Ёш шоирларимиз дунё шеъриятининг энг сара намуналарига мурожаат қилиб, ўзбек ўқувчисини улар билан фаол таништириб бораётгани қувончли ҳолатдир. Бугун тақдим этилаётган XX аср араб шеъриятининг энг ёрқин сиймоларидан бири бўлган шоир шеърлари бунинг ёрқин исботидир.
Низор Қаббоний
ШЕЪРЛАР
Низор Тавфиқ Қаббоний (арабча: نزار توفيق قباني; 1923–1998) – суриялик шоир, XX аср араб шеъриятининг энг ёрқин сиймоларидан бири ва дипломат. У Сурия пойтахти Дамашқда, мамлакат тарихида эътиборли бўлиб келган хонадонда дунёга келган. 16 ёшида илк шеърини ёзган. Илк тўплами 1943 йилда нашр этилган. Дамашқ университетининг ҳуқуқшунослик факультетини тугатгач, мамлакат ташқи ишлар вазирлиги тизимида, Суриянинг бир қатор элчихоналарида ишлади. Истеъфога чиққач, ўз номи билан аталган нашриёт очди. Суюкли рафиқаси Билқис Байрутдаги элчихонада рўй берган теракт туфайли ҳалок бўлгач, Европага кўчиб кетади. 75 ёшида Лондонда юрак хуружидан вафот этади. Васиятида биноан, Дамашқдаги Бобо Сағир мозорида дафн этилади.
Ўз ижодини мумтоз араб шеърияти анъаналари асосида бошлаган Низор Қаббоний кейинчалик тўлиқ сарбаст йўлига ўтган. Аёлга бўлган муҳаббат шоир шеърларининг бош мавзуидир. Йигирмадан ортиқ шеърий китоби нашр этилган. Сиёсий фаолиятида араб дунёси бирлиги учун кураш асосий ўрин тутган.
ҚАСИДА
1
Биродарлар
Кўҳна сўзлар айрилмиш жондан.
Ўлик эрур кўҳна китоблар бешак.
Эски поябзалдек йиртиқ тилимиз — бежон.
Бизни ғалабага етаклаган
Фикр мурдадир.
2
Аччиқлашиб кетган бизнинг назмимиз
Аёлларнинг сочлари, тунлар, дарпардалар ва ўриндиқлар
Аччиқлашмиш.
Аччиқлашмиш ҳар бир яратиқ.
3
Алангалар ичра қолган
Аламбардор Ватаним менинг.
Сен мени
Ишқий шеърлар ёзиб юрган
Оддий шоирдан
Айлантирдинг ханжар-ла шеър ёзгувчи
ШОИРга.
4
Сўзлардан сўнг шу маълум бўлар:
Уялмоғимиз шарт ўз шеърларимиздан.
5
Шарқий бомбардимонлардан,
Юксалмоқдан чекинмаган ғурурдан,
Ғижжак ва дўмбира оҳангларидан
Жунбушга келиб,
Отландик биз жанга
Ва йўқолдик мангу.
6
Жаҳдимиздан баланд эрур ҳайқириғимиз,
Бўйимиздан узунроқдир
Шамширларимиз.
Не дардки, бу бизнинг фожеамиздир.
7
Тамаддун либосин киймоғимизга
Қисқагина вақт ҳам етарли
Лек
Қалбимиз ҳамон яшар Тош эрасида
8
Ғолиб бўла билмассан жангда
Қамиш найнинг наволари-ла.
9
Ўз сабрсизлигимиз
Сотди о, бизни
Беш минг чодир эвазига.
10
Аршни таҳқирлама
Агарки ёдига олмаса сени.
Лаънатлама вазиятларни,
Тангри ғолибликни берар бегумон
Аллоҳига ишонганларга
Зеро
Ҳақ темирчи эмасдир —
Қиличингни тоблаб бергувчи.
11
Бу тонги янгиликни тингламоқ оғир,
Оғирдир итларнинг тонги акиллашини
Қулоқ бериб эшитмоқлик ҳам.
12
Сарҳадларимиздан ўтмади ағёр
У шунчаки ўрмалади
Заифлигимиздан чумолисимон.
13
Беш минг йилки,
Ўраларда ўсмакда соқол.
Мавҳумдир хаттоки пул муомиламиз..
Кўзларимиз осмондир учмоқлик учун.
Дўстлар,
Парчалангиз бу эшикларни,
Поклансин онгингиз,
Поклансин либосингиз.
Қадрдонлар,
Китоб ўқинг,
Китоб ёзинг,
Ўстиринг сўзларни анор ва узумлар янглиғ.
Юзинг туман ва қор ўлкаларида…
Каваклардан чиққанингиз билмасин ҳеч ким,
Фақат сезсин сизнинг буюк насл эканингизни
14
Биз шундайин халқмиз:
Теримиз қалин,
Қилбимиз бўм-бўш.
Бемаъни жодуларга кўникмоққа,
Уҳламоққа ва шатранж ўйнамоққа
Сарфлаймиз кунларимизни.
Биз шундайин халқмиз:
Аллоҳ лаънатлаган бизларни мангу…
Сарфлаймиз кунларимизни.
15
Саҳройи ёғ айланмоғи мумкиндир
Олавнинг ўткиртиғ ҳанжарларига.
Ахир…
шарманда бўлдик улуғвор
Боболарнинг олдида бу кун:
Биз бу ёғни олдик
Фоҳишалар пойидан.
16
Кўчаларда югурамиз ёввойисимон
Халқни судраганча арқонлар ила,
Қулфлар ва ойналарни синдирганча боз.
Улуғлаймиз ботқоқ бақаларидек,
Жирканч ҳамд айтганча қаҳрамонларга.
Ва қаҳрамонлар сўйлар кўпикларгаки,
Биз ҳеч қачон тўхтамасмиз
Ва ўйламасмиз.
Масжидларда
Чўккалаймиз беҳуда,
Шеър ёзамиз,
Тўқиймиз мақол
Тиланиб Худодан Ғалаба
Душманимиз устидан.
Масжидларда чўккалармиз —
Бари беҳуда…
Шеър битамиз,
Ўзимизча тўқиймиз мақол.
Тилармиз Тангридан самовий қудрат,
Қуритмоқ-чун бани душман уруғин.
17
Эҳ, билганимда-ку ранжимас эдим,
Кўрмоғим мумкин эди Султонни.
Уни кўргач, мана, мен нима дердим:
Аё Султон,
Сенинг кўппакларинг йиртди либосларимни,
Жосусларинг пойлади мени,
Аларнинг Кўзлари пойлади мени,
Аларнинг димоғлари пойлади мени,
Узун оёқлари пойлади мени —
Мени пойладилар Қисмат мисоли.
Аёлимни сўроқ қила қол
Ва ёзиб ол дўстларимнинг исмларини.
Султон,
Келганимда тош деворларинг пойига
Ва сўйлаган оним сенга дарду-ҳасратим,
Сипоҳларинг тепдилар-ку нағал этиклари-ла,
Мажбурладилар ўз кавушимни емоққа ҳатто.
Султон,
Халқимизнинг тенг ярми
Тузоққа тушмишдир чумоли ва каламушлардай.
Деворларинг баландигин
Билганимда ҳам
Алам қилмас эди бунчалар.
Айтмоқни истайман унга
Сен бой бердинг, дея икки урушни,
Сен йўқотдинг қудратингни авлодлар ила.
18
Дафн қилмасайдик, бирлигимизни
Улғайтирмасайдик бу жанговар вужудларни
Турганида бу вужудлар кўз олдимизда
Итлар топтамасди бизнинг лошимиз
19
Ғазабланган авлод бизга керакмас,
Керакмас осмонни омоч ила ҳайдовчи
Ва тарихин қўлдан бой бергувчиларга
Эмасмиз муҳтож!
Истардикки,
Шундай бир авлод келса,
Кечирмаса бирор хатони,
Тиз чўкмаса ҳеч кимга ҳеч вақт.
Истардикки,
У бўлса девларнинг насли!
20
Араб болалари
Келажакнинг илк япроқлари — сиз
Сиз занжирларимизни узасиз ҳали,
Йўқ қиларсиз онгимизда ўсган афюнни,
Ўлдирарсиз жами пуч хаёлларни ҳам.
Араб болалари,
Ўқиманг
Бўғиб ўлдирилган насллар ҳақида
Ёзилган китобларни.
Кўраяпиз,
Биз чалиндик умидсизлик касаллигига.
Бизлар қадрсизмиз тарвуз пўчоғи мисол,
Ўқиманг биз ҳақимиздаги ўша солномани ҳам.
Бизга тақлид қилманг,
Маъқулламанг бизнинг ишларимизни.
Қўшилманг,
Қўшилманг бу ғояларга.
Тушунинг,
Биз тобе ва ёлғончи халқмиз…
Араб болалари —
Найсон томчилари
Ва келажакнинг илк япроқлари.
Сиз ожизликни
Бўсундиргувчи
Ғолиб насл эрурсиз.
САРАТОНДА
Айни саратонда
Чўзиламан қумли қирғоққа
Ва ўйлайман сени.
Сенли хаёллардан нимаки сезсам,
Сўзлаб бергум уни денгизга.
Денгизнинг кетгиси келар соҳилларидан,
Унинг жами қумлари,
Балиқлари
Оқиб кирди менинг кўнглимга.
Инглиз тилидан Мирзоҳид Музаффар таржималари
Yosh shoirlarimiz dunyo sheʼriyatining eng sara namunalariga murojaat qilib, oʻzbek oʻquvchisini ular bilan faol tanishtirib borayotgani quvonchli holatdir. Bugun taqdim etilayotgan XX asr arab sheʼriyatining eng yorqin siymolaridan biri boʻlgan shoir sheʼrlari buning yorqin isbotidir.
Nizor Qabboniy
SHEʼRLAR
Nizor Tavfiq Qabboniy (arabcha: نزار توفيق قباني; 1923–1998) – suriyalik shoir, XX asr arab sheʼriyatining eng yorqin siymolaridan biri va diplomat. U Suriya poytaxti Damashqda, mamlakat tarixida eʼtiborli boʻlib kelgan xonadonda dunyoga kelgan. 16 yoshida ilk sheʼrini yozgan. Ilk toʻplami 1943 yilda nashr etilgan. Damashq universitetining huquqshunoslik fakultetini tugatgach, mamlakat tashqi ishlar vazirligi tizimida, Suriyaning bir qator elchixonalarida ishladi. Isteʼfoga chiqqach, oʻz nomi bilan atalgan nashriyot ochdi. Suyukli rafiqasi Bilqis Bayrutdagi elchixonada roʻy bergan terakt tufayli halok boʻlgach, Yevropaga koʻchib ketadi. 75 yoshida Londonda yurak xurujidan vafot etadi. Vasiyatida binoan, Damashqdagi Bobo Sagʻir mozorida dafn etiladi.
Oʻz ijodini mumtoz arab sheʼriyati anʼanalari asosida boshlagan Nizor Qabboniy keyinchalik toʻliq sarbast yoʻliga oʻtgan. Ayolga boʻlgan muhabbat shoir sheʼrlarining bosh mavzuidir. Yigirmadan ortiq sheʼriy kitobi nashr etilgan. Siyosiy faoliyatida arab dunyosi birligi uchun kurash asosiy oʻrin tutgan.
QASIDA
1
Birodarlar
Koʻhna soʻzlar ayrilmish jondan.
Oʻlik erur koʻhna kitoblar beshak.
Eski poyabzaldek yirtiq tilimiz — bejon.
Bizni gʻalabaga yetaklagan
Fikr murdadir.
2
Achchiqlashib ketgan bizning nazmimiz
Ayollarning sochlari, tunlar, darpardalar va oʻrindiqlar
Achchiqlashmish.
Achchiqlashmish har bir yaratiq.
3
Alangalar ichra qolgan
Alambardor Vatanim mening.
Sen meni
Ishqiy sheʼrlar yozib yurgan
Oddiy shoirdan
Aylantirding xanjar-la sheʼr yozguvchi
SHOIRga.
4
Soʻzlardan soʻng shu maʼlum boʻlar:
Uyalmogʻimiz shart oʻz sheʼrlarimizdan.
5
Sharqiy bombardimonlardan,
Yuksalmoqdan chekinmagan gʻururdan,
Gʻijjak va doʻmbira ohanglaridan
Junbushga kelib,
Otlandik biz janga
Va yoʻqoldik mangu.
6
Jahdimizdan baland erur hayqirigʻimiz,
Boʻyimizdan uzunroqdir
Shamshirlarimiz.
Ne dardki, bu bizning fojeamizdir.
7
Tamaddun libosin kiymogʻimizga
Qisqagina vaqt ham yetarli
Lek
Qalbimiz hamon yashar Tosh erasida
8
Gʻolib boʻla bilmassan jangda
Qamish nayning navolari-la.
9
Oʻz sabrsizligimiz
Sotdi o, bizni
Besh ming chodir evaziga.
10
Arshni tahqirlama
Agarki yodiga olmasa seni.
Laʼnatlama vaziyatlarni,
Tangri gʻoliblikni berar begumon
Allohiga ishonganlarga
Zero
Haq temirchi emasdir —
Qilichingni toblab berguvchi.
11
Bu tongi yangilikni tinglamoq ogʻir,
Ogʻirdir itlarning tongi akillashini
Quloq berib eshitmoqlik ham.
12
Sarhadlarimizdan oʻtmadi agʻyor
U shunchaki oʻrmaladi
Zaifligimizdan chumolisimon.
13
Besh ming yilki,
Oʻralarda oʻsmakda soqol.
Mavhumdir xattoki pul muomilamiz..
Koʻzlarimiz osmondir uchmoqlik uchun.
Doʻstlar,
Parchalangiz bu eshiklarni,
Poklansin ongingiz,
Poklansin libosingiz.
Qadrdonlar,
Kitob oʻqing,
Kitob yozing,
Oʻstiring soʻzlarni anor va uzumlar yangligʻ.
Yuzing tuman va qor oʻlkalarida…
Kavaklardan chiqqaningiz bilmasin hech kim,
Faqat sezsin sizning buyuk nasl ekaningizni
14
Biz shundayin xalqmiz:
Terimiz qalin,
Qilbimiz boʻm-boʻsh.
Bemaʼni jodularga koʻnikmoqqa,
Uhlamoqqa va shatranj oʻynamoqqa
Sarflaymiz kunlarimizni.
Biz shundayin xalqmiz:
Alloh laʼnatlagan bizlarni mangu…
Sarflaymiz kunlarimizni.
15
Sahroyi yogʻ aylanmogʻi mumkindir
Olavning oʻtkirtigʻ hanjarlariga.
Axir…
sharmanda boʻldik ulugʻvor
Bobolarning oldida bu kun:
Biz bu yogʻni oldik
Fohishalar poyidan.
16
Koʻchalarda yuguramiz yovvoyisimon
Xalqni sudragancha arqonlar ila,
Qulflar va oynalarni sindirgancha boz.
Ulugʻlaymiz botqoq baqalaridek,
Jirkanch hamd aytgancha qahramonlarga.
Va qahramonlar soʻylar koʻpiklargaki,
Biz hech qachon toʻxtamasmiz
Va oʻylamasmiz.
Masjidlarda
Choʻkkalaymiz behuda,
Sheʼr yozamiz,
Toʻqiymiz maqol
Tilanib Xudodan Gʻalaba
Dushmanimiz ustidan.
Masjidlarda choʻkkalarmiz —
Bari behuda…
Sheʼr bitamiz,
Oʻzimizcha toʻqiymiz maqol.
Tilarmiz Tangridan samoviy qudrat,
Quritmoq-chun bani dushman urugʻin.
17
Eh, bilganimda-ku ranjimas edim,
Koʻrmogʻim mumkin edi Sultonni.
Uni koʻrgach, mana, men nima derdim:
Ayo Sulton,
Sening koʻppaklaring yirtdi liboslarimni,
Josuslaring poyladi meni,
Alarning Koʻzlari poyladi meni,
Alarning dimogʻlari poyladi meni,
Uzun oyoqlari poyladi meni —
Meni poyladilar Qismat misoli.
Ayolimni soʻroq qila qol
Va yozib ol doʻstlarimning ismlarini.
Sulton,
Kelganimda tosh devorlaring poyiga
Va soʻylagan onim senga dardu-hasratim,
Sipohlaring tepdilar-ku nagʻal etiklari-la,
Majburladilar oʻz kavushimni yemoqqa hatto.
Sulton,
Xalqimizning teng yarmi
Tuzoqqa tushmishdir chumoli va kalamushlarday.
Devorlaring balandigin
Bilganimda ham
Alam qilmas edi bunchalar.
Aytmoqni istayman unga
Sen boy berding, deya ikki urushni,
Sen yoʻqotding qudratingni avlodlar ila.
18
Dafn qilmasaydik, birligimizni
Ulgʻaytirmasaydik bu jangovar vujudlarni
Turganida bu vujudlar koʻz oldimizda
Itlar toptamasdi bizning loshimiz
19
Gʻazablangan avlod bizga kerakmas,
Kerakmas osmonni omoch ila haydovchi
Va tarixin qoʻldan boy berguvchilarga
Emasmiz muhtoj!
Istardikki,
Shunday bir avlod kelsa,
Kechirmasa biror xatoni,
Tiz choʻkmasa hech kimga hech vaqt.
Istardikki,
U boʻlsa devlarning nasli!
20
Arab bolalari
Kelajakning ilk yaproqlari — siz
Siz zanjirlarimizni uzasiz hali,
Yoʻq qilarsiz ongimizda oʻsgan afyunni,
Oʻldirarsiz jami puch xayollarni ham.
Arab bolalari,
Oʻqimang
Boʻgʻib oʻldirilgan nasllar haqida
Yozilgan kitoblarni.
Koʻrayapiz,
Biz chalindik umidsizlik kasalligiga.
Bizlar qadrsizmiz tarvuz poʻchogʻi misol,
Oʻqimang biz haqimizdagi oʻsha solnomani ham.
Bizga taqlid qilmang,
Maʼqullamang bizning ishlarimizni.
Qoʻshilmang,
Qoʻshilmang bu gʻoyalarga.
Tushuning,
Biz tobe va yolgʻonchi xalqmiz…
Arab bolalari —
Nayson tomchilari
Va kelajakning ilk yaproqlari.
Siz ojizlikni
Boʻsundirguvchi
Gʻolib nasl erursiz.
SARATONDA
Ayni saratonda
Choʻzilaman qumli qirgʻoqqa
Va oʻylayman seni.
Senli xayollardan nimaki sezsam,
Soʻzlab bergum uni dengizga.
Dengizning ketgisi kelar sohillaridan,
Uning jami qumlari,
Baliqlari
Oqib kirdi mening koʻnglimga.
Ingliz tilidan Mirzohid Muzaffar tarjimalari
