Истеъдоди сабаб ижодкор ҳеч кимнинг хаёлига келмайдиган жойдан гўзаллик топганда ҳайратга тушади ва руҳиятини мувозанатдан чиқарган туйғуларини бошқалар билан ҳам бўлишгиси келади. Кўнгилдан чиқиб, қоғозга тўкилган ҳайрат мевалари ўзга кўнгилларга ҳам ҳаяжон солади. Ёзганларидан кўнгил кишиси экани аён бўлиб турган Абдунаби Бойқўзининг шеърларидан самимият, ҳалоллик, жонфидолик “тўкилиб” туради.
Қозоқбой ЙЎЛДОШ,
КЎНГИЛ СУВРАТЛАРИ
Истеъдоди сабаб ижодкор ҳеч кимнинг хаёлига келмайдиган жойдан гўзаллик топганда ҳайратга тушади ва руҳиятини мувозанатдан чиқарган туйғуларини бошқалар билан ҳам бўлишгиси келади. Кўнгилдан чиқиб, қоғозга тўкилган ҳайрат мевалари ўзга кўнгилларга ҳам ҳаяжон солади. Ёзганларидан кўнгил кишиси экани аён бўлиб турган Абдунаби Бойқўзининг шеърларидан самимият, ҳалоллик, жонфидолик “тўкилиб” туради. Истеъдодли кишилар бор шодлигу қайғуларини, изтиробу қувончларини, кечинма-ю ўйларини сўзга ишонадилар. Сўз эса эгасига содиқ, унинг сирларини ҳеч кимга сотмайди. Бир кишининг сўз орқали шеърга эврилган кайфияту сезимлари энди кўпнинг кўнгил мулкига айланади. Уларни ўзганинг кўнглини тушунишга мойил кишилар туйиб, сўзларда акс этган ҳолату ҳақиқат ифодаларидан завқ олади.
Абдунабининг сўнгги “Ўзбекистон” нашриётида босилган “Чўли ироғим” тўпламида ўқирман руҳиятини мувозанатдан чиқариб, кўнглига ҳузур бағишлайдиган шеърий битиклар кўп. Қофияли ҳар қандай тизма шеър бўлавермагани каби ҳар қандай шеър ҳам ўқувчига таъсир қилавермайди. Кўнгилдан чиққан сатрларгина киши юрагини “жиз” эттириб, кўнглида из қолдиради. Муаллифнинг кўнгил изҳори бўлмиш мўъжазгина “Неки ёздим” шеърида шоир ижодининг кредоси акс этган дейиш мумкин:
Неки ёздим,
Кўнглимни ёздим,
Кўнгилларни кўнглимга ёздим.
Кел, кўнглингни ўқи кўнглимдан,
Неки бўлса кўнгилдан ёздим.
Ўзгаларнинг кўнглини ўз кўнглига жойлаб олган шоир кўнглидан тўкилган сатрларда шеърхоннинг кўнгил манзараси ҳам акс этади. Шоир кўнглида ўз туйғуларини кўриш ўқирманни унга яқинлаштиради. Белгилики, ижодкорнинг поэтик маҳорати нимани ёзганида эмас, балки қандай ёзганида намоён бўлади. Ўн беш сўздан иборат беш қатор шеърда олти бор қўлланган «кўнгил» сўзи ўқирман кўнглига урмаслигига шоирнинг қайралган тасвир маҳорати сабаб.
А. Бойқўзининг “Ҳеч йўқ” шеърида дунё поэзиясида айтилавериб, қирпити чиққан ҳолат тасвирланган. Чин шоиргина эски ҳаётий вазиятдан янги поэтик маъно чиқара олади. Абдунаби бунга тасвирда одатий мантиқни бироз бузиш орқали эришган:
Қандайин тушингга кирдим, билмадим,
Наҳот бахт гулининг бўлса армони.
Демак, тушларингга бежиз кирмадим,
Демак, сенга ҳануз зорман, армоним.
Илк банднинг учинчи ва тўртинчи қаторларида акс этган ҳолат бошқа барча севгиномаларда ўзгачароқ хулосага келинарди: маъшуқа ошиқни туш кўрган бўлса, демак у буни ўйлаган. Бу мазмундаги ҳар қандай тушнинг жўяли изоҳи ҳам шу аслида. Лекин ушбу шеърнинг лирик қаҳрамони бу ҳолатдан: “Демак, сенга ҳануз зорман, армоним” тарзидаги тескари хулосага келади. Ошиқнинг маъшуқа тушига кириши бошқа барча ошиқлар кўнглидан ўтадиган универсал изоҳнинг акси бўладиган йўсинда тушунтирилади. Ва бу изоҳ кутилмаганлиги билан шеърхонни ишонтиради. Қаҳрамон «армони» бўлмиш санамни шундай ардоқлайдики, унинг тушига киришдай «юмуш»ни ҳам ўз зиммасига олади.
Иккинчи банддаги «Соғинч сўқмоқлари… Тиконлар унди, Бўзсув бўйларида бўзлашлар – хаёл. Умрнинг бу ёғи бир оҳли ундир, Энди унсиз-унсиз излашлар – хаёл» сатрларида соғинч сўқмоқларида бирга кезишлар, Бўзсув бўйларида бўзлашлар, унсиз излашлар хаёлга айлангани тасвиридан келиб чиқадиган андуҳли мазмундан ташқари, ундошлар такроридан анафора, оҳангдош сўзлар қайтариғидан аллитерация, сўзларнинг такроридан такрир сингари шеърий санъатларни бирваракайига ёнма-ён қўллаш орқали поэтик жозиба оширилибгина қолмай, ошиқнинг армонлар оғушида қолган мубҳам руҳияти ҳам бор бўйича кўрсатилган.
Шеърнинг якунловчи бандида ўнгланмас ҳаётий фожиадан умид, мангу йўқотишдан топиш илинжи акс этгандай бўлади:
Қани, у дамларга қайтолсак, қани,
Хато қилдим, хато қилдим, дилойим.
Бағрингни бир умр банд этди ғаним,
Ҳеч йўқ тушларингга кириб туройин…
Ҳеч йўқ тушларингда… кўриб турайин.
Суйгулисини хаёлан соғиниш, тасаввурда бўзлаш, унсиз-унсиз излаш имкониданда маҳрум ошиқнинг истагу хоҳишлари якунловчи бандда ўзининг шундай табиий ифодасини топади.
Одатда ошиқлар маъшуқасини тушида кўришни орзу қилади. Бу шеър қаҳрамони эса бошқа ошиқларга ўхшамайди. У маъшуқасини унинг тушларида кўргиси келади. Шеърнинг «Ҳеч йўқ тушларингда… кўриб турайин» тарзида салгина фонетик ўзгариш билан қайтарилган сўнгги озода мисраси ўқувчининг кўнглида майин ҳиссиёт уйғотиб, ошиққа ҳамдард этади. Эҳтимол, “тушларимда кўриб турайин” дейилганда бундай натижага эришилмаган бўларди. Чунки бундай истакни ҳамма айтиши мумкин. Поэтик тасвирдаги биргина фавқулоддалик бутун шеърга ўзгача жозиба бахш этади.
А. Бойқўзининг кўпчилик шеърлари яхлит бутунликдан иборат. Уларни бўлакларга ажратиб бўлмайди. Чунки уларда нафақат сўз, балки товушлар ҳам муайян бадиий вазифа бажаради. Ҳатто, такрорларнинг ҳам елкасига юк ортилганидан тегинилса, шеърга заха етиб қолади. Бу яхлитлик шеър асосида ётган фикр ва туйғунинг бирбутунлигидан пайдо бўлади. Шоирнинг кўп битиклари сўнггида алоҳида ажратиб ёзилган бир сатр бўладики, муаллиф шеърдаги бутун поэтик ва мантиқий юкни ана шу мисрага жо қилади. “Оҳ тортсам” шеърида афтодаҳол ошиқ: «Майлими?.. Хаёлан исмингдан бўсалар олсам, Хаёлан қошингда турсам мунграниб? Майлими, сўзингдан туйсам роҳатлар, Бахмал оҳанглардан яйрасам ёна. Йўқ дема, йўқ дема, йўқ дема, дилбар, Дилимда дил бор деб қилма баҳона»,- дея бефарқ санамга хаёлан бўлсада яқинлашишни илтижо қилади. Ёрнинг жонбахш сўзи, нафақат сўз, балки унинг бахмал оҳанглари ҳам жонини яйратишини таъкидлар экан, дилбардан дилида ўзга дил борлигини баҳона қилмасликни ўтинади. Шеърнинг лирик қаҳрамони шунчалар фидойики, хаёл суриш учун ҳам суйгулисидан рухсат сўрайди. Шоирнинг маъшуқа исмидан хаёлан бўса олишга рухсат сўраши тасвири кишини ўйга толдиради. Лаблардан, қош-кўзлардан, жисму тандан бўса олиш истаги шеъриятда кўп бор акс этган, лекин исмдан ва яна хаёлан бўса олишга рухсат сўрашдек нафис ўтинч фақат шу шеър қаҳрамонига хосдир.
Шеърнинг якунловчи бандида шоирнинг қаҳри қаттиқ дилбардан ўтинчи бироз ёзғириш шаклига киргандай бўлади:
Дилбарим, дил бари фақат сендами?
Ё фақат мендами тамоми зорлик?
Тикилсам, чиройинг қоларми камиб?
Озайиб қоларми менда нисорлик?
Истак билан имконнинг, интилиш билан унга жавобнинг номувофиқлиги ошиқни ўртайди. Шу боис дил деганнинг бари дилбардами, зорликнинг бари биргина мендами йўсинида озорланишга журъат қилади. Туйғунинг ўта йириклиги билан талабнинг ғоят кичиклиги ўртасидаги мантиқий тазод шеърга ўзгача жозиба бағишлайди. Тўртлик бандлардан иборат шеър якунида “Майлими, гоҳо оҳ тортиб юборсам?”сатрининг алоҳида озода сатр сифатида келиши билан шоир хокисорлиги ҳадди аълосига олиб чиқилади. У суюклисини оҳи билан ҳам озорлашни истамайди. Ҳолбуки, оҳ тортганда дарди бир оз енгиллашган бўларди, аммо бу борада ҳам ихтиёри ўзида эмаслигини ўта нозик ифодалайди.
“Тун, азизим…” шеърида Тун ва Шоир тимсоллари тасвирланган. Оддий одам кунни орзулайди. Шоир эса дил розларини Тунга айтиш учун Қуёшнинг “эриб битиши”ни узоқ кутади:
Қуёш шомда эриб битди,
Икков танҳо қолдик яна, Тун.
Дил розларин тўшамоқ учун
Сени узоқ, умрзоқ кутдим.
Шеърнинг кейинги бандида нафақат атроф оламни, балки шоирнинг борлиғини ҳам қамраб олган Тундан қилинган нафисдан нафис ўтинч шундай акс этади: “Шивирлагил дудоқларимга”. Демак, Тун – Шоирнинг илҳом париси. Унинг кўнглига туйғу, лабларига сўз солади. Сўз эса Шоирнинг кўнглидаги дардларини, оғриқларини қоғозга тўкади. Шу боис шоир Тундан ажралгиси келмай, уни оғушига олиб, кўнгил пучмоқларига яширгиси келади:
Тун, азизим, оғушимга кир,
Шивирлагил дудоқларимга.
Сўнг, ўзингни кўнглимга яшир,
Ва… айлангил дилдоғларимга.
Кел, ўзингни кўнглимга яшир…
Китобдаги кўпчилик шеърларда Абдунаби Бойқўзининг сўзни нозик ҳис қилиб, жуда маҳорат билан қўллай олиши намоён бўлади. Чунончи, “Кўнглим” шеърида шоир сўзнинг нафақат маъно товланишлари, балки товуш жилвалариданда ғоят усталик билан фойдаланади. Ҳар қандай такрор – бадииятнинг келишиб бўлмас ғаними. Лекин усталик билан амалга оширилса, ҳатто, такрор ҳам тасвирнинг бетакрорлигига хизмат қиларкан. Тўққиз қаторли шеърда «кўнгил» сўзи ўн бор қайтарилган бўлишига қарамай, ўринли қўлланилгани сабаб ўқирманнинг ғашига тегмайдигина эмас, балки уни ҳайратга солади. Чунки муаллиф ҳар бир “кўнгил”га алоҳида маъно, алоҳида бадиий вазифа юклай билган. Бу шеърда икки қаҳрамон: ошиқ Кўнгил ва маъшуқ Кўнгил бор. Лекин шеърдаги поэтик вазият тақозоси билан бу кўнгиллар «ўксиб ол бўлган», «қадди дол бўлган» ўз кўнгилларига ҳам эга бўлиб иккиланадигина эмас, балки ўнланиблар кетади. Муҳими, кўнгилларнинг бу хил «ўзидан кўпайишлар»и ўқирман кўнглига урмайди. Негаки бу ерда шунчаки сўзлар қайтариғи эмас, балки шоир руҳиятидаги товланишларни ифодаловчи шеърий санъат юз кўрсатган:
Ўксиб-ўксиб кўнгил кўнгли ол бўлган,
Кўнглинг ололмадим, ўксима, кўнглим.
Кўнгил кўчасида қадди дол бўлган
Зору зор кўнгилман кўнглингда, гулим.
Шоир тасвирнинг серқатлам бўлишига эришади: у ўкситилаверганидан ол бўлган, яъни қизариблар кетган кўнглининг кўнглини ололмаганидан хижолат. Муаллифнинг маҳорати шундаки, тасвир кўпқатламлигига янги сўзлар киритиш ҳисобига эмас, балки “кўнгил” сўзининг такрори орқали эришади. Бир сўз такрори ҳам ошиқ, ҳам ёрнинг руҳий ҳолатларидаги бетакрор турфаликни акс эттиришга хизмат қилади. Кўпроқ мумтоз поэтикага хос “истиғно”, “ноз-карашма”ли бу шеърнинг жозибали ва оҳангдор чиқишида такрир санъати катта ўрин тутади. Такрирдан мумтоз адабиётимиз вакиллари кўп фойдаланишган. Жумладан, Машрабнинг: «Ман айтурман: “Кўнгул узгил!” Бу кўнглум кўнгул узмайдур, Кўнгул айтурки: “Эй нодон, кўнгул узсам, узилгайму?!” сатрлари бу санъатнинг гўзал намунаси саналади.
Шеърнинг кейинги бандида умумий руҳ ўзгармагани ҳолда сўз ўйини давом эттирилган. Иккинчи банднинг дастлабки икки мисрасида “зор” сўзи худди олдинги банддаги «кўнгил» янглиғ беш бор қайтарилади. Ошиқ Кўнгил маъшуқ Кўнгилга мурожаат қилар экан, ўз даражасини “зору зоринг” дея ифодалайди. Яъни ошиқ Кўнгилнинг маъшуқ Кўнгил дийдору висолига эҳтиёжмандликнинг даражаси “зор” сўзини икки марта такрорлаш (“зору зор”) орқали билдирилади. Айни замонда бу такрор билан маъно кучайтирилишига ҳам эришилган. Биринчи мисрада учинчи бор қўлланилган “зор” сўзи олдидан “хор” сўзини келтириш орқали ошиқнинг ўтинчи ифода этилиб, ҳам унинг муҳаббатини хору зор қилмаслик сўралган, ҳам ошиқ “зор”лиги даражасини икки баравар кучайтиришга эришилган. Шу банднинг иккинчи мисрасидаги биринчи “зор” сўзи – ошиқ Кўнгилнинг сифатловчиси. Иккинчи “зор”га эса ошиқ кўнгилни “зор қилма”слик юкланмоқда. Бу бандда “ол” сўзи ҳам турли маъноларда уч бора қўлланилиб, ифоданинг кучайишига хизмат қилдирилган:
Гулим, зору зоринг хору зор қилма,
Ол, ул зор кўнглини, ол-у, зор қилма.
Олу ол узоринда лолалар унди,
Лолалар бағрини волазор қилма.
Банднинг учинчи мисрасида “зор” “узор”га айланди. Узор, яъни юзки гўзалликдан “олу ол” бўлиб қизилликда лолазорни эслатади. Ошиқ ёр узорида лолалар униши сабаб кўнглида очилган умид чечакзорининг «волазор»га айланмаслигини ўтинади. Муаллиф ушбу шеърни «Кўнглинг ололмадим, ўксима кўнглим» шаклидаги озода мисра билан тугаллайди. Зеро, бу оламда кўнгилни ўкситмасликдан буюкроқ аъмол йўқки, юқоридаги мисралар ана шу ниятга хизмат қилдирилган эди.
Кўнгилдан чиқариб кўнгилга ёзгани учун Абдунаби Бойқўзининг табиат манзараларига бағишланган битиклари ҳам ўқувчини эмрантиради. “Қиш куни” шеърида шоирнинг зийрак назари пайқаган манзара ва тасвир беихтиёр диққатни тортади:
Оқ қайиннинг озғин шохига,
Ястаниб ётиб олди қор.
Гул ҳам тўйди булбул оҳига,
Ухлар, бошда оқ ангор рўмол.
Бу сатрлар ўқирман кўз олдида қишнинг поэтик манзарасини намоён қилади. Оғоч шохининг «озғин»лиги, унда қорнинг “ястаниб ётиш” тасвири шеърхон туйғуларини уйғотади. Гулларнинг бошидаги оқ рўмол, айниқса, уларнинг булбул ҳонишларига тўйгани тасвири кўнгилга хуш келади. Кейинги банддаги: “Эҳтиросдан лоф урган қушлар, Машқи тўнган. Мудрар қайдадир. Чойшабларда кўради тушлар Лолақизғалдоқларни адир” тарзидаги дилтортар тасвир туйғуларни жунбушга келтиради. Қушларнинг лоф уриши, улар билан бирга шахслантирилган адирнинг оқ чойшабга ўралиб олиб, кўклам келса бағрида гуркираб очилгувчи лолақизғалдоқларни туш кўриши ифодаси ўқирманни ҳайратга солади.
Шеърнинг кейинги бандидаги даслабки икки мисрада худди лолақизғалдоқларини соғинган адир сингари баҳорги ялпиз бўйларини соғинган қумариқ образи киши диққатини тортади: «Сувдан қолган қумариқ яна Ётар ялпиз бўйларин қўмсаб». Қишлоқ ҳаётини ичдан билган одамнинг назаригина бундай нозик ҳолатни илғаб олиб, ундан гўзаллик топади. Шеърда тасвирга тортилган барча нарсалар жонлантирилибгина қолмай, шахслантирилади ҳам. Натижада тасвир ўзгача тароват касб этиб, шеърхонга яқинлашади. Шу банднинг кейинги қаторлари ўзгача оҳори билан кўнгилни ром этади:
Шамол томнинг манглайин силар.
Оққор сочин тўзғитар тараб.
Одатда соч таралганда, тартибга солиниб, силлиқлашади. Томнинг оққор сочи шамол тароғидан тўзғиши тасвири эса ҳам кутилмаганлиги, ҳам ҳаққонийлиги билан ёдда қолади. Бу тасвир – жуда зийрак шоирона назарнинг натижаси. Зеро, шамолнинг иши тўзғитиш, бетартиблик яратиш.
Шеърда “ҳилвир соч” деб аталган мажнунтол новдаларини изғирин шамолнинг истаган кўйига солиб тортқилаши шундоққина ўқирман кўз олдига келтириб қўйилади. “Мўрилардан пуркар оҳини, Туйқус сочи оқарган уйлар…” йўсинидаги кутилмаган тугалловчи тасвир шеърхонни ҳайратга солади. Қишда ҳар бир уйнинг томи оппоқ қор билан қопланиши ва мўрилардан тутун чиқишидай оддий ҳодисадан шоир ғоят инжа тасвир юзага келтиради: туйқус сочи оқарганидан ғамсиққан уйлар оҳларини мўридан пуркайди! Бу поэтик ифода шоирнинг зийрак назари ва етук ифода имкониятига эгалигидан далолат беради.
Абдунаби Бойқўзи кўпчилик шеърий жанрларга янгича ном беришга уринади. Имкон бор жойда оригиналликка интиладиган шоир тўртликларини «чориёрларим», ўзининг кашфиёти бўлмиш беш сўздан иборат шеърларни «бешнаволар», таржималарини эса «меҳмон мисралар» деб атайди. Унинг “чорёрлари”ни муаллиф ўзлигининг ифодаси дейиш мумкин. Ҳар бир инсон ўз савияси, дунёқараши ва ҳолатидан келиб чиқиб, ўзига керакли нарсани Аллоҳдан сўрайди. Шоирнинг бир чориёридан акс этган илтижолар унинг ўзлиги иифодасидир:
Ахийлар оҳига ошно қил, Эгам!
Аҳдимни фақр-ла рўшно қил, Эгам!
Йўл олдим ўзимдан Сени ахтариб,
Собир қил, сабрни ош-нон қил, Эгам!
Шоир ахийлар каби нафсдан, дунё манфаатларидан кечиб, Эгаси сари интилади. Бунга фақат нафс истакларидан юз бурган одамгина жазм этиши мумкин. «Чориёр»даги диққатга лойиқ жиҳат шундаки, шоир ўзидан Уни ахтариб йўлга чиққан. Сабрни «ош-нон қил»ган соликкина манзилга етади.
Абдунаби «чориёрлари»да ҳам ўз кўнглига қайта-қайта мурожаат қилади. Шоир кўнглини фақат ўзининг эмас, балки Аллоҳнинг ҳам дахлсиз мулки сифатида доимо пок сақлашга, ғуборлардан асрашга интилгани тўртликларда яққол кўринади:
Кўнглим, не қилсам сени шод қилдим,
Зор бўлганим зорликда ёд қилдим.
Ҳар неки харобот тошимдадир,
Ўз ичимда ўзимни обод қилдим.
Ушбу «чориёр»да бир умр кўнглига хиёнат қилмай, унга зуғум ўтказмай, борлиғини кўнглига фидо этиш орқали уни обод қилиб яшаган кўнгил кишисининг кўнгил изҳори акс этган.
Абдунаби Бойқўзининг астойдил изланувчан шоир экани ўзбек шеърияти учун том янги ҳодиса бўлмиш «бешнаволар»ида, айниқса, очиқ кўринади. Бешнаво – ҳар бир сатри биргина сўздан иборат бўлган беш қаторлик шеър. Чорак асрдирки, Абдунаби шу хил шеърлар ёзиб юради. Маълумки, глобаллашув даври дунё поэзиясида қисқаликка интилиш кучайган. Чунки шеър қанча ихчам бўлса, унда шоирнинг нуқтаи назари камроқ ифодаланиб, ўқирманда уни фикран давом эттириш имкони кўпроқ бўлади. Бугунги ўқирман шунчаки истеъмолчи эмас, балки интерфаол ижодкор бўлишни хоҳлайди.
Китобдаги ҳикматнамо бешнаволарда шоирнинг ҳаётдан чиқарган сабоқлари акс этган. Уларнинг айримлари бора-бора элнинг руҳи, тили ва тафаккурига сингишиб, халқ ҳикматларига айланиб кетса ҳам, ажабмас. Шоир қаламидан таралган шундай бешнаволар борки, улар мақол юкини ташийди: “Сағир Ўсган Сағирларнинг Ризқидан Қўрқмас” ёки “Остонангдан Ўтганнинг Ҳаммасиям Меҳмон Эмас” ва ҳк. Бу бешнаволарга жиддий қаралса, уларнинг моҳиятида улкан ҳаёт ҳақиқати акс этгани маълум бўлади. «Олапарни Остонада, Тулпорни Хосхонада Савдолашадилар» бешнавоси ўқирманни ўйга толдиради. Маълумки, бу дунёда ҳар бир яратиқнинг ўз феъли бор ва шу феълига яраша тақдирга эга. Алоҳида сатрларга жойланган бешта сўзда муаллиф мана шу ҳақиқатни ифодалаган.
Баъзи бешнаволарда шоир одам табиатидаги қусурлардан поэтик яратиқ юзага келтиради: “Керак Бўлса Аталадан Суяк Чиқаради” ёки “Берган Саломингни Ҳам Салмоқлаб Кўради” сингари. Шоир айрим бешнаволарда ижодга доир қарашларини акс эттирган. Қуйидаги бешнавода Абдунаби ўз битикларининг бетакрор бўлишини орзулайди: “Бир Шерюрак Шеърлар Ёзишим Керак”. Бешнавода шоирнинг шеърларида йирик ҳақиқат ларни тасвирлашни, замонасоз сатрлар тизмасликни, шерюрак инсон сифатида ўзлиги акс этган асарлар яратишни исташи акс этади. Бир бешна вода шеърга: “Шеърим, Келсанг, Келажагинг Билан Кел”,- дея мурожаат қилинади. Бунда ҳар бир сўз одамининг олий тилаги ифода этилган. Ёзганки киши битиклари абадиятга дахлдор бўлишини умид қилади. “Ришват Нима? Билмайсиза? Раҳмат Қўлларим!” бешнавосида ақидаси ҳалоллик бўлган инсон шукронаси ифодаланган.
Яратилган бешнаволарнинг бир туркуми Аллоҳга илтижолардан иборат: “Берсанг Шуҳратни Ҳам Ҳалолидан Бер”. Ҳар қандай одамнинг шон-шуҳрат ва бойликка интилиши табиий ҳол. Бадавлат ёки шуҳратли бўлишга интилишнинг ёмон жойи йўқ. Лекин ҳамма гап бу неъматларга қандай эришишда. “Муҳаббатнинг Кўчаларига Девонавор Киргиз, Худойим” бешнавоси шеърхон кўнглини бир эмрантиради. Муҳаббатнинг кўчалари азобли-изтиробли. Ҳижрони оғир, висоли эса ғоят камёб. Шоир буни жуда яхши билади. Била туриб, муҳаббат кўчаларига девонавор киргизишни сўраш илтижо таъсир даражасини не миқдор оширади.
Навбатдаги бешнавода эркакнинг ўтинчи ифодалангандай: “Йиғларимнинг Намларин Кипригимга Тепчит… …маям”. Бу шеърда шоир ўзи яратган бешнаво жанрнинг тузилишига бир оз таҳрир ҳам киритади. Бешнаволарда бир сўзни бир қаторга ёзган бўлса, бу шеърда тўртинчи сўзни иккига бўлиб, ярмини тўртинчи, қолган ярмини бешинчи сатрга жойлайди. Шоир нега бундай қилган? Сўнгги сатрга сўз топилмай қолганми ёки бунинг замирида бошқа бир мақсад бормиди? Муаллифнинг маҳорати шундаки, у асосий фикрни “…маям” тарзида ифодаланган мана шу яримта сўзга юклаган. Бу яримта сўз “ҳеч қачон” бирикмасининг маъносини ташийди. Шеърда эркак кўзидан ёш тугул унинг нами тепчиганини ҳам ҳеч ким ҳеч қачон кўрмаслигини илтижо қилган. “Сўзласанг, Кўзлар Сени Ўпиб Турса” бешнавоси ҳам кутилмаган тилакнинг нозик ифодаси экани билан ёдда қолади.
Шоирнинг бир туркум бешнаволарида инжа туйғулар тараннум этилади: “Жилға, Бахтлисан-а? Лабингда Ўлтирар Гулюз” ёки “Алафчалик Бўлолмадим, Ўпа Олмадим… Оёқларингдан” ёхуд “Юрагим Безовта… Юрагингга Биров Кирди-ёв!” Ушбу бешнаволар кўнгил ҳолати ифодаларидир. Бу шеърларда акс этган инжа ҳолатлар, яъни Лабида Гулюз ўтиргани учун жилғанинг бахтли экани ёхуд ошиқ ўзининг ёр оёқларидан ўпа оладиган алафчалик эмаслигидан ёзғириши, ёки ўз юраги безовталигидан суюкли ёр юрагига хиёнат оралаганини сезиши тасвирлари инжалиги билан ўқирман кўнглини ром этади. Кўнглидан чиқариб кўнгилларга ёзгани учун шоир Абдунаби Бойқўзининг шеърий битиклари ўқирманлар кўнглидан чуқур жой олади.
2015 йил 8 март-19 июль
Абдунаби БОЙҚЎЗИЕВ
ШЕЪРЛАР
Абдунаби Бойқўзиев 1954 йил 15 ноябрда Андижон вилоятининг Избоскан туманида туғилган. Тошкент давлат университетини тамомлаган (1983). Турли йилларда Ғафур Ғулом номли Адабиёт ва санъат нашриётида ходим, «Муштум» журналида адабий ходим, бўлим мудири, «Совет Ўзбекистони» газетасида мухбир, «Халқ сўзи» газетасида катта мухбир, бўлим мудири, Ўзбекистон Республикаси Президенти девони ходими, «Оила ва жамият» газетасида мухбир, Ўзбекистон ОАВни қўллаб-қувватлаш жамғармаси раиси ўринбосари, «Шарқ ҳафтаномаси» газеталари бош муҳаррири бўлиб ишлаган.
Қамчиқ довони. Хаёл иккимиз
Симиллаб оғрийди туманнинг бағри
Қайдадир иҳлайди тоғлар, қиялик.
Юзимга урилар унггирнинг қаҳри
Шундоқ тепамизда ҳавотир, ҳадик.
Бошини ҳар ёққа уриб борар йўл,
Ўнги қир, сўли чоҳ, орти малолат.
Ҳайратнинг кўзи кўр, тафаккур малул,
Бу сўзларда фақат яшар хаёлот.
Менда азму қарор, покиза ният,
Сенда шижоат бор Хаёл, Хаёлжон!
Бизни кутаётир Пойтух, Жонобод,
Айниқса интизор отам — Андижон.
Уявер қовоғинг, ранжимам — Довон
Минг шукур, ҳар тугул бағрингда бормиз.
Эсон-омон ўтиб олсак… икковлон
Қайноқ бағирларга синггиб кетармиз…
Симиллаб оғрийди т…уманнинг бағри,
Жунжикиб эмранар йўллар, қиялик
Эҳтиром
Ўзбекистон халқ шоири Тўра Сулаймонга
Сирдарё бўйлари соз
Лочин, турна, ғоз билан.
Дала-дашти, қўй-қўзи
Чўпон, дили роз билан.
Елларда ёлқин ёлли
Йилдирим дўнонлари.
Овулларда янграйди
Минг йиллик ўланлари.
Қизлари шўҳ, чўҳ қайсар,
Жўқ, дедими, жўқ, тамом.
Чиноздан ўтолмайсан
Бошқа йўли йўқ, тамом.
Водийларда изғима
Ўхшашини топмайсан.
Сурув-сурув қўйли бўл,
Сулувига ёқмайсан.
Бу ёқларда «сиз-биз»инг
Кеккайишинг кетмайди.
Қирқ қозонда «жиз-биз»инг
Бир овулга етмайди.
Тўй берса тўрт полвони
Тўққиз тўқли еб кетар.
Кўпкарига Кеш, Сурхон,
Хоразм ҳам кеб-кетар.
Юртлар кездим бир жозиб,
Буғдай сўз, туз, нони бор.
Сирдарёга тараф йўқ
Тўра Сулаймони бор.
Узун умрим арқони
Туянгизга тук бўлмас.
Борим: ёзган, йиққоним
Қирчанғизга юк бўлмас…
Устоз, бизни алқабсиз,
Сизни Худо алқасин!..
Ёр ибоси
Иброҳим Мусахон ғазалига мухаммас
Ёр ибоси ақлу-хушимни олади,
Боқиши бағримга ўтлар солади.
Нега ёди ёдима чулғонади?
Нега жисмим зулфидек тўлғонади?
Нега қалбим ҳажр ўтида ёнади?
Ёнгинамда юрса кўзга илмаса,
Кунда юз бор кўрса парво қилмаса.
Илтифотсиз ўтса, бундоқ кулмаса,
Севгига ҳар дам ҳуқуқим бўлмаса,
Нега мудроқ ҳисларим уйғонади?
Ваҳ, аламжон, ёндируб ичу-тошин,
Совчилар боғлаб кетибду, олар бошин.
Ашклари эриблар оққан қўрғошин,
Кўзларида сездим ишқнинг оташин,
Нега тилда тан ололмай тонади?
Бир замон энтикди, оҳи урди жўш,
Титраб деди: «Тангриданму ҳар не иш?
Йўқ экан тақдирда ўйнаб-кулиш».
Истагим зулфи билан чирмаш бўлиш,
Ташна кўнгиллар қачон, айт, тонади?
Ёмон отлиғ Интизорингнинг оти,
Айби шулким: андиша борлиқ исмати,
Жавонмардликда унвону-хислати,
Кори хижронмуш, муҳаббат қисмати,
Чун Шифоий иши ўтида ёнади.
Кетса-кетибдир
Ҳофиз Шерозийга тажаббу
Куйингда бир муғанний адо кетса-кетибдир,
Васлингни мудом излаб хато кетса-кетибдир.
Хато савти барқидин бу очунда талотум,
Ой юзидин абри шарм-мато кетса-кетибдир.
Чин ёр улдир, муносиб, тил ёрса лабни хиёл
Бир ой юзлиғ тили бол тота кетса-кетибдир.
Дилим айтур тилим-а, маъшуқлик лофин урма,
Ишқ сирдир Турку Ажам, Хито кетса-кетибдир.
Ўзидан беҳабарлар осий билди, инжима,
Сидқи иймон муборак, итоб кетса-кетибдир.
Бадгумонлар жаззаси яхшилик қил, яхшилик,
Яхши дилдан бу янглиғ хитоб кетса-кетибдир.
Васфинг асли Мирзо ҳам интизор муддаоси,
Бу йўлда икки шўрлик шитоб кетса-кетибдир.
Кўнгилга ҳаж
Жалолиддин Румийга назира
Йўлга чиқдим излабон, асли сен кўнглимдасан,
Васлинга етгунча юз қояни йиқмак осон.
Бунча соҳир битмасанг бағрима жамолингни
Жамолингни топғунча жон баҳридин ўтмак осон.
Шайтон куйи авжланур фикратимда туну-тонг,
Бу дилни покламакдин Нилни қатрон этмак осон.
Роббимо, руҳи бастим қил музайян, ҳилъатинг
Этса шояд қарзимни даргоҳингга элтмак осон.
Йўлингда Интизоринг, гарчи Сен кўнглидасан,
Кўнглина етгунча минг бор Каъбага етмак осон.
Абстракция
Кўзим, кўзларингда ким бор?
Кимдир кўзларида зорсан ўзинг?
Нигоҳдан нигоҳга тортиб дор
Учқур сўзларимни уздинг-а, уздинг…
Сўзларимнинг боши йўқ, энди
Қонига беланиб ётар унларим.
Унларимдан юраклар унди,
Муҳаббатлар унди, қарагин.
Кўзим, кўзларингда ким бор?..
Тун
Ойнамда жовдираб ой ботди,
Келдингми, кулбамга, жоним — Тун!
Сен-ла ёлғиз сирлашмоқ учун,
Мен бутун қишлоқни ухлатдим.
Келдингми, сокинам, чаросим,
Насим нафаслиғим — тим Зебо.
Дилда қанча айтимларим бор,
Борми, айт, айтурнинг чораси.
Бўзламоқ истарман, бўзламоқ,
Келарми, бир бора хонаси.
Мен ахир ошиқман — оловман,
Ёнасим келади, ёнасим.
Борди-ю, мен ёнсам, мен ёнсам,
Дардимга, васлингга муносиб.
Уйғониб кетмасми бу осмон,
Кетмасми, дунёни нур босиб.
Изларман
Бўзламоқ чорасин,
Ёндирмай сокинам, чорасим,
Борлиғи бокирам… Ё насиб!..
Ойлар тўлини
Жоним,
Энди ортга қарама,
Сен бир армон, армон! Кетавер!
Шамол, сочларини тарама,
Кўча, хайр! Бизларни айир.
Дийдирама,
Қўй, ипак рўмол.
Сен титрама елкаларида.
Уни кутар бир лазиз висол,
Юрагимдан… уч кун нарида.
Сен сўрама
Кўча, кўчажон,
Бахтлими, деб ойнинг тўлини.
Сендан битта ўтинч, илтижом,
Кетмасанг бас йўлда бўлиниб.
О, ойдин тун,
Ойдин лаҳзалар,
Тунга дўниб тўсманг йўлини.
Хотиралар еткизманг озор,
Кетар менинг ойдай тўлиним.
Кетсин-ай, ай-й ойлар тўлини…
Ёнар сўз
Бир дилрабо куйдирдинг,
Бир оташин ёндим мен.
Бир жонфизо суйдирдинг
Севдим, сени жон-жондин.
Куяр, ёнар хонумон,
Нурга дўнар бор-борим.
Ёниб қолар изимдан
Шеърларим — ёлқинларим.
Шеърларимда ёнаман,
Бундан бошқа йўлим йўқ.
Ёнар сўз бўп қоламан,
Сўзга асло ўлим йўқ.
Бир дилрабо куйдиргил,
Бир оташин ёнай мен…
Ёшлигим
Бир ҳасрат бор мунглиғ кўзингда,
Бир ҳасратки, жонни ўртарлик.
Бир буюк ғофилот тўйиб ўзимда
Ёнодир бу вужуд, ёнодур борлиқ
Энди сен қайтмайсан, йўлимиз айро,
Кўзларинг мунгранур кето-кетгунча.
Ёшлигим-ёшлигим, о дили вайрон…
Сенда ўткинчи-ё, мен-да ўткинчи.
Эҳ, ҳай-й, балоларга қилдим гирифтор,
Шаъну шавкатларга сени совурдим.
Гарчанд ёғдирмайсан ва на гинанг бор,
Ўзимни кўзингда гуноҳкор кўрдим.
Бир ҳасрат бор қарочиғингда,
Не бало қисмат бу? Орқага йўл йўқ.
Олдинда ғофилат, сарсон кезингай,
Қайтар йўллар вайрон, кўприклар бузуқ.
Хайр, о-о Ёшлигим,
… видо-о-о Ёшлигим!..
Сен йўғингда
Бизнинг кўча соғинди сени,
Дов-дарахтлар кетди ичикиб.
Кўтаролмай ҳижрон юкини,
Симёғочлар қолдилар чўкиб.
Йўлинг пойлаб қушлар сайради,
Тентиради сойлар телбавор.
Лойлар кечиб баҳор ойлари,
Йиғлаб ўтди сенга интизор.
Эҳ, мени қўй,
Қўявер мени,
Ичикмадим дарахтлар каби.
Симёғочдай чўка билмадим.
Сайролмадим қушлар сингари
Лойлар кечиб баҳор фаслидай,
Хун-хун йиғлаб ўта билмадим.
Менми,
Мен… Эҳ, қўябер мени…
Кўчалар ҳам соғинди сени.
Тилак
Юртим,
Сени яшартириб яшасам,
Меҳрим унса ҳар бир майса, гиёҳда.
Қанча суйсам,
Қанча куйсам шунча кам,
Шунча камдир, шунча камдир, шунча кам.
Юртим,
Кўзим!
Ёшинг артсам, яшартсам,
Вола бўлиб қолсам, воланг ўзим ҳам.
Сени суйиб, қучоғимга айлаб жо
Кўзинг бўлиб кўзин-га нур қўшолсам.
Ўзинг бўлсам,
Ўзим бўлсанг, ўзлашиб,
Бир дил бўлсак,
Битта дилдай яшасак.
Ва севишсак, севишсалар шу қадар,
Муҳаббатга ишққа дўнса Келажак.
Хаёларга дўниб қолса ҳаволар,
Хаёларни қона-қона симирсак.
Телбаланиб бизнинг далли наволар
Осмонларда учиб юрса ҳаволаб.
Эзгуликка айланса ҳув булутлар,
Жолам бўлиб армонларинг ювсалар.
Қуёш мисол чарақласа умидлар,
Умидларда унса ширин бўсалар.
Дунё,
Сени яшартириб яшасам…
Qozoqboy YO’LDOSH,
KO’NGIL SUVRATLARI
Iste’dodi sabab ijodkor hech kimning xayoliga kelmaydigan joydan go’zallik topganda hayratga tushadi va ruhiyatini muvozanatdan chiqargan tuyg’ularini boshqalar bilan ham bo’lishgisi keladi. Ko’ngildan chiqib, qog’ozga to’kilgan hayrat mevalari o’zga ko’ngillarga ham hayajon soladi. Yozganlaridan ko’ngil kishisi ekani ayon bo’lib turgan Abdunabi Boyqo’zining she’rlaridan samimiyat, halollik, jonfidolik “to’kilib” turadi. Iste’dodli kishilar bor shodligu qayg’ularini, iztirobu quvonchlarini, kechinma-yu o’ylarini so’zga ishonadilar. So’z esa egasiga sodiq, uning sirlarini hech kimga sotmaydi. Bir kishining so’z orqali she’rga evrilgan kayfiyatu sezimlari endi ko’pning ko’ngil mulkiga aylanadi. Ularni o’zganing ko’nglini tushunishga moyil kishilar tuyib, so’zlarda aks etgan holatu haqiqat ifodalaridan zavq oladi.
Abdunabining so’nggi “O’zbekiston” nashriyotida bosilgan “Cho’li irog’im” to’plamida o’qirman ruhiyatini muvozanatdan chiqarib, ko’ngliga huzur bag’ishlaydigan she’riy bitiklar ko’p. Qofiyali har qanday tizma she’r bo’lavermagani kabi har qanday she’r ham o’quvchiga ta’sir qilavermaydi. Ko’ngildan chiqqan satrlargina kishi yuragini “jiz” ettirib, ko’nglida iz qoldiradi. Muallifning ko’ngil izhori bo’lmish mo»jazgina “Neki yozdim” she’rida shoir ijodining kredosi aks etgan deyish mumkin:
Neki yozdim,
Ko’nglimni yozdim,
Ko’ngillarni ko’nglimga yozdim.
Kel, ko’nglingni o’qi ko’nglimdan,
Neki bo’lsa ko’ngildan yozdim.
O’zgalarning ko’nglini o’z ko’ngliga joylab olgan shoir ko’nglidan to’kilgan satrlarda she’rxonning ko’ngil manzarasi ham aks etadi. Shoir ko’nglida o’z tuyg’ularini ko’rish o’qirmanni unga yaqinlashtiradi. Belgiliki, ijodkorning poetik mahorati nimani yozganida emas, balki qanday yozganida namoyon bo’ladi. O’n besh so’zdan iborat besh qator she’rda olti bor qo’llangan «ko’ngil» so’zi o’qirman ko’ngliga urmasligiga shoirning qayralgan tasvir mahorati sabab.
A. Boyqo’zining “Hech yo’q” she’rida dunyo poeziyasida aytilaverib, qirpiti chiqqan holat tasvirlangan. Chin shoirgina eski hayotiy vaziyatdan yangi poetik ma’no chiqara oladi. Abdunabi bunga tasvirda odatiy mantiqni biroz buzish orqali erishgan:
Qandayin tushingga kirdim, bilmadim,
Nahot baxt gulining bo’lsa armoni.
Demak, tushlaringga bejiz kirmadim,
Demak, senga hanuz zorman, armonim.
Ilk bandning uchinchi va to’rtinchi qatorlarida aks etgan holat boshqa barcha sevginomalarda o’zgacharoq xulosaga kelinardi: ma’shuqa oshiqni tush ko’rgan bo’lsa, demak u buni o’ylagan. Bu mazmundagi har qanday tushning jo’yali izohi ham shu aslida. Lekin ushbu she’rning lirik qahramoni bu holatdan: “Demak, senga hanuz zorman, armonim” tarzidagi teskari xulosaga keladi. Oshiqning ma’shuqa tushiga kirishi boshqa barcha oshiqlar ko’nglidan o’tadigan universal izohning aksi bo’ladigan yo’sinda tushuntiriladi. Va bu izoh kutilmaganligi bilan she’rxonni ishontiradi. Qahramon «armoni» bo’lmish sanamni shunday ardoqlaydiki, uning tushiga kirishday «yumush»ni ham o’z zimmasiga oladi.
Ikkinchi banddagi «Sog’inch so’qmoqlari… Tikonlar undi, Bo’zsuv bo’ylarida bo’zlashlar – xayol. Umrning bu yog’i bir ohli undir, Endi unsiz-unsiz izlashlar – xayol» satrlarida sog’inch so’qmoqlarida birga kezishlar, Bo’zsuv bo’ylarida bo’zlashlar, unsiz izlashlar xayolga aylangani tasviridan kelib chiqadigan anduhli mazmundan tashqari, undoshlar takroridan anafora, ohangdosh so’zlar qaytarig’idan alliteratsiya, so’zlarning takroridan takrir singari she’riy san’atlarni birvarakayiga yonma-yon qo’llash orqali poetik joziba oshirilibgina qolmay, oshiqning armonlar og’ushida qolgan mubham ruhiyati ham bor bo’yicha ko’rsatilgan.
She’rning yakunlovchi bandida o’nglanmas hayotiy fojiadan umid, mangu yo’qotishdan topish ilinji aks etganday bo’ladi:
Qani, u damlarga qaytolsak, qani,
Xato qildim, xato qildim, diloyim.
Bag’ringni bir umr band etdi g’anim,
Hech yo’q tushlaringga kirib turoyin…
Hech yo’q tushlaringda… ko’rib turayin.
Suygulisini xayolan sog’inish, tasavvurda bo’zlash, unsiz-unsiz izlash imkonidanda mahrum oshiqning istagu xohishlari yakunlovchi bandda o’zining shunday tabiiy ifodasini topadi.
Odatda oshiqlar ma’shuqasini tushida ko’rishni orzu qiladi. Bu she’r qahramoni esa boshqa oshiqlarga o’xshamaydi. U ma’shuqasini uning tushlarida ko’rgisi keladi. She’rning «Hech yo’q tushlaringda… ko’rib turayin» tarzida salgina fonetik o’zgarish bilan qaytarilgan so’nggi ozoda misrasi o’quvchining ko’nglida mayin hissiyot uyg’otib, oshiqqa hamdard etadi. Ehtimol, “tushlarimda ko’rib turayin” deyilganda bunday natijaga erishilmagan bo’lardi. Chunki bunday istakni hamma aytishi mumkin. Poetik tasvirdagi birgina favquloddalik butun she’rga o’zgacha joziba baxsh etadi.
A. Boyqo’zining ko’pchilik she’rlari yaxlit butunlikdan iborat. Ularni bo’laklarga ajratib bo’lmaydi. Chunki ularda nafaqat so’z, balki tovushlar ham muayyan badiiy vazifa bajaradi. Hatto, takrorlarning ham yelkasiga yuk ortilganidan teginilsa, she’rga zaxa yetib qoladi. Bu yaxlitlik she’r asosida yotgan fikr va tuyg’uning birbutunligidan paydo bo’ladi. Shoirning ko’p bitiklari so’nggida alohida ajratib yozilgan bir satr bo’ladiki, muallif she’rdagi butun poetik va mantiqiy yukni ana shu misraga jo qiladi. “Oh tortsam” she’rida aftodahol oshiq: «Maylimi?.. Xayolan ismingdan bo’salar olsam, Xayolan qoshingda tursam mungranib? Maylimi, so’zingdan tuysam rohatlar, Baxmal ohanglardan yayrasam yona. Yo’q dema, yo’q dema, yo’q dema, dilbar, Dilimda dil bor deb qilma bahona»,- deya befarq sanamga xayolan bo’lsada yaqinlashishni iltijo qiladi. Yorning jonbaxsh so’zi, nafaqat so’z, balki uning baxmal ohanglari ham jonini yayratishini ta’kidlar ekan, dilbardan dilida o’zga dil borligini bahona qilmaslikni o’tinadi. She’rning lirik qahramoni shunchalar fidoyiki, xayol surish uchun ham suygulisidan ruxsat so’raydi. Shoirning ma’shuqa ismidan xayolan bo’sa olishga ruxsat so’rashi tasviri kishini o’yga toldiradi. Lablardan, qosh-ko’zlardan, jismu tandan bo’sa olish istagi she’riyatda ko’p bor aks etgan, lekin ismdan va yana xayolan bo’sa olishga ruxsat so’rashdek nafis o’tinch faqat shu she’r qahramoniga xosdir.
She’rning yakunlovchi bandida shoirning qahri qattiq dilbardan o’tinchi biroz yozg’irish shakliga kirganday bo’ladi:
Dilbarim, dil bari faqat sendami?
YO faqat mendami tamomi zorlik?
Tikilsam, chiroying qolarmi kamib?
Ozayib qolarmi menda nisorlik?
Istak bilan imkonning, intilish bilan unga javobning nomuvofiqligi oshiqni o’rtaydi. Shu bois dil deganning bari dilbardami, zorlikning bari birgina mendami yo’sinida ozorlanishga jur’at qiladi. Tuyg’uning o’ta yirikligi bilan talabning g’oyat kichikligi o’rtasidagi mantiqiy tazod she’rga o’zgacha joziba bag’ishlaydi. To’rtlik bandlardan iborat she’r yakunida “Maylimi, goho oh tortib yuborsam?”satrining alohida ozoda satr sifatida kelishi bilan shoir xokisorligi haddi a’losiga olib chiqiladi. U suyuklisini ohi bilan ham ozorlashni istamaydi. Holbuki, oh tortganda dardi bir oz yengillashgan bo’lardi, ammo bu borada ham ixtiyori o’zida emasligini o’ta nozik ifodalaydi.
“Tun, azizim…” she’rida Tun va Shoir timsollari tasvirlangan. Oddiy odam kunni orzulaydi. Shoir esa dil rozlarini Tunga aytish uchun Quyoshning “erib bitishi”ni uzoq kutadi:
Quyosh shomda erib bitdi,
Ikkov tanho qoldik yana, Tun.
Dil rozlarin to’shamoq uchun
Seni uzoq, umrzoq kutdim.
She’rning keyingi bandida nafaqat atrof olamni, balki shoirning borlig’ini ham qamrab olgan Tundan qilingan nafisdan nafis o’tinch shunday aks etadi: “Shivirlagil dudoqlarimga”. Demak, Tun – Shoirning ilhom parisi. Uning ko’ngliga tuyg’u, lablariga so’z soladi. So’z esa Shoirning ko’nglidagi dardlarini, og’riqlarini qog’ozga to’kadi. Shu bois shoir Tundan ajralgisi kelmay, uni og’ushiga olib, ko’ngil puchmoqlariga yashirgisi keladi:
Tun, azizim, og’ushimga kir,
Shivirlagil dudoqlarimga.
So’ng, o’zingni ko’nglimga yashir,
Va… aylangil dildog’larimga.
Kel, o’zingni ko’nglimga yashir…
Kitobdagi ko’pchilik she’rlarda Abdunabi Boyqo’zining so’zni nozik his qilib, juda mahorat bilan qo’llay olishi namoyon bo’ladi. Chunonchi, “Ko’nglim” she’rida shoir so’zning nafaqat ma’no tovlanishlari, balki tovush jilvalaridanda g’oyat ustalik bilan foydalanadi. Har qanday takror – badiiyatning kelishib bo’lmas g’animi. Lekin ustalik bilan amalga oshirilsa, hatto, takror ham tasvirning betakrorligiga xizmat qilarkan. To’qqiz qatorli she’rda «ko’ngil» so’zi o’n bor qaytarilgan bo’lishiga qaramay, o’rinli qo’llanilgani sabab o’qirmanning g’ashiga tegmaydigina emas, balki uni hayratga soladi. Chunki muallif har bir “ko’ngil”ga alohida ma’no, alohida badiiy vazifa yuklay bilgan. Bu she’rda ikki qahramon: oshiq Ko’ngil va ma’shuq Ko’ngil bor. Lekin she’rdagi poetik vaziyat taqozosi bilan bu ko’ngillar «o’ksib ol bo’lgan», «qaddi dol bo’lgan» o’z ko’ngillariga ham ega bo’lib ikkilanadigina emas, balki o’nlaniblar ketadi. Muhimi, ko’ngillarning bu xil «o’zidan ko’payishlar»i o’qirman ko’ngliga urmaydi. Negaki bu yerda shunchaki so’zlar qaytarig’i emas, balki shoir ruhiyatidagi tovlanishlarni ifodalovchi she’riy san’at yuz ko’rsatgan:
O’ksib-o’ksib ko’ngil ko’ngli ol bo’lgan,
Ko’ngling ololmadim, o’ksima, ko’nglim.
Ko’ngil ko’chasida qaddi dol bo’lgan
Zoru zor ko’ngilman ko’nglingda, gulim.
Shoir tasvirning serqatlam bo’lishiga erishadi: u o’ksitilaverganidan ol bo’lgan, ya’ni qizariblar ketgan ko’nglining ko’nglini ololmaganidan xijolat. Muallifning mahorati shundaki, tasvir ko’pqatlamligiga yangi so’zlar kiritish hisobiga emas, balki “ko’ngil” so’zining takrori orqali erishadi. Bir so’z takrori ham oshiq, ham yorning ruhiy holatlaridagi betakror turfalikni aks ettirishga xizmat qiladi. Ko’proq mumtoz poetikaga xos “istig’no”, “noz-karashma”li bu she’rning jozibali va ohangdor chiqishida takrir san’ati katta o’rin tutadi. Takrirdan mumtoz adabiyotimiz vakillari ko’p foydalanishgan. Jumladan, Mashrabning: «Man ayturman: “Ko’ngul uzgil!” Bu ko’nglum ko’ngul uzmaydur, Ko’ngul ayturki: “Ey nodon, ko’ngul uzsam, uzilgaymu?!” satrlari bu san’atning go’zal namunasi sanaladi.
She’rning keyingi bandida umumiy ruh o’zgarmagani holda so’z o’yini davom ettirilgan. Ikkinchi bandning dastlabki ikki misrasida “zor” so’zi xuddi oldingi banddagi «ko’ngil» yanglig’ besh bor qaytariladi. Oshiq Ko’ngil ma’shuq Ko’ngilga murojaat qilar ekan, o’z darajasini “zoru zoring” deya ifodalaydi. Ya’ni oshiq Ko’ngilning ma’shuq Ko’ngil diydoru visoliga ehtiyojmandlikning darajasi “zor” so’zini ikki marta takrorlash (“zoru zor”) orqali bildiriladi. Ayni zamonda bu takror bilan ma’no kuchaytirilishiga ham erishilgan. Birinchi misrada uchinchi bor qo’llanilgan “zor” so’zi oldidan “xor” so’zini keltirish orqali oshiqning o’tinchi ifoda etilib, ham uning muhabbatini xoru zor qilmaslik so’ralgan, ham oshiq “zor”ligi darajasini ikki baravar kuchaytirishga erishilgan. Shu bandning ikkinchi misrasidagi birinchi “zor” so’zi – oshiq Ko’ngilning sifatlovchisi. Ikkinchi “zor”ga esa oshiq ko’ngilni “zor qilma”slik yuklanmoqda. Bu bandda “ol” so’zi ham turli ma’nolarda uch bora qo’llanilib, ifodaning kuchayishiga xizmat qildirilgan:
Gulim, zoru zoring xoru zor qilma,
Ol, ul zor ko’nglini, ol-u, zor qilma.
Olu ol uzorinda lolalar undi,
Lolalar bag’rini volazor qilma.
Bandning uchinchi misrasida “zor” “uzor”ga aylandi. Uzor, ya’ni yuzki go’zallikdan “olu ol” bo’lib qizillikda lolazorni eslatadi. Oshiq yor uzorida lolalar unishi sabab ko’nglida ochilgan umid chechakzorining «volazor»ga aylanmasligini o’tinadi. Muallif ushbu she’rni «Ko’ngling ololmadim, o’ksima ko’nglim» shaklidagi ozoda misra bilan tugallaydi. Zero, bu olamda ko’ngilni o’ksitmaslikdan buyukroq a’mol yo’qki, yuqoridagi misralar ana shu niyatga xizmat qildirilgan edi.
Ko’ngildan chiqarib ko’ngilga yozgani uchun Abdunabi Boyqo’zining tabiat manzaralariga bag’ishlangan bitiklari ham o’quvchini emrantiradi. “Qish kuni” she’rida shoirning ziyrak nazari payqagan manzara va tasvir beixtiyor diqqatni tortadi:
Oq qayinning ozg’in shoxiga,
Yastanib yotib oldi qor.
Gul ham to’ydi bulbul ohiga,
Uxlar, boshda oq angor ro’mol.
Bu satrlar o’qirman ko’z oldida qishning poetik manzarasini namoyon qiladi. Og’och shoxining «ozg’in»ligi, unda qorning “yastanib yotish” tasviri she’rxon tuyg’ularini uyg’otadi. Gullarning boshidagi oq ro’mol, ayniqsa, ularning bulbul honishlariga to’ygani tasviri ko’ngilga xush keladi. Keyingi banddagi: “Ehtirosdan lof urgan qushlar, Mashqi to’ngan. Mudrar qaydadir. Choyshablarda ko’radi tushlar Lolaqizg’aldoqlarni adir” tarzidagi diltortar tasvir tuyg’ularni junbushga keltiradi. Qushlarning lof urishi, ular bilan birga shaxslantirilgan adirning oq choyshabga o’ralib olib, ko’klam kelsa bag’rida gurkirab ochilguvchi lolaqizg’aldoqlarni tush ko’rishi ifodasi o’qirmanni hayratga soladi.
She’rning keyingi bandidagi daslabki ikki misrada xuddi lolaqizg’aldoqlarini sog’ingan adir singari bahorgi yalpiz bo’ylarini sog’ingan qumariq obrazi kishi diqqatini tortadi: «Suvdan qolgan qumariq yana Yotar yalpiz bo’ylarin qo’msab». Qishloq hayotini ichdan bilgan odamning nazarigina bunday nozik holatni ilg’ab olib, undan go’zallik topadi. She’rda tasvirga tortilgan barcha narsalar jonlantirilibgina qolmay, shaxslantiriladi ham. Natijada tasvir o’zgacha tarovat kasb etib, she’rxonga yaqinlashadi. Shu bandning keyingi qatorlari o’zgacha ohori bilan ko’ngilni rom etadi:
Shamol tomning manglayin silar.
Oqqor sochin to’zg’itar tarab.
Odatda soch taralganda, tartibga solinib, silliqlashadi. Tomning oqqor sochi shamol tarog’idan to’zg’ishi tasviri esa ham kutilmaganligi, ham haqqoniyligi bilan yodda qoladi. Bu tasvir – juda ziyrak shoirona nazarning natijasi. Zero, shamolning ishi to’zg’itish, betartiblik yaratish.
She’rda “hilvir soch” deb atalgan majnuntol novdalarini izg’irin shamolning istagan ko’yiga solib tortqilashi shundoqqina o’qirman ko’z oldiga keltirib qo’yiladi. “Mo’rilardan purkar ohini, Tuyqus sochi oqargan uylar…” yo’sinidagi kutilmagan tugallovchi tasvir she’rxonni hayratga soladi. Qishda har bir uyning tomi oppoq qor bilan qoplanishi va mo’rilardan tutun chiqishiday oddiy hodisadan shoir g’oyat inja tasvir yuzaga keltiradi: tuyqus sochi oqarganidan g’amsiqqan uylar ohlarini mo’ridan purkaydi! Bu poetik ifoda shoirning ziyrak nazari va yetuk ifoda imkoniyatiga egaligidan dalolat beradi.
Abdunabi Boyqo’zi ko’pchilik she’riy janrlarga yangicha nom berishga urinadi. Imkon bor joyda originallikka intiladigan shoir to’rtliklarini «choriyorlarim», o’zining kashfiyoti bo’lmish besh so’zdan iborat she’rlarni «beshnavolar», tarjimalarini esa «mehmon misralar» deb ataydi. Uning “choryorlari”ni muallif o’zligining ifodasi deyish mumkin. Har bir inson o’z saviyasi, dunyoqarashi va holatidan kelib chiqib, o’ziga kerakli narsani Allohdan so’raydi. Shoirning bir choriyoridan aks etgan iltijolar uning o’zligi iifodasidir:
Axiylar ohiga oshno qil, Egam!
Ahdimni faqr-la ro’shno qil, Egam!
Yo’l oldim o’zimdan Seni axtarib,
Sobir qil, sabrni osh-non qil, Egam!
Shoir axiylar kabi nafsdan, dunyo manfaatlaridan kechib, Egasi sari intiladi. Bunga faqat nafs istaklaridan yuz burgan odamgina jazm etishi mumkin. «Choriyor»dagi diqqatga loyiq jihat shundaki, shoir o’zidan Uni axtarib yo’lga chiqqan. Sabrni «osh-non qil»gan solikkina manzilga yetadi.
Abdunabi «choriyorlari»da ham o’z ko’ngliga qayta-qayta murojaat qiladi. Shoir ko’nglini faqat o’zining emas, balki Allohning ham daxlsiz mulki sifatida doimo pok saqlashga, g’uborlardan asrashga intilgani to’rtliklarda yaqqol ko’rinadi:
Ko’nglim, ne qilsam seni shod qildim,
Zor bo’lganim zorlikda yod qildim.
Har neki xarobot toshimdadir,
O’z ichimda o’zimni obod qildim.
Ushbu «choriyor»da bir umr ko’ngliga xiyonat qilmay, unga zug’um o’tkazmay, borlig’ini ko’ngliga fido etish orqali uni obod qilib yashagan ko’ngil kishisining ko’ngil izhori aks etgan.
Abdunabi Boyqo’zining astoydil izlanuvchan shoir ekani o’zbek she’riyati uchun tom yangi hodisa bo’lmish «beshnavolar»ida, ayniqsa, ochiq ko’rinadi. Beshnavo – har bir satri birgina so’zdan iborat bo’lgan besh qatorlik she’r. Chorak asrdirki, Abdunabi shu xil she’rlar yozib yuradi. Ma’lumki, globallashuv davri dunyo poeziyasida qisqalikka intilish kuchaygan. Chunki she’r qancha ixcham bo’lsa, unda shoirning nuqtai nazari kamroq ifodalanib, o’qirmanda uni fikran davom ettirish imkoni ko’proq bo’ladi. Bugungi o’qirman shunchaki iste’molchi emas, balki interfaol ijodkor bo’lishni xohlaydi.
Kitobdagi hikmatnamo beshnavolarda shoirning hayotdan chiqargan saboqlari aks etgan. Ularning ayrimlari bora-bora elning ruhi, tili va tafakkuriga singishib, xalq hikmatlariga aylanib ketsa ham, ajabmas. Shoir qalamidan taralgan shunday beshnavolar borki, ular maqol yukini tashiydi: “Sag’ir O’sgan Sag’irlarning Rizqidan Qo’rqmas” yoki “Ostonangdan O’tganning Hammasiyam Mehmon Emas” va hk. Bu beshnavolarga jiddiy qaralsa, ularning mohiyatida ulkan hayot haqiqati aks etgani ma’lum bo’ladi. «Olaparni Ostonada, Tulporni Xosxonada Savdolashadilar» beshnavosi o’qirmanni o’yga toldiradi. Ma’lumki, bu dunyoda har bir yaratiqning o’z fe’li bor va shu fe’liga yarasha taqdirga ega. Alohida satrlarga joylangan beshta so’zda muallif mana shu haqiqatni ifodalagan.
Ba’zi beshnavolarda shoir odam tabiatidagi qusurlardan poetik yaratiq yuzaga keltiradi: “Kerak Bo’lsa Ataladan Suyak Chiqaradi” yoki “Bergan Salomingni Ham Salmoqlab Ko’radi” singari. Shoir ayrim beshnavolarda ijodga doir qarashlarini aks ettirgan. Quyidagi beshnavoda Abdunabi o’z bitiklarining betakror bo’lishini orzulaydi: “Bir Sheryurak She’rlar Yozishim Kerak”. Beshnavoda shoirning she’rlarida yirik haqiqat larni tasvirlashni, zamonasoz satrlar tizmaslikni, sheryurak inson sifatida o’zligi aks etgan asarlar yaratishni istashi aks etadi. Bir beshna voda she’rga: “She’rim, Kelsang, Kelajaging Bilan Kel”,- deya murojaat qilinadi. Bunda har bir so’z odamining oliy tilagi ifoda etilgan. Yozganki kishi bitiklari abadiyatga daxldor bo’lishini umid qiladi. “Rishvat Nima? Bilmaysiza? Rahmat Qo’llarim!” beshnavosida aqidasi halollik bo’lgan inson shukronasi ifodalangan.
Yaratilgan beshnavolarning bir turkumi Allohga iltijolardan iborat: “Bersang Shuhratni Ham Halolidan Ber”. Har qanday odamning shon-shuhrat va boylikka intilishi tabiiy hol. Badavlat yoki shuhratli bo’lishga intilishning yomon joyi yo’q. Lekin hamma gap bu ne’matlarga qanday erishishda. “Muhabbatning Ko’chalariga Devonavor Kirgiz, Xudoyim” beshnavosi she’rxon ko’nglini bir emrantiradi. Muhabbatning ko’chalari azobli-iztirobli. Hijroni og’ir, visoli esa g’oyat kamyob. Shoir buni juda yaxshi biladi. Bila turib, muhabbat ko’chalariga devonavor kirgizishni so’rash iltijo ta’sir darajasini ne miqdor oshiradi.
Navbatdagi beshnavoda erkakning o’tinchi ifodalanganday: “Yig’larimning Namlarin Kiprigimga Tepchit… …mayam”. Bu she’rda shoir o’zi yaratgan beshnavo janrning tuzilishiga bir oz tahrir ham kiritadi. Beshnavolarda bir so’zni bir qatorga yozgan bo’lsa, bu she’rda to’rtinchi so’zni ikkiga bo’lib, yarmini to’rtinchi, qolgan yarmini beshinchi satrga joylaydi. Shoir nega bunday qilgan? So’nggi satrga so’z topilmay qolganmi yoki buning zamirida boshqa bir maqsad bormidi? Muallifning mahorati shundaki, u asosiy fikrni “…mayam” tarzida ifodalangan mana shu yarimta so’zga yuklagan. Bu yarimta so’z “hech qachon” birikmasining ma’nosini tashiydi. She’rda erkak ko’zidan yosh tugul uning nami tepchiganini ham hech kim hech qachon ko’rmasligini iltijo qilgan. “So’zlasang, Ko’zlar Seni O’pib Tursa” beshnavosi ham kutilmagan tilakning nozik ifodasi ekani bilan yodda qoladi.
Shoirning bir turkum beshnavolarida inja tuyg’ular tarannum etiladi: “Jilg’a, Baxtlisan-a? Labingda O’ltirar Gulyuz” yoki “Alafchalik Bo’lolmadim, O’pa Olmadim… Oyoqlaringdan” yoxud “Yuragim Bezovta… Yuragingga Birov Kirdi-yov!” Ushbu beshnavolar ko’ngil holati ifodalaridir. Bu she’rlarda aks etgan inja holatlar, ya’ni Labida Gulyuz o’tirgani uchun jilg’aning baxtli ekani yoxud oshiq o’zining yor oyoqlaridan o’pa oladigan alafchalik emasligidan yozg’irishi, yoki o’z yuragi bezovtaligidan suyukli yor yuragiga xiyonat oralaganini sezishi tasvirlari injaligi bilan o’qirman ko’nglini rom etadi. Ko’nglidan chiqarib ko’ngillarga yozgani uchun shoir Abdunabi Boyqo’zining she’riy bitiklari o’qirmanlar ko’nglidan chuqur joy oladi.
2015 yil 8 mart-19 iyul`
Abdunabi BOYQO’ZIEV
SHE’RLAR
Abdunabi Boyqo’ziev 1954 yil 15 noyabrda Andijon viloyatining Izboskan tumanida tug’ilgan. Toshkent davlat universitetini tamomlagan (1983). Turli yillarda G’afur G’ulom nomli Adabiyot va san’at nashriyotida xodim, «Mushtum» jurnalida adabiy xodim, bo’lim mudiri, «Sovet O’zbekistoni» gazetasida muxbir, «Xalq so’zi» gazetasida katta muxbir, bo’lim mudiri, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti devoni xodimi, «Oila va jamiyat» gazetasida muxbir, O’zbekiston OAVni qo’llab-quvvatlash jamg’armasi raisi o’rinbosari, «Sharq haftanomasi» gazetalari bosh muharriri bo’lib ishlagan.
Qamchiq dovoni. Xayol ikkimiz
Simillab og’riydi tumanning bag’ri
Qaydadir ihlaydi tog’lar, qiyalik.
Yuzimga urilar unggirning qahri
Shundoq tepamizda havotir, hadik.
Boshini har yoqqa urib borar yo’l,
O’ngi qir, so’li choh, orti malolat.
Hayratning ko’zi ko’r, tafakkur malul,
Bu so’zlarda faqat yashar xayolot.
Menda azmu qaror, pokiza niyat,
Senda shijoat bor Xayol, Xayoljon!
Bizni kutayotir Poytux, Jonobod,
Ayniqsa intizor otam — Andijon.
Uyaver qovog’ing, ranjimam — Dovon
Ming shukur, har tugul bag’ringda bormiz.
Eson-omon o’tib olsak… ikkovlon
Qaynoq bag’irlarga singgib ketarmiz…
Simillab og’riydi t…umanning bag’ri,
Junjikib emranar yo’llar, qiyalik
Ehtirom
O’zbekiston xalq shoiri To’ra Sulaymonga
Sirdaryo bo’ylari soz
Lochin, turna, g’oz bilan.
Dala-dashti, qo’y-qo’zi
Cho’pon, dili roz bilan.
Yellarda yolqin yolli
Yildirim do’nonlari.
Ovullarda yangraydi
Ming yillik o’lanlari.
Qizlari sho’h, cho’h qaysar,
Jo’q, dedimi, jo’q, tamom.
Chinozdan o’tolmaysan
Boshqa yo’li yo’q, tamom.
Vodiylarda izg’ima
O’xshashini topmaysan.
Suruv-suruv qo’yli bo’l,
Suluviga yoqmaysan.
Bu yoqlarda «siz-biz»ing
Kekkayishing ketmaydi.
Qirq qozonda «jiz-biz»ing
Bir ovulga yetmaydi.
To’y bersa to’rt polvoni
To’qqiz to’qli yeb ketar.
Ko’pkariga Kesh, Surxon,
Xorazm ham keb-ketar.
Yurtlar kezdim bir jozib,
Bug’day so’z, tuz, noni bor.
Sirdaryoga taraf yo’q
To’ra Sulaymoni bor.
Uzun umrim arqoni
Tuyangizga tuk bo’lmas.
Borim: yozgan, yiqqonim
Qirchang’izga yuk bo’lmas…
Ustoz, bizni alqabsiz,
Sizni Xudo alqasin!..
Yor ibosi
Ibrohim Musaxon g’azaliga muxammas
Yor ibosi aqlu-xushimni oladi,
Boqishi bag’rimga o’tlar soladi.
Nega yodi yodima chulg’onadi?
Nega jismim zulfidek to’lg’onadi?
Nega qalbim hajr o’tida yonadi?
Yonginamda yursa ko’zga ilmasa,
Kunda yuz bor ko’rsa parvo qilmasa.
Iltifotsiz o’tsa, bundoq kulmasa,
Sevgiga har dam huquqim bo’lmasa,
Nega mudroq hislarim uyg’onadi?
Vah, alamjon, yondirub ichu-toshin,
Sovchilar bog’lab ketibdu, olar boshin.
Ashklari eriblar oqqan qo’rg’oshin,
Ko’zlarida sezdim ishqning otashin,
Nega tilda tan ololmay tonadi?
Bir zamon entikdi, ohi urdi jo’sh,
Titrab dedi: «Tangridanmu har ne ish?
Yo’q ekan taqdirda o’ynab-kulish».
Istagim zulfi bilan chirmash bo’lish,
Tashna ko’ngillar qachon, ayt, tonadi?
Yomon otlig’ Intizoringning oti,
Aybi shulkim: andisha borliq ismati,
Javonmardlikda unvonu-xislati,
Kori xijronmush, muhabbat qismati,
Chun Shifoiy ishi o’tida yonadi.
Ketsa-ketibdir
Hofiz Sheroziyga tajabbu
Kuyingda bir mug’anniy ado ketsa-ketibdir,
Vaslingni mudom izlab xato ketsa-ketibdir.
Xato savti barqidin bu ochunda talotum,
Oy yuzidin abri sharm-mato ketsa-ketibdir.
Chin yor uldir, munosib, til yorsa labni xiyol
Bir oy yuzlig’ tili bol tota ketsa-ketibdir.
Dilim aytur tilim-a, ma’shuqlik lofin urma,
Ishq sirdir Turku Ajam, Xito ketsa-ketibdir.
O’zidan behabarlar osiy bildi, injima,
Sidqi iymon muborak, itob ketsa-ketibdir.
Badgumonlar jazzasi yaxshilik qil, yaxshilik,
Yaxshi dildan bu yanglig’ xitob ketsa-ketibdir.
Vasfing asli Mirzo ham intizor muddaosi,
Bu yo’lda ikki sho’rlik shitob ketsa-ketibdir.
Ko’ngilga haj
Jaloliddin Rumiyga nazira
Yo’lga chiqdim izlabon, asli sen ko’nglimdasan,
Vaslinga yetguncha yuz qoyani yiqmak oson.
Buncha sohir bitmasang bag’rima jamolingni
Jamolingni topg’uncha jon bahridin o’tmak oson.
Shayton kuyi avjlanur fikratimda tunu-tong,
Bu dilni poklamakdin Nilni qatron etmak oson.
Robbimo, ruhi bastim qil muzayyan, hil’ating
Etsa shoyad qarzimni dargohingga eltmak oson.
Yo’lingda Intizoring, garchi Sen ko’nglidasan,
Ko’nglina yetguncha ming bor Ka’baga yetmak oson.
Abstraktsiya
Ko’zim, ko’zlaringda kim bor?
Kimdir ko’zlarida zorsan o’zing?
Nigohdan nigohga tortib dor
Uchqur so’zlarimni uzding-a, uzding…
So’zlarimning boshi yo’q, endi
Qoniga belanib yotar unlarim.
Unlarimdan yuraklar undi,
Muhabbatlar undi, qaragin.
Ko’zim, ko’zlaringda kim bor?..
Tun
Oynamda jovdirab oy botdi,
Keldingmi, kulbamga, jonim — Tun!
Sen-la yolg’iz sirlashmoq uchun,
Men butun qishloqni uxlatdim.
Keldingmi, sokinam, charosim,
Nasim nafaslig’im — tim Zebo.
Dilda qancha aytimlarim bor,
Bormi, ayt, ayturning chorasi.
Bo’zlamoq istarman, bo’zlamoq,
Kelarmi, bir bora xonasi.
Men axir oshiqman — olovman,
Yonasim keladi, yonasim.
Bordi-yu, men yonsam, men yonsam,
Dardimga, vaslingga munosib.
Uyg’onib ketmasmi bu osmon,
Ketmasmi, dunyoni nur bosib.
Izlarman
Bo’zlamoq chorasin,
Yondirmay sokinam, chorasim,
Borlig’i bokiram… YO nasib!..
Oylar to’lini
Jonim,
Endi ortga qarama,
Sen bir armon, armon! Ketaver!
Shamol, sochlarini tarama,
Ko’cha, xayr! Bizlarni ayir.
Diydirama,
Qo’y, ipak ro’mol.
Sen titrama yelkalarida.
Uni kutar bir laziz visol,
Yuragimdan… uch kun narida.
Sen so’rama
Ko’cha, ko’chajon,
Baxtlimi, deb oyning to’lini.
Sendan bitta o’tinch, iltijom,
Ketmasang bas yo’lda bo’linib.
O, oydin tun,
Oydin lahzalar,
Tunga do’nib to’smang yo’lini.
Xotiralar yetkizmang ozor,
Ketar mening oyday to’linim.
Ketsin-ay, ay-y oylar to’lini…
Yonar so’z
Bir dilrabo kuydirding,
Bir otashin yondim men.
Bir jonfizo suydirding
Sevdim, seni jon-jondin.
Kuyar, yonar xonumon,
Nurga do’nar bor-borim.
Yonib qolar izimdan
She’rlarim — yolqinlarim.
She’rlarimda yonaman,
Bundan boshqa yo’lim yo’q.
Yonar so’z bo’p qolaman,
So’zga aslo o’lim yo’q.
Bir dilrabo kuydirgil,
Bir otashin yonay men…
Yoshligim
Bir hasrat bor munglig’ ko’zingda,
Bir hasratki, jonni o’rtarlik.
Bir buyuk g’ofilot to’yib o’zimda
Yonodir bu vujud, yonodur borliq
Endi sen qaytmaysan, yo’limiz ayro,
Ko’zlaring mungranur keto-ketguncha.
Yoshligim-yoshligim, o dili vayron…
Senda o’tkinchi-yo, men-da o’tkinchi.
Eh, hay-y, balolarga qildim giriftor,
Sha’nu shavkatlarga seni sovurdim.
Garchand yog’dirmaysan va na ginang bor,
O’zimni ko’zingda gunohkor ko’rdim.
Bir hasrat bor qarochig’ingda,
Ne balo qismat bu? Orqaga yo’l yo’q.
Oldinda g’ofilat, sarson kezingay,
Qaytar yo’llar vayron, ko’priklar buzuq.
Xayr, o-o Yoshligim,
… vido-o-o Yoshligim!..
Sen yo’g’ingda
Bizning ko’cha sog’indi seni,
Dov-daraxtlar ketdi ichikib.
Ko’tarolmay hijron yukini,
Simyog’ochlar qoldilar cho’kib.
Yo’ling poylab qushlar sayradi,
Tentiradi soylar telbavor.
Loylar kechib bahor oylari,
Yig’lab o’tdi senga intizor.
Eh, meni qo’y,
Qo’yaver meni,
Ichikmadim daraxtlar kabi.
Simyog’ochday cho’ka bilmadim.
Sayrolmadim qushlar singari
Loylar kechib bahor fasliday,
Xun-xun yig’lab o’ta bilmadim.
Menmi,
Men… Eh, qo’yaber meni…
Ko’chalar ham sog’indi seni.
Tilak
Yurtim,
Seni yashartirib yashasam,
Mehrim unsa har bir maysa, giyohda.
Qancha suysam,
Qancha kuysam shuncha kam,
Shuncha kamdir, shuncha kamdir, shuncha kam.
Yurtim,
Ko’zim!
Yoshing artsam, yashartsam,
Vola bo’lib qolsam, volang o’zim ham.
Seni suyib, quchog’imga aylab jo
Ko’zing bo’lib ko’zin-ga nur qo’sholsam.
O’zing bo’lsam,
O’zim bo’lsang, o’zlashib,
Bir dil bo’lsak,
Bitta dilday yashasak.
Va sevishsak, sevishsalar shu qadar,
Muhabbatga ishqqa do’nsa Kelajak.
Xayolarga do’nib qolsa havolar,
Xayolarni qona-qona simirsak.
Telbalanib bizning dalli navolar
Osmonlarda uchib yursa havolab.
Ezgulikka aylansa huv bulutlar,
Jolam bo’lib armonlaring yuvsalar.
Quyosh misol charaqlasa umidlar,
Umidlarda unsa shirin bo’salar.
Dunyo,
Seni yashartirib yashasam…
