Иккинчи жаҳон уруши йилларида Анна Ахматова кўпгина рус олимлари, адиблари қатори Тошкентда яшади ва ўзбек халқининг бағрикенглиги, меҳмондўстлиги, мусофирпарварлигини ўз кўзи билан кўрди, уларни қаламга олди. Шоиранинг Тошкентда ёзилган шеърларининг айримларини тақдим этамиз.
Анна Ахматова
ШЕЪРЛАР
Азиз Абдураззоқ таржимаси
Анна Горенко (Ахматова- унинг адабий тахаллуси) 1889 йил 23 июнда Одесеа шааҳида, рус офицери оиласида дунёга келди. Анна Ахматова Киевдаги Олий Хотин-қизлар курсида ўқиди, кейинчалик Киев университетининг ҳуқуқшунослик факультетини битирди.
Шеърият шайдоси, истеъдодли шоира 1912 йилдан 1921 йилгача нашр этилган бир неча шеърий тўпламлари билан рус ўқувчисига танилди. “Оқшом”, “Қўшалоқ”, “Оқ тўда ”, “Баргизуб” тўпламлари рус шеъриятига беназир ижодкор пайдо бўлганини кўрсатди.
1917 йили Октябрь тўнтариши, шўролар ҳукмронлигига шоиранинг кўникиши ниҳоятда қийин кечди. Қатағон сиёсатига таянган тузум йиллар мобайнида Ахматовага ўз зуғумини ўтказди, турмуш ўртоғи шоир Николай Гумилёвни қатл этди, ўғлини ўзоқ вақт қамоқ ва сургунда сақлади, шоиранинг ижодига асоссиз айблар қўйди. Шунга қарамай, Анна Ахматова баракали ижод қилди. Унинг “Маяковский 1913 йилда”, “Данте”, “Царское село ҳақида қасида”, “Ҳунар сирлари”, “Жасорат”, “Петербург 1913 йилда”, “Қасамёд”, “Смоленск қабристони”, “Ой тиккада” каби шеър ва достонлари нафақат рус, шунингдек, жаҳон шеъриятининг энг ёрқин саҳифалари сифатида тан олинди..
Муҳаббат
Кулча бўлган илондай юҳо,
Юрагингни авраб қолади.
Каптар бўлиб кун бўйи гоҳо,
Деразангда сайраб қолади.
Қиров ичра баъзан ярқираб,
Мудроқ самбит узра кўринар.
Сеҳр билан қўлингдан ушлаб,
Тинчинг бузмоқ бўлиб уринар.
Унга одат юм-юм йиғламоқ,
Зериккан тор куйига монанд.
Даҳшатлидир уни англамоқ,
Табассум-ла ақлинг этса банд.
* * *
Сув ичмаймиз биз бир косада
Ва ичмаймиз ширин шароб ҳам.
Ўпишмаймиз эрталаб — тонгда,
Деразадан боқмаймиз оқшом.
Сенда қуёш, менда ой ҳусни,
Ҳис этамиз лекин бир ҳисни.
Ажралмас ёр менинг билан-ку,
Сен биландир рафиқанг қувноқ.
Менга аён кўзингда қўрқув,
Сен айбдор дард чексанг гоҳ-гоҳ.
Қисқа висол бизларга ётдир,
Истагииз жимжит ҳаётдир.
Шеърларимда овозинг, сасинг,
Шеърларингда менинг нафасим,
Бир гулхан бор, ўчиролмасдир
Фаромушлик ва кўрқинч нафси.
Билсанг эди мен учун ҳозир
Дудоқларинг кўп севимлидир.
Ой тиккада
1
Хафаҳол ухламоқ,
Севилиб уйғонмоқ,
Қизғалдоқни қип-қизил кўрмоқ.
Қандайдир куч-қувват
Киргандир ушбу кун
Ёп-ёруғ нур бўлиб
Қўйнингга, зулумот!
Манғаллик тор ҳовли,
Тутунинг аччиқдир,
Теракдай узундир…
Шаҳризода
Келмоқда боғдан…
Шарқ шундоқ ҳузурдир!
Ленинград майдонларидан,
Ё фараҳли Дегрез йўлидан
Сен юбординг салқин ҳаводан,
Тераклар-ла безаб йўлларни
Осиёнииг зиёси билан
Қопладингми қайғуларимни?
3
Ҳамма нарса қайтар шу асно:
Қизғин кеча, дил орзиқиши
(Уйқусирар гўё Осиё),
Ҳалиманинг булбул хониши,
Наргисларнинг гуллар очиши,
Қариларнинг дуо-олқиши
Шивирлайди ушбу юрт аро.
4
Хотирда каштанинг нақшларидай
Ҳар нима билгувчи лаб табассуми,
Дўппайган қабрлар боқишларидай
Анорлар кўмилган кеч куз мавсуми,
5
Кутилмоқда учинчи баҳор
Юртдан йироқда,
Учинчими? Назаримда у
Сўнгги бахордир.
Унутмасман бироқ ҳеч қачон,
Ўла-ўлгунча,
Дарахтларнинг остидан оққан
Ариқларнинг шилдир-шилдирин.
Шафтолилар гуллади қийғос,
Бинафшалар очилди хушбўй.
Мусофир деб мени бу ерда
Айтмоқ учун ким оғиз очар?
6
Етти юз йил бўлмадим бунда,
Ўзгармабди ҳеч нарса аммо.
Ўз меҳрини сочмоқда кунда
Юксаклардан ул қодир Худо.
Ўша-ўша юлдузлар, сувлар,
Ўша-ўша осмон гумбази.
Ўша-ўша шамол ғувиллар,
Ўша-ўша она алласи.
Осиёдай уйим мустаҳкам,
Хавотирда очмасман оғиз…
Келажакман сенга яна ҳам,
Тўлиб тургин, покиза ҳовуз.
Ойнинг кўриниши
7
Қимматбаҳо турфа тошлардан,
Хира тортган ойналар оша
Кутилмаган чоғда шошганча
Тантанавор, ўзга яраша.
Бамисоли “Ой сонатаси”
Сузиб чиқди куй, қўшиқ саси.
8
Емакхона кабидир хона,
Деразадан боқар оймома.
Бизлар ичиб шароб ва қаҳва,
Мусиқадан мастмиз ғоятда.
Девор узра гулламиш новда,
Кўнгил ўткир лаззатни туймиш.
Такрорланмас бу лаззат яна.
Жонли гуллар, ўртада кишмиш,
Ватан бермиш бизга бошпана.
* * *
Чоржўйнинг бир тилим қовуни мисол
Боқар ой ойнадан, ҳаво ғоят дим:
Эшик зич ёпилган, чирмовиқдан жим
Сеҳрланган уйдан бўлсанг ҳайрон, лол,
Сопол пиёлада муздаккина сув,
Қордай оппоқ сочиқ, ёниб турар шам,
Парвона тўдасин чорлаб дам-бадам,
Сукунат сўзларим эшитмас зинҳор,
Бир соя думалаб беркинар тезкор,
Мен эсам чўчимай, қўрқмайман зинҳор…
Тўрига ўради мени ёлғизлик.
Беканинг мушугин кўзи бигиздек,
Ёрдамга келмайди кўзгуда аксим.
Мен ширин ухлайман. Хайрли оқшом.
* * *
Қоплон кўзи кўзинг, Осиё,
Кўрар менда алланимани.
Ғашга тегиб сукунат аро
Яратилган ғоятда оғир
Термиздаги жазирамани.
Гўё барча хотира, оғриқ
Эриб ётган лавадай оқар.
Гўё менинг кўз ёшим оқиб,
Ўзга кафтни тўлдириб ётар.
Ikkinchi jahon urushi yillarida Anna Axmatova ko’pgina rus olimlari, adiblari qatori Toshkentda yashadi va o’zbek xalqining bag’rikengligi, mehmondo’stligi, musofirparvarligini o’z ko’zi bilan ko’rdi, ularni qalamga oldi. Shoiraning Toshkentda yozilgan she’rlarining ayrimlarini taqdim etamiz.
Anna Axmatova
SHE’RLAR
Aziz Abdurazzoq tarjimasi
Anna Gorenko (Axmatova- uning adabiy taxallusi) 1889 yil 23 iyunda Odesea shaahida, rus ofitseri oilasida dunyoga keldi. Anna Axmatova Kievdagi Oliy Xotin-qizlar kursida o’qidi, keyinchalik Kiev universitetining huquqshunoslik fakul`tetini bitirdi. She’riyat shaydosi, iste’dodli shoira 1912 yildan 1921 yilgacha nashr etilgan bir necha she’riy to’plamlari bilan rus o’quvchisiga tanildi. “Oqshom”, “Qo’shaloq”, “Oq to’da ”, “Bargizub” to’plamlari rus she’riyatiga benazir ijodkor paydo bo’lganini ko’rsatdi.
1917 yili Oktyabr` to’ntarishi, sho’rolar hukmronligiga shoiraning ko’nikishi nihoyatda qiyin kechdi. Qatag’on siyosatiga tayangan tuzum yillar mobaynida Axmatovaga o’z zug’umini o’tkazdi, turmush o’rtog’i shoir Nikolay Gumilyovni qatl etdi, o’g’lini o’zoq vaqt qamoq va surgunda saqladi, shoiraning ijodiga asossiz ayblar qo’ydi. Shunga qaramay, Anna Axmatova barakali ijod qildi. Uning “Mayakovskiy 1913 yilda”, “Dante”, “Tsarskoe selo haqida qasida”, “Hunar sirlari”, “Jasorat”, “Peterburg 1913 yilda”, “Qasamyod”, “Smolensk qabristoni”, “Oy tikkada” kabi she’r va dostonlari nafaqat rus, shuningdek, jahon she’riyatining eng yorqin sahifalari sifatida tan olindi..
Muhabbat
Kulcha bo’lgan ilonday yuho,
Yuragingni avrab qoladi.
Kaptar bo’lib kun bo’yi goho,
Derazangda sayrab qoladi.
Qirov ichra ba’zan yarqirab,
Mudroq sambit uzra ko’rinar.
Sehr bilan qo’lingdan ushlab,
Tinching buzmoq bo’lib urinar.
Unga odat yum-yum yig’lamoq,
Zerikkan tor kuyiga monand.
Dahshatlidir uni anglamoq,
Tabassum-la aqling etsa band.
* * *
Suv ichmaymiz biz bir kosada
Va ichmaymiz shirin sharob ham.
O’pishmaymiz ertalab — tongda,
Derazadan boqmaymiz oqshom.
Senda quyosh, menda oy husni,
His etamiz lekin bir hisni.
Ajralmas yor mening bilan-ku,
Sen bilandir rafiqang quvnoq.
Menga ayon ko’zingda qo’rquv,
Sen aybdor dard cheksang goh-goh.
Qisqa visol bizlarga yotdir,
Istagiiz jimjit hayotdir.
She’rlarimda ovozing, sasing,
She’rlaringda mening nafasim,
Bir gulxan bor, o’chirolmasdir
Faromushlik va ko’rqinch nafsi.
Bilsang edi men uchun hozir
Dudoqlaring ko’p sevimlidir.
Oy tikkada
1
Xafahol uxlamoq,
Sevilib uyg’onmoq,
Qizg’aldoqni qip-qizil ko’rmoq.
Qandaydir kuch-quvvat
Kirgandir ushbu kun
Yop-yorug’ nur bo’lib
Qo’yningga, zulumot!
Mang’allik tor hovli,
Tutuning achchiqdir,
Terakday uzundir…
Shahrizoda
Kelmoqda bog’dan…
Sharq shundoq huzurdir!
Leningrad maydonlaridan,
YO farahli Degrez yo’lidan
Sen yubording salqin havodan,
Teraklar-la bezab yo’llarni
Osiyoniig ziyosi bilan
Qopladingmi qayg’ularimni?
3
Hamma narsa qaytar shu asno:
Qizg’in kecha, dil orziqishi
(Uyqusirar go’yo Osiyo),
Halimaning bulbul xonishi,
Nargislarning gullar ochishi,
Qarilarning duo-olqishi
Shivirlaydi ushbu yurt aro.
4
Xotirda kashtaning naqshlariday
Har nima bilguvchi lab tabassumi,
Do’ppaygan qabrlar boqishlariday
Anorlar ko’milgan kech kuz mavsumi,
5
Kutilmoqda uchinchi bahor
Yurtdan yiroqda,
Uchinchimi? Nazarimda u
So’nggi baxordir.
Unutmasman biroq hech qachon,
O’la-o’lguncha,
Daraxtlarning ostidan oqqan
Ariqlarning shildir-shildirin.
Shaftolilar gulladi qiyg’os,
Binafshalar ochildi xushbo’y.
Musofir deb meni bu yerda
Aytmoq uchun kim og’iz ochar?
6
Yetti yuz yil bo’lmadim bunda,
O’zgarmabdi hech narsa ammo.
O’z mehrini sochmoqda kunda
Yuksaklardan ul qodir Xudo.
O’sha-o’sha yulduzlar, suvlar,
O’sha-o’sha osmon gumbazi.
O’sha-o’sha shamol g’uvillar,
O’sha-o’sha ona allasi.
Osiyoday uyim mustahkam,
Xavotirda ochmasman og’iz…
Kelajakman senga yana ham,
To’lib turgin, pokiza hovuz.
Oyning ko’rinishi
7
Qimmatbaho turfa toshlardan,
Xira tortgan oynalar osha
Kutilmagan chog’da shoshgancha
Tantanavor, o’zga yarasha.
Bamisoli “Oy sonatasi”
Suzib chiqdi kuy, qo’shiq sasi.
8
Yemakxona kabidir xona,
Derazadan boqar oymoma.
Bizlar ichib sharob va qahva,
Musiqadan mastmiz g’oyatda.
Devor uzra gullamish novda,
Ko’ngil o’tkir lazzatni tuymish.
Takrorlanmas bu lazzat yana.
Jonli gullar, o’rtada kishmish,
Vatan bermish bizga boshpana.
* * *
Chorjo’yning bir tilim qovuni misol
Boqar oy oynadan, havo g’oyat dim:
Eshik zich yopilgan, chirmoviqdan jim
Sehrlangan uydan bo’lsang hayron, lol,
Sopol piyolada muzdakkina suv,
Qorday oppoq sochiq, yonib turar sham,
Parvona to’dasin chorlab dam-badam,
Sukunat so’zlarim eshitmas zinhor,
Bir soya dumalab berkinar tezkor,
Men esam cho’chimay, qo’rqmayman zinhor…
To’riga o’radi meni yolg’izlik.
Bekaning mushugin ko’zi bigizdek,
Yordamga kelmaydi ko’zguda aksim.
Men shirin uxlayman. Xayrli oqshom.
* * *
Qoplon ko’zi ko’zing, Osiyo,
Ko’rar menda allanimani.
G’ashga tegib sukunat aro
Yaratilgan g’oyatda og’ir
Termizdagi jaziramani.
Go’yo barcha xotira, og’riq
Erib yotgan lavaday oqar.
Go’yo mening ko’z yoshim oqib,
O’zga kaftni to’ldirib yotar.
