида, ижод билан юзма-юз келганингизда худо билан юзма-юз келгандай бўласиз. Истайсизми, йўқми, ростини айтишга мажбур бўласиз.

— Шоир кўпинча тушкунлик кайфиятидан чиқмай юради. Бунинг таъсирида туғилаётган шеър ҳам шу кайфиятни тақозо этади. Ижодингиз нуқтаи назаридан қарайдиган бўлсак, мснимча, шеърларингизда бу ҳол ҳеч тўхтамайдигандек, тугамайдигандек туюлади…

— Бир ижодкорнинг гапи бор: «Энг яхши асарлар инсоннинг энг хор даврларида туғилади». Буни ўзимга тадбиқ қилмоқчи эмасман. Лекин шуни биламанки, менинг руҳим кўнглим ҳаёт ҳақиқатлари билан тўқнашганда мағлубиятга учраган даврларим жуда кўп бўлган ва менинг айтадиган сўзларим айни шу дамларда туғилган. Бироқ ҳар қандай тушкунлик даврида умид бўлади. Эҳтимол, ўша жарликлар тубида туриб сўзимни айтганим учун у тушкунлик эмас деб ўйлайман. Барибир руҳим ҳақиқатни айта олган экан.

— Энг дастлабки тўпламингиз «Тун маликаси» деб номланган. Ижодкор ўзининг илк китобига ном қўйишга қийналади. Умид, ишонч, орзу-ҳаваслар билан яшаётганлиги учун ҳам эртанги кун кўзи билан қарайди ҳаётга. Назаримда «Тун маликаси»га фақат шу бугунги кун-тундан кейин эртанги кун йўқ?

— Бу тўпламга 20-23 ёшлигимда ёзилган шеърлар киритилган. Ўша пайтдаги ҳиссиётлар билан боғлиқ. Сиз айтган ўша  тушкунлик шу даврларда юз берган. Яна бошқа бир сабаби илк ёзган шеърим ҳам «Тун маликаси» (1982 йил, октябр) эди.  Китобга Муҳаммад Юсуф муҳаррирлик қилганди. Шавкат Раҳмон, Рауф Парфилар ўзларининг илиқ муносабатларини билдиришган.

— Шеъриятни ҳақли равишда дарддан туғилган ишқ десак бўладими?

— Албатта. Зеро, дардсиз ҳеч нарса туғилмайди.

— Ҳар бир кишининг  ўз севган фасли бўлади. Масалан, мен кузни яхши кўраман. Назаримда, куз, хазонрезгилик — дарду оғриқдан фориғлик, ерга тўкилган андуҳ, мунг, ситамлар. Улар энди оёқ остида қолиб кетадигандек туюлади.  Сиз қайси фаслни ёқтирасиз?

— Албатта, кузни. «Ўзингизни қайси фаслга ўхшатасиз?» дейилган саволга «кузга ўхшатардим» деган жавобни берардим. Шунингдек, бошқа фасллар ҳам дилимга яқин. Қишнинг қорларини яхши кўраман, баҳорнинг майсаларини. Ёз билан ҳеч келишолмайман. Нималигини ўзим ҳам билмайман.

— Тасаввур қилинг, дунёда бирорта ҳам шоир қолмаган…

— Унда ҳаёт бўм-бўш, тип-тинч бўлиб қолади. Дунёнинг зилзилалари, довуллари тинган, мўъжизалари ҳам тугаган… Қуёш, ой, юлдузлар ҳам йўқ. Умуман, ҳаётнинг ўзи бўлмайди.

— Устозларингиз хақида…

— Устозларим ҳақида сўз юритганда кўзларимга ёш келади. Улар ўзларидаги бор нарсаларни ўргатганлар. Муҳаммад Юсуф, Шавкат Раҳмон. Бу икки шахс мен учун энг қадрли инсонлар бўлиб қолади. Ҳақиқатни айтишга, кескин, жасоратли бўлишга ўргатган азиз устозларим ҳам шулар. Шеърни оловдай, чақмоқдай бўлиб ўқишга, айтишни ҳам ўргатган шу инсонлар. Улар даврида, уларнинг олдида бир сатр шеър ўқиш катта жасорат эди. Шеър мен учун кураш, исён бўлиб қолди. Улар ўргатганлари каби ҳақиқатни айтишга ҳеч нарсадан қўрқмаслик керак. Устозларни доимо яхши хотиралар билан ёдга оламан.

— Кимларнинг ижодини қадрлайсиз? Сиз севган асарлар…

— Шавкат Раҳмонни жуда ҳам қадрлайман. Ҳам шахс, ҳам шоир сифатида. Рауф Парфининг шеърларини севаман. Абдулла Орифнинг илк шеърлари билан яшайман.

Бугунги кунда Усмон Азим, Хуршид Даврон, Мирзо Кенжабек, Ҳалима Худойбердиева дарди билан яшайман.  Иқбол Мирзо, Салим Ашур, Ғулом Мирзо шеърлари билан ҳамнафас бўлишга ҳаракат қиламан. Эшқобил Шукур, Абдували Қутбиддин шеърларини қанча ўқимай, ҳеч чарчамайман.  Фарҳод Арзиевнинг «Ёлғизлик ранглари» китоби менинг ён дафтарим. Умуман, Сўзи билан ҳалол яшаётган барча шоирларни яхши кўраман.

— Юракнинг ожизлиги нимада, қодирлиги, энг устувор жиҳатлари нимада деб  ўйлайсиз?

— Юракнинг ожизлиги муҳаббатда. Унинг қудрати ҳам муҳаббатда. Чунки севиш — жасорат. Севасиз, лекин севишни талаб қилолмайсиз. Бу унинг ожизлиги, қуллиги. Лекин энг чиройли қуллиги.

— Бахтнинг суратини нимада кўриш мумкин?

— Бу дунёда кўнгил бахтидай бахт йўқ. Кўнгил кимнидир танлайди, кимдир- кўнгилни. Ўз соғинчлари билан муҳаббат бахшида этган кўнгил, бу сизга берилган беминнат бахтдир.

— Ҳаётдаги шиорингиз?

— Севиб, севилиб яшаш!

— Инсон учун энг муҳим нарса нима?

— Кўнгил. Ва мана шу хилқат барчага насиб этсин.

«Бекажон», 2004 йил, 39-сон

ЗЕБО МИРЗО
ШЕЪРЛАР

ОНАМГА

Оқ сочлари оппоқ тун унинг,
Умри ҳалол ишққа байроқдир.
Оҳ, юзлари дунёйи дуннинг
Гўзалидан чиройлироқдир.

(Бўлолмадим ҳассасичалик),
Отам дардин кўтарган моҳим.
Ушоққина онам кўнглига
Бир ҳовуч нур бергил, илоҳим!

Ўзи потраб чиққан чашмадай
Ёнингиздан оқдиму кетдим.
Ўзгаларга дарё тутдиму,
Оҳ, онам-а, Сизни унутдим.

Қалдирғочлар мендан яхшироқ,
Бахт тўкади ҳур қучоғига.
Мен ҳам унинг тирноғиману,
Арзимайман, лек тирноғига.

Исмалоқлар бўйини тараб,
Баҳор шошса юрган жойига,
Раббим, мени гул қилиб ярат,
Ҳеч бўлмаса, унинг пойига!..

ИНТИҚЛИК

Туни билан ёққан ёмғирлар
Ювиб ўтди тонглар юзини.
Мен изладим ўзим учун сир
Бўлган бахтнинг ёруғ юзини…

Келдими деб сендан хабарлар
Эшикларни неча бор очдим.
Дайди шамол бебош боладай
Деразамни синдириб қочди!

Туни билан қийналди юрак
Ета олмай нур йўлларига.
Исминг қўнди капалак каби
Гоҳ тушимга,
Гоҳ қўлларимга…

Сен келмадинг,
Бироқ бу гал ҳам…
Мен куннинг қон юзига боқиб —
Ғижимланиб отилган хатдай —
Юрагимни юбордим ёқиб!..

…Туни билан ёмғирлар ёғди…

САРАТОН

Офтоб нурларига
Тобланиб ётар
Дарёнинг оқбадан, гўзал тошлари.
Тўш уриб, ялтирар
Куннинг тиғида
Балиқлар — қушларнинг қариндошлари.

Юксакдан; яланғоч
Сувлар бошига
Қуёш ёғдираркан олтин найзалар,
Вужуди қизиган
Дарё қошига
Югуриб чиқади чанқоқ майсалар!

Бу ёниқ ҳисларга
Бера олмай тоб,
Осмон ҳансирайди лабларин тутиб.
Борлиққа аланга қўйганча офтоб
Кетар уфқлардан нарига ўтиб…

Яланг оёқлари
Лойларга тойиб
Энтикиб-энтикиб келаркан шамол,
Узун сочларини
Сувларга ёйиб
Аста кечиб ўтар дарёни ҲИЛОЛ…

ОЛОВДАРАХТ

Майсалар титроғи кирар жонимга,
Чайқалар кўксимда олов денгизи…
Гулладим сочимдан тирноғимгача,
Мен қандай дарахтман,
Мен кимман ўзи?

…Ҳатто хаёлан ҳам
Ёнимдан ўтма,
Дунё айрилади, ахир, ҳушидан.
Оҳ, улар-ку, улар,
Ўзим ҳам ҳатто
Қўрқаман оловнинг
Уйғонишидан!..

* * *

Умримни ўткинчи сабога бердим,
Энг сўнгги чақамни гадога бердим,
Бу телба руҳимни Худога бердим…
Сабо олиб борди, гадога берди,
Гадо йиғлаб борди, Худога берди.
Худо мени сенга хатога берди,
Сен мени кимларга бердинг, Азизим?

САМАРҚАНДНИНГ ДАРВОЗАЛАРИ

“Кетиб борар дунёдан бир из,
Кетар Ишқнинг сарбозалари…”
Ахир нега очилмадингиз,
Самарқанднинг дарвозалари?

Ишонч йўқдир шоир зотига,
Ишқ қўлида умри азалий.
Нега уни қўлламадингиз,
Бирон-бир дўст,
бирон-бир валий?

Балки унинг каҳкашонига
Керак эди осмон тираги!
Шоир эди-ку, Заҳириддин,
Ошиқ эди унинг юраги…

Ер юзининг гўзал малаги –
Сочар экан тенгсиз бир чирой,
Олислардан Самарқанд бўлиб,
Чорлаб турди
кўк юзида Ой!

Олиб унинг андозаларин
Қурса ҳамки салтанат бир ён,
Ҳар тун кезиб юрт тупроғини,
Тушларида йиғлади гирён…

Ўлимолди кўрди У тирик,
Тушаркан нур ҳавозалари –
Очиқ эди беҳишт бағридек
Самарқанднинг дарвозалари!.

***

Ой йиғлади аста хўрсиниб,
Оқ теракка суяниб беҳол…..
Номозшомгул юмди кўзини…
Кетаяпман…
Тўйиб қараб қол.

Ёнингдаги ким?
У- шамолми?
Энди ишқ ҳам бўлолмас расан.
Кезинасан..
Пушаймонинг кеч.
Ахир қасам…
Ўртада қасам!

…Номозшомгул юмди кўзини,
Кўзларини юлдуз ёптими?
Кутганинга ҳеч ўхшатмадинг…
Айт, кетишим ўхшаяптими ?

***

Юрагимга юриб кирасиз,
Юрагимдан кетасиз чиқиб…
Нафасим етмайди
“Қолинг” демоққа,
Руҳим деворини ўтасиз йиқиб…

Бор-йўғи — Юракман —
Маҳтал бир ишққа,
Барча гуноҳингиз келади кечгим.
Сочилиб кетаман сизсиз бўшлиққа,
Мени
териб
олмайди
Ҳеч Ким!

***

Йўқ,
Энди кўнглингдан чиқаролмайсан,
Умрингда қуёшдай порлайвераман.
Минг йиллар қаърига кетганингда ҳам,
Мен сени самодай чорлайвераман.

Исмингни тонгларга ёзаман маҳтал,
Ғунчалар баргида ухлайвераман.
Йўқ, бахтинг менингсиз бўлолмас тугал,
Мен сени ҳар лаҳза йўқлайвераман.

Оташман,
Денгизман,
Самоман,
Нурман,
Жисму жаҳонингни ўрайвераман,
Айт, қандай топасан, қочмоққа имкон —
Мен сени Худодан сўрайвераман.

Мен — сўнгти томчиман,
Ягона нажот.
Фақат сен ичгин деб қистайвераман.
Қўлларимда қолди
Энг сўнгги ҳаёт,
Ўлсам ҳам ишқингни истайвераман!

* * *

Сизни тушларимда кўрсам, сиғинсам,
Оғир ботмасмикан? Озор етмасми?
Тунлар ўзим билмай сизни соғинсам,
Бу гуноҳдан ерлар ютмасми?

Ёнингизга хаёлан борсам,
Қувмайсизми,
ҳайдамайсизми?
Ҳисларимни сизга ишонсам,
кулмайсизми,
алдамайсизми?
Ишқ — бор, деб тунларга эртаклар айтсам,

Лаънатламайсизми,
йиғлатмайсизми?..
Нега индамайсиз,
Нимага жимсиз?
Ишона оласизми?
Сўрагум…
Ахир, қон ютиб зор қарғамоққамас,
Севмоққа яралган юрагим!..

Ахир, никоҳландим нигоҳингизга,
Билмайсиз, бу сирни кимдан ўргандим.
Азизим,
Ишқ — менинг тушимда олган
Битта бўсангиздан
кўрган фарзандим!.

Оғир бўлар севгининг ёши…

Оғир бўлар севгининг ёши,
Оғир бўлар кўтармоқ ғамин.
Дош беролмай бундай фироққа,
Чўкиб борар
ҳаттоки замин!

Тож Маҳални замин ютмоқда,
Сувга чўкар Венециялар.
Айтинг,
юрак қайга кетмоқда?
Дил ўзидан ўзи уялар…

Тугадими муҳаббат фасли,
Қолмадими энди чин ошиқ?
Тополмасдан
бирон-бир Қайсни,
Ер юзидан кетмоқдами Ишқ?

Осмон олиб қўяр сирини,
Сўнганида қалбларда жунун.
Қутқаради тоза Ишқ ҳаққи
Бу дунёни
энг сўнгги Мажнун!..

Ер дарахти

Нур йўлида мен излаган бахт,
Ҳеч ким билмас ҳаётим – кўкда.
Мен – чақмоқлар урган бир дарахт,
Тик ўсаман қоронғуликда.

Умрингизга қилмайман таъма
Ва кирмайман кўнглингиз босиб.
Менинг севгим – энг ёруғ таъна,
Менинг кўнглим – ишққа муносиб.

Довулларда силкинса умрим,
Йиллар ўтса бир-бир пичоқлаб.
Мен заминга кучим бераман,
Мен заминни маҳкам қучоқлаб.

Қўлларимни тираб осмонга,
Ўғирлайман тоғлар ҳушини
Ва тинглайман
Кўксимга ботган –
Болталарнинг зил товушини.

Ёғдуларнинг сирли жаранги
Баргларимдан ўтсалар сузиб,
Кўзёшимнинг меваларини
Юлдузларга бераман узиб…

Ҳаётимдан нур йўлин тўсган –
Банди бўлсам банди йўқларга:
Шохларимга тўр солиб ўсган
Ҳар хил номсиз чирмовуқларга.

Мен, барибир, ўсаман адл,
Шамолларда силкиниб, яшнаб.
Шовуллайман тунлари кўкда
Учаётган оққушга ўхшаб…

Мен – шу юртга тўкилган бир бахт,
Майли, изланг, илдизим – кўкда.
Мен – чақмоқлар урган бир дарахт –
Тик ўсаман қоронғуликда…

Зангор планета

Шовуллаб
Бошимдан ўтади ойлар,
Қуёшлар сўнади олис-олисда.
Дунёнинг
энг ўткир телескоплари
Илғар бир юлдузни зангори тусда.

Олис-олисларда
тўқнашиб кетар
Улкан метеорит-қоятошлари.
Шу зангор юлдузни
англамоқ бўлиб,
Учар юзлаб сунъий ер йўлдошлари.

Улар бонг уришар
топилди дея,
Янги бир ер шари,
ё Момо Ҳавво
Бадарға бўлмасдан зулмат тубига
Яшаб ўтган ўша
Жаннатий маъво.
У шундай –
бир лаҳза пайдо бўлар ва,
У шундай –
лаҳзада бўлади ғойиб…

Бир лаҳза “ялт” этар осмон кўзида
Дунёда неки бор, сирли, ғаройиб.
Осмон бир лаҳзаси –
минг йилларга тенг,
Ҳозир ўртамизда масофалар бор.
Балки, сен,
дунёга келган маҳалинг,
Мен кетган бўламан бундан умидвор…
Балки учрашамиз, ерда ё кўкда,
Балки ечилади бир кун асотир.
Аммо, юрагимда –
зангор кенгликда –
Ҳозир мўъжизалар бўлмоқда содир

Ҳозир бўлинаман
минг бир бўлакка,
Жисмим зарралардай cочилар тайин.
Бу хабар сарғайган cаҳифаларда
Сенга етиб борар
минг йилдан кейин…
Ёлғизим, ишқ умри ҳасратларга тенг,
Ишқ – бу сир,
йўқ унинг бахт формуласи.
Ишқ – бу
минг йил олдин
сўнган юлдузнинг
Сенга етиб келган олис шуъласи…

Куюнма.
Қани деб,
чекмагил қайғу,
Вақт менинг йўлимни бахтларга бурган.
Ахир, етиб келдим.
Ахир, менман бу
Титроқ ёшларингда йилтираб турган!

Ойбек. “Навоий”ни ўқиб

Липиллаган шам ёруғида
Дил қонига ботириб бармоқ,
Ўлтирарди Ҳазрат Навоий
Тангри билан сирлашиб узоқ.

Манқалдонда милтилларди чўғ…
…Даричадан тўкилган ойдек,
Аста чертиб ҳужра эшигин
Кириб келди Мавлоно Ойбек.

Такаллуф ва иззат-эҳтиром
Ёғиларкан ҳар икки ёқдан,
Янги ғазал узатар Ҳазрат,
Қуримаган ҳали сиёҳдан…

Ечилади Ойбек тиллари
Худо сир деб солган тугундан.
Сўйлаб кетар “Қуш тили”да у,
Туғилгандай гўё бугундан…

…Ё туш кўрдим, ёки синоат,
Ақлу ҳушим чорбоғ ичинда.
Мулозимман, мен бир мулозим,
Жим тингладим титроқ ичинда.

Гоҳ англаб, гоҳ англамай, лекин
Кўрмоқ учун шу лаҳзани бот,
Сенинг сирли тунларинг бўлиб
Қолгим келар, о, гўзал Ҳирот!

Ғилон

Адирларни оралаб ўтиб,
Чиққан каби гўё осмонга,
Асрларни оралаб ўтиб,
Етиб бормоқ керак Ғилонга.

Бир-бирига суяниб турган –
Уйлар асли банду банд элдир.
Одамлари бир буюк содда,
Ошиқдилу донишманд феълдир.

Бу қишлоққа адашиб келган
Инсон бўлар энг азиз меҳмон.
Том бошига югуриб чиққан
Тандирлари узатади нон.

Чашмалари юрагингизнинг
Ғамларини кетсалар чайиб,
Ҳурлар ювган кўйлагингизни
Офтобрўйга қўйишар ёйиб…

Кечалари ойсупасида
Нурлар ичиб юлдузлар билан,
Қанотингиз ўса бошлайди
Суҳбатлашиб кундузлар билан.

Қайда эди беҳишт, изламанг,
Минг бир кеча афсонасидан,
Жаннат асли бошланар Ғилон
Тош йўллари остонасидан.

SHE’R — ENG KATTA OZODLIK
Shoira Zebo Mirzaeva bilan suhbat
Suhbatdosh: Umid Ali

— Zebo opa, suhbatimizni ko’ngil deb nomlanguvchi xilqatdan boshlasak…

— Ko’ngil ba’zida odamni adashtiruvchi, hayotda aql, vazminlik bilan, mashaqqatlar oldida sabr bilan to’plagan jamiki narsalaringizni barbod qilguvchi bir kuch. U agar tug’yon qilsa, siz uni boshqarolmaysiz. U sizni boshqaradi.

Ko’ngil bilan yashayotgan bir paytlarda o’zingizni o’zgacha tushuntirib berolmasligingiz mumkin. Hatto o’zingiz ham o’zingizni tushunolmay qolasiz. Lekin atrofdagilar, kim sizni nima deb izohlamasin, baribir, ko’ngil bilan yashash aslida bir g’animat.

Ko’ngil kamdan-kam uyg’onadi. Uyg’ongandami, insonga yangi bir hayotni tuhfa etadi. U boyagi sizni qolipingizdagi shaklni barbod qilishi mumkin, lekin ruhingizga ilohiy muhabbat olib kelganini o’zingiz sezmay qolasiz.

— Biz ko’ngil odamlarimiz. Ko’ngilda kechayotgan tuygular, hissiyotlarni gohida jilovlay olmaymiz. Nega ko’ngil amriga qarshi borishga jur’atimiz yetmaydi?

— Negaki, uning jilovi bizning qo’limizda emas. Bu tuyg’ular egasi ham aslida biz emasmiz. U o’sha o’zi sirligi, ilohiyligi bilan o’z-o’zicha ozod va u bizdan tashqarida oqadi xamisha. Biz u bilan birga bo’lgan paytlarimiz uchun ham baxtlimiz. Jur’at etolmaslik bu juda ham ojizlik emas yoki aslida shu ojizlikning o’zi katta qudrat.

— Endi ko’ngil mulki bo’lmish — she’riyat haqida fikr yuritsak. She’rni nimaga qiyoslash mumkin. Umuman, she’r, sizning ta’rifingizda, nima?

— She’r — eng katta ozodlik. Ko’ngil ozodligi, ruhning ozodligi. She’r, masalan, kichkina bir hayot bo’lishi ham mumkin. U qancha kuchli bo’lsa, o’sha so’zlar orqali katta bir ozodlikni namoyon qilasiz.Nima uchun biz so’zga ergashamiz. Chunki o’sha so’zda erkinlik bor.

Ruh qanchalik kuchli bo’lsa, o’zining tajallisini ko’rsatadi. Aslida she’rning o’zida, ijod bilan yuzma-yuz kelganingizda xudo bilan yuzma-yuz kelganday bo’lasiz. Istaysizmi, yo’qmi, rostini aytishga majbur bo’lasiz.

— Shoir ko’pincha tushkunlik kayfiyatidan chiqmay yuradi. Buning ta’sirida tug’ilayotgan she’r ham shu kayfiyatni taqozo etadi. Ijodingiz nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, msnimcha, she’rlaringizda bu hol hech to’xtamaydigandek, tugamaydigandek tuyuladi…

— Bir ijodkorning gapi bor: «Eng yaxshi asarlar insonning eng xor davrlarida tug’iladi». Buni o’zimga tadbiq qilmoqchi emasman. Lekin shuni bilamanki, mening ruhim ko’nglim hayot haqiqatlari bilan to’qnashganda mag’lubiyatga uchragan davrlarim juda ko’p bo’lgan va mening aytadigan so’zlarim ayni shu damlarda tug’ilgan. Biroq har qanday tushkunlik davrida umid bo’ladi. Ehtimol, o’sha jarliklar tubida turib so’zimni aytganim uchun u tushkunlik emas deb o’ylayman. Baribir ruhim haqiqatni ayta olgan ekan.

— Eng dastlabki to’plamingiz «Tun malikasi» deb nomlangan. Ijodkor o’zining ilk kitobiga nom qo’yishga qiynaladi. Umid, ishonch, orzu-havaslar bilan yashayotganligi uchun ham ertangi kun ko’zi bilan qaraydi hayotga. Nazarimda «Tun malikasi»ga faqat shu bugungi kun-tundan keyin ertangi kun yo’q?

— Bu to’plamga 20-23 yoshligimda yozilgan she’rlar kiritilgan. O’sha paytdagi hissiyotlar bilan bog’liq. Siz aytgan o’sha tushkunlik shu davrlarda yuz bergan. Yana boshqa bir sababi ilk yozgan she’rim ham «Tun malikasi» (1982 yil, oktyabr) edi. Kitobga Muhammad Yusuf muharrirlik qilgandi. Shavkat Rahmon, Rauf Parfilar o’zlarining iliq munosabatlarini bildirishgan.

— She’riyatni haqli ravishda darddan tug’ilgan ishq desak bo’ladimi?

— Albatta. Zero, dardsiz hech narsa tug’ilmaydi.

— Har bir kishining o’z sevgan fasli bo’ladi. Masalan, men kuzni yaxshi ko’raman. Nazarimda, kuz, xazonrezgilik — dardu og’riqdan forig’lik, yerga to’kilgan anduh, mung, sitamlar. Ular endi oyoq ostida qolib ketadigandek tuyuladi. Siz qaysi faslni yoqtirasiz?

— Albatta, kuzni. «O’zingizni qaysi faslga o’xshatasiz?» deyilgan savolga «kuzga o’xshatardim» degan javobni berardim. Shuningdek, boshqa fasllar ham dilimga yaqin. Qishning qorlarini yaxshi ko’raman, bahorning maysalarini. Yoz bilan hech kelisholmayman. Nimaligini o’zim ham bilmayman.

— Tasavvur qiling, dunyoda birorta ham shoir qolmagan…

— Unda hayot bo’m-bo’sh, tip-tinch bo’lib qoladi. Dunyoning zilzilalari, dovullari tingan, mo»jizalari ham tugagan… Quyosh, oy, yulduzlar ham yo’q. Umuman, hayotning o’zi bo’lmaydi.

— Ustozlaringiz xaqida…

— Ustozlarim haqida so’z yuritganda ko’zlarimga yosh keladi. Ular o’zlaridagi bor narsalarni o’rgatganlar. Muhammad Yusuf, Shavkat Rahmon. Bu ikki shaxs men uchun eng qadrli insonlar bo’lib qoladi. Haqiqatni aytishga, keskin, jasoratli bo’lishga o’rgatgan aziz ustozlarim ham shular. She’rni olovday, chaqmoqday bo’lib o’qishga, aytishni ham o’rgatgan shu insonlar. Ular davrida, ularning oldida bir satr she’r o’qish katta jasorat edi. She’r men uchun kurash, isyon bo’lib qoldi. Ular o’rgatganlari kabi haqiqatni aytishga hech narsadan qo’rqmaslik kerak. Ustozlarni doimo yaxshi xotiralar bilan yodga olaman.

— Kimlarning ijodini qadrlaysiz? Siz sevgan asarlar…

— Shavkat Rahmonni juda ham qadrlayman. Ham shaxs, ham shoir sifatida. Rauf Parfining she’rlarini sevaman. Abdulla Orifning ilk she’rlari bilan yashayman.

Bugungi kunda Usmon Azim, Xurshid Davron, Mirzo Kenjabek, Halima Xudoyberdieva dardi bilan yashayman. Iqbol Mirzo, Salim Ashur, G’ulom Mirzo she’rlari bilan hamnafas bo’lishga harakat qilaman. Eshqobil Shukur, Abduvali Qutbiddin she’rlarini qancha o’qimay, hech charchamayman. Farhod Arzievning «Yolg’izlik ranglari» kitobi mening yon daftarim. Umuman, So’zi bilan halol yashayotgan barcha shoirlarni yaxshi ko’raman.

— Yurakning ojizligi nimada, qodirligi, eng ustuvor jihatlari nimada deb o’ylaysiz?

— Yurakning ojizligi muhabbatda. Uning qudrati ham muhabbatda. Chunki sevish — jasorat. Sevasiz, lekin sevishni talab qilolmaysiz. Bu uning ojizligi, qulligi. Lekin eng chiroyli qulligi.

— Baxtning suratini nimada ko’rish mumkin?

— Bu dunyoda ko’ngil baxtiday baxt yo’q. Ko’ngil kimnidir tanlaydi, kimdir- ko’ngilni. O’z sog’inchlari bilan muhabbat baxshida etgan ko’ngil, bu sizga berilgan beminnat baxtdir.

— Hayotdagi shioringiz?

— Sevib, sevilib yashash!

— Inson uchun eng muhim narsa nima?

— Ko’ngil. Va mana shu xilqat barchaga nasib etsin.

«Bekajon», 2004 yil, 39-son

ZEBO MIRZO
SHE’RLAR

ONAMGA

Oq sochlari oppoq tun uning,
Umri halol ishqqa bayroqdir.
Oh, yuzlari dunyoyi dunning
Go’zalidan chiroyliroqdir.

(Bo’lolmadim hassasichalik),
Otam dardin ko’targan mohim.
Ushoqqina onam ko’ngliga
Bir hovuch nur bergil, ilohim!

O’zi potrab chiqqan chashmaday
Yoningizdan oqdimu ketdim.
O’zgalarga daryo tutdimu,
Oh, onam-a, Sizni unutdim.

Qaldirg’ochlar mendan yaxshiroq,
Baxt to’kadi hur quchog’iga.
Men ham uning tirnog’imanu,
Arzimayman, lek tirnog’iga.

Ismaloqlar bo’yini tarab,
Bahor shoshsa yurgan joyiga,
Rabbim, meni gul qilib yarat,
Hech bo’lmasa, uning poyiga!..

INTIQLIK

Tuni bilan yoqqan yomg’irlar
Yuvib o’tdi tonglar yuzini.
Men izladim o’zim uchun sir
Bo’lgan baxtning yorug’ yuzini…

Keldimi deb sendan xabarlar
Eshiklarni necha bor ochdim.
Daydi shamol bebosh boladay
Derazamni sindirib qochdi!

Tuni bilan qiynaldi yurak
Yeta olmay nur yo’llariga.
Isming qo’ndi kapalak kabi
Goh tushimga,
Goh qo’llarimga…

Sen kelmading,
Biroq bu gal ham…
Men kunning qon yuziga boqib —
G’ijimlanib otilgan xatday —
Yuragimni yubordim yoqib!..

…Tuni bilan yomg’irlar yog’di…

SARATON

Oftob nurlariga
Toblanib yotar
Daryoning oqbadan, go’zal toshlari.
To’sh urib, yaltirar
Kunning tig’ida
Baliqlar — qushlarning qarindoshlari.

Yuksakdan; yalang’och
Suvlar boshiga
Quyosh yog’dirarkan oltin nayzalar,
Vujudi qizigan
Daryo qoshiga
Yugurib chiqadi chanqoq maysalar!

Bu yoniq hislarga
Bera olmay tob,
Osmon hansiraydi lablarin tutib.
Borliqqa alanga qo’ygancha oftob
Ketar ufqlardan nariga o’tib…

Yalang oyoqlari
Loylarga toyib
Entikib-entikib kelarkan shamol,
Uzun sochlarini
Suvlarga yoyib
Asta kechib o’tar daryoni HILOL…

OLOVDARAXT

Maysalar titrog’i kirar jonimga,
Chayqalar ko’ksimda olov dengizi…
Gulladim sochimdan tirnog’imgacha,
Men qanday daraxtman,
Men kimman o’zi?

…Hatto xayolan ham
Yonimdan o’tma,
Dunyo ayriladi, axir, hushidan.
Oh, ular-ku, ular,
O’zim ham hatto
Qo’rqaman olovning
Uyg’onishidan!..

* * *

Umrimni o’tkinchi saboga berdim,
Eng so’nggi chaqamni gadoga berdim,
Bu telba ruhimni Xudoga berdim…
Sabo olib bordi, gadoga berdi,
Gado yig’lab bordi, Xudoga berdi.
Xudo meni senga xatoga berdi,
Sen meni kimlarga berding, Azizim?

SAMARQANDNING DARVOZALARI

“Ketib borar dunyodan bir iz,
Ketar Ishqning sarbozalari…”
Axir nega ochilmadingiz,
Samarqandning darvozalari?

Ishonch yo’qdir shoir zotiga,
Ishq qo’lida umri azaliy.
Nega uni qo’llamadingiz,
Biron-bir do’st,
biron-bir valiy?

Balki uning kahkashoniga
Kerak edi osmon tiragi!
Shoir edi-ku, Zahiriddin,
Oshiq edi uning yuragi…

Yer yuzining go’zal malagi –
Sochar ekan tengsiz bir chiroy,
Olislardan Samarqand bo’lib,
Chorlab turdi
ko’k yuzida Oy!

Olib uning andozalarin
Qursa hamki saltanat bir yon,
Har tun kezib yurt tuprog’ini,
Tushlarida yig’ladi giryon…

O’limoldi ko’rdi U tirik,
Tusharkan nur havozalari –
Ochiq edi behisht bag’ridek
Samarqandning darvozalari!.

***

Oy yig’ladi asta xo’rsinib,
Oq terakka suyanib behol…..
Nomozshomgul yumdi ko’zini…
Ketayapman…
To’yib qarab qol.

Yoningdagi kim?
U- shamolmi?
Endi ishq ham bo’lolmas rasan.
Kezinasan..
Pushaymoning kech.
Axir qasam…
O’rtada qasam!

…Nomozshomgul yumdi ko’zini,
Ko’zlarini yulduz yoptimi?
Kutganinga hech o’xshatmading…
Ayt, ketishim o’xshayaptimi ?

***

Yuragimga yurib kirasiz,
Yuragimdan ketasiz chiqib…
Nafasim yetmaydi
“Qoling” demoqqa,
Ruhim devorini o’tasiz yiqib…

Bor-yo’g’i — Yurakman —
Mahtal bir ishqqa,
Barcha gunohingiz keladi kechgim.
Sochilib ketaman sizsiz bo’shliqqa,
Meni
terib
olmaydi
Hech Kim!

***

Yo’q,
Endi ko’nglingdan chiqarolmaysan,
Umringda quyoshday porlayveraman.
Ming yillar qa’riga ketganingda ham,
Men seni samoday chorlayveraman.

Ismingni tonglarga yozaman mahtal,
G’unchalar bargida uxlayveraman.
Yo’q, baxting meningsiz bo’lolmas tugal,
Men seni har lahza yo’qlayveraman.

Otashman,
Dengizman,
Samoman,
Nurman,
Jismu jahoningni o’rayveraman,
Ayt, qanday topasan, qochmoqqa imkon —
Men seni Xudodan so’rayveraman.

Men — so’ngti tomchiman,
Yagona najot.
Faqat sen ichgin deb qistayveraman.
Qo’llarimda qoldi
Eng so’nggi hayot,
O’lsam ham ishqingni istayveraman!

* * *

Sizni tushlarimda ko’rsam, sig’insam,
Og’ir botmasmikan? Ozor yetmasmi?
Tunlar o’zim bilmay sizni sog’insam,
Bu gunohdan yerlar yutmasmi?

Yoningizga xayolan borsam,
Quvmaysizmi,
haydamaysizmi?
Hislarimni sizga ishonsam,
kulmaysizmi,
aldamaysizmi?
Ishq — bor, deb tunlarga ertaklar aytsam,

La’natlamaysizmi,
yig’latmaysizmi?..
Nega indamaysiz,
Nimaga jimsiz?
Ishona olasizmi?
So’ragum…
Axir, qon yutib zor qarg’amoqqamas,
Sevmoqqa yaralgan yuragim!..

Axir, nikohlandim nigohingizga,
Bilmaysiz, bu sirni kimdan o’rgandim.
Azizim,
Ishq — mening tushimda olgan
Bitta bo’sangizdan
ko’rgan farzandim!.

Og’ir bo’lar sevgining yoshi…

Og’ir bo’lar sevgining yoshi,
Og’ir bo’lar ko’tarmoq g’amin.
Dosh berolmay bunday firoqqa,
Cho’kib borar
hattoki zamin!

Toj Mahalni zamin yutmoqda,
Suvga cho’kar Venetsiyalar.
Ayting,
yurak qayga ketmoqda?
Dil o’zidan o’zi uyalar…

Tugadimi muhabbat fasli,
Qolmadimi endi chin oshiq?
Topolmasdan
biron-bir Qaysni,
Yer yuzidan ketmoqdami Ishq?

Osmon olib qo’yar sirini,
So’nganida qalblarda junun.
Qutqaradi toza Ishq haqqi
Bu dunyoni
eng so’nggi Majnun!..

Yer daraxti

Nur yo’lida men izlagan baxt,
Hech kim bilmas hayotim – ko’kda.
Men – chaqmoqlar urgan bir daraxt,
Tik o’saman qorong’ulikda.

Umringizga qilmayman ta’ma
Va kirmayman ko’nglingiz bosib.
Mening sevgim – eng yorug’ ta’na,
Mening ko’nglim – ishqqa munosib.

Dovullarda silkinsa umrim,
Yillar o’tsa bir-bir pichoqlab.
Men zaminga kuchim beraman,
Men zaminni mahkam quchoqlab.

Qo’llarimni tirab osmonga,
O’g’irlayman tog’lar hushini
Va tinglayman
Ko’ksimga botgan –
Boltalarning zil tovushini.

Yog’dularning sirli jarangi
Barglarimdan o’tsalar suzib,
Ko’zyoshimning mevalarini
Yulduzlarga beraman uzib…

Hayotimdan nur yo’lin to’sgan –
Bandi bo’lsam bandi yo’qlarga:
Shoxlarimga to’r solib o’sgan
Har xil nomsiz chirmovuqlarga.

Men, baribir, o’saman adl,
Shamollarda silkinib, yashnab.
Shovullayman tunlari ko’kda
Uchayotgan oqqushga o’xshab…

Men – shu yurtga to’kilgan bir baxt,
Mayli, izlang, ildizim – ko’kda.
Men – chaqmoqlar urgan bir daraxt –
Tik o’saman qorong’ulikda…

Zangor planeta

Shovullab
Boshimdan o’tadi oylar,
Quyoshlar so’nadi olis-olisda.
Dunyoning
eng o’tkir teleskoplari
Ilg’ar bir yulduzni zangori tusda.

Olis-olislarda
to’qnashib ketar
Ulkan meteorit-qoyatoshlari.
Shu zangor yulduzni
anglamoq bo’lib,
Uchar yuzlab sun’iy yer yo’ldoshlari.

Ular bong urishar
topildi deya,
Yangi bir yer shari,
yo Momo Havvo
Badarg’a bo’lmasdan zulmat tubiga
Yashab o’tgan o’sha
Jannatiy ma’vo.
U shunday –
bir lahza paydo bo’lar va,
U shunday –
lahzada bo’ladi g’oyib…

Bir lahza “yalt” etar osmon ko’zida
Dunyoda neki bor, sirli, g’aroyib.
Osmon bir lahzasi –
ming yillarga teng,
Hozir o’rtamizda masofalar bor.
Balki, sen,
dunyoga kelgan mahaling,
Men ketgan bo’laman bundan umidvor…
Balki uchrashamiz, yerda yo ko’kda,
Balki yechiladi bir kun asotir.
Ammo, yuragimda –
zangor kenglikda –
Hozir mo»jizalar bo’lmoqda sodir

Hozir bo’linaman
ming bir bo’lakka,
Jismim zarralarday cochilar tayin.
Bu xabar sarg’aygan cahifalarda
Senga yetib borar
ming yildan keyin…
Yolg’izim, ishq umri hasratlarga teng,
Ishq – bu sir,
yo’q uning baxt formulasi.
Ishq – bu
ming yil oldin
so’ngan yulduzning
Senga yetib kelgan olis shu’lasi…

Kuyunma.
Qani deb,
chekmagil qayg’u,
Vaqt mening yo’limni baxtlarga burgan.
Axir, yetib keldim.
Axir, menman bu
Titroq yoshlaringda yiltirab turgan!

Oybek. “Navoiy”ni o’qib

Lipillagan sham yorug’ida
Dil qoniga botirib barmoq,
O’ltirardi Hazrat Navoiy
Tangri bilan sirlashib uzoq.

Manqaldonda miltillardi cho’g’…
…Darichadan to’kilgan oydek,
Asta chertib hujra eshigin
Kirib keldi Mavlono Oybek.

Takalluf va izzat-ehtirom
Yog’ilarkan har ikki yoqdan,
Yangi g’azal uzatar Hazrat,
Qurimagan hali siyohdan…

Yechiladi Oybek tillari
Xudo sir deb solgan tugundan.
So’ylab ketar “Qush tili”da u,
Tug’ilganday go’yo bugundan…

…YO tush ko’rdim, yoki sinoat,
Aqlu hushim chorbog’ ichinda.
Mulozimman, men bir mulozim,
Jim tingladim titroq ichinda.

Goh anglab, goh anglamay, lekin
Ko’rmoq uchun shu lahzani bot,
Sening sirli tunlaring bo’lib
Qolgim kelar, o, go’zal Hirot!

G’ilon

Adirlarni oralab o’tib,
Chiqqan kabi go’yo osmonga,
Asrlarni oralab o’tib,
Yetib bormoq kerak G’ilonga.

Bir-biriga suyanib turgan –
Uylar asli bandu band eldir.
Odamlari bir buyuk sodda,
Oshiqdilu donishmand fe’ldir.

Bu qishloqqa adashib kelgan
Inson bo’lar eng aziz mehmon.
Tom boshiga yugurib chiqqan
Tandirlari uzatadi non.

Chashmalari yuragingizning
G’amlarini ketsalar chayib,
Hurlar yuvgan ko’ylagingizni
Oftobro’yga qo’yishar yoyib…

Kechalari oysupasida
Nurlar ichib yulduzlar bilan,
Qanotingiz o’sa boshlaydi
Suhbatlashib kunduzlar bilan.

Qayda edi behisht, izlamang,
Ming bir kecha afsonasidan,
Jannat asli boshlanar G’ilon
Tosh yo’llari ostonasidan.