Cиз севган Август кеча майин ёмғирлари билан деразамга урилди. Ишдан чиқиб кетаяпман… ортимда оғриқлари билан бир кун, бир тун, бир қуёш, бир ой, осмон тўла юлдузлар мўлтираб қолди. Мен эса туннинг зулмати аро шўнғиб кетдим. Эрта қуёшни топиш саодати бор экан, бизни йўллариммиз хамиша зулматлар оралаб ўтишини тушундим…
Муслим МУСАЛЛАМ
КЕЛ, КЎЗИМНИНГ ОЧИҚЛИГИДА
Хосият Рустамованинг «Кундаликдаги қайдлар»ини ўқиб
Сиз ўттиз йил олисдан менга Маринани олиб келдингиз. Хонамга дарёларни айқириқ овози урилиб кетди. Марина, секингина китобларим орасига жойлашиб олди. Мана бир йилдир у ўзини ҳеч кимга сездирмайди. Неча бор суратларини жавонимга тик қўяман, қайтсам, у негадир буни истамаётгандай туйилади. Пастернакка, туни билан мижжа қоқмай мактублар ёзади. Унинг мактублари шу қадар сирли, шу қадар сеҳрли. Сиз менга Маринани олиб келган кунлар юрагим бирдан орзиқиб кетди. Дунёда тирик шоирлар борлигига имон келтирдим. Сиздаги руҳ, сиздаги шеър дунёси аро «ОСМОНДАГИ УЙ», «РИДО», «НАЖОТ», «АВГУСТ», «ИШҒОЛ», «40 .00″гача бўлган китобларингиз орасидан шеър деган тоза бир дунёни топиш бахтига муяссар бўлдим. Тўғри умримдаги қийинчиликлар, етишмовчиликлар жонимдан ўтиб кетганда, ярим тун худди Ойбекдай ўзим севган шоирларни шеърларига кўмиламан. Сизни Пушкинни суратини сотиб олгандаги ҳолатингизни кўз олдимга келтираман ёки Маринани тириклик учун сотган ижод кўйлагини.
Тиғми? Ўтми?
Ё оғули тафт?
Ёки алам, мунгли ўртаниш?
Йўқ, у дард,
Шундай бир дардким,
Кўзимга кафт,
Лабга болам исмидек — таниш.
(Хуршид Даврон таржимаси)
Ҳаёт шунчалар оғирмики, сизга юзланаман. Сиз кўп ҳолларда Маринани инкор этасиз. Марина, ҳаёт олдида қандайдир олис қўрқув ичра қолгандай туйилади. Сиз эса кўпроқ хаётни мағлуб қилган ғолиблик ичра яшаётгандай туйилсангизда, бу ғолибликнинг бир учида мағлублик ётгандай туйилади .
ҲАЁТ
О, қандай ўтказиб юбординг тирик,
Бутун чиқармикан тегирмондан тош?!
Мен Сенинг қаршингда туриб типпа-тик,
Қўшқават ёқамдан чиқараман бош.
Тишимни тишласам — кўзга ёш инди!
Бор экан менда ҳам оқибат, инсоф.
Балки қўрқмасам ҳам бўлади энди —
Чунки мен ютяпман — 40:0 ҳисоб!
Бу худди Маринани дор остида айтаолмай бўғзида қолган оҳидай туйилди менга. Ҳа, у ҳаётдан ғолиб кетди. Сиз бу ғолибликни орадан 60 йил ўтиб ҳаётнинг кўзига тик қараб айта олдингиз. Сизни шеърларингизни яхшилиги шундаки, унда жаҳон шеъриятига очилган бир дарча бор. Шу дарчадан Доғларча, Нозим, Чаренц бўйлаб туради. Маринанинг қизига ёзганларини хеч ўқидингизми,ҳеч кўзингиз тушдими? Унда Ариандани қанчалар севиши, қанчалар уни асрашга чоғлангани, аммо, буни уддасидан чиқолмагани кўринади. Марина охирги пайтларда таскин излади. У бир чимдим мехр излади, кўрдики, йўллари ёлғизликка туташиб кетди.
Майин мусиқа садолари остида Арианда Эфроннинг сўзларига кўз югиртираман. Ҳамма ухлаганда, ҳаммаёқ тинчиганда уларни ўқирканман, йиғлаб бўлдим, ёшларим қуриган деб ўйлаган эдим. Йўқ, бу ўйларим ёлғон экан. Кўз ёшларим мени тирилтириш учун оқаётганини англадим.
* * *
Қисматимнинг қўшиқларини
Куйлайверинг такрор ва такрор.
Қўлимдаги узукларимдан
Бўса олинг сира қилмай ор.
Қиш палласи кўриб аҳволим –
Наъра тортди момогулдирак.
Ҳатто йиртқич кўксида раҳм,
Соқов сўзлаб юборди бешак.
Тунда қуёш порлар мен учун!
Ҳатто кундуз чақнар юлдузлар!
Мени мутлақ кўмади тўлқин –
Қисматимда ғамларим гўзал.
Гўё марҳум тирилди яна!
Жазо куни келди муқаррар!
Қўнғироқлар бонг урар. Мени
Малоиклар кундага элтар.
(Гулбаҳор Саид Ғани таржимаси)
Энди шеър ҳақида ўйламайман йўқ фақат Марина хақида унинг аччиқ изтироблари хақида ўйлайман. Сизни кундаликларингиз мени доим Марина билан боғлаб туради …
Cиз севган Август кеча майин ёмғирлари билан деразамга урилди. Ишдан чиқиб кетаяпман… ортимда оғриқлари билан бир кун, бир тун, бир қуёш, бир ой, осмон тўла юлдузлар мўлтираб қолди. Мен эса туннинг зулмати аро шўнғиб кетдим. Эрта қуёшни топиш саодати бор экан, бизни йўллариммиз хамиша зулматлар оралаб ўтишини тушундим.
Не маъно бор сўнгги йиғида,
Не қайғулар бахш этар даврон.
Кел, кўзимнинг очиқлигида —
Сенга тўйиб олайин осмон.
Ҳушлар шошиб бошимдан учди,
Эргаштириб олганча тунни.
Ўтган умрим эсимга тушди —
Эслатмагин қолган умримни…
P.S. Шеърлар Марина Цветаева, Хосият Рустамоваларники
Muslim MUSALLAM
KEL, KO’ZIMNING OCHIQLIGIDA
Xosiyat Rustamovaning «Kundalikdagi qaydlar»ini o’qib
Siz o’ttiz yil olisdan menga Marinani olib keldingiz. Xonamga daryolarni ayqiriq ovozi urilib ketdi. Marina, sekingina kitoblarim orasiga joylashib oldi. Mana bir yildir u o’zini
hech kimga sezdirmaydi. Necha bor suratlarini javonimga tik qo’yaman, qaytsam, u negadir buni istamayotganday tuyiladi. Pasternakka, tuni bilan mijja qoqmay maktublar yozadi. Uning maktublari shu qadar sirli, shu qadar sehrli. Siz menga Marinani olib kelgan kunlar yuragim birdan orziqib ketdi. Dunyoda tirik shoirlar borligiga imon keltirdim. Sizdagi ruh, sizdagi she’r dunyosi aro «OSMONDAGI UY», «RIDO», «NAJOT», «AVGUST», «ISHG’OL», «40 .00″gacha bo’lgan kitoblaringiz orasidan she’r degan toza bir dunyoni topish baxtiga muyassar bo’ldim. To’g’ri umrimdagi qiyinchiliklar, yetishmovchiliklar jonimdan o’tib ketganda, yarim tun xuddi Oybekday o’zim sevgan shoirlarni she’rlariga ko’milaman. Sizni Pushkinni suratini sotib olgandagi holatingizni ko’z oldimga keltiraman yoki Marinani tiriklik uchun sotgan ijod ko’ylagini.
Tig’mi? O’tmi?
YO og’uli taft?
Yoki alam, mungli o’rtanish?
Yo’q, u dard,
Shunday bir dardkim,
Ko’zimga kaft,
Labga bolam ismidek — tanish.
(Xurshid Davron tarjimasi)
Hayot shunchalar og’irmiki, sizga yuzlanaman. Siz ko’p hollarda Marinani inkor etasiz. Marina, hayot oldida qandaydir olis qo’rquv ichra qolganday tuyiladi. Siz esa ko’proq xayotni mag’lub qilgan g’oliblik ichra yashayotganday tuyilsangizda, bu g’oliblikning bir uchida mag’lublik yotganday tuyiladi .
HAYOT
O, qanday o’tkazib yubording tirik,
Butun chiqarmikan tegirmondan tosh?!
Men Sening qarshingda turib tippa-tik,
Qo’shqavat yoqamdan chiqaraman bosh.
Tishimni tishlasam — ko’zga yosh indi!
Bor ekan menda ham oqibat, insof.
Balki qo’rqmasam ham bo’ladi endi —
Chunki men yutyapman — 40:0 hisob!
Bu xuddi Marinani dor ostida aytaolmay bo’g’zida qolgan ohiday tuyildi menga. Ha, u hayotdan g’olib ketdi. Siz bu g’oliblikni oradan 60 yil o’tib hayotning ko’ziga tik qarab ayta oldingiz. Sizni she’rlaringizni yaxshiligi shundaki, unda jahon she’riyatiga ochilgan bir darcha bor. Shu darchadan Dog’larcha, Nozim, Charents bo’ylab turadi. Marinaning qiziga yozganlarini xech o’qidingizmi,hech ko’zingiz tushdimi? Unda Ariandani qanchalar sevishi, qanchalar uni asrashga chog’langani, ammo, buni uddasidan chiqolmagani ko’rinadi. Marina oxirgi paytlarda taskin izladi. U bir chimdim mexr izladi, ko’rdiki, yo’llari yolg’izlikka tutashib ketdi.
Mayin musiqa sadolari ostida Arianda Efronning so’zlariga ko’z yugirtiraman. Hamma uxlaganda, hammayoq tinchiganda ularni o’qirkanman, yig’lab bo’ldim, yoshlarim qurigan deb o’ylagan edim. Yo’q, bu o’ylarim yolg’on ekan. Ko’z yoshlarim meni tiriltirish uchun oqayotganini angladim.
* * *
Qismatimning qo’shiqlarini
Kuylayvering takror va takror.
Qo’limdagi uzuklarimdan
Bo’sa oling sira qilmay or.
Qish pallasi ko’rib ahvolim –
Na’ra tortdi momoguldirak.
Hatto yirtqich ko’ksida rahm,
Soqov so’zlab yubordi beshak.
Tunda quyosh porlar men uchun!
Hatto kunduz chaqnar yulduzlar!
Meni mutlaq ko’madi to’lqin –
Qismatimda g’amlarim go’zal.
Go’yo marhum tirildi yana!
Jazo kuni keldi muqarrar!
Qo’ng’iroqlar bong urar. Meni
Maloiklar kundaga eltar.
(Gulbahor Said G’ani tarjimasi)
Endi she’r haqida o’ylamayman yo’q faqat Marina xaqida uning achchiq iztiroblari xaqida o’ylayman. Sizni kundaliklaringiz meni doim Marina bilan bog’lab turadi …
Ciz sevgan Avgust kecha mayin yomg’irlari bilan derazamga urildi. Ishdan chiqib ketayapman… ortimda og’riqlari bilan bir kun, bir tun, bir quyosh, bir oy, osmon to’la yulduzlar mo’ltirab qoldi. Men esa tunning zulmati aro sho’ng’ib ketdim. Erta quyoshni topish saodati bor ekan, bizni yo’llarimmiz xamisha zulmatlar oralab o’tishini tushundim.
Ne ma’no bor so’nggi yig’ida,
Ne qayg’ular baxsh etar davron.
Kel, ko’zimning ochiqligida —
Senga to’yib olayin osmon.
Hushlar shoshib boshimdan uchdi,
Ergashtirib olgancha tunni.
O’tgan umrim esimga tushdi —
Eslatmagin qolgan umrimni…
P.S. She’rlar Marina Svetaeva, Xosiyat Rustamovalarniki
