16 август — Бахтиёр Ваҳобзода таваллуд топган кун

   Буюк озарбайжон шоири Бахтиёр Ваҳобзода 1925 йилнинг 16 августида дунёга келган. Шоир туркча шеъриятнинг энг буюк сиймоларидан ҳисобланади. Унинг шеърлари то бугунгача нафақат озарбайжон, шу билан бирга, ўзбекларни ҳам ҳаяжонга солиб келади.

 

БАХТИЁР ВАҲОБЗОДА
ШЕЪРЛАР

  Буюк озарбайжон шоири Бахтиёр Ваҳобзода 1925 йилнинг 16 августида дунёга келган. Унинг ижодий йўли 2-жаҳон уруши пайтида бошланган эди. У 40 йил давомида Баку Давлат Университетида ёшларга адабиётдан сабоқ берди. 1980 йилда Озарбайжон Фанлар Академияси мухбир-аъзолигига сайланди.
Бахтиёр Ваҳобзода 70 дан ортиқ шеърлар ва достонлардан иборат китоблар, 2 монография, 10 дан ортиқ илмий асарлар муаллифи. Унинг асарлари асосида бадиий филмлар тасвирга олинган,спектаклллар саҳналаштирилган.  Бахтиёр Ваҳобзода — фан доктори,профессор, академик, Озарбайжон халқ шоири унвонларига муяссар бўлган зот. Шоирнинг шеърлари ўзбек тилида китоб шаклида нашр этилган.
Улуғ шоир 2009 йилнинг 13 февралида вафот этган.

НОМСИЗ ШЕЪР

Кўзимда кўл бўлди, гул бўлди ёшлар,
Тарк этди бирма-бир дўстлар, танишлар…
Бахтсизлик – юракка санчилган тикан,
Удир ёлғизликнинг эгиз қардоши;
Ёлғизлик – тоғдай юк, белларни буккан,
Дунёнинг энг улкан, энг оғир тоши…

Ёлғон – минг бўёқли,
Ҳақ-чи, бўёқсиз.
Ёлғон қип-қизилдир, ҳақиқат оқдир.
Ёлғон – шир яланғоч, ёлғон ҳаёсиз,
Ҳақиқат ҳар замон сал тортинчоқдир.

ВИЖДОН

Икки йўлнинг ўртасида турганча,
Гоҳ у ёндан, гоҳ бу ёндан қўрқаман.
Девдан эмас, пашшачалик кучи бор,
Ўзини дев санагандан қўрқаман.

Ул даргоҳда Ҳақ девони қурилгай,
Не топгансан, бари бир-бир сўрилгай;
Иддаоси бўйнимизга юк илган –
Авф этилган шараф-шондан қўрқаман.

Бу дунёдан бир умидим мезондир,
Мен қўрққан кас у мезонни бузгандир,
Тўқ кимсанинг қутуриши ёмондир,
Очдан эмас, мен тўйгандан қўрқаман.

Ким ҳамкордир нафс деган шайтонга,
У тупурар ҳақиқату виждонга;
Ахир виждон қиймат бергай инсонга –
Виждонидан қўрқмагандан қўрқаман.

АҚЛНИНГ КЎЗИ БОР

Дўстим, бир ғалати сўз айтдинг, зотан
Дедингки, кўрмасам – ҳеч ишонмайман.
Дедим, сен орифсан, мен бир авомман,
Мен кўз-ла кўрсам-да, инонмам, аммо.
Билмайман – кўзимга кўринган дунё
Аслан ҳақиқатми ё сирли рўё?..

Баланд-паст дунёда мен яшаб юриб,
Англадим ўнг-чап не, не бутун-ярим.
Билдим – ҳақиқатдир ақлим-ла кўриб,
Аммо кўзларим-ла кўрмаганларим.
Ақлнинг кўзи бор, у йўл кўрсатар,
Кўзда-чи, ақл йўқ, у бизни алдар.

АЛВИДО

Дўстларим, умримнинг сафоси битди,
Тоққа кетдим, дала-тузга алвидо.
Кўзга туман чўкди, бошга қор ёғди,
Баҳорга алвидо, ёзга алвидо.

Сен ишқни ҳар замон муқаддас дединг,
Кунларга ёпишмоқ пуч ҳавас дединг,
Кўпни истамадинг, озга бас дединг,
Дерман: кўп йўқ эса, озга алвидо.

Энди томиридан узилган менман,
Ўрганган ошёни бузилган менман,
Энди на сен сенсан, на-да мен менман,
Энди биз бизмасмиз, бизга алвидо.

Бахтиёр, ярангдан оққан қон ҳар он
Сени кечмишингга боғлар ҳар замон;
Зулмат юрагингни ёғдулантирган,
Йўлингга шам тутган кўзга алвидо.

Тоҳир Қаҳҳор таржималари

Манба: «Жаҳон адабиёти», 2012,№ 10

НИМАСАН?

Ёдинг билан кечган бу умрнинг
Ҳам шуҳратию ҳам шони сенсан.
Минг дардга гирифтор бу кўнгилнинг
Ҳам дардию ҳам дармони сенсан.

Умрим безаги, зийнатисан сен,
Маъноси, яна ҳикматисан сен.
Сен ҳам шакарим, ҳам заҳаримсан,
Сен манфаатим, ҳам зараримсан,

Сен ҳам савобим, ҳам гуноҳимсан,
Сен тунлариму ҳам сабоҳимсан,
Кўпдир парилар, ягонасан сен,
Қалбим уйида фарзонасан сен.

Учмоқ тилагим, кўк сари учмоқ!
Ханжар каби қиндан чиқиб шул чоқ
Ҳар азму қароримни кесар сен,
Бир дўстми, ё душманми, несан сен?

Ҳукминг-ла сен олдинг мени мендан,
Султону хоқоним ўзи сенсан.
Кўнглимдаги қай орзуни кўрмай,
Ҳар орзунинг илк орзуси сенсан.

Сенсиз бу ҳаёт заққум бўларди,
Умрим уйининг ёғдуси сенсан.
Бир жон каби тан ичра кезарсан,
Руҳимми, хаёлимми, несан сен?

СЕН КЕТДИНГ

Сен кетдинг, гўёким дунё бўшалди,
Ёз ҳам кўчиб кетди, ўрни бўш қолди,
Баҳордек қалбимни сенсиз қиш олди,
Мен ёзни севарман, қишни найлайин?

Сен кетдинг, ишқим ҳам сен билан, демак,
Ишқсиз қолган кўнгил кимга ҳам керак?
Совуқ тошга ўхшар севгисиз юрак,
Сийнамга осилган гўштни найлайин?

Ҳамиша айримиз кеча-кундуздек,
Зидликда бамисли оловдек, муздек,
Ёқут кўзи билан машҳурдир узук,
Гар узук бўлмаса, тошни найлайин?

Нега яшай сенсиз, яшайин нега?
На ерга, на кўкка бўлмайин эга.
Сенсиз кўр бўлурман, эй нозли бека,
Кўзсиз қолган оддий бошни найлайин?

БИРИ СЕНСАН, БИРИ МЕН

Бир булоқнинг икки кўзи —
Бири сенсан, бири мен.
Бир олманинг икки юзи —
Бири сенсан, бири мен.

Қўша торнинг титрамаси —
Бири сенсан, бири мен.
Бир парданинг икки саси —
Бири сенсан, бири мен.

Ойдин само, кўк қучоғи —
Бири сенсан, бири мен.
Тонг юлдузи, саҳар чоғи —
Бири сенсан, бири мен.

Ҳаётда жуфт ранг ҳокимдир —
Бири севинч, бири ғам.
Севинч киму, қайғу кимдир?
У сенсану у мен ҳам.

Бу дунёга келдик шайдо,
Гоҳ шодон, гоҳ дилхаста.
Сен мендасан, мен сенда жо,
Тақдиримиз пайваста.

ҒАЗАЛ

Тағин боғлар чечак боғлар, фақат боғда гулим йўқдир,
Гулим йўқдир, бу дунёда ойим йўқдир,йилим йўқдир.

Замон қайтмайди ҳукминдан, биз айрилдик,тез айрилдик,
Дилим йўл бермас, эй дўстлар, демоққа севгилим йўқдир.

Чсчаклардан, саболардан мен олғум атрини ёрнинг,
Тилак ўлмас, юрак ўлмас, ошиқларга ўлим йўқдир.

Гулим, ағёр қиличи-ла, севаркан, айру тушдик биз,
Бу ҳасратдан, бу заҳматдан зиёд мудҳиш зулм йўқдир.

Севиб ёндим, куйиб ёндим, кулим соврилди афлокка,
Тополмассан бу дунёда, ўтим сўнган, кулим йўқдир.

Ёғоч ёнса фиғон айлар, деяр ўз дардини ошкор,
Демак-чун ёра дардимни забон йўқдир, тилим йўқдир.

Сенинг-ла Бахтиёрман мен, ойим сенсан, йилим сенсан,
Бу дунёда маним сенсиз ойим йўқдир, йилим йўқдир.

Жуманиёз Жабборов таржималари

BAHTIYAR VAHABZADE’DEN MEKTUB

Fikirdaşım, meslektaşım, kardeşim Namık Kemal Bey!

´Türk Olmak´ kitabınızı büyük hevesle,taktir ederek okudum. Okudum demek hata olur, su gibi içtim. Bu kitabınız,benim Azerbaycan´da yaptığım 50 yıllık mücadelenin aynısıdır. Fikirlerimizin, kaygı ve dertlerimizin ne kadar yakın olduğuna hayret ettiğimi söylemeliyim.

Ben sizi uzun bir zamandan beri tanıyor ve sizinle aynı dertlerde yaşadığımızı biliyordum. Hayret etmemin sebebini ise sizin kitabınızın 69. sayfasında ismimi vermeden ´Azerbaycanlı değerli bir şair bana şöyle demişti: Bize Ruslar baskı yaptı, dilimize Rusça kelimeler doldurdular, dilimizi unutturup Rusçayı ön plana çıkarmaya çalıştılar. Peki size kim baskı yaptı? Biz sizi örnek almak istiyoruz. Siz neden kendinizi örnek almıyorsunuz? Dilimizin bayrağını yükseklere kaldırmak sizin göreviniz değil midir?´ diyerek benden bahsetmeniz oluşturuyor.

Evet dostum. Birkaç yıl önce ben size bu soruyu sormuştum. Biz, iki yüz yıl Rusya´nın baskısı altında yaşadık. Bunun için ana dilimiz de, kendimiz gibi baskı altında kaldı. Bu yıllar içinde biz, ana dilimizin tabii hakkını korumaya çalıştık. Ben ta 1954 yılında yazdığım ´Ana Dili´ adlı şiirimde şöyle demiştim:

´Ey kendi öz dilinde konuşmayı ar bilen Akidesiz yobazlar
Ruhunuzu okşamaz koşmalar, telli sazlar,
Bunlar ver benim olsun.
Ancak vatan ekmeği sizlere ganim olsun.´

Elbette o zamanlar, bu şiir üst makamların hoşuna gitmedi ve bu şiir yüzünden başıma çok belalar geldi. Ben başıma gelen bu belaları, tabii bir hadise kabul ediyordum. Çünkü ben Rus´un kölesi idim. Ama Allah´a bin kere şükürler olsun ki, Anadolu Türkleri, tarihin hiçbir döneminde hiçbir halkın kölesi olmamıştır. Eğer bu bir gerçekse, peki neden büyük imparatorluklar kurmuş Anadolu Türkleri, bugün kendi milli varlıklarına düşman kesilmiş; bülbül nağmesine benzeyen Türk dilinin bekâretini bozuyor, ona baskı yapıyor? Türkçe´yle klasik eserler ortaya koyan Nesimi, Nevai, Mahdumkulu, Fuzuli, Sabir ve M. Akiflere bu dil uydu da, şimdi bize uymuyor mu? Niçin kendi kendimize kelimeler uyduruyoruz? Kim bu hakkı bize vermiş? Dilin sahibi bireyler değil, millettir.

Bağımsız Türk Cumhuriyetleri kurulduktan sonra bir taraftan yavaş yavaş ortak dile gitmeyi düşünüyoruz, diğer taraftan ise siz, Türkiye Türkleri, hepimiz için ortak pek çok kelimeyi dilinizden kovuyor, uyduruk sözler üretiyor, aramızda uçurum yapıyorsunuz. Bunu nasıl anlayalım? İşte benim hayretimin sebebi budur. Sizin yazdığınız gibi ben de Ankara´nın, istanbul´un sokaklarından geçtiğim zaman, bu şehirlerin Londra mı, New York mu, yoksa İstanbul mu olduğunu anlayamıyorum. Reklamlar, dükkânların ve bazı idarelerin adları, hatta uçakların üzerinde ´Türk Hava Yolları´ yerine ´Turkish Airlines´ yazılıyor. Türk Hava Yolları´nın dergisinin adı ´Skylife´. İşte ben buna hayret ediyorum.

Bundan başka bir de Türkiye´deki eğitimin İngilizceleşmesi beni üzüyor. Sizin isnat ettiğiniz büyük bilgin Oktay Sinanoğlu´nun Türkiye´deki eğitim üzerine yazdığı birkaç makaleyi okumuştum. 1996 yılının Aralık ayında, Türkiye´de tedavi gördüğüm zaman Aydınlık gazetesinin 8 aralık 1996 sayısında Oktay Sinanoğlu´nun ´Bir ülkeyi köle yapmak istiyorsanız eğitimini yabancılaştırın´ makalesini ve bu yıl Türk Edebiyatı Dergisi´nin 293. sayısında ´Eğitim mi, Eritim mi?´ başlıklı makalelerini okuyunca bu büyük şahsiyetin kalben bana ve benim fikirlerime ne kadar yakın olduğuna hayret ettim.

Oktay Sinanoğlu, yabancı dilde eğitimin Türk milleti için ne kadar büyük bir facia olduğunu fark etmiş ve gerekli yerlere uyarı mesajı göndermiştir.

Siz kitabınızda, Türk olmanın ne büyük bir şeref olduğunu, şiir kadar duygu ve heyecan dolu cümlelerinizle çok güzel açıklıyorsunuz: ´Türk demek, Hunlar, Göktürkler, Sakalar, Avarlar, Karahanlılar, Selçuklular, Osmanlılar, Timurlular, Babürlüler´ demektir. Nihayet Türkiye Cumhuriyeti demektir. Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan Cumhuriyeti demektir.

Türk demek binlerce yıldan beri dalgalanan bayrak demektir. Türk demek, tarih boyunca başı dik olmak demektir. Türk demek on milyon metrekare toprağa yayılmış rengârenk bir dil demektir. Türk demek insanlığın bilim ve edebiyat tarihine Kutadgu Bilig´i, Divan-ı Lügat´it Türk´ü, Divan-ı Hikmeti, İbni Sina´yı, Farabi´yi, Biruni´yi, El Harezmi´yi, Uluğ Bey´i, Ali Kuşçu´yu, Oktay Sinanoğlu´nu, Cengiz Dağcı´yı, Cengiz Aytmotov´u hediye etmiş bir büyük dünya demektir. Nihayet şu sonuca varıyorsunuz: ´Bizi Türk yarattığı için Allah´a şükürler olsun… Ne mutlu Türk´üm diyene.´

Bütün bunları bize hatırlatmakla, büyük şahsiyetlerimizi bize tanıtmakla siz ikinci Göktürk saltanatının kurucusu büyük atamız Bilge Kağan´ın söylediği meşhur sözleriyle bizi kendimiz hakkında düşünmeye çağırıyorsunuz. Daha bundan 1400 yıl önce Bilge Kağan şöyle demiş; ´Ey Türk Beyleri, Milleti işitin. Yukarıda mavi gök çökmedikçe, aşağıda kara toprak yarılmadıkça senin elini, senin töreni kim bozabilir? Ey Türk Milleti silkin ve kendine dön. Sen kendine dönünce büyük oluyorsun.´

Demek kendinden kaçmak, kendini beğenmek, başkasını büyük, kendini küçük görmek belası daha o zaman da varmış! Demek Mete, Bumin, Bilge, İstemi, İlteriş Kağanlar, büyük Osmanlı Sultanları ve yukarıda adlarını saydığımız bilim adamlarımız olmasaydı, biz tarihin dönemeçlerinde çoktan kaybolup gitmiştik.

Bununla beraber, çok eskilerden bizim damarlarımızdan akıp, bugüne kadar devam eden kendine, kendi milli varlığına yabancılık, kendini küçük, başkasını büyük görmek belası da ne demektir? Niçin biz bu hastalığa tutulduk? Büyük bilginlerimiz, psikologlarımız, tarihçilerimiz, filologlarımız, filozoflarımız bu belanın sebeplerini ve köklerini araştırmalı, buna karşı savaş ilan etmeli, içimizde yaşayan kendine, kendi milli varlığına yabancılaşmak hastalığından bizi kurtarmalıdır.

Elbette, ne siz, ne Oktay Sinanoğlu, ne de ben yabancı dillerin öğrenilmesine karşı değiliz. Ama yabancı diller, yalnız ve yalnız ana dilin aracılığıyla öğretilmelidir.

Ben anlayamıyorum, nasıl olur da ömrünün uzun yıllarını vatanından uzak, Amerika´da yaşayan Sinanoğlu, düştüğümüz bu belayı görebiliyor, ona çare arıyor da, Türkiye´de, Azerbaycan´da ve diğer Türk Cumhuriyetleri´nde bu belanın içinde yaşayanların büyük bölümü ise, bu konuda hiç düşünmüyor bile…

Sovyetler Birliği sömürüsü döneminde Azerbaycan ve Rus baskısında olan diğer Türk Cumhuriyetleri´nde devlet işleri, yazışmalar, toplantılar yalnız Rusça yapıldığından, Rusça´yı iyi bilmeyenler yüksek makamlara ulaşamıyor, onlara iş verilmiyordu. Bunun için de ebeveynler evlatlarını ana dilde eğitim yapan okullara değil de, Rus okullarına veriyorlardı. Sonuçta bu cumhuriyetlerde ana dilde eğitim yapan okulların sayısı her yıl biraz daha azalıyordu. Rus okullarında eğitim gören çocuklar ise, Rus tarihini ve edebiyatını, Rus gelenek ve göreneklerini, yani Rus maneviyatını biliyor, o okullardan tam bir Rus olup çıkıyor, kendini, kendi tarihini ve edebiyatını, maneviyatını bilmediği için kendi milletine düşman kesiliyor, kendini küçük, Rus´u ise büyük görüyordu.

Bu yakınlarda Rusça eğitim görmüş Rus kafalılar Bakü´de ´Monitor´ adlı Rusça dergi yayımlamaya başladılar ve bu dergide bizim, millet değil, kabile olduğumuzu yazdılar. Bildiğiniz gibi, biz bağımsızlık uğruna mücadele verdiğimiz zaman, Ermeniler, Ermenistan´da yaşayan Azeri Türklerini kovunca, biz de Azerbaycan´da yaşayan yarım milyon Ermeni´yi Azerbaycan´dan çıkardık. Gidenlerin yerine Karabağ´dan ve Ermenistan´dan kovulan Azeri Türkleri Bakü´ye yerleşti.

Yukarıda bahsettiğim ´Monitor´ dergisinin etrafındaki Rus kafalı gençler, Rus ve Ermenilerin Bakü´den gitmelerine üzülüp, bunu bizim için felaket sayıyorlar. Onların akidesine göre Bakü´de yaşayan Rus ve Ermeniler bizi medenileştirmiş, ama Karabağ ve Ermenistan köylerinden Bakü´ye taşınan Azeri Türkleri, şimdi bizi geriye götürüyor, başkalarından kazandığımız kültürü bozuyorlarmış.

En korkuncu da şudur ki, onların fikrince biz, hiçbir zaman Türk olmamışız. Ermeni çevresinde yaşayan Azerileri, Ermeniler, ´Türk´ diye adlandırmış, bunun için de onlar kendilerini Türk saymış ve Bakü´ye taşındıktan sonra da, onlar bize, yerli Azerilere Türk olduğumuzu söylemişler. Yalnız bundan sonra biz, Azeriler de kendimizi Türk adlandırmaya başlamışız. Cahilliğin derecesini görüyor musunuz? Aslında ben onları kınamıyorum. Çünkü onlar ana dilde eğitim yapan okullarda tahsil görseydiler, bizim klasiklerimizi: Fuzuli´yi, Nesimi´yi, M.F.Ahundzade´yi, Celil Memmedkuluzade´yi ve Sabir´i okusaydılar, bu dahilerin hep Türk olduklarını yazıp Türk oldukları ile övündüklerini bilirlerdi. Bunun gibi Rus köleliğinde olduklarından, Rusça eğitim gören Özbek, Türkmen, Kazak, Kırgız, Tatar gençleri de Türk olduklarına tam manasıyla inanmıyorlar ve bizim felaketimiz de buradan başlıyor.

Moskova Ruslaştırma tohumunu öyle serpmiş ki, aynı Rus kafalılar bugün bizim istiklalimize karşı çıkıyor, gözünü Moskova´ya çevirip yeniden onlarla birleşmemiz için çalışıyorlar.

Bunları anlıyorum. Defalarca size ve diğer Türkiyeli kardeşlerimize söylediğim gibi, bizim felaketimizin sebepleri açıktır. Peki size, tarih boyunca hiç köle olmamış (Allah hiçbir zaman göstermesin) Türkiye Türklerine ne oldu da, kendi kökünüzden, milli varlığınızdan ayrı düştünüz? Siz bunun için hiçbir şekilde bahane gösteremezsiniz. Çünkü suç kendinizdedir. Bunu siz de itiraf ediyorsunuz: ´Kültürü ile barışık olmayan bir toplumuz. Hâlâ kendi kendimizle savaşmayı bir türlü bitiremedik.´

Şimdi siz, bugün yabancı dille eğitimin, bir milleti nasıl rezil ettiğini bizim şahsımızda görüp, bizden ders almalı, yabancı dille eğitime karşı mücadele etmelisiniz. Burada büyük Atatürk´ün meşhur sözünü hatırlatmak yerinde olur: ´Milli benliğini bulamayan milletler, başka milletlere yem olurlar.´

Kitabınızda haklı olarak ´çağdaş değişimi uygulamanın kurumsal yolunu, mümkün olduğunca kendi geçmişine yönelmede´ görüyorsunuz. Çünkü ilerlemek için, geriye bakmak gerekir. Çok doğru olarak gösteriyorsunuz ki: ´Japonlar, kendi milli kültürlerine dayalı olarak kalkındılar ve milli kültürlerini, kalkınmalarının güç kaynağı olarak değerlendirdiler.´

Evet, Japonlar, bilgisayarı hazır olarak almadılar, kendileri kendi bilgisayarlarını yaptılar. Japonların otomobillerine dikkatle bakarsanız,insan gözlerine benzeyen önde yanan farların dış görünüşüne kadar otomobilin kendilerine benzediğini görürsünüz.

Benim Türkiye´den istediğim şu: Türkiye kendine benzer kendi bilgisayarını, kendi otomobilini, kendi füzesini yapsın. Batı´nın tekniğini olduğu gibi almasın. Bu, büyük bir milleti taklitçiliğe götürür.
Tekrar eğitimin yabancılaştırılmasına dönelim. Sizin şu görüşünüze de kalbimle katılıyorum: ´Bilim ve teknik yöntemleri evrenseldir… Türkiye´nin de kendi bilim ve tekniğini geliştirmesi, kendi amaç ve gayelerinden sapmaması gerekmektedir. Eğitimi başka dilde yaptıran, gençlerinin düşünme kabiliyetlerini her gün bu şekilde kirleten, her gün onlara sömürge evladı ruhu, acenta kafalılık ve aşağılık duygusu aşılayan bir ülke bunu yapamaz. Gereken yabancı diller, her yerde olduğu gibi ayrıca öğrenilebilir. Ama kendi dilini kaldırıp atmak, gafletlerin en büyüğüdür.´

Benim eserlerimi Rusça´ya çeviren Moskovalı şair Rimma Kazakova bir gün bana, ´Siz ana dili konusunda niye bu kadar çok yazıyorsunuz?´ diye sordu. Ben, ona ana dilimizin eriyip yok olma tehlikesi içinde olduğunu söylediğim zaman beni anladı ve bu belanın sebebinin yabancı dildeki eğitim olduğunu belirtti ve ´Geçen asırda bu belaya bizim aydınlarımız da tutulmuş, L.Tolstoy ve K.D. Uşinski gibi yazarlarımız ve bilginlerimiz bu akına karşı çıkmışlar´ diye ilave etti. Ertesi gün o,bana ünlü Rus eğitimcisi Uşinski´nin ´Ana Dili´ adlı kitabını getirdi. Ben bütün gece o kitabı okuyup, bir milletin varlığı için ana dilinin ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu bir daha anladım. Sizin gibi Batılılaşma siyasetine uyan Rus aydınlarının, Rusya´da Fransız ve Alman mektepleri açıp evlatlarını yabancı okullara vermeyi kendilerine şeref saydıklarını bir kere daha gördüm. O zaman bu meselenin millet için tehlike olduğunu bilen büyük eğitimci Uşinski yazıyor:

´Ana dilinde bütün millet, onun varlığı, manevi dünyası zuhur ediyor. Vatanın seması, iklimi, havası, çölleri, dağ ve bozkırları, orman ve çayları, fırtına ve kasırgaları, halk ruhunun yaratıcılık kudreti ile ana dilinde fikirlere, şekillere ve seslere dönüşüyor. Halkın elinden her şeyini alırsanız o, onların hepsini geri getirebilir. Fakat onun elinden ana dilini alırsanız, hiçbir zaman onu bir daha oluşturamaz. Halk kendine yeni bir vatan da yapabilir. Ama ana dili yoksa, millet de yoktur; vatan da…´

Bundan sonra bilgin, yabancı mekteplerde eğitim gören çocukları ´manevi özürlü´ olarak adlandırır ve böylelerinin vatan ve millet için gerçek evlat olamayacağını, halkı anlayamayacağını, dille beraber eğitim gördüğü Fransız veya İngiliz karakterini yansıtacağını belirtiyor. Sonra da bu manevi özürlülerin herhangi bir idarede çalıştıkları zaman ´Yüzlerine ne kadar vatanperverlik maskesi taksalar bile yine de vatansız, zavallı bir adam olarak kalacaklarını´ ilave ediyor.

Bu bir millet için felaket değil mi? Bunun büyük felaket olduğunu gören Ermeni parlementosu, 1996 yılında Ermeni çocukların Rus okullarında eğitim görmesini yasakladı.
Sizin kitabınızdan da konuyla ilgili Fransa parlamentosunun ´Fransız dilinin kullanımına ilişkin 4 Ağustos 1994 tarihli bir yasa´ kabul ettiğini öğrendim. Ben, böyle bir yasayı Türk Cumhuriyetleri´nden, aynı zamanda Türkiye ve Azerbaycan parlementolarından da bekliyorum.

Benim çok sevdiğim rahmetli Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş´ın da bu konudaki fikirleri benimkiyle aynıdır: ´Dil meselesi, bir milli müdafaa meselesidir. Dilimizi korumak, vatanı korumakla birdir. Çünkü dil de vatan kadar, tarih kadar azizdir. Dil de bayrak gibi, aile gibi mukaddesattandır. Belki hepsinin ifadesi, aksi onda olduğu için hepsinden önemlidir. Dil olmayınca, millet olmaz, milliyet olmaz. Milli kültürün baş unsuru dildir.´

Aziz kardeşim Namık Kemal Bey, sizin kitabınızı okuyup bitirdikten sonra, kitabınızın son sayfasına şu sözleri yazdım: ´Türk olmak, doğmak kadar kolay. Ama bizim zamanımızda, gerçek anlamda bir Türk olmak, atalarımızın şerefli adlarına layık yaşamak çok zor!´

Sözümün sonunda yüzümü büyük Türkiye´ye çevirerek diyorum: Ey şanlı tarihe sahip olan büyük Türkiye! Unutma ki, biz seni kendimiz için örnek biliyoruz. Bunun için de sınır sınıra yaşadığın büyük Türk dünyasını perişan etmeye, sana dikilen gözleri kapatmaya, sana beslenilen ümitleri yok etmeye senin hakkın yok. Ortak atamız Bilge Kağan´ın sözlerini kulaklarına küpe yap: ´Ey Türk, silkin ve kendine dön!´

Bahtiyar VAHAPZADE
1 Nisan 1998

16 avgust — Baxtiyor Vahobzoda tavallud topgan kun

Buyuk ozarbayjon shoiri Baxtiyor Vahobzoda 1925 yilning 16 avgustida dunyoga kelgan. Shoir turkcha she’riyatning eng buyuk siymolaridan hisoblanadi. Uning she’rlari to bugungacha nafaqat ozarbayjon, shu bilan birga, o‘zbeklarni ham hayajonga solib keladi.

BAXTIYOR VAHOBZODA
SHE’RLAR

Buyuk ozarbayjon shoiri Baxtiyor Vahobzoda 1925 yilning 16 avgustida dunyoga kelgan. Uning ijodiy yo‘li 2-jahon urushi paytida boshlangan edi. U 40 yil davomida Baku Davlat Universitetida yoshlarga adabiyotdan saboq berdi. 1980 yilda Ozarbayjon Fanlar Akademiyasi muxbir-a’zoligiga saylandi.
Baxtiyor Vahobzoda 70 dan ortiq she’rlar va dostonlardan iborat kitoblar, 2 monografiya, 10 dan ortiq ilmiy asarlar muallifi. Uning asarlari asosida badiiy filmlar tasvirga olingan,spektaklllar sahnalashtirilgan. Baxtiyor Vahobzoda — fan doktori,professor, akademik, Ozarbayjon xalq shoiri unvonlariga muyassar bo‘lgan zot. Shoirning she’rlari o‘zbek tilida kitob shaklida nashr etilgan.
Ulug‘ shoir 2009 yilning 13 fevralida vafot etgan.

NOMSIZ SHE’R

Ko‘zimda ko‘l bo‘ldi, gul bo‘ldi yoshlar,
Tark etdi birma-bir do‘stlar, tanishlar…
Baxtsizlik – yurakka sanchilgan tikan,
Udir yolg‘izlikning egiz qardoshi;
Yolg‘izlik – tog‘day yuk, bellarni bukkan,
Dunyoning eng ulkan, eng og‘ir toshi…

Yolg‘on – ming bo‘yoqli,
Haq-chi, bo‘yoqsiz.
Yolg‘on qip-qizildir, haqiqat oqdir.
Yolg‘on – shir yalang‘och, yolg‘on hayosiz,
Haqiqat har zamon sal tortinchoqdir.

VIJDON

Ikki yo‘lning o‘rtasida turgancha,
Goh u yondan, goh bu yondan qo‘rqaman.
Devdan emas, pashshachalik kuchi bor,
O‘zini dev sanagandan qo‘rqaman.

Ul dargohda Haq devoni qurilgay,
Ne topgansan, bari bir-bir so‘rilgay;
Iddaosi bo‘ynimizga yuk ilgan –
Avf etilgan sharaf-shondan qo‘rqaman.

Bu dunyodan bir umidim mezondir,
Men qo‘rqqan kas u mezonni buzgandir,
To‘q kimsaning quturishi yomondir,
Ochdan emas, men to‘ygandan qo‘rqaman.

Kim hamkordir nafs degan shaytonga,
U tupurar haqiqatu vijdonga;
Axir vijdon qiymat bergay insonga –
Vijdonidan qo‘rqmagandan qo‘rqaman.

AQLNING KO‘ZI BOR

Do‘stim, bir g‘alati so‘z aytding, zotan
Dedingki, ko‘rmasam – hech ishonmayman.
Dedim, sen orifsan, men bir avomman,
Men ko‘z-la ko‘rsam-da, inonmam, ammo.
Bilmayman – ko‘zimga ko‘ringan dunyo
Aslan haqiqatmi yo sirli ro‘yo?..

Baland-past dunyoda men yashab yurib,
Angladim o‘ng-chap ne, ne butun-yarim.
Bildim – haqiqatdir aqlim-la ko‘rib,
Ammo ko‘zlarim-la ko‘rmaganlarim.
Aqlning ko‘zi bor, u yo‘l ko‘rsatar,
Ko‘zda-chi, aql yo‘q, u bizni aldar.

ALVIDO

Do‘stlarim, umrimning safosi bitdi,
Toqqa ketdim, dala-tuzga alvido.
Ko‘zga tuman cho‘kdi, boshga qor yog‘di,
Bahorga alvido, yozga alvido.

Sen ishqni har zamon muqaddas deding,
Kunlarga yopishmoq puch havas deding,
Ko‘pni istamading, ozga bas deding,
Derman: ko‘p yo‘q esa, ozga alvido.

Endi tomiridan uzilgan menman,
O‘rgangan oshyoni buzilgan menman,
Endi na sen sensan, na-da men menman,
Endi biz bizmasmiz, bizga alvido.

Baxtiyor, yarangdan oqqan qon har on
Seni kechmishingga bog‘lar har zamon;
Zulmat yuragingni yog‘dulantirgan,
Yo‘lingga sham tutgan ko‘zga alvido.

Tohir Qahhor tarjimalari

Manba: “Jahon adabiyoti”, 2012,№ 10

NIMASAN?

Yoding bilan kechgan bu umrning
Ham shuhratiyu ham shoni sensan.
Ming dardga giriftor bu ko‘ngilning
Ham dardiyu ham darmoni sensan.

Umrim bezagi, ziynatisan sen,
Ma’nosi, yana hikmatisan sen.
Sen ham shakarim, ham zaharimsan,
Sen manfaatim, ham zararimsan,

Sen ham savobim, ham gunohimsan,
Sen tunlarimu ham sabohimsan,
Ko‘pdir parilar, yagonasan sen,
Qalbim uyida farzonasan sen.

Uchmoq tilagim, ko‘k sari uchmoq!
Xanjar kabi qindan chiqib shul choq
Har azmu qarorimni kesar sen,
Bir do‘stmi, yo dushmanmi, nesan sen?

Hukming-la sen olding meni mendan,
Sultonu xoqonim o‘zi sensan.
Ko‘nglimdagi qay orzuni ko‘rmay,
Har orzuning ilk orzusi sensan.

Sensiz bu hayot zaqqum bo‘lardi,
Umrim uyining yog‘dusi sensan.
Bir jon kabi tan ichra kezarsan,
Ruhimmi, xayolimmi, nesan sen?

SЕN KЕTDING

Sen ketding, go‘yokim dunyo bo‘shaldi,
Yoz ham ko‘chib ketdi, o‘rni bo‘sh qoldi,
Bahordek qalbimni sensiz qish oldi,
Men yozni sevarman, qishni naylayin?

Sen ketding, ishqim ham sen bilan, demak,
Ishqsiz qolgan ko‘ngil kimga ham kerak?
Sovuq toshga o‘xshar sevgisiz yurak,
Siynamga osilgan go‘shtni naylayin?

Hamisha ayrimiz kecha-kunduzdek,
Zidlikda bamisli olovdek, muzdek,
Yoqut ko‘zi bilan mashhurdir uzuk,
Gar uzuk bo‘lmasa, toshni naylayin?

Nega yashay sensiz, yashayin nega?
Na yerga, na ko‘kka bo‘lmayin ega.
Sensiz ko‘r bo‘lurman, ey nozli beka,
Ko‘zsiz qolgan oddiy boshni naylayin?

BIRI SЕNSAN, BIRI MЕN

Bir buloqning ikki ko‘zi —
Biri sensan, biri men.
Bir olmaning ikki yuzi —
Biri sensan, biri men.

Qo‘sha torning titramasi —
Biri sensan, biri men.
Bir pardaning ikki sasi —
Biri sensan, biri men.

Oydin samo, ko‘k quchog‘i —
Biri sensan, biri men.
Tong yulduzi, sahar chog‘i —
Biri sensan, biri men.

Hayotda juft rang hokimdir —
Biri sevinch, biri g‘am.
Sevinch kimu, qayg‘u kimdir?
U sensanu u men ham.

Bu dunyoga keldik shaydo,
Goh shodon, goh dilxasta.
Sen mendasan, men senda jo,
Taqdirimiz payvasta.

G‘AZAL

Tag‘in bog‘lar chechak bog‘lar, faqat bog‘da gulim yo‘qdir,
Gulim yo‘qdir, bu dunyoda oyim yo‘qdir,yilim yo‘qdir.

Zamon qaytmaydi hukmindan, biz ayrildik,tez ayrildik,
Dilim yo‘l bermas, ey do‘stlar, demoqqa sevgilim yo‘qdir.

Chschaklardan, sabolardan men olg‘um atrini yorning,
Tilak o‘lmas, yurak o‘lmas, oshiqlarga o‘lim yo‘qdir.

Gulim, ag‘yor qilichi-la, sevarkan, ayru tushdik biz,
Bu hasratdan, bu zahmatdan ziyod mudhish zulm yo‘qdir.

Sevib yondim, kuyib yondim, kulim sovrildi aflokka,
Topolmassan bu dunyoda, o‘tim so‘ngan, kulim yo‘qdir.

Yog‘och yonsa fig‘on aylar, deyar o‘z dardini oshkor,
Demak-chun yora dardimni zabon yo‘qdir, tilim yo‘qdir.

Sening-la Baxtiyorman men, oyim sensan, yilim sensan,
Bu dunyoda manim sensiz oyim yo‘qdir, yilim yo‘qdir.

Jumaniyoz Jabborov tarjimalari

BAHTIYAR VAHABZADE’DEN MEKTUB

Fikirdaşım, meslektaşım, kardeşim Namık Kemal Bey!

´Türk Olmak´ kitabınızı büyük hevesle,taktir ederek okudum. Okudum demek hata olur, su gibi içtim. Bu kitabınız,benim Azerbaycan´da yaptığım 50 yıllık mücadelenin aynısıdır. Fikirlerimizin, kaygı ve dertlerimizin ne kadar yakın olduğuna hayret ettiğimi söylemeliyim.

Ben sizi uzun bir zamandan beri tanıyor ve sizinle aynı dertlerde yaşadığımızı biliyordum. Hayret etmemin sebebini ise sizin kitabınızın 69. sayfasında ismimi vermeden ´Azerbaycanlı değerli bir şair bana şöyle demişti: Bize Ruslar baskı yaptı, dilimize Rusça kelimeler doldurdular, dilimizi unutturup Rusçayı ön plana çıkarmaya çalıştılar. Peki size kim baskı yaptı? Biz sizi örnek almak istiyoruz. Siz neden kendinizi örnek almıyorsunuz? Dilimizin bayrağını yükseklere kaldırmak sizin göreviniz değil midir?´ diyerek benden bahsetmeniz oluşturuyor.

Evet dostum. Birkaç yıl önce ben size bu soruyu sormuştum. Biz, iki yüz yıl Rusya´nın baskısı altında yaşadık. Bunun için ana dilimiz de, kendimiz gibi baskı altında kaldı. Bu yıllar içinde biz, ana dilimizin tabii hakkını korumaya çalıştık. Ben ta 1954 yılında yazdığım ´Ana Dili´ adlı şiirimde şöyle demiştim:

´Ey kendi öz dilinde konuşmayı ar bilen Akidesiz yobazlar
Ruhunuzu okşamaz koşmalar, telli sazlar,
Bunlar ver benim olsun.
Ancak vatan ekmeği sizlere ganim olsun.´

Elbette o zamanlar, bu şiir üst makamların hoşuna gitmedi ve bu şiir yüzünden başıma çok belalar geldi. Ben başıma gelen bu belaları, tabii bir hadise kabul ediyordum. Çünkü ben Rus´un kölesi idim. Ama Allah´a bin kere şükürler olsun ki, Anadolu Türkleri, tarihin hiçbir döneminde hiçbir halkın kölesi olmamıştır. Eğer bu bir gerçekse, peki neden büyük imparatorluklar kurmuş Anadolu Türkleri, bugün kendi milli varlıklarına düşman kesilmiş; bülbül nağmesine benzeyen Türk dilinin bekâretini bozuyor, ona baskı yapıyor? Türkçe´yle klasik eserler ortaya koyan Nesimi, Nevai, Mahdumkulu, Fuzuli, Sabir ve M. Akiflere bu dil uydu da, şimdi bize uymuyor mu? Niçin kendi kendimize kelimeler uyduruyoruz? Kim bu hakkı bize vermiş? Dilin sahibi bireyler değil, millettir.

Bağımsız Türk Cumhuriyetleri kurulduktan sonra bir taraftan yavaş yavaş ortak dile gitmeyi düşünüyoruz, diğer taraftan ise siz, Türkiye Türkleri, hepimiz için ortak pek çok kelimeyi dilinizden kovuyor, uyduruk sözler üretiyor, aramızda uçurum yapıyorsunuz. Bunu nasıl anlayalım? İşte benim hayretimin sebebi budur. Sizin yazdığınız gibi ben de Ankara´nın, istanbul´un sokaklarından geçtiğim zaman, bu şehirlerin Londra mı, New York mu, yoksa İstanbul mu olduğunu anlayamıyorum. Reklamlar, dükkânların ve bazı idarelerin adları, hatta uçakların üzerinde ´Türk Hava Yolları´ yerine ´Turkish Airlines´ yazılıyor. Türk Hava Yolları´nın dergisinin adı ´Skylife´. İşte ben buna hayret ediyorum.

Bundan başka bir de Türkiye´deki eğitimin İngilizceleşmesi beni üzüyor. Sizin isnat ettiğiniz büyük bilgin Oktay Sinanoğlu´nun Türkiye´deki eğitim üzerine yazdığı birkaç makaleyi okumuştum. 1996 yılının Aralık ayında, Türkiye´de tedavi gördüğüm zaman Aydınlık gazetesinin 8 aralık 1996 sayısında Oktay Sinanoğlu´nun ´Bir ülkeyi köle yapmak istiyorsanız eğitimini yabancılaştırın´ makalesini ve bu yıl Türk Edebiyatı Dergisi´nin 293. sayısında ´Eğitim mi, Eritim mi?´ başlıklı makalelerini okuyunca bu büyük şahsiyetin kalben bana ve benim fikirlerime ne kadar yakın olduğuna hayret ettim.

Oktay Sinanoğlu, yabancı dilde eğitimin Türk milleti için ne kadar büyük bir facia olduğunu fark etmiş ve gerekli yerlere uyarı mesajı göndermiştir.

Siz kitabınızda, Türk olmanın ne büyük bir şeref olduğunu, şiir kadar duygu ve heyecan dolu cümlelerinizle çok güzel açıklıyorsunuz: ´Türk demek, Hunlar, Göktürkler, Sakalar, Avarlar, Karahanlılar, Selçuklular, Osmanlılar, Timurlular, Babürlüler´ demektir. Nihayet Türkiye Cumhuriyeti demektir. Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan Cumhuriyeti demektir.

Türk demek binlerce yıldan beri dalgalanan bayrak demektir. Türk demek, tarih boyunca başı dik olmak demektir. Türk demek on milyon metrekare toprağa yayılmış rengârenk bir dil demektir. Türk demek insanlığın bilim ve edebiyat tarihine Kutadgu Bilig´i, Divan-ı Lügat´it Türk´ü, Divan-ı Hikmeti, İbni Sina´yı, Farabi´yi, Biruni´yi, El Harezmi´yi, Uluğ Bey´i, Ali Kuşçu´yu, Oktay Sinanoğlu´nu, Cengiz Dağcı´yı, Cengiz Aytmotov´u hediye etmiş bir büyük dünya demektir. Nihayet şu sonuca varıyorsunuz: ´Bizi Türk yarattığı için Allah´a şükürler olsun… Ne mutlu Türk´üm diyene.´

Bütün bunları bize hatırlatmakla, büyük şahsiyetlerimizi bize tanıtmakla siz ikinci Göktürk saltanatının kurucusu büyük atamız Bilge Kağan´ın söylediği meşhur sözleriyle bizi kendimiz hakkında düşünmeye çağırıyorsunuz. Daha bundan 1400 yıl önce Bilge Kağan şöyle demiş; ´Ey Türk Beyleri, Milleti işitin. Yukarıda mavi gök çökmedikçe, aşağıda kara toprak yarılmadıkça senin elini, senin töreni kim bozabilir? Ey Türk Milleti silkin ve kendine dön. Sen kendine dönünce büyük oluyorsun.´

Demek kendinden kaçmak, kendini beğenmek, başkasını büyük, kendini küçük görmek belası daha o zaman da varmış! Demek Mete, Bumin, Bilge, İstemi, İlteriş Kağanlar, büyük Osmanlı Sultanları ve yukarıda adlarını saydığımız bilim adamlarımız olmasaydı, biz tarihin dönemeçlerinde çoktan kaybolup gitmiştik.

Bununla beraber, çok eskilerden bizim damarlarımızdan akıp, bugüne kadar devam eden kendine, kendi milli varlığına yabancılık, kendini küçük, başkasını büyük görmek belası da ne demektir? Niçin biz bu hastalığa tutulduk? Büyük bilginlerimiz, psikologlarımız, tarihçilerimiz, filologlarımız, filozoflarımız bu belanın sebeplerini ve köklerini araştırmalı, buna karşı savaş ilan etmeli, içimizde yaşayan kendine, kendi milli varlığına yabancılaşmak hastalığından bizi kurtarmalıdır.

Elbette, ne siz, ne Oktay Sinanoğlu, ne de ben yabancı dillerin öğrenilmesine karşı değiliz. Ama yabancı diller, yalnız ve yalnız ana dilin aracılığıyla öğretilmelidir.

Ben anlayamıyorum, nasıl olur da ömrünün uzun yıllarını vatanından uzak, Amerika´da yaşayan Sinanoğlu, düştüğümüz bu belayı görebiliyor, ona çare arıyor da, Türkiye´de, Azerbaycan´da ve diğer Türk Cumhuriyetleri´nde bu belanın içinde yaşayanların büyük bölümü ise, bu konuda hiç düşünmüyor bile…

Sovyetler Birliği sömürüsü döneminde Azerbaycan ve Rus baskısında olan diğer Türk Cumhuriyetleri´nde devlet işleri, yazışmalar, toplantılar yalnız Rusça yapıldığından, Rusça´yı iyi bilmeyenler yüksek makamlara ulaşamıyor, onlara iş verilmiyordu. Bunun için de ebeveynler evlatlarını ana dilde eğitim yapan okullara değil de, Rus okullarına veriyorlardı. Sonuçta bu cumhuriyetlerde ana dilde eğitim yapan okulların sayısı her yıl biraz daha azalıyordu. Rus okullarında eğitim gören çocuklar ise, Rus tarihini ve edebiyatını, Rus gelenek ve göreneklerini, yani Rus maneviyatını biliyor, o okullardan tam bir Rus olup çıkıyor, kendini, kendi tarihini ve edebiyatını, maneviyatını bilmediği için kendi milletine düşman kesiliyor, kendini küçük, Rus´u ise büyük görüyordu.

Bu yakınlarda Rusça eğitim görmüş Rus kafalılar Bakü´de ´Monitor´ adlı Rusça dergi yayımlamaya başladılar ve bu dergide bizim, millet değil, kabile olduğumuzu yazdılar. Bildiğiniz gibi, biz bağımsızlık uğruna mücadele verdiğimiz zaman, Ermeniler, Ermenistan´da yaşayan Azeri Türklerini kovunca, biz de Azerbaycan´da yaşayan yarım milyon Ermeni´yi Azerbaycan´dan çıkardık. Gidenlerin yerine Karabağ´dan ve Ermenistan´dan kovulan Azeri Türkleri Bakü´ye yerleşti.

Yukarıda bahsettiğim ´Monitor´ dergisinin etrafındaki Rus kafalı gençler, Rus ve Ermenilerin Bakü´den gitmelerine üzülüp, bunu bizim için felaket sayıyorlar. Onların akidesine göre Bakü´de yaşayan Rus ve Ermeniler bizi medenileştirmiş, ama Karabağ ve Ermenistan köylerinden Bakü´ye taşınan Azeri Türkleri, şimdi bizi geriye götürüyor, başkalarından kazandığımız kültürü bozuyorlarmış.

En korkuncu da şudur ki, onların fikrince biz, hiçbir zaman Türk olmamışız. Ermeni çevresinde yaşayan Azerileri, Ermeniler, ´Türk´ diye adlandırmış, bunun için de onlar kendilerini Türk saymış ve Bakü´ye taşındıktan sonra da, onlar bize, yerli Azerilere Türk olduğumuzu söylemişler. Yalnız bundan sonra biz, Azeriler de kendimizi Türk adlandırmaya başlamışız. Cahilliğin derecesini görüyor musunuz? Aslında ben onları kınamıyorum. Çünkü onlar ana dilde eğitim yapan okullarda tahsil görseydiler, bizim klasiklerimizi: Fuzuli´yi, Nesimi´yi, M.F.Ahundzade´yi, Celil Memmedkuluzade´yi ve Sabir´i okusaydılar, bu dahilerin hep Türk olduklarını yazıp Türk oldukları ile övündüklerini bilirlerdi. Bunun gibi Rus köleliğinde olduklarından, Rusça eğitim gören Özbek, Türkmen, Kazak, Kırgız, Tatar gençleri de Türk olduklarına tam manasıyla inanmıyorlar ve bizim felaketimiz de buradan başlıyor.

Moskova Ruslaştırma tohumunu öyle serpmiş ki, aynı Rus kafalılar bugün bizim istiklalimize karşı çıkıyor, gözünü Moskova´ya çevirip yeniden onlarla birleşmemiz için çalışıyorlar.

Bunları anlıyorum. Defalarca size ve diğer Türkiyeli kardeşlerimize söylediğim gibi, bizim felaketimizin sebepleri açıktır. Peki size, tarih boyunca hiç köle olmamış (Allah hiçbir zaman göstermesin) Türkiye Türklerine ne oldu da, kendi kökünüzden, milli varlığınızdan ayrı düştünüz? Siz bunun için hiçbir şekilde bahane gösteremezsiniz. Çünkü suç kendinizdedir. Bunu siz de itiraf ediyorsunuz: ´Kültürü ile barışık olmayan bir toplumuz. Hâlâ kendi kendimizle savaşmayı bir türlü bitiremedik.´

Şimdi siz, bugün yabancı dille eğitimin, bir milleti nasıl rezil ettiğini bizim şahsımızda görüp, bizden ders almalı, yabancı dille eğitime karşı mücadele etmelisiniz. Burada büyük Atatürk´ün meşhur sözünü hatırlatmak yerinde olur: ´Milli benliğini bulamayan milletler, başka milletlere yem olurlar.´

Kitabınızda haklı olarak ´çağdaş değişimi uygulamanın kurumsal yolunu, mümkün olduğunca kendi geçmişine yönelmede´ görüyorsunuz. Çünkü ilerlemek için, geriye bakmak gerekir. Çok doğru olarak gösteriyorsunuz ki: ´Japonlar, kendi milli kültürlerine dayalı olarak kalkındılar ve milli kültürlerini, kalkınmalarının güç kaynağı olarak değerlendirdiler.´

Evet, Japonlar, bilgisayarı hazır olarak almadılar, kendileri kendi bilgisayarlarını yaptılar. Japonların otomobillerine dikkatle bakarsanız,insan gözlerine benzeyen önde yanan farların dış görünüşüne kadar otomobilin kendilerine benzediğini görürsünüz.

Benim Türkiye´den istediğim şu: Türkiye kendine benzer kendi bilgisayarını, kendi otomobilini, kendi füzesini yapsın. Batı´nın tekniğini olduğu gibi almasın. Bu, büyük bir milleti taklitçiliğe götürür.
Tekrar eğitimin yabancılaştırılmasına dönelim. Sizin şu görüşünüze de kalbimle katılıyorum: ´Bilim ve teknik yöntemleri evrenseldir… Türkiye´nin de kendi bilim ve tekniğini geliştirmesi, kendi amaç ve gayelerinden sapmaması gerekmektedir. Eğitimi başka dilde yaptıran, gençlerinin düşünme kabiliyetlerini her gün bu şekilde kirleten, her gün onlara sömürge evladı ruhu, acenta kafalılık ve aşağılık duygusu aşılayan bir ülke bunu yapamaz. Gereken yabancı diller, her yerde olduğu gibi ayrıca öğrenilebilir. Ama kendi dilini kaldırıp atmak, gafletlerin en büyüğüdür.´

Benim eserlerimi Rusça´ya çeviren Moskovalı şair Rimma Kazakova bir gün bana, ´Siz ana dili konusunda niye bu kadar çok yazıyorsunuz?´ diye sordu. Ben, ona ana dilimizin eriyip yok olma tehlikesi içinde olduğunu söylediğim zaman beni anladı ve bu belanın sebebinin yabancı dildeki eğitim olduğunu belirtti ve ´Geçen asırda bu belaya bizim aydınlarımız da tutulmuş, L.Tolstoy ve K.D. Uşinski gibi yazarlarımız ve bilginlerimiz bu akına karşı çıkmışlar´ diye ilave etti. Ertesi gün o,bana ünlü Rus eğitimcisi Uşinski´nin ´Ana Dili´ adlı kitabını getirdi. Ben bütün gece o kitabı okuyup, bir milletin varlığı için ana dilinin ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu bir daha anladım. Sizin gibi Batılılaşma siyasetine uyan Rus aydınlarının, Rusya´da Fransız ve Alman mektepleri açıp evlatlarını yabancı okullara vermeyi kendilerine şeref saydıklarını bir kere daha gördüm. O zaman bu meselenin millet için tehlike olduğunu bilen büyük eğitimci Uşinski yazıyor:

´Ana dilinde bütün millet, onun varlığı, manevi dünyası zuhur ediyor. Vatanın seması, iklimi, havası, çölleri, dağ ve bozkırları, orman ve çayları, fırtına ve kasırgaları, halk ruhunun yaratıcılık kudreti ile ana dilinde fikirlere, şekillere ve seslere dönüşüyor. Halkın elinden her şeyini alırsanız o, onların hepsini geri getirebilir. Fakat onun elinden ana dilini alırsanız, hiçbir zaman onu bir daha oluşturamaz. Halk kendine yeni bir vatan da yapabilir. Ama ana dili yoksa, millet de yoktur; vatan da…´

Bundan sonra bilgin, yabancı mekteplerde eğitim gören çocukları ´manevi özürlü´ olarak adlandırır ve böylelerinin vatan ve millet için gerçek evlat olamayacağını, halkı anlayamayacağını, dille beraber eğitim gördüğü Fransız veya İngiliz karakterini yansıtacağını belirtiyor. Sonra da bu manevi özürlülerin herhangi bir idarede çalıştıkları zaman ´Yüzlerine ne kadar vatanperverlik maskesi taksalar bile yine de vatansız, zavallı bir adam olarak kalacaklarını´ ilave ediyor.

Bu bir millet için felaket değil mi? Bunun büyük felaket olduğunu gören Ermeni parlementosu, 1996 yılında Ermeni çocukların Rus okullarında eğitim görmesini yasakladı.
Sizin kitabınızdan da konuyla ilgili Fransa parlamentosunun ´Fransız dilinin kullanımına ilişkin 4 Ağustos 1994 tarihli bir yasa´ kabul ettiğini öğrendim. Ben, böyle bir yasayı Türk Cumhuriyetleri´nden, aynı zamanda Türkiye ve Azerbaycan parlementolarından da bekliyorum.

Benim çok sevdiğim rahmetli Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş´ın da bu konudaki fikirleri benimkiyle aynıdır: ´Dil meselesi, bir milli müdafaa meselesidir. Dilimizi korumak, vatanı korumakla birdir. Çünkü dil de vatan kadar, tarih kadar azizdir. Dil de bayrak gibi, aile gibi mukaddesattandır. Belki hepsinin ifadesi, aksi onda olduğu için hepsinden önemlidir. Dil olmayınca, millet olmaz, milliyet olmaz. Milli kültürün baş unsuru dildir.´

Aziz kardeşim Namık Kemal Bey, sizin kitabınızı okuyup bitirdikten sonra, kitabınızın son sayfasına şu sözleri yazdım: ´Türk olmak, doğmak kadar kolay. Ama bizim zamanımızda, gerçek anlamda bir Türk olmak, atalarımızın şerefli adlarına layık yaşamak çok zor!´

Sözümün sonunda yüzümü büyük Türkiye´ye çevirerek diyorum: Ey şanlı tarihe sahip olan büyük Türkiye! Unutma ki, biz seni kendimiz için örnek biliyoruz. Bunun için de sınır sınıra yaşadığın büyük Türk dünyasını perişan etmeye, sana dikilen gözleri kapatmaya, sana beslenilen ümitleri yok etmeye senin hakkın yok. Ortak atamız Bilge Kağan´ın sözlerini kulaklarına küpe yap: ´Ey Türk, silkin ve kendine dön!´

Bahtiyar VAHAPZADE
1 Nisan 1998