Аввалроқ сизга устоз  Эркин Воҳидовнинг Шарқ шеъриятининг тенгсиз намояндалари Ҳофиз, Мирзо Бедил, Мирзо Ғолиб, Муҳаммад Иқбол, Улфат ижодидан қилган таржималарини тақдим этган эдик.Устоз шоир рус шеъриятининг ёрқин шоирлари шеърларини ҳам ўз она тилида сўзлата олган. Биргина Сергей Есенин шеърияти она тилимизда қандай жўшқин ва эҳтиросли жаранглаганини эслаш кифоя.

Эркин Воҳидов
РУС ШЕЪРИЯТИДАН ТАРЖИМАЛАР

Пушкин Александр Сергеевич [1799.26.5 (6.6), Москва — 1837.29.1 (10.2), Петербург] — рус ёзувчиси, янги рус адабиётининг асосчиси. Пушкиннинг дастлабки шеърлари 1913 йилда матбуот юзини кўрди. У лицейда ўқиб юрган кезларида 120 га яқин шеър ва 2 достон (тугалланмаган) ёзади. Лицей билан хайрлашув кечасига бағишланган шеъри эса шу кечада қатнашган Г. Р. Державиннинг юксак баҳосига сазовор бўлиб, у Пушкиннинг буюк шоир бўлиб етишишини башорат қилади. Кейинчалик Пушкин рус жамиятида уйғониб бораётган эрксеварлик кайфияти таъсирида «Эркинлик» (1817), «Чаадаевга» (1818), «Қишлоқ» (1819) сингари шеърларни яратади.Пушкиннинг рус маданияти такдиридаги роли бениҳоя буюк. У янги рус адабиётига асос солиш билан бирга рус адабий тилининг ҳам шаклланишига улкан ҳисса қўшди. Рус адабиётида реализм ва халқчиллик тамойилларининг, қатор шеърий жанрларнинг шаклланиши ва тараққиёти Пушкин номи билан чамбарчас боглик,. Пушкиннинг ранг-баранг ижоди нафақат кейинги рус адабиёти, балки мусиқа, театр, балет, рангтасвир сингари санъат турларининг ҳам ривожланишига катта таъсир кўрсатди. Бошқа қардош адабиётлар қатори 20-аср ўзбек адабиётининг тараққиётида ҳам Пушкин ижодининг таъсири сезиларлидир.

СЕН ВА СИЗ

Ҳавойи Сиз ўрнига янглиш
Қиз ногаҳон Сен дея айтди.
Шу дилбар сўз кўнглимда ёниш,
Ўйларимда орзу уйғотди.

Термуламан сўз дерга ожиз,
Сеҳри тамом ром этган мени.
Сиртда дейман: қандай яхшисиз,
Қалбда эса: севаман Сени.

ҲОФИЗДАН

Жанг шавқини дилда уйғотма,
Енма, йигит, зафар, шон билан.
Қонли ҳарбга ўзингни отма
Карабахлик оломон билан.

Балки сени ўлдирмас қотил,
Майдон аро, қиличлар аро.
Барнолигинг кўрган Азроил
Юбормагай бемаҳал қазо.

Бир нарсадан қўрқаман фақат:
Ошно бўлиб жангда бебоклик,
Сенда қолмас дилбар назокат,
Бу майинлик, гўзаллик, поклик.

ЭПИГРАММА

Таъна билан жонимга тегдинг,
Жавоб сенга мухтасар, ошнам.
Ҳа, мен ишчан эмасман, лекин
Сен омилсан ялқовликда ҳам.

ЭПИГРАММА

Иллатлари ҳаддан зиёда,
Нопок яшаб келди бу одам.
Гуноҳларин ёйса дунёда
Жой қолмагай қўймоққа қадам.

Инсоф кирди унга ниҳоят,
Аста-секин йўл топди тўғри.
Мана энди дуруст, хайрият,
Номи бўлди қартабоз ўғри.

* * *

Кар карни кар қозининг ҳукмига тўғрилади,
Кар деди: Бу кар менинг молимни ўғирлади.
Кар карга жавоб берди: Бекор айтибсан, эй кар,
Сен айтган у қўриқка етти пуштим дон экар.
Кар қози ҳукм килди, пок иш бўлсин, бир йўл бор,
Йигитни уйлантиринг, қиз бўлса ҳам гуноҳкор.

Улуғ рус шоири Александр Блок (1880-1921) ўзининг қисқа умрида бошидан Россиянинг муҳим воқеаларини кечирди ва бу унинг ўтли шеъриятида ўз аксини топди. Блок ҳаётида Россиянинг шимолий пойтахти Петербургдаги уйлари ва Москвадан унчалик узоқда бўлмаган Шахматова қишлоғи муҳим ўрин тутади. Ёш Блок ҳамиша қиш кунларини Петербургда, ёзни Шахматовада ўтказар, унинг энг гўзал асарлари, шеърлари осойишта Шахматова қишлоғида дунёга келарди. Классик адабиёт руҳида тарбияланган Александр Блокда «янги адабиёт» таъсири кучли кечади. У бутунлай янги, қудратли сўз санъаткорига айланади.
Блок қолдирган улкан адабий мерос теранлиги билан умумбашарий аҳамият касб этади.

СКИФЛАР

Панмўғулизм! Гарчи ўзи дахшатдир,
Аммо кулоғимга бу сўз лаззатдир.
Владимир СОЛОВЬЁВ

Сизлар миллионларсиз. Биз — олам жаҳон,
Беллашинг, сизда гар бўлса иқтидор.
Ҳа, биз скифлармиз. Осиёий кон,
Қийиқ кўзларимиз каттол ва хунхор.

Сизга замон — замон. Бизга-чи, бир он.
Бизлар итоаткор кулбачча гўё —
Мўғуллар бир ёну Оврупо бир ён,
Биз калқон ушладик икки ирқ аро.

Асрлар, асрлар ўтхонасида
Сурон карнайлари куйилди сизга,
Лиссабон, Мессина бўлганда пайхон,
Бу машъум эртакдек туюлди сизга.

Асрлар шарқ томон кўзни тикдингиз,
Бизнинг инжулардан тўлдириб ҳамён.
Асрлар беписанд фурсат кутдингиз
Оч тўпларга бизни этмоққа нишон.

Мана, фурсат етди. Бошимиз узра
Қанот қокди кулфат, ҳар кун бир алам.
Аммо вакт келарки, қолмагай сира
Сизнинг Пестумлардан ному нишон ҳам.

Қўҳна дунё! Тирик экансан ҳали,
Ҳали ширин азоб бераркан ҳаёт,
Қадимги донишманд Эдип шоҳ янглиғ
Сфинкс қошида бир лахза жим кот!

Россия — сфинкс. Хушнуд ва нолон
Қоп-кора қонига беланган вужуд.
Тикилар, тикилар, тикилар сен томон,
Нафрати беҳудуд, меҳри беҳудуд.

Ҳа, бизнинг конимиз севгандай севиш
Сизга насиб эмас ва бўлмас асло.
Сизга аллақачон бегонадир ишқ,
Уртаб ёндиргувчи, қилгувчи адо.

Севамиз илоҳий ҳислар дунёсин,
Совуқ рақамларнинг ҳароратин ҳам.
Англаймиз туманли немис даҳосин,
Галл сўзин маънию камолотин ҳам.

Эслаймиз, Парижнинг дўзах кўчалари,
Венеция салқин саболарини.
Лимонзор боғларнинг хуш бўйларию
Кёльннинг туманли биноларини.

Биз танни севамиз, севамиз дард-ла,
Унинг рангу таъмин ва ҳидин тенгсиз.
Бизлар гуноҳкорми, сўнгакларингиз
Синса бизнинг оғир, қаттол қўлларда?!

Юганидан ушлаб асов бияларнинг,
Белин синдирмоқни қилганмиз одат.
Бош эгмаган қайсар жорияларни
Қўлга қўндирмоқни қилганмиз одат.

Қани, келинг бизга! Нечун оташлар!
Оташдай бизнинг тинч оғушга келинг.
Вақт борида қинга жо бўлсин ханжар,
Бизга оға бўлинг, бизга дўст бўлинг!

Йўк эса — бари бир яна биз учун,
Ахдни бузмок келар бизнинг ҳам кўлдан.
Сиз тавқи лаънатга қолурсиз бутун
Тарихдан, келажак мажруҳ наслдан.

Биз-чи, юз бурамиз гўзал Овруподан,
Бағрига олади ўрмонлар бизни.
Сизга ўгирамиз сўнг томоша учун
Қора Осиёий башарамизни.

Қани, келинг, келинг барча Уралга,
Сизга жанглар учун очамиз майдон.
Окил, кўкси тўла интегралга,
Темир машиналар бошласин қирон.

Аммо биз сизларга бўлмаймиз қалқон,
Ўтга кирмагаймиз энди ўзимиз.
Бораркан киёмат жанги беомон,
Четдан боқар сизга қийик кўзимиз.

Сира қўзғалмаймиз, қаттол ёвуз хун
Шаҳарлар кулини совурганда ҳам,
Ҳатто ўликларни талаганда ул,
Оқ танлар гўштини қовурганда ҳам.

Сўнгги бор кўзни оч, эй кўҳна очун!
Тинч меҳнат базмига хушнуд, сарафроз —
Оғалик базмига сўнгги бор бу кун
Чорлаётир сени ваҳший соз!

Машҳур рус шоири Сергей Есенин [1895— 1925] нинг илк шеърий тўплами «Радуница» (1916) даёқ қалб ҳолатларини нозиқ туйғуларда беришни, табиат билан боғлиқ руҳий кечинмаларни ифодалашнинг устаси, қишлоқ ҳаёти, халқ тили ва қалбининг билимдони эканлигини намойиш этган.Есенин «Анна Снегина» (1925) достони ҳамда «Шўро Руси», «Замин дарғаси» (1925) тўпламларида «коммуна оёққа турғизаётган Рус»ни англашга ҳаракат қилса ҳам, ўзини «ўтмишга айланаётган Рус» нинг шоири деб билди. «Эрон (Форс)  тароналари» шеърлар туркуми (1924—25) Ҳофиз, Саъдий, Хайём каби Шарқ ижодкорларига чексиз ҳурмат-эҳтиром маҳсули сифатида дунёга келди.
Есенин 1921 йил Тошкент ва Самарқанд шаҳарларида бўлган. «Танланган шеърлар», «Замин дарғаси», «Лирика: шеърлар, достонлар» шеърий тўпламлари Э. Воҳидов томонидан ўзбек тилига таржима қилинган (1965, 1970, 1981).

ЭРОН  ТАРОНАЛАРИ

* * *

Доғлар кетмиш мажруҳ кўнгилдан,
Маст васваса кўзғамас туғён.
Мен дардимга Теҳрон гулидан
Чойхонада тополдим дармон.

Чойхоначи — барваста, ўктам,
Қойил қолсин рус, деб, чойимга,
Ўткир ароқ, май ўрнига ҳам
Аччиқ-аччиқ чой тутар менга.

Қуй, мезбоним, аммо ҳад билан,
Боғинг аро турфа гуллар бор.
Оқшом менга ниқоб остидан
Оҳу кўзин сузди гулрухсор.

Россияда гулдай қизларни
Тутқунликда сақламас эрлар.
Сармаст этар бўса бизларни
Беханжару, бемакру безар.

Бу тонг юзли дилдор қошимда
Бир бор хиром этса ноз билан,
Шоҳи рўмол солгум бошига,
Йўлларига шерозий гилам.

Мезбон, чой қуй менга лолагун,
Шоир сенга сўйламас ёлғон.
Эҳтиёт бўл ўзингга букун,
Сўнгра мендан қилмагин гумон.

Эшикка кўп қарайберма сан,
Гул боғингга барибир йўл бор.
Оқшом менга никоб остидан
Оҳу кўзин сузди гулрухсор.

* * *

Букун дедим саррофга атай,
Алишаркан сўмни туманга:
«Ўргат, гўзал Лаълимга айтай,
Ўргат, севдим, демоқни манга».

Ул саррофга дедим букун ман
Елдан сокин, жилғалардан тинч:
«Ўргат менга, гўзал Лаълимдан
Форс тилида сўрайин ўпич».

Яна дедим саррофга атай
Ҳаяжоним дилда беркитиб,
Ўргат, гўзал Лаълимга айтай,
Ўргат, айтай «меникисан», деб.

Шунда менга деди у, эвоҳ —
Ишқ васфига топилмас сўзлар.
Севаман, дер дилдан чиққан оҳ,
Ёқут каби ёнгувчи кўзлар.

Сўрма мендан бўсанинг исмин,
Номи йўқдир сенга айтмоққа.
У келтириб атиргул исин,
Гулбарг бўлиб кўнар дудоққа.

Севги дилга бермас кафолат,
Севги бахтга, ё дардга йўллар.
Меникисан деёлур фақат
Юздан ниқоб кўтарган кўллар.

* * *

Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам,
Билсанг, шимол Ватандир менга.
Далалардан сўйлайми сенга,
Ой нур сепган бошоклардан ҳам,
Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам.

Билсанг, шимол Ватандир менга,
Унда ой ҳам юз бора улкан.
Шероз канча бўлмасин кўркам,
Азиз ўлка Рязандир менга,
Билсанг, шимол Ватандир менга.

Далалардан сўйлайми сенга?
Сочим олмиш буғдойидан ранг,
Бармоғингга ўра хоҳласанг,
Зарра оғриқ сезилмас менга,
Далалардан сўйлайми сенга?

Ой нур сепган бошоқлардан ҳам
Олтин сочим сўйласин, дилдор.
Кул, ўйна-ю, даламдан зинҳор
Гапирмагин менга, жонгинам,
Ой нур сепган бошоқлардан ҳам.

Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам,
Шимол ёқда бир нозанин бор,
Сенга ўхшар, ғоятда дилдор,
Балки мени ўйлар ул санам…
Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам.

* * *

Дединг: Саъдий доимо ёрнинг
Сийнасидан оларкан бўса.
Худо ҳаққи, шошма, дилдорим,
Қочмас ахир ўрганиш бўлса.

Қуръонда бор, дединг, азалдан
«Алқасосул миналҳак», тамом.
Мен туғилган бўлсам Рязанда,
Қайдан таниш бўлсин бу калом.

Сен куйладинг: «Фирот ортида
Гуллар борки, қизлардан гўзал!»
Бой бўлсайдим кўшиқ бобида,
Тўқир эдим бошқа бир ғазал.

Гар қизлардан бўлса зиёда,
Мен гулларни қирқардим буткул,
То кўрмайин ёруғ дунёда
Шаҳинамдан сулувроқ бир гул.

Ўгит билан қийнама энди,
Ўгитларинг менга не даркор?!
Шоир бўлиб дунёга келдим,
Шоир каби ўпаман, дилдор.

* * *

Заъфар юртга нур тўкар оқшом,
Боғда гуллар жавлон урган пайт.
Кел, жонгинам, кўшиқ айт, Хайём —
Куйлаб ўтган қўшиқлардан айт,
Боғда гуллар жавлон урган пайт.

Ой нурига ғарқ бўлган Шероз,
Парвонадек учар юлдузлар.
Менга ёқмас, ўтинаман, рост,
Ниқоб тутса дилрабо юзлар,
Ой нурига кўмилган Шероз.

Қизлар юзин сақлар никобда,
Иссиқданми бўлиб асрамоқ,
Ё куймасин дерлар офтобда.
Севсин учун йигитлар кўпроқ —
Қизлар юзин сақлар ниқобда.

Ниқоб билан дўст бўлма, гулрў,
Ёз сўзимни ёдинг лавҳига,
Умр ўзи ғоят қиска-ку,
Тўймоқ қийин толе шавқига,
Ёз сўзимни ёдинг лавҳига.

Қисматларда не қаролик бор,
Қолмас бир зум бахш этсанг роҳат.
Гуноҳ бўлур шу сабаб, дилдор,
Бу дунёда яширсанг талъат,
Бергач уни она табиат.

Боғда гуллар тебранар оқшом,
Юрагимда ўзга бир диёр.
Ўзим сенга қўшиқ айтай, ёр!
Бу қўшикни билмаган Хайём.
Боғда гуллар тебранар оқшом…

* * *

Ҳаво тоза, мусаффо, зангор,
Гулзор бўлди менга сайлгоҳ.
Уфқларга йўл олган сайёҳ,
Етолмайсан манзилга зинҳор,
Ҳаво тоза, мусаффо, зангор.

Далалардан ўтасан танҳо,
Боғлар сенга очади кучоқ.
Сен-чи, бўлиб гулга маҳлиё,
Тиканларга босмагин оёқ,
Далалардан ўтганда танҳо.

Шитирлар, йўқ, шивирлар барглар,
Нафис, гўё Саъдий ғазали.
Кўзларингга кўкнинг гўзали —
Олтин ойдан ёғилади зар.
Нафис, гўё Саъдий ғазали.

Дил кўшиғин басталар пари,
Най сасидек майин, дилрабо.
Оғушига олса ул барно,
Кетар дилдан ғам, ҳижрон нари,
Най куйлайди майин, дилрабо.

Мана, узоқ кезиб пиёда
Чарчаганнинг эзгу матлаби:
Эсар салқин, хушбўй шаббода,
Шимиради қақраган лабим,
Эсар салқин, хушбўй шаббода.

* * *

Ой юзида тилларанг жило,
Самбитгулдан таралар хуш бўй,
Кезмоқ на соз, қувноқ ва хушбўй
Мовий ўлка сукути аро.

Йироқларда Бағдод. Бир замон
Шаҳризода яшаган диёр.
Ул санамга энди не даркор,
Хазон бўлмиш жаннат гулистон.

Ул шарпалар сингмишдир ерга,
Дев, парилар бўлмишдир тупроқ,
Бош эгма, эй сайёҳ, қабрга,
Арвоҳларга солмагин қулоқ.

Атрофга боқ, канчалар баркут!
Дудоғингни тортар чечаклар.
Душманга ҳам дўстлик қўлин тут,
Ёруғ бўлсин кўнглим, десанг гар.

Ўйна, сендан не қолур ўлсанг,
Висол айлаб ишқ болига тўй,
Ўликларга сиғинмоқ бўлсанг,
Тирикларни ўз ҳолига қўй.

Шундай деган Шаҳризода ҳам,
Барглар айтар яна бир бора.
Бу дунёда армонсиз одам
Бечоралар ичра бечора.

* * *

Хуросонда бир дарбоза бор,
Остонаси гулга кўмилган.
Унда яшар бир пари рухсор,
Хуросонда бир дарбоза бор,
Ҳайҳот, уни очолмадим ман.

Қўлларимда куч ҳам етарли,
Сочларимдан олтин ранг олган.
Асир этди мени ул пари,
Қўлда гарчи кучим етарли,
Ул эшикни очолмадим ман.

Мардлигим не ишк майдонида,
Айтинг, кимга қилай шарҳи ғам,
Севмас бўлса Шаҳи жонидан,
Ул эшикни очолмас бўлсам,
Мардлигим не ишқ майдонида?!

Яна тушди Русь сари йўлим,
Эрон, сендан кетгумми ҳали?
Наҳот, сени боз кўрмас бўлдим
Она юртга меҳрим туфайли?
Яна тушди Русь сари йўлим.

Хайр энди, хайр, паризод!
Дарбозангни очолмасам-да,
Ширинг ғаминг бирла умрбод
Куйлаб ўтай сени ўлкамда.
Хайр энди, хайр, паризод!

* * *

Фирдавсийнинг мовий диёри,
Кўпни кўрган, эй кўҳна диёр!
Ўйчан нигоҳ, кўзи зангори
Ўрусингни унутма зинҳор!
Фирдавсийнинг мовий диёри.

Ажойибсан, гўзалсан, Эрон,
Боғларингда лолаю наргиз,
Улар менга олис, бепоён.
Бир ўлкани эслатар ҳар кез.
Ажойибсан, гўзалсан, Эрон.

Сипқорурман энг сўнгги бора
Шароб янглиғ мушкин бўйингни,
Жоним Шаҳи, дилбар куйингни
Айриларкан сендан, не чора,
Тинглагайман энг сўнгги бора!

Куйинг мангу қалбимда қолар,
Сени асло унутмам, жонон!
Тоғлар ошиб, кезиб саҳролар,
Сен ҳақингда куйлайман достон,
Куйинг мангу қалбимда қолар.

Ғамларингдан қўрқмасман сира,
Фақат мени сакла ёдингда,
Русь ҳақида бир куй қолдирай,
Мени эсла куйлар онингда,
Қўшиқ бўлиб яшай ёнингда.

* * *

Шоир бўлмоқ — бу-ку тайин гап —
Ўз жонингни ўртамок фақат.
Ханжар уриб нозик танингга,
Ўзгаларга бахш этмок лаззат.

Шоир бўлиш — борлиқни куйлаш,
Сенга кўпроқ бўлсин деб ошкор.
Булбул кўнгли бўларми ҳеч ғаш,
Қилар экан бир куйни такрор?!

Ўзгаларнинг овози билан
Тўтиқуш ҳам бийрондир, аммо
Куйла фақат ўз созинг билан
Қурбакадек бўлса ҳам ҳатто.

Қуръонда манъ этмиш Муҳаммад
Лаб урма деб ҳатто шаробга.
Шоир ичар шунинг-чун ҳам май,
Ташлар экан ўзни азобга.

Шоир келиб ёри олдига
Ёт қўйнида кўрса уни гар,
Ўт солса-да алам қалбига,
Қиз кўксига урмайди ханжар, —

Рашкда ёниб, кўнглида туғён,
Мунгли куйлаб ташлайди қадам:
«Майли, ўлай хору саргардон,
Тақдиримда бор экан бу ҳам».

* * *

Бир жуфт окқуш жонон қўллари
Шўнғир олтин сочларим аро.
Бу дунёда одамлар бари
Ишқни куйлар такрор ва такрор.

Куйлаганман мен ҳам бир маҳал,
Букун яна такрорлар кўнгил.
Оташ сўзим боиси ўшал,
Нафис шеърим сабаби ҳам ул.

Жон-жонингга сингса муҳаббат,
Қалб кўксингда олтин тош бўлур,
Бахш этолмай куйга ҳарорат,
Теҳрон узра ой ҳам фош бўлур.

Қандай яшай энди, билмайман,
Ё Шаҳи-ла кечсин тунларим.
Қариганда ё килай армон
Ишқни куйлаб ўтган кунларим.

Ҳар кимда бир ўзгача эъзоз,
Ҳар кимда бир ўзгача ҳавас.
Гар эроний куйлолмаса соз,
Билингки, у шерозлик эмас.

Мен ҳакимда айтинг, кимки бу
Куйим тинглаб мени сўрса гар,
У бундан ҳам соз куйларди-ю,
Хароб килди ўшал оққушлар.

* * *

Нечун маъюс таратар зиё
Ой Хуросон чаманларига?
Русь бағрида кезаман гўё
Чўмиб оқшом туманларига.

Шундай дея, эй гўзал Лаълим,
Шамшодлардан сўрадим савол.
Бу сир бизга эмасдир маълум,
Деган каби бокди улар лол.

«Не учун ой маъюс сочар нур?»
Чечакларни тутдим сўроққа».
Улар деди: гулдан сўраб кўр
Саҳар пайти кирганда боққа.

Гул тебратди аста шохини,
Тилга кириб сўйлади гулбарг:
«Ўзга билан бўлди Шаҳина,
Ўпди бу кеч ағёрни дилбар».

Деди ёринг:«Кайдан билар рус,
Қўшиқ унга ҳам тану ҳам жон».
Шунинг учун ой бокар маъюс,
Шунинг учун юзида йўқ кон.

Не жафолар кўрмади олам,
Хиёнату кўз ёшдан хунлар.
Лекин, майли, ҳар на бўлса ҳам,
Мўътабардир нафармон тунлар.

* * *

Талпинма кўп, девона кўнгил,
Барчамиздан юз ўгирмиш бахт.
Шафкат тилар гадолар фақат…
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Фусункор ой кийиб зар либос,
Шуъла тўкар каштанлар узра.
Қўйиб Лаълим сийнасига бош,
Ниқобини тортаман юзга.
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Биз барчамиз гўдакмиз бир оз.
Гоҳ кўзда ёш, гоҳ лабда кулгу.
Бўлмиш ушбу дунёда мерос
Одамларга шодлик ва қайғу,
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Кўрганман кўп элатларни мен,
Толе излаб кезганман жаҳон.
Юрагимнинг эзгу истагин
Энди ортиқ қидирмам сарсон,
Талпинма кўп, девона кўнгил.

Умидим бор ҳаётдан ҳали,
Тугамаган кўнглимда бардош,
Кел, бир нафас ором ол, қалбим,
Ухла, қўйиб ёр кўксига бош,
Умидим бор ҳаётдан ҳали.

Зора тақдир бошимиз силаб,
Саодатга ёр этса бизни,
Толе булбул овози билан
Аллаласа пок севгимизни.
Талпинма кўп, девона кўнгил.

КАЧАЛОВНИНГ ИТИГА

Кел, Джим, узат панжангни менга,
Момик панжанг бунчалар майин.
Мен ҳам бу кеч кўшилиб сенга
Ойга боқиб нола килайин,
Кел, Джим, узат панжангни менга.

Фақат, дўстим, кўп эркаланма,
Ҳолатимни тушунгин, ахир.
Сен билмайсан, яшамок нима,
Бу хаётнинг маъноси надир.

Хўжайининг машҳур ва ҳотам,
Кўп йўқлашар дўсту ёронлар.
Улуғ мезбон кўнгли учун ҳам
Сийлашади сени меҳмонлар.

Ит ҳолингга ғоят сулувсан,
Одамдан ҳеч кетмайсан нари.
Сўрмай-нетмай ўпмок бўлурсан
Кайфи ошган дўстлар сингари.

Меҳмонларинг кўп жуда, сонсиз,
Бир-бирига ўхшамас албат.
Мабодо бир ўйчан, маъюс қиз
Шу томонга ўтмадими, айт?

У албатта келади бир кун,
Остонангдан ўтганда дилдор,
Менинг бор-йўқ гуноҳим учун
Қўлларин ўп, йиғлаю ёлвор.

* * *

Энди қайтмам уйимга
Мен элкезар девона.
Кўз тикибдир йўлимга
Кўм-кўк ўтлоқ ягона.

Унда мени соғинган
Фақатгина қичитқон,
Боши қуйи солинган
Чучмўмаи нафармон.

Ой тепамда юксакдир,
Шапка отсам етмайди.
Кўшиқ асли юракдир,
Туғилади — йитмайди.

Уйга умр сўнгида
Биз қайтамиз турфаҳол,
Вужуд титроқ қўйнида,
Ярим мурда, ярим шол.

Сенинг учун, эй одам,
Қўҳна макол айтади:
«Улар чоғи итлар ҳам
Ўз уйига қайтади».

* * *

Синглим ШУРАга

Бу дунёда мен бир йўловчи,
Шодон менга кўл силки, эркам.
Худди шундай тинч, эркаловчи
Зиё тўкар куз фасли ой ҳам.

Исинарман ойнинг тафтига,
Илк бор ундан ором олар жон.
Аллақачон сўнган севгига
Умид боғлаб яшайман ҳамон.

Бунга боис — шу маконимиз,
Шу ер — оппоқ, шўр манглай турбат,
Қайлардадир топталган номус,
Кимлардадир қадрдон ғурбат.

Яширмайман, ҳар ким ҳам билар:
Бошка-бошқа эмас, жон сингил,
Иккимиз ҳам бир севги билан
Шу ватанга кўйганмиз кўнгил.

* * *

Далалар оқ кийган, оқарган ой ҳам,
Кафанга ўралиб ётибди ўлкам.
Ўрмонларда йиғлар ок кайинлар жим,
Бу ерда ким ўлган? Балки мен ўзим?.

* * *

Шоир, тун қўйнидан нима изладинг,
Чикдингми ойга шеър битмоқ ўйида!
Кўпдан хира тортмиш менинг кўзларим
Муҳаббат, картаю шароб кўйида.

Кўк узра сузади сокин оймома,
Шунчалар ойдинки, тинади нигоҳ.
Мен топпон хотинга тиккандим, аммо
Шўримга туз қарға чиқибди, э воҳ!

* * *

Хайр энди, хайр, дўстгинам,
Бағримдасан, кўнгил малҳами.
Муқаррар бу айрилиқнинг ҳам
Висоли бир олдинда ҳали.

Хайр, дўстим, сўзга очма лаб,
Қўй, мен учун ўртама бағир,
Бу ҳаётда ўлмоқ-ку бор гап,
Яшамоқ ҳам янгимас, ахир!

Атоқли рус-совет шоири Михаил Светлов 1903 йилнинг 4 июнида Россия империясидаги Екатеринослав ( бугун Украина таркибидаги Днепропетровск) шаҳрида туғилган. Ёшлигидан советлар тузуми тарафдори сифатида фаолият бошлаган. Унинг илк шеърий тўплами «Пўлат излар» 1923 йили нашр этилган. Сталин қатағонини кескин рад этган. Шоирнинг биргина «Гренада» шеърига дунёнинг 20 дан ортиқ композитори куй басталагани маълум. 1960 йилнинг сентябрида вафот этган.

ТИРИК ҚАҲРАМОНЛАР

Шафқатни билмаган
Кокилдор Тарас,
Эшитилар менга
Кечалар, ҳайҳот! —
Эшик орқасидан
Даҳшат тўла сас:
«Андрий! Сенга мен бергандим ҳаёт!…»
Гўзал панна турар,
Юзида йўқ қон.
Шамолда ўйнайди ўрим сочлари.
Ўқ тешган Андрий
Қулар ногаҳон
Бўронда йиқилган қайин сингари.
Полтава устида
Сузар ярим тун,
Мана у, боғ ичра кезар рўдапо.
Бу кеч
Россияга қарши яширин
Юриш ўйламоқда сотқин Мазепо.
Кочубей туткунда,
Қоронғу зиндон.
Қочишни ўтказар маҳбус кўнгилдан.
Тонг билан Кочубей
Қатл этилган он
Евгений Онегин турди ўриндан.
«Печорин! О, даҳшат!
Атроф зим-зиё.
Шубҳа ўртамоқда, дўстим, дилни кўп».
Қимор ўйнар экан Достоевский,
Кампирларни бўғар
Шум Раскольников.
Жимгина пирпираб
Сўнар юлдузлар,
Тонг отиб келмоқда қуюқ тумандан.
Паровоз қўзғалди,
Титради излар,
Анна Каренина айрилди жондан.
Ўртоқ классиклар!
Энди шуми иш!
Бари каҳрамонлар йитиб кетмоқда!
Наҳот, ниятингиз
Фақат ўлдириш —
Дуэль,
Поезд йўли
Ва ё сиртмоқда!
Роман ёзмоқчиман ўзим,
Каттакон!
Китобининг биринчи бетидан бошлаб,
Ҳунар ўрганади
Ҳар бир каҳрамон,
Мен ҳам ўрганаман ғафлатни ташлаб.
Руҳий азобларга бўлсаю таслим,
Қаҳрамон зерикиб қолса бирор кеч,
Паровоз остига
Ташлайман ўзим,
Аммо қаҳрамоним ташламайман ҳеч.
Бу ёруғ дунёдан
Кўз юмсам агар,
Тобутум ортидан
Изтироб-ла жим —
Мени сўнгги йўлга кузатиб борар
Мен қутқариб қолган каҳрамонларим.
Қабрим тепасида
Тўхтаган йўлчи
Сўрайди:
— Ўлган ким? Сўйла, биродар!
Қаҳрамонлар айтар:
— Светлов ўлди!
Ҳакиқий ёзувчи эди у одам!

РУМОЛИК ЙИГИТ

Тупрокда ётипти румолик йигит,
Кўксида бенакшин, оддий кора бут.
Муштипар онанинг ёлғиз ўғлони,
Мусофир ўлкада узилган жони.

Неапол шаҳрида ўсган азамат,
Нима излаб келдинг Россияга, айт?
Ўз она тупроғинг, гўзал юртинг бор,
Нетарди, элингда бўлсанг бахтиёр?!

Мен сени Моздокда ўлдирган одам —
Вулконли юртингни ғоят севардим.
Бепоён Волгада шавқ ичра бир дам
Енгил гондолада сузмок истардим.

Ва лекин мен, ахир милтик кўтариб
Сенинг диёрингга йўл олганим йўқ!
Рафаэль кадами теккан ер узра
Учиб ўтгани йўқ мен отган бу ўқ!

Мен ўз тупроғимда ўк уздим, бу ер
Мени ардоқлаган кутлуғ, эзгу ер!
Бу ўлка ҳақида айтилган эртак
Таржимада шундай чикмаса керак.

Менинг Ўрта Доним, қўнғир тупроғим
Ўрганган эдими чет эллик олим?
Мунисам Россия, Россиям ерин
Е сен ҳайдаб эккан эдингми экин?

Сени келтирдилар поездга ортиб
Ўзгалар ерини олмоққа тортиб.
Токи сен кўксингга таққан бу салиб
Мозоринг устида турсин юксалиб…

Йўк! Қилич кўтариб, ҳеч инсон ҳеч вакт
Менинг диёримга қўёлмас оёқ.
Ўқ уздим — дунёда йўқдир адолат
Душманга мен узган ўқдан одилроқ.

Мусофир ўлкада букун жон берди
Муштипар онанинг ёлғиз ўғлони.
Жонсиз кўзларида акс этиб турди
Гўзал Неаполнинг зангор осмони.

Александр Твардовский [1910. — 1971] — рус—совет шоири ва жамоат арбоби. Москва тарих, фалсафа ва адабиёт институтини тугатган (1939). СССР Ёзувчилар уюшмаси бошқаруви котиби (1950—54, 1959—71). «Новый мир» журнали бош муҳаррири (1950—54; 1958— 70). Европа ёзувчилари жамиятининг вице-президенти (1963—68).
«Муравия мамлакати» достони (1936) ғоявий-бадиий жиҳатдан Твардовский ижодида муҳим ўрин эгаллаган. 2-жаҳон уруши йилларида Твардовский фронт газеталарида ишлаган. (1941—45). «Василий Тёркин» (1941—45), «Йўл четидаги уй» (1946), «Йироқ—йироқларда» (1953—60), «Йиллар лирикасидан» (1967) ва бошқа рус шеъриятида катта воқеа ҳисобланган. Айрим асарлари ўзбек тилига таржима қилинган («Фронт шеърлари», 1941, «Василий Тёркин», 1962 ва б.). Ўзбекистон ҳаётидан шеърлар, мақолалар ёзган.

СЎЗ ҲАҚИДА СЎЗ

Ёнса қалбда зўр бир эҳтирос,
Туғён қилса шодлик ё алам,
Таажжубким, туйғуларга мос —
Сўз тополмай колади одам.

Сўз кўп — инсон кураш, меҳнатин
Баёнига етар ифода.
Сўз йўқотгай аммо кимматин
Такрор бўлса ҳаддан зиёда.

Сўзлар борким, йўлларда чароқ,
Шулар билан ёруғ ҳаётинг.
Билки, улар қадрин туширмоқ
Жиноятга, хиёнатга тенг.

Шу боис ҳам, эй она диёр,
Утинаман, маъзур тут мени,
Гарчи дилда сўзларим бисёр,
Мақтамадим бари-ла сени.

Сен сўз эмас, меҳнат билан шан, —
Шу сабабдан мен ҳам доимо
Баландпарвоз сўздан қўрқаман,
Нопокликдан кўрккандай гўё.

Қурук манман эмас, ҳар қалай
Бир шоирман ўзимдан огоҳ.
Мадҳинг бўлса ҳар қанча қилай,
Лекин фақат бўлмайин маддоҳ.

Сенга боқар меҳр ила башар,
Шуҳратингдан ҳайратда олам.
Ялтирок сўз уятга кўяр
Тириклару ўликларни ҳам.

Улар кўз-кўз қилиб зоҳирин,
Муздек бориб тегар юракка.
Эртак янглиғ ҳаёт тасвирин
Айлантирар ёлғон чўпчакка.

Сўз — бу менинг оши ҳалолим,
Сўз мен учун нондай мукаддас.
Шунинг учун бас, дейман доим,
Қутлуғ сўзни исроф қилмок бас.

Сўз-ку ахир ақлларга тож,
Юракларга оташ — сўз, ахир.
Олам аро бўлмасин торож
Жавоҳирлар ичра жавоҳир.

Сочманг ерга нукрани қумдек,
Совурманглар уни ҳавода.
Сўз ҳам худди ҳакиқий сўмдек
Юрсин фақат олтин баҳода.

ШЕЪРИМ

Барча орзу муяссар бўлиб,
Етсам дейман бир ниятга ҳам.
Мен шеъримни уй-жойлик қилиб,
Рўйхатлардан ўтказиб кўйсам.

Қидирганнинг бўлса кўнгли тўқ,
Демасалар — чиқиб дафъатан:
— Танимаймиз, бунака зот йўқ,
Сўраб кўринг бошқа кўчадан.

Бўлса дейман у барчага ёр,
Барча жавоб берса баробар:
— Бўлмасам-чи, таниймиз, у бор,
Ҳа, шу ерлик, бизга биродар.

Чоллар деса, — кўпдан билганмиз,
Яқин дўстмиз, кўҳна қадрдон,
Биз у билан жангда бўлганмиз,
Берлингача бордик ёнма-ён.

Болалар ҳам уни эшитиб
Югуришиб келсалар эди.
— Ҳа, таниймиз, ҳатто ёд этиб
Айтишамиз, — десалар эди.

Эъзоз билан демасман, бироқ
Меҳр билан очсалар бағир:
— Ҳа, шу ерда. Бўлганда қандоқ,
Усиз яшаб бўлурми, ахир!

Шунда қолмас эди армоним,
Тўқ бўларди кўнглим, албатта.
Ишонч билан шунда ўзим ҳам
Борман дердим элда рўйхатда.

СЕН ВА МЕН

Сен кеч турдинг, ланжсан, сенга
Олам зимистон.
Мен тонг билан турдим, менга
Борлиқ нурафшон.

Сен уйқуга тўймагансан,
Тажанг, ғазабнок.
Мен шодонман, кўнглим равшан,
Жисму дилим пок.

Куч бўлсин деб тонгни қилдим
Мен кўксимга жо.
Мана кемам — иш столим,
Мен дарға гўё.

Сенга олам гўзаллиги
Тамом бегона.
Сенга ошно тушкунлигу
Ғашлик ягона.

Сенинг учун ёмон ҳамма,
Ҳатто ўзинг ҳам.
Дейсан, хоҳ ёз, хоҳи ёзма,
Ўтар бу олам.

Каён боқсанг фақат танглик
Кўради кўзинг.
Сен кимдурсан? Минг аттангки,
Сен — менинг ўзим.

Сенинг барча феъл-атворинг
Менда бўлмиш жам.
Хайриятки, бутун борим —
Сенмас ҳали ҳам.

Мен — сен билан мен эмасман,
Ичаман қасам.
Мен — менман, то сени ўздан
Олиб ташласам.

ТИРИКЛИК ҲАҚИДА

Қизиқмасман шуҳратга ортик,
Давлатга ҳам қилмасман ҳавас.
Фақат тонгги алвон шафақдан
Бир бўлаги менга бўлса, бас.

Болаликнинг илк хотираси,
Буғдой унган замин нафаси,
Май ёмғири ювган қайинзор —
Бир бўлаги мен учун даркор.

Уфққача мавжланиб ётган —
Кўк денгизнинг сокин бўйлари,
Ўтли даврон, ўтли ёшликнинг
Утли қўшиқ, ўтли куйлари.

Толедан ҳам, фалокатдан ҳам
Бир бўлаги мен учун бўлсин.
Токи нима ҳис килса одам
Юрагимга келиб қуйилсин,

Оламда не дард бор, қувонч бор —
Барчасини кўрсин ўз кўзим.
То сўнгги дам айтайин, ҳалол
Аравамни тортганман ўзим.

Avvalroq sizga Erkin Vohidovning Sharq she’riyatining tengsiz namoyandalari Hofiz, Mirzo Bedil, Mirzo G‘olib, Muhammad Iqbol, Ulfat ijodidan qilgan tarjimalarini taqdim etgan edik.Ustoz shoir rus she’riyatining yorqin shoirlari she’rlarini ham o‘z ona tilida so‘zlata olgan. Birgina Sergey Yesenin she’riyati ona tilimizda qanday jo‘shqin va ehtirosli jaranglaganini eslash kifoya.

Erkin Vohidov
RUS SHE’RIYATIDAN TARJIMALAR

Pushkin Aleksandr Sergeevich [1799.26.5 (6.6), Moskva — 1837.29.1 (10.2), Peterburg] — rus yozuvchisi, yangi rus adabiyotining asoschisi. Pushkinning dastlabki she’rlari 1913 yilda matbuot yuzini ko’rdi. U litseyda o’qib yurgan kezlarida 120 ga yaqin she’r va 2 doston (tugallanmagan) yozadi. Litsey bilan xayrlashuv kechasiga bag’ishlangan she’ri esa shu kechada qatnashgan G. R. Derjavinning yuksak bahosiga sazovor bo’lib, u Pushkinning buyuk shoir bo’lib yetishishini bashorat qiladi. Keyinchalik Pushkin rus jamiyatida uyg’onib borayotgan erksevarlik kayfiyati ta’sirida «Erkinlik» (1817), «Chaadaevga» (1818), «Qishloq» (1819) singari she’rlarni yaratadi.Pushkinning rus madaniyati takdiridagi roli benihoya buyuk. U yangi rus adabiyotiga asos solish bilan birga rus adabiy tilining ham shakllanishiga ulkan hissa qo’shdi. Rus adabiyotida realizm va xalqchillik tamoyillarining, qator she’riy janrlarning shakllanishi va taraqqiyoti Pushkin nomi bilan chambarchas boglik,. Pushkinning rang-barang ijodi nafaqat keyingi rus adabiyoti, balki musiqa, teatr, balet, rangtasvir singari san’at turlarining ham rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatdi. Boshqa qardosh adabiyotlar qatori 20-asr o’zbek adabiyotining taraqqiyotida ham Pushkin ijodining ta’siri sezilarlidir.

SEN VA SIZ

Havoyi Siz o’rniga yanglish
Qiz nogahon Sen deya aytdi.
Shu dilbar so’z ko’nglimda yonish,
O’ylarimda orzu uyg’otdi.

Termulaman so’z derga ojiz,
Sehri tamom rom etgan meni.
Sirtda deyman: qanday yaxshisiz,
Qalbda esa: sevaman Seni.

HOFIZDAN

Jang shavqini dilda uyg’otma,
Yenma, yigit, zafar, shon bilan.
Qonli harbga o’zingni otma
Karabaxlik olomon bilan.

Balki seni o’ldirmas qotil,
Maydon aro, qilichlar aro.
Barnoliging ko’rgan Azroil
Yubormagay bemahal qazo.

Bir narsadan qo’rqaman faqat:
Oshno bo’lib jangda beboklik,
Senda qolmas dilbar nazokat,
Bu mayinlik, go’zallik, poklik.

EPIGRAMMA

Ta’na bilan jonimga tegding,
Javob senga muxtasar, oshnam.
Ha, men ishchan emasman, lekin
Sen omilsan yalqovlikda ham.

EPIGRAMMA

Illatlari haddan ziyoda,
Nopok yashab keldi bu odam.
Gunohlarin yoysa dunyoda
Joy qolmagay qo’ymoqqa qadam.

Insof kirdi unga nihoyat,
Asta-sekin yo’l topdi to’g’ri.
Mana endi durust, xayriyat,
Nomi bo’ldi qartaboz o’g’ri.

* * *

Kar karni kar qozining hukmiga to’g’riladi,
Kar dedi: Bu kar mening molimni o’g’irladi.
Kar karga javob berdi: Bekor aytibsan, ey kar,
Sen aytgan u qo’riqka yetti pushtim don ekar.
Kar qozi hukm kildi, pok ish bo’lsin, bir yo’l bor,
Yigitni uylantiring, qiz bo’lsa ham gunohkor.

Ulug’  rus shoiri Aleksandr Blok (1880-1921) o’zining qisqa umrida boshidan Rossiyaning muhim voqealarini kechirdi va bu uning o’tli she’riyatida o’z aksini topdi. Blok hayotida Rossiyaning shimoliy poytaxti Peterburgdagi uylari va Moskvadan unchalik uzoqda bo’lmagan Shaxmatova qishlog’i muhim o’rin tutadi. Yosh Blok hamisha qish kunlarini Peterburgda, yozni Shaxmatovada o’tkazar, uning eng go’zal asarlari, she’rlari osoyishta Shaxmatova qishlog’ida dunyoga kelardi. Klassik adabiyot ruhida tarbiyalangan Aleksandr Blokda «yangi adabiyot» ta’siri kuchli kechadi. U butunlay yangi, qudratli so’z san’atkoriga aylanadi. Blok qoldirgan ulkan adabiy meros teranligi bilan umumbashariy ahamiyat kasb etadi.

SKIFLAR

Panmo’g’ulizm! Garchi o’zi daxshatdir,
Ammo kulog’imga bu so’z lazzatdir.
Vladimir SOLOV`YOV

Sizlar millionlarsiz. Biz — olam jahon,
Bellashing, sizda gar bo’lsa iqtidor.
Ha, biz skiflarmiz. Osiyoiy kon,
Qiyiq ko’zlarimiz kattol va xunxor.

Sizga zamon — zamon. Bizga-chi, bir on.
Bizlar itoatkor kulbachcha go’yo —
Mo’g’ullar bir yonu Ovrupo bir yon,
Biz kalqon ushladik ikki irq aro.

Asrlar, asrlar o’txonasida
Suron karnaylari kuyildi sizga,
Lissabon, Messina bo’lganda payxon,
Bu mash’um ertakdek tuyuldi sizga.

Asrlar sharq tomon ko’zni tikdingiz,
Bizning injulardan to’ldirib hamyon.
Asrlar bepisand fursat kutdingiz
Och to’plarga bizni etmoqqa nishon.

Mana, fursat yetdi. Boshimiz uzra
Qanot qokdi kulfat, har kun bir alam.
Ammo vakt kelarki, qolmagay sira
Sizning Pestumlardan nomu nishon ham.

Qo’hna dunyo! Tirik ekansan hali,
Hali shirin azob berarkan hayot,
Qadimgi donishmand Edip shoh yanglig’
Sfinks qoshida bir laxza jim kot!

Rossiya — sfinks. Xushnud va nolon
Qop-kora qoniga belangan vujud.
Tikilar, tikilar, tikilar sen tomon,
Nafrati behudud, mehri behudud.

Ha, bizning konimiz sevganday sevish
Sizga nasib emas va bo’lmas aslo.
Sizga allaqachon begonadir ishq,
Urtab yondirguvchi, qilguvchi ado.

Sevamiz ilohiy hislar dunyosin,
Sovuq raqamlarning haroratin ham.
Anglaymiz tumanli nemis dahosin,
Gall so’zin ma’niyu kamolotin ham.

Eslaymiz, Parijning do’zax ko’chalari,
Venetsiya salqin sabolarini.
Limonzor bog’larning xush bo’ylariyu
Kyol`nning tumanli binolarini.

Biz tanni sevamiz, sevamiz dard-la,
Uning rangu ta’min va hidin tengsiz.
Bizlar gunohkormi, so’ngaklaringiz
Sinsa bizning og’ir, qattol qo’llarda?!

Yuganidan ushlab asov biyalarning,
Belin sindirmoqni qilganmiz odat.
Bosh egmagan qaysar joriyalarni
Qo’lga qo’ndirmoqni qilganmiz odat.

Qani, keling bizga! Nechun otashlar!
Otashday bizning tinch og’ushga keling.
Vaqt borida qinga jo bo’lsin xanjar,
Bizga og’a bo’ling, bizga do’st bo’ling!

Yo’k esa — bari bir yana biz uchun,
Axdni buzmok kelar bizning ham ko’ldan.
Siz tavqi la’natga qolursiz butun
Tarixdan, kelajak majruh nasldan.

Biz-chi, yuz buramiz go’zal Ovrupodan,
Bag’riga oladi o’rmonlar bizni.
Sizga o’giramiz so’ng tomosha uchun
Qora Osiyoiy basharamizni.

Qani, keling, keling barcha Uralga,
Sizga janglar uchun ochamiz maydon.
Okil, ko’ksi to’la integralga,
Temir mashinalar boshlasin qiron.

Ammo biz sizlarga bo’lmaymiz qalqon,
O’tga kirmagaymiz endi o’zimiz.
Borarkan kiyomat jangi beomon,
Chetdan boqar sizga qiyik ko’zimiz.

Sira qo’zg’almaymiz, qattol yovuz xun
Shaharlar kulini sovurganda ham,
Hatto o’liklarni talaganda ul,
Oq tanlar go’shtini qovurganda ham.

So’nggi bor ko’zni och, ey ko’hna ochun!
Tinch mehnat bazmiga xushnud, sarafroz —
Og’alik bazmiga so’nggi bor bu kun
Chorlayotir seni vahshiy soz!

Mashhur rus shoiri Sergey Yesenin [1895— 1925] ning ilk she’riy to’plami «Radunitsa» (1916) dayoq qalb holatlarini noziq tuyg’ularda berishni, tabiat bilan bog’liq ruhiy kechinmalarni ifodalashning ustasi, qishloq hayoti, xalq tili va qalbining bilimdoni ekanligini namoyish etgan.Yesenin «Anna Snegina» (1925) dostoni hamda «Sho’ro Rusi», «Zamin darg’asi» (1925) to’plamlarida «kommuna oyoqqa turg’izayotgan Rus»ni anglashga harakat qilsa ham, o’zini «o’tmishga aylanayotgan Rus» ning shoiri deb bildi. «Eron (Fors) taronalari» she’rlar turkumi (1924—25) Hofiz, Sa’diy, Xayyom kabi Sharq ijodkorlariga cheksiz hurmat-ehtirom mahsuli sifatida dunyoga keldi.
Yesenin 1921 yil Toshkent va Samarqand shaharlarida bo’lgan. «Tanlangan she’rlar», «Zamin darg’asi», «Lirika: she’rlar, dostonlar» she’riy to’plamlari E. Vohidov tomonidan o’zbek tiliga tarjima qilingan (1965, 1970, 1981).

ERON TARONALARI

* * *

Dog’lar ketmish majruh ko’ngildan,
Mast vasvasa ko’zg’amas tug’yon.
Men dardimga Tehron gulidan
Choyxonada topoldim darmon.

Choyxonachi — barvasta, o’ktam,
Qoyil qolsin rus, deb, choyimga,
O’tkir aroq, may o’rniga ham
Achchiq-achchiq choy tutar menga.

Quy, mezbonim, ammo had bilan,
Bog’ing aro turfa gullar bor.
Oqshom menga niqob ostidan
Ohu ko’zin suzdi gulruxsor.

Rossiyada gulday qizlarni
Tutqunlikda saqlamas erlar.
Sarmast etar bo’sa bizlarni
Bexanjaru, bemakru bezar.

Bu tong yuzli dildor qoshimda
Bir bor xirom etsa noz bilan,
Shohi ro’mol solgum boshiga,
Yo’llariga sheroziy gilam.

Mezbon, choy quy menga lolagun,
Shoir senga so’ylamas yolg’on.
Ehtiyot bo’l o’zingga bukun,
So’ngra mendan qilmagin gumon.

Eshikka ko’p qarayberma san,
Gul bog’ingga baribir yo’l bor.
Oqshom menga nikob ostidan
Ohu ko’zin suzdi gulruxsor.

* * *

Bukun dedim sarrofga atay,
Alisharkan so’mni tumanga:
«O’rgat, go’zal La’limga aytay,
O’rgat, sevdim, demoqni manga».

Ul sarrofga dedim bukun man
Yeldan sokin, jilg’alardan tinch:
«O’rgat menga, go’zal La’limdan
Fors tilida so’rayin o’pich».

Yana dedim sarrofga atay
Hayajonim dilda berkitib,
O’rgat, go’zal La’limga aytay,
O’rgat, aytay «menikisan», deb.

Shunda menga dedi u, evoh —
Ishq vasfiga topilmas so’zlar.
Sevaman, der dildan chiqqan oh,
Yoqut kabi yonguvchi ko’zlar.

So’rma mendan bo’saning ismin,
Nomi yo’qdir senga aytmoqqa.
U keltirib atirgul isin,
Gulbarg bo’lib ko’nar dudoqqa.

Sevgi dilga bermas kafolat,
Sevgi baxtga, yo dardga yo’llar.
Menikisan deyolur faqat
Yuzdan niqob ko’targan ko’llar.

* * *

Shahinam, o, mening Shahinam,
Bilsang, shimol Vatandir menga.
Dalalardan so’ylaymi senga,
Oy nur sepgan boshoklardan ham,
Shahinam, o, mening Shahinam.

Bilsang, shimol Vatandir menga,
Unda oy ham yuz bora ulkan.
Sheroz kancha bo’lmasin ko’rkam,
Aziz o’lka Ryazandir menga,
Bilsang, shimol Vatandir menga.

Dalalardan so’ylaymi senga?
Sochim olmish bug’doyidan rang,
Barmog’ingga o’ra xohlasang,
Zarra og’riq sezilmas menga,
Dalalardan so’ylaymi senga?

Oy nur sepgan boshoqlardan ham
Oltin sochim so’ylasin, dildor.
Kul, o’yna-yu, dalamdan zinhor
Gapirmagin menga, jonginam,
Oy nur sepgan boshoqlardan ham.

Shahinam, o, mening Shahinam,
Shimol yoqda bir nozanin bor,
Senga o’xshar, g’oyatda dildor,
Balki meni o’ylar ul sanam…
Shahinam, o, mening Shahinam.

* * *

Deding: Sa’diy doimo yorning
Siynasidan olarkan bo’sa.
Xudo haqqi, shoshma, dildorim,
Qochmas axir o’rganish bo’lsa.

Qur’onda bor, deding, azaldan
«Alqasosul minalhak», tamom.
Men tug’ilgan bo’lsam Ryazanda,
Qaydan tanish bo’lsin bu kalom.

Sen kuylading: «Firot ortida
Gullar borki, qizlardan go’zal!»
Boy bo’lsaydim ko’shiq bobida,
To’qir edim boshqa bir g’azal.

Gar qizlardan bo’lsa ziyoda,
Men gullarni qirqardim butkul,
To ko’rmayin yorug’ dunyoda
Shahinamdan suluvroq bir gul.

O’git bilan qiynama endi,
O’gitlaring menga ne darkor?!
Shoir bo’lib dunyoga keldim,
Shoir kabi o’paman, dildor.

* * *

Za’far yurtga nur to’kar oqshom,
Bog’da gullar javlon urgan payt.
Kel, jonginam, ko’shiq ayt, Xayyom —
Kuylab o’tgan qo’shiqlardan ayt,
Bog’da gullar javlon urgan payt.

Oy nuriga g’arq bo’lgan Sheroz,
Parvonadek uchar yulduzlar.
Menga yoqmas, o’tinaman, rost,
Niqob tutsa dilrabo yuzlar,
Oy nuriga ko’milgan Sheroz.

Qizlar yuzin saqlar nikobda,
Issiqdanmi bo’lib asramoq,
YO kuymasin derlar oftobda.
Sevsin uchun yigitlar ko’proq —
Qizlar yuzin saqlar niqobda.

Niqob bilan do’st bo’lma, gulro’,
Yoz so’zimni yoding lavhiga,
Umr o’zi g’oyat qiska-ku,
To’ymoq qiyin tole shavqiga,
Yoz so’zimni yoding lavhiga.

Qismatlarda ne qarolik bor,
Qolmas bir zum baxsh etsang rohat.
Gunoh bo’lur shu sabab, dildor,
Bu dunyoda yashirsang tal’at,
Bergach uni ona tabiat.

Bog’da gullar tebranar oqshom,
Yuragimda o’zga bir diyor.
O’zim senga qo’shiq aytay, yor!
Bu qo’shikni bilmagan Xayyom.
Bog’da gullar tebranar oqshom…

* * *

Havo toza, musaffo, zangor,
Gulzor bo’ldi menga saylgoh.
Ufqlarga yo’l olgan sayyoh,
Yetolmaysan manzilga zinhor,
Havo toza, musaffo, zangor.

Dalalardan o’tasan tanho,
Bog’lar senga ochadi kuchoq.
Sen-chi, bo’lib gulga mahliyo,
Tikanlarga bosmagin oyoq,
Dalalardan o’tganda tanho.

Shitirlar, yo’q, shivirlar barglar,
Nafis, go’yo Sa’diy g’azali.
Ko’zlaringga ko’kning go’zali —
Oltin oydan yog’iladi zar.
Nafis, go’yo Sa’diy g’azali.

Dil ko’shig’in bastalar pari,
Nay sasidek mayin, dilrabo.
Og’ushiga olsa ul barno,
Ketar dildan g’am, hijron nari,
Nay kuylaydi mayin, dilrabo.

Mana, uzoq kezib piyoda
Charchaganning ezgu matlabi:
Esar salqin, xushbo’y shabboda,
Shimiradi qaqragan labim,
Esar salqin, xushbo’y shabboda.

* * *

Oy yuzida tillarang jilo,
Sambitguldan taralar xush bo’y,
Kezmoq na soz, quvnoq va xushbo’y
Moviy o’lka sukuti aro.

Yiroqlarda Bag’dod. Bir zamon
Shahrizoda yashagan diyor.
Ul sanamga endi ne darkor,
Xazon bo’lmish jannat guliston.

Ul sharpalar singmishdir yerga,
Dev, parilar bo’lmishdir tuproq,
Bosh egma, ey sayyoh, qabrga,
Arvohlarga solmagin quloq.

Atrofga boq, kanchalar barkut!
Dudog’ingni tortar chechaklar.
Dushmanga ham do’stlik qo’lin tut,
Yorug’ bo’lsin ko’nglim, desang gar.

O’yna, sendan ne qolur o’lsang,
Visol aylab ishq boliga to’y,
O’liklarga sig’inmoq bo’lsang,
Tiriklarni o’z holiga qo’y.

Shunday degan Shahrizoda ham,
Barglar aytar yana bir bora.
Bu dunyoda armonsiz odam
Bechoralar ichra bechora.

* * *

Xurosonda bir darboza bor,
Ostonasi gulga ko’milgan.
Unda yashar bir pari ruxsor,
Xurosonda bir darboza bor,
Hayhot, uni ocholmadim man.

Qo’llarimda kuch ham yetarli,
Sochlarimdan oltin rang olgan.
Asir etdi meni ul pari,
Qo’lda garchi kuchim yetarli,
Ul eshikni ocholmadim man.

Mardligim ne ishk maydonida,
Ayting, kimga qilay sharhi g’am,
Sevmas bo’lsa Shahi jonidan,
Ul eshikni ocholmas bo’lsam,
Mardligim ne ishq maydonida?!

Yana tushdi Rus` sari yo’lim,
Eron, sendan ketgummi hali?
Nahot, seni boz ko’rmas bo’ldim
Ona yurtga mehrim tufayli?
Yana tushdi Rus` sari yo’lim.

Xayr endi, xayr, parizod!
Darbozangni ocholmasam-da,
Shiring g’aming birla umrbod
Kuylab o’tay seni o’lkamda.
Xayr endi, xayr, parizod!

* * *

Firdavsiyning moviy diyori,
Ko’pni ko’rgan, ey ko’hna diyor!
O’ychan nigoh, ko’zi zangori
O’rusingni unutma zinhor!
Firdavsiyning moviy diyori.

Ajoyibsan, go’zalsan, Eron,
Bog’laringda lolayu nargiz,
Ular menga olis, bepoyon.
Bir o’lkani eslatar har kez.
Ajoyibsan, go’zalsan, Eron.

Sipqorurman eng so’nggi bora
Sharob yanglig’ mushkin bo’yingni,
Jonim Shahi, dilbar kuyingni
Ayrilarkan sendan, ne chora,
Tinglagayman eng so’nggi bora!

Kuying mangu qalbimda qolar,
Seni aslo unutmam, jonon!
Tog’lar oshib, kezib sahrolar,
Sen haqingda kuylayman doston,
Kuying mangu qalbimda qolar.

G’amlaringdan qo’rqmasman sira,
Faqat meni sakla yodingda,
Rus` haqida bir kuy qoldiray,
Meni esla kuylar oningda,
Qo’shiq bo’lib yashay yoningda.

* * *

Shoir bo’lmoq — bu-ku tayin gap —
O’z joningni o’rtamok faqat.
Xanjar urib nozik taningga,
O’zgalarga baxsh etmok lazzat.

Shoir bo’lish — borliqni kuylash,
Senga ko’proq bo’lsin deb oshkor.
Bulbul ko’ngli bo’larmi hech g’ash,
Qilar ekan bir kuyni takror?!

O’zgalarning ovozi bilan
To’tiqush ham biyrondir, ammo
Kuyla faqat o’z sozing bilan
Qurbakadek bo’lsa ham hatto.

Qur’onda man’ etmish Muhammad
Lab urma deb hatto sharobga.
Shoir ichar shuning-chun ham may,
Tashlar ekan o’zni azobga.

Shoir kelib yori oldiga
Yot qo’ynida ko’rsa uni gar,
O’t solsa-da alam qalbiga,
Qiz ko’ksiga urmaydi xanjar, —

Rashkda yonib, ko’nglida tug’yon,
Mungli kuylab tashlaydi qadam:
«Mayli, o’lay xoru sargardon,
Taqdirimda bor ekan bu ham».

* * *

Bir juft okqush jonon qo’llari
Sho’ng’ir oltin sochlarim aro.
Bu dunyoda odamlar bari
Ishqni kuylar takror va takror.

Kuylaganman men ham bir mahal,
Bukun yana takrorlar ko’ngil.
Otash so’zim boisi o’shal,
Nafis she’rim sababi ham ul.

Jon-joningga singsa muhabbat,
Qalb ko’ksingda oltin tosh bo’lur,
Baxsh etolmay kuyga harorat,
Tehron uzra oy ham fosh bo’lur.

Qanday yashay endi, bilmayman,
YO Shahi-la kechsin tunlarim.
Qariganda yo kilay armon
Ishqni kuylab o’tgan kunlarim.

Har kimda bir o’zgacha e’zoz,
Har kimda bir o’zgacha havas.
Gar eroniy kuylolmasa soz,
Bilingki, u sherozlik emas.

Men hakimda ayting, kimki bu
Kuyim tinglab meni so’rsa gar,
U bundan ham soz kuylardi-yu,
Xarob kildi o’shal oqqushlar.

* * *

Nechun ma’yus taratar ziyo
Oy Xuroson chamanlariga?
Rus` bag’rida kezaman go’yo
Cho’mib oqshom tumanlariga.

Shunday deya, ey go’zal La’lim,
Shamshodlardan so’radim savol.
Bu sir bizga emasdir ma’lum,
Degan kabi bokdi ular lol.

«Ne uchun oy ma’yus sochar nur?»
Chechaklarni tutdim so’roqqa».
Ular dedi: guldan so’rab ko’r
Sahar payti kirganda boqqa.

Gul tebratdi asta shoxini,
Tilga kirib so’yladi gulbarg:
«O’zga bilan bo’ldi Shahina,
O’pdi bu kech ag’yorni dilbar».

Dedi yoring:«Kaydan bilar rus,
Qo’shiq unga ham tanu ham jon».
Shuning uchun oy bokar ma’yus,
Shuning uchun yuzida yo’q kon.

Ne jafolar ko’rmadi olam,
Xiyonatu ko’z yoshdan xunlar.
Lekin, mayli, har na bo’lsa ham,
Mo»tabardir nafarmon tunlar.

* * *

Talpinma ko’p, devona ko’ngil,
Barchamizdan yuz o’girmish baxt.
Shafkat tilar gadolar faqat…
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

Fusunkor oy kiyib zar libos,
Shu’la to’kar kashtanlar uzra.
Qo’yib La’lim siynasiga bosh,
Niqobini tortaman yuzga.
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

Biz barchamiz go’dakmiz bir oz.
Goh ko’zda yosh, goh labda kulgu.
Bo’lmish ushbu dunyoda meros
Odamlarga shodlik va qayg’u,
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

Ko’rganman ko’p elatlarni men,
Tole izlab kezganman jahon.
Yuragimning ezgu istagin
Endi ortiq qidirmam sarson,
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

Umidim bor hayotdan hali,
Tugamagan ko’nglimda bardosh,
Kel, bir nafas orom ol, qalbim,
Uxla, qo’yib yor ko’ksiga bosh,
Umidim bor hayotdan hali.

Zora taqdir boshimiz silab,
Saodatga yor etsa bizni,
Tole bulbul ovozi bilan
Allalasa pok sevgimizni.
Talpinma ko’p, devona ko’ngil.

KACHALOVNING ITIGA

Kel, Djim, uzat panjangni menga,
Momik panjang bunchalar mayin.
Men ham bu kech ko’shilib senga
Oyga boqib nola kilayin,
Kel, Djim, uzat panjangni menga.

Faqat, do’stim, ko’p erkalanma,
Holatimni tushungin, axir.
Sen bilmaysan, yashamok nima,
Bu xayotning ma’nosi nadir.

Xo’jayining mashhur va hotam,
Ko’p yo’qlashar do’stu yoronlar.
Ulug’ mezbon ko’ngli uchun ham
Siylashadi seni mehmonlar.

It holingga g’oyat suluvsan,
Odamdan hech ketmaysan nari.
So’rmay-netmay o’pmok bo’lursan
Kayfi oshgan do’stlar singari.

Mehmonlaring ko’p juda, sonsiz,
Bir-biriga o’xshamas albat.
Mabodo bir o’ychan, ma’yus qiz
Shu tomonga o’tmadimi, ayt?

U albatta keladi bir kun,
Ostonangdan o’tganda dildor,
Mening bor-yo’q gunohim uchun
Qo’llarin o’p, yig’layu yolvor.

* * *

Endi qaytmam uyimga
Men elkezar devona.
Ko’z tikibdir yo’limga
Ko’m-ko’k o’tloq yagona.

Unda meni sog’ingan
Faqatgina qichitqon,
Boshi quyi solingan
Chuchmo’mai nafarmon.

Oy tepamda yuksakdir,
Shapka otsam yetmaydi.
Ko’shiq asli yurakdir,
Tug’iladi — yitmaydi.

Uyga umr so’ngida
Biz qaytamiz turfahol,
Vujud titroq qo’ynida,
Yarim murda, yarim shol.

Sening uchun, ey odam,
Qo’hna makol aytadi:
«Ular chog’i itlar ham
O’z uyiga qaytadi».

* * *

Singlim SHURAga

Bu dunyoda men bir yo’lovchi,
Shodon menga ko’l silki, erkam.
Xuddi shunday tinch, erkalovchi
Ziyo to’kar kuz fasli oy ham.

Isinarman oyning taftiga,
Ilk bor undan orom olar jon.
Allaqachon so’ngan sevgiga
Umid bog’lab yashayman hamon.

Bunga bois — shu makonimiz,
Shu yer — oppoq, sho’r manglay turbat,
Qaylardadir toptalgan nomus,
Kimlardadir qadrdon g’urbat.

Yashirmayman, har kim ham bilar:
Boshka-boshqa emas, jon singil,
Ikkimiz ham bir sevgi bilan
Shu vatanga ko’yganmiz ko’ngil.

* * *

Dalalar oq kiygan, oqargan oy ham,
Kafanga o’ralib yotibdi o’lkam.
O’rmonlarda yig’lar ok kayinlar jim,
Bu yerda kim o’lgan? Balki men o’zim?.

* * *

Shoir, tun qo’ynidan nima izlading,
Chikdingmi oyga she’r bitmoq o’yida!
Ko’pdan xira tortmish mening ko’zlarim
Muhabbat, kartayu sharob ko’yida.

Ko’k uzra suzadi sokin oymoma,
Shunchalar oydinki, tinadi nigoh.
Men toppon xotinga tikkandim, ammo
Sho’rimga tuz qarg’a chiqibdi, e voh!

* * *

Xayr endi, xayr, do’stginam,
Bag’rimdasan, ko’ngil malhami.
Muqarrar bu ayriliqning ham
Visoli bir oldinda hali.

Xayr, do’stim, so’zga ochma lab,
Qo’y, men uchun o’rtama bag’ir,
Bu hayotda o’lmoq-ku bor gap,
Yashamoq ham yangimas, axir!

Atoqli rus-sovet shoiri Mixail Svetlov 1903 yilning 4 iyunida Rossiya imperiyasidagi Yekaterinoslav ( bugun Ukraina tarkibidagi Dnepropetrovsk) shahrida tug’ilgan. Yoshligidan sovetlar tuzumi tarafdori sifatida faoliyat boshlagan. Uning ilk she’riy to’plami «Po’lat izlar» 1923 yili nashr etilgan. Stalin qatag’onini keskin rad etgan. Shoirning birgina «Grenada» she’riga dunyoning 20 dan ortiq kompozitori kuy bastalagani ma’lum. 1960 yilning sentyabrida vafot etgan.

TIRIK QAHRAMONLAR

Shafqatni bilmagan
Kokildor Taras,
Eshitilar menga
Kechalar, hayhot! —
Eshik orqasidan
Dahshat to’la sas:
«Andriy! Senga men bergandim hayot!…»
Go’zal panna turar,
Yuzida yo’q qon.
Shamolda o’ynaydi o’rim sochlari.
O’q teshgan Andriy
Qular nogahon
Bo’ronda yiqilgan qayin singari.
Poltava ustida
Suzar yarim tun,
Mana u, bog’ ichra kezar ro’dapo.
Bu kech
Rossiyaga qarshi yashirin
Yurish o’ylamoqda sotqin Mazepo.
Kochubey tutkunda,
Qorong’u zindon.
Qochishni o’tkazar mahbus ko’ngildan.
Tong bilan Kochubey
Qatl etilgan on
Yevgeniy Onegin turdi o’rindan.
«Pechorin! O, dahshat!
Atrof zim-ziyo.
Shubha o’rtamoqda, do’stim, dilni ko’p».
Qimor o’ynar ekan Dostoevskiy,
Kampirlarni bo’g’ar
Shum Raskol`nikov.
Jimgina pirpirab
So’nar yulduzlar,
Tong otib kelmoqda quyuq tumandan.
Parovoz qo’zg’aldi,
Titradi izlar,
Anna Karenina ayrildi jondan.
O’rtoq klassiklar!
Endi shumi ish!
Bari kahramonlar yitib ketmoqda!
Nahot, niyatingiz
Faqat o’ldirish —
Duel`,
Poezd yo’li
Va yo sirtmoqda!
Roman yozmoqchiman o’zim,
Kattakon!
Kitobining birinchi betidan boshlab,
Hunar o’rganadi
Har bir kahramon,
Men ham o’rganaman g’aflatni tashlab.
Ruhiy azoblarga bo’lsayu taslim,
Qahramon zerikib qolsa biror kech,
Parovoz ostiga
Tashlayman o’zim,
Ammo qahramonim tashlamayman hech.
Bu yorug’ dunyodan
Ko’z yumsam agar,
Tobutum ortidan
Iztirob-la jim —
Meni so’nggi yo’lga kuzatib borar
Men qutqarib qolgan kahramonlarim.
Qabrim tepasida
To’xtagan yo’lchi
So’raydi:
— O’lgan kim? So’yla, birodar!
Qahramonlar aytar:
— Svetlov o’ldi!
Hakiqiy yozuvchi edi u odam!

RUMOLIK YIGIT

Tuprokda yotipti rumolik yigit,
Ko’ksida benakshin, oddiy kora but.
Mushtipar onaning yolg’iz o’g’loni,
Musofir o’lkada uzilgan joni.

Neapol shahrida o’sgan azamat,
Nima izlab kelding Rossiyaga, ayt?
O’z ona tuprog’ing, go’zal yurting bor,
Netardi, elingda bo’lsang baxtiyor?!

Men seni Mozdokda o’ldirgan odam —
Vulkonli yurtingni g’oyat sevardim.
Bepoyon Volgada shavq ichra bir dam
Yengil gondolada suzmok istardim.

Va lekin men, axir miltik ko’tarib
Sening diyoringga yo’l olganim yo’q!
Rafael` kadami tekkan yer uzra
Uchib o’tgani yo’q men otgan bu o’q!

Men o’z tuprog’imda o’k uzdim, bu yer
Meni ardoqlagan kutlug’, ezgu yer!
Bu o’lka haqida aytilgan ertak
Tarjimada shunday chikmasa kerak.

Mening O’rta Donim, qo’ng’ir tuprog’im
O’rgangan edimi chet ellik olim?
Munisam Rossiya, Rossiyam yerin
YE sen haydab ekkan edingmi ekin?

Seni keltirdilar poezdga ortib
O’zgalar yerini olmoqqa tortib.
Toki sen ko’ksingga taqqan bu salib
Mozoring ustida tursin yuksalib…

Yo’k! Qilich ko’tarib, hech inson hech vakt
Mening diyorimga qo’yolmas oyoq.
O’q uzdim — dunyoda yo’qdir adolat
Dushmanga men uzgan o’qdan odilroq.

Musofir o’lkada bukun jon berdi
Mushtipar onaning yolg’iz o’g’loni.
Jonsiz ko’zlarida aks etib turdi
Go’zal Neapolning zangor osmoni.

Aleksandr Tvardovskiy [1910. — 1971] — rus—sovet shoiri va jamoat arbobi. Moskva tarix, falsafa va adabiyot institutini tugatgan (1939). SSSR Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvi kotibi (1950—54, 1959—71). «Noviy mir» jurnali bosh muharriri (1950—54; 1958— 70). Yevropa yozuvchilari jamiyatining vitse-prezidenti (1963—68).
«Muraviya mamlakati» dostoni (1936) g’oyaviy-badiiy jihatdan Tvardovskiy ijodida muhim o’rin egallagan. 2-jahon urushi yillarida Tvardovskiy front gazetalarida ishlagan. (1941—45). «Vasiliy Tyorkin» (1941—45), «Yo’l chetidagi uy» (1946), «Yiroq—yiroqlarda» (1953—60), «Yillar lirikasidan» (1967) va boshqa rus she’riyatida katta voqea hisoblangan. Ayrim asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan («Front she’rlari», 1941, «Vasiliy Tyorkin», 1962 va b.). O’zbekiston hayotidan she’rlar, maqolalar yozgan.

SO’Z HAQIDA SO’Z

Yonsa qalbda zo’r bir ehtiros,
Tug’yon qilsa shodlik yo alam,
Taajjubkim, tuyg’ularga mos —
So’z topolmay koladi odam.

So’z ko’p — inson kurash, mehnatin
Bayoniga yetar ifoda.
So’z yo’qotgay ammo kimmatin
Takror bo’lsa haddan ziyoda.

So’zlar borkim, yo’llarda charoq,
Shular bilan yorug’ hayoting.
Bilki, ular qadrin tushirmoq
Jinoyatga, xiyonatga teng.

Shu bois ham, ey ona diyor,
Utinaman, ma’zur tut meni,
Garchi dilda so’zlarim bisyor,
Maqtamadim bari-la seni.

Sen so’z emas, mehnat bilan shan, —
Shu sababdan men ham doimo
Balandparvoz so’zdan qo’rqaman,
Nopoklikdan ko’rkkanday go’yo.

Quruk manman emas, har qalay
Bir shoirman o’zimdan ogoh.
Madhing bo’lsa har qancha qilay,
Lekin faqat bo’lmayin maddoh.

Senga boqar mehr ila bashar,
Shuhratingdan hayratda olam.
Yaltirok so’z uyatga ko’yar
Tiriklaru o’liklarni ham.

Ular ko’z-ko’z qilib zohirin,
Muzdek borib tegar yurakka.
Ertak yanglig’ hayot tasvirin
Aylantirar yolg’on cho’pchakka.

So’z — bu mening oshi halolim,
So’z men uchun nonday mukaddas.
Shuning uchun bas, deyman doim,
Qutlug’ so’zni isrof qilmok bas.

So’z-ku axir aqllarga toj,
Yuraklarga otash — so’z, axir.
Olam aro bo’lmasin toroj
Javohirlar ichra javohir.

Sochmang yerga nukrani qumdek,
Sovurmanglar uni havoda.
So’z ham xuddi hakiqiy so’mdek
Yursin faqat oltin bahoda.

SHE’RIM

Barcha orzu muyassar bo’lib,
Yetsam deyman bir niyatga ham.
Men she’rimni uy-joylik qilib,
Ro’yxatlardan o’tkazib ko’ysam.

Qidirganning bo’lsa ko’ngli to’q,
Demasalar — chiqib daf’atan:
— Tanimaymiz, bunaka zot yo’q,
So’rab ko’ring boshqa ko’chadan.

Bo’lsa deyman u barchaga yor,
Barcha javob bersa barobar:
— Bo’lmasam-chi, taniymiz, u bor,
Ha, shu yerlik, bizga birodar.

Chollar desa, — ko’pdan bilganmiz,
Yaqin do’stmiz, ko’hna qadrdon,
Biz u bilan jangda bo’lganmiz,
Berlingacha bordik yonma-yon.

Bolalar ham uni eshitib
Yugurishib kelsalar edi.
— Ha, taniymiz, hatto yod etib
Aytishamiz, — desalar edi.

E’zoz bilan demasman, biroq
Mehr bilan ochsalar bag’ir:
— Ha, shu yerda. Bo’lganda qandoq,
Usiz yashab bo’lurmi, axir!

Shunda qolmas edi armonim,
To’q bo’lardi ko’nglim, albatta.
Ishonch bilan shunda o’zim ham
Borman derdim elda ro’yxatda.

SEN VA MEN

Sen kech turding, lanjsan, senga
Olam zimiston.
Men tong bilan turdim, menga
Borliq nurafshon.

Sen uyquga to’ymagansan,
Tajang, g’azabnok.
Men shodonman, ko’nglim ravshan,
Jismu dilim pok.

Kuch bo’lsin deb tongni qildim
Men ko’ksimga jo.
Mana kemam — ish stolim,
Men darg’a go’yo.

Senga olam go’zalligi
Tamom begona.
Senga oshno tushkunligu
G’ashlik yagona.

Sening uchun yomon hamma,
Hatto o’zing ham.
Deysan, xoh yoz, xohi yozma,
O’tar bu olam.

Kayon boqsang faqat tanglik
Ko’radi ko’zing.
Sen kimdursan? Ming attangki,
Sen — mening o’zim.

Sening barcha fe’l-atvoring
Menda bo’lmish jam.
Xayriyatki, butun borim —
Senmas hali ham.

Men — sen bilan men emasman,
Ichaman qasam.
Men — menman, to seni o’zdan
Olib tashlasam.

TIRIKLIK HAQIDA

Qiziqmasman shuhratga ortik,
Davlatga ham qilmasman havas.
Faqat tonggi alvon shafaqdan
Bir bo’lagi menga bo’lsa, bas.

Bolalikning ilk xotirasi,
Bug’doy ungan zamin nafasi,
May yomg’iri yuvgan qayinzor —
Bir bo’lagi men uchun darkor.

Ufqqacha mavjlanib yotgan —
Ko’k dengizning sokin bo’ylari,
O’tli davron, o’tli yoshlikning
Utli qo’shiq, o’tli kuylari.

Toledan ham, falokatdan ham
Bir bo’lagi men uchun bo’lsin.
Toki nima his kilsa odam
Yuragimga kelib quyilsin,

Olamda ne dard bor, quvonch bor —
Barchasini ko’rsin o’z ko’zim.
To so’nggi dam aytayin, halol
Aravamni tortganman o’zim.