Ешим Ағаоғлу турк шеъриятида кенг томир отган модерн оқимининг вакиласи. Шеърларида инсон ҳаёти кино кадрлари сифатида акс этади. Бу шоиранинг шеъриятдан ташқари фото, кино ва видео арт билан жиддий шуғулланишининг таъсири ҳамдир. Шоира бу соҳалардаги машғулотини шеърларининг давоми сифатида кўради.

Ешим АҒАОҒЛУ
ШЕЪРЛАР
Рафиқ Сайдулло таржималари

Таниқли турк шоираси Ешим Ағаоғлу (Yeşim Ağaoğlu) билан икки йилча аввал Боку шаҳрида ўтказилган Шоирлар кунида танишган эдим. Ешим Ағаоғлу 1966 йили Туркиянинг қадимий пойтахти Истанбулда бир пайтлар Озарбайжоннинг Қорабоғ ўлкасидан кўчиб келган оилада туғилган. Истанбул Университети Адабиёт факултетининг археология ва санъат тарихи бўлимида, кейинчалик эса коммуникацион технологиялар факултетининг радио-телевидение ва кино бўлимида таҳсил олган. унингдек, у Нью-Йоркдаги визуал санъат мактабида ҳам таълим олган.

Шоиранинг илк шеърлари 80-йилларда турли адабиёт нашрларида эълон қилинган. Шу пайтгача унинг 10 дан ортиқ шеърий тўпламлари (Yanlışlar Şehrinde Randevu (1995), Hırsızlama Aşklar, Gri Yalnızlıklar (1996), Portakal Tek Meyve Değildir (1997), Başka Gezegenin İnsanları (1997), New York Blues (1997),Özlem Şehirleri (2006), Eflatun Sır (2007), Güllerin Ağırlığı (2007), Sana Şiir Yazmasam Olur mu? (2011) ) нашр этилди. Шоиранинг шеърлари жуда кўп (рус, итальян, инглиз, испан ва бошқа) тилларга таржима қилиниб, кўплаб шеърий антологиялар ва адабий вебсайтларда эълон қилинган. Озарбайжонда шоиранинг икки китоби чоп этилган. Бакудаги учрашувимиз пайтида Ешим хоним энди босмадан чиққан «Гулларнинг оҳирлиги» («Güllerin Ağırlığı) номли шеърий тўпламини дастхати билан тортиқ қилган эди.

Ешим Ағаоғлу турк шеъриятида кенг томир отган модерн оқимининг вакиласи. Шеърларида инсон ҳаёти кино кадрлари сифатида акс этади. Бу шоиранинг шеъриятдан ташқари фото, кино ва видео арт билан жиддий шуғулланишининг таъсири ҳамдир. Шоира бу соҳалардаги машғулотини шеърларининг давоми сифатида кўради. Унинг айнан фото, кино ва видео арт билан боғлиқ ишлари Озарбайжон, Грузия, Босна ва Герцеговина,Норвегияда бўлиб ўтган шахсий кўргазмаларда, шунингдек, Германия, Франция, Польша, Нидерланд, Италия, Болгария, Ўзбекистан, Корея, Бразилия, Мўғилистон ва АҚШда ўтказилган турли йўналишдаги санъат кўргазмаларида намойиш этилган.

ОҒЗИ КАПАЛАКЛИ ҚИЗ

оғзи капалакли қиз
пирпирайди қанотлари дудоқларининг
капалакми сени ўпар
сенми уни
бу не рангоранг бўса
қанчалар юмшоқ
бундай шаффофликни кўрмадим ҳеч
бундай соддадиллик
оғзи капалакли қиз
пирпирайди қанотлари дудоқларининг

СЕН МЕН УЧОҚЛАР

сен учоқларни кузатардинг
ҳайрат ила телбанамо нашъа ила
гўдаклардек учоқларни
мен сенга боқардим
ҳайрат ила телбанамо маъюслик ила
гўдакларча бир ишқ ила сени
юзимизга учоқларнинг нурлари ёғиларди
яшил бўлардик қизил сариқ мовий
сен учоқларни тутмоқ истардинг
мен сени ўпмоқ
гаплашмасдик
базан кўзларим қичқирарди
севаман дея
эшитмасдинг
сен учоқларни тинглардинг
мен сенинг жимлигингни

САРОБ (HALLUCINATION)

балиқларни денгизга ташларман
балиқларга ичирарман денгизни
денгиз адоқсиз
кеча ҳам бепоён
ҳастаман ҳароратим қирқ даража
ёлғизман бу лоқайд ёт шаҳарларда
тушлар кўрарман
энг ростини айтувчи жадваллардан қочиб келган
ажиб тушлар
ним пушти отларни кўрарман
сенинг пайкалларингда сайр этган
терилари жиққа ҳўл ним пушти отлар
сени ўтқизсам дейман бирининг устига
тизгинни  тут кет дея
хаёл қилган ерларга
тополмасман
чунки доим қадам етмас ердасан
балиқларни кечага ташларман
есинлар дея кечани
кеча бепоён
бир ним пушти  отга отиларман
сен йўқсан
бош олиб кетарман
кечанинг ўртасидан тешиб

БОШҚА ХОТИНЛАР

бу хотинлар бошқа
сочлари тўзғиган киприклари қуюқ
дудоқлари олов қирмизи
яноқлари жон олар
бошқа бир сайёрадан тушмишлар
гўё адашиб

бу хотинлар бошқа
товушлари янглиш чалинган мусиқа
ми ўрнига ҳар дам янграр до
кўкраклари музқаймоқ устида писта
доим беҳаё алжирашлар оғзида

бу хотинлар бошқа
бир сюрреалист ижодкорнинг асарлари каби
энг бемаъни ерларида энг пурмаъноликлар пинҳон
замонавий санъатлар музейи
бу хотинлар бошқа
кундуз бўлдими жон талашар хотинликлари
пардалар тушурилиб ойналар терс ёпилар
кўзларида ортар ташвиш
қўллари узаяр сўнгра оёқлари
баҳайбатлаша бошлар ойдинликда
юзларида тиғ тиканаклар
беҳосдан ўса бошлар

бу хотинлар бошқа
кундуз кўз юмарлар қайта туғилмоқ учун
қоронғулик бостириб тун қанот ёзган замон
барчаси бирдан энг етук хотин
энди шоҳ кўчалар йўлкалар уларники
қаҳқаҳалар эшитилар
қуюқ туман ортидан
кечанинг вампирлари
энг ўткир тишлари ила қонсирайди

ЭВРИЛИШ

кемаларда учдим мен
кўҳна замон денгизларида суздим
қоронғу даҳлизларда яшадим
сичқонларнинг белига миндим

қопқора кийинардим
жилмайсам қон сизарди
илонлар ила севишдим
ҳар бир тирноғим чаён эди
тупурсам олмос тупурардим
кўзларимдан кўршапалаклар учарди
сочларим бойқушлар ошиёни
қаҳқаҳамда оқбобо*  чинқириқлари

мана энди сизни кўрдим
сичқонларнинг белидан тушдим
юнус балиғи келтирди мени
кулдим сизга гуллар бердим
кўзларимдан юлдузлар тойди

буткул ечиндим
чаёнлар қочди бойқушлар учди
аммо беҳос кўрдимки
сизнинг қўйнингизда ҳам илон бор эди

Оқбобо* —  калхат

ЁКИ

икки айро денгизда яшарман
бирида янги туғилдим
кўпроқ дахлдор бўлган еримда
жон талашарман
бирида мутлақо янглиш севги қолдирдим
бошқасида битмишдир қонли савдойим
энди сиз кетақолинг
ўтинаман иккингиз ҳам кетинг
бошим айланар
қон босимим 4-9
камқонликка чалиндим
кўникдим ёлғизликка
андуҳларга таниш
икки айро ерда яшарман
қайси шаҳардаги мен аслимдир
ёки мутлақо янглиш бўлган
ўзиммикин

ҚАЧОНКИ УЛАРНИ ЎЙЛАСАМ

қачонки уларни ўйласам
ҳамиша шундай бўлар
ошқозонимда қисқичбақалар ўрмалар
бошимда вертолёт ҳашаротлар
қулоқларимда бўрилар улуви

қачонки уларни ўйласам
яноқларимда кўҳна истанбул уйлари ёнар
лабларимдан ғалати бир оҳанглар тўкилар
ҳамиша нотаниш бир ерларга кетмак истарман

қачонки уларни ўйласам
телефонларга осилиб қоларман
аммо кимса жавоб бермас
чунки ундай рақамлар йўқдир

қачонки уларни ўйласам
ичимда яширин титроқлар туйгум
ҳаёлимга сен келарсан
оллоҳ қахр этсин
ернинг тубига кетарман

БЎШ БОҒ

ёстиғинг ҳайқирар
мен ҳайқирарман
йўқсан қора сочларинг ҳам йўқ
елканг узоқларда бошимдан
биламан юрагинг така пука
ёпиштирма қанотларинг
қушлар ила беллашар
яна энг гўзал ўрмонимга ўт қўйдинг
мени сенсиз қолдирдинг
йўқлигинг пичоқнинг бахмални кесмаслиги

ёстиғинг йиғлар
мен йиғларман
ҳатто қорлар эриди келмассан
қон йўқ аянч бор йўқлигингда
ортингда ҳувиллаган бир боғ қолдирдинг

ОТАЙЎЛ*

отайўлдан чиқади улов
сўнгги тезликда илгарилар
камарим тақилмаган
ёлғиз қолдирдинг мени бу маъсумият ўйинида
у аввалги мен эмас
қум қасрларини метиндек деб ўйлаган
гуноҳлар қиларман бўйимдан ўзган
музей ёлғизликларини юкларсан
қадим замон умидсизликларини менга
тунука барабан чаларман аламларим ўртасида
фарёдларим эшитилмас
йўқлигинг олмос бўлиб ҳар еримни тилмоқда
қайғуларга чўктирдинг
маҳзунликларга мени
отайўлдан чиқди улов
деворга урилди
бир томчи қоним оқмас
аммо аламларим ҳавфли ўсимтадан
ҳавфлироқ
биз энди у гўдаклар эмасмиз

*Отайўл — катта автомобиль йўли

ВИОЛОНЧЕЛ ВА АЁЛ

виолончел чалмас аёл
бармоқлари йўқми ё
виолончел чалмас аёл
виолончел бўйи қадар

виолончелнинг бели
киндик тешиги
ва сонлари
сийналари йўқ аммо
қаерига тегинсанг ўзга бир оҳанг

виолончел чалмоқ истар аёл
чироқларни ўчирар
ой нури ойнага тушган дам
пинҳон пинҳон тегинар симларга
сийналарин бериб виолончелга
унинг товушин олар
қаерига тегинсанг
энди ўзга бир оҳанг

ИСМИНГНИ АЙТ САБИЙ

бўлганинг бўлди сабий
бу қор сенга ёғди
кетдинг умринг кемтик қолди
унутиларсан
ачинарлиси ҳам шу
бугун қуёш чиқди
маҳзунландим ўпкаландим
таъна қилдим қуёшга
нечун кеч қолди
бўлган сенга бўлди
ухладинг уйғонмадинг
исмингни айт сабий
исминг кемтик қолди
қорлар эриди
атроф осуда
бугун уялдим яшамоқдан
умидлар кемтик қолди

Yeshim AG’AOG’LU
SHE’RLAR
Rafiq Saydullo tarjimalari

Taniqli turk shoirasi Yeshim Ag’aog’lu (Yesim Agaoglu) bilan ikki  yilcha avval Boku shahrida o’tkazilgan Shoirlar kunida tanishgan edim. Yeshim Ag’aog’lu 1966 yili Turkiyaning qadimiy poytaxti Istanbulda bir paytlar Ozarbayjonning Qorabog’ o’lkasidan ko’chib kelgan oilada tug’ilgan. Istanbul Universiteti Adabiyot fakultetining arxeologiya va san’at tarixi bo’limida, keyinchalik esa kommunikatsion texnologiyalar fakultetining radio-televidenie va kino bo’limida tahsil olgan. uningdek, u N`yu-Yorkdagi vizual san’at maktabida ham ta’lim olgan.

Shoiraning ilk she’rlari 80-yillarda turli adabiyot nashrlarida e’lon qilingan. Shu paytgacha uning 10 dan ortiq she’riy to’plamlari (Yanlışlar Şehrinde Randevu (1995), Hırsızlama Aşklar, Gri Yalnızlıklar (1996), Portakal Tek Meyve Değildir (1997), Başka Gezegenin İnsanları (1997), New York Blues (1997),Özlem Şehirleri (2006), Eflatun Sır (2007), Güllerin Ağırlığı (2007), Sana Şiir Yazmasam Olur mu? (2011) ) nashr etildi. Shoiraning she’rlari juda ko’p (rus, ital`yan, ingliz, ispan va boshqa) tillarga tarjima qilinib, ko’plab she’riy antologiyalar va adabiy vebsaytlarda e’lon qilingan. Ozarbayjonda shoiraning ikki kitobi chop etilgan. Bakudagi uchrashuvimiz paytida Yeshim xonim endi bosmadan chiqqan «Gullarning ohirligi» («Gullerin Ag?rl?g?) nomli she’riy to’plamini dastxati bilan tortiq qilgan edi.

Yeshim Ag’aog’lu turk she’riyatida keng tomir otgan modern oqimining vakilasi. She’rlarida inson hayoti kino kadrlari sifatida aks etadi. Bu shoiraning she’riyatdan tashqari foto, kino va video art bilan jiddiy shug’ullanishining ta’siri hamdir. Shoira bu sohalardagi mashg’ulotini she’rlarining davomi sifatida ko’radi. Uning aynan foto, kino va video art bilan bog’liq ishlari Ozarbayjon, Gruziya, Bosna va Gertsegovina,Norvegiyada bo’lib o’tgan shaxsiy ko’rgazmalarda, shuningdek, Germaniya, Frantsiya, Pol`sha, Niderland, Italiya, Bolgariya, O’zbekistan, Koreya, Braziliya, Mo’g’iliston va AQShda o’tkazilgan turli yo’nalishdagi san’at ko’rgazmalarida namoyish etilgan.

OG’ZI KAPALAKLI QIZ

og’zi kapalakli qiz
pirpiraydi qanotlari dudoqlarining
kapalakmi seni o’par
senmi uni
bu ne rangorang bo’sa
qanchalar yumshoq
bunday shaffoflikni ko’rmadim hech
bunday soddadillik
og’zi kapalakli qiz
pirpiraydi qanotlari dudoqlarining

SEN MEN UCHOQLAR

sen uchoqlarni kuzatarding
hayrat ila telbanamo nash’a ila
go’daklardek uchoqlarni
men senga boqardim
hayrat ila telbanamo ma’yuslik ila
go’daklarcha bir ishq ila seni
yuzimizga uchoqlarning nurlari yog’ilardi
yashil bo’lardik qizil sariq moviy
sen uchoqlarni tutmoq istarding
men seni o’pmoq
gaplashmasdik
bazan ko’zlarim qichqirardi
sevaman deya
eshitmasding
sen uchoqlarni tinglarding
men sening jimligingni

SAROB (HALLUCINATION)

baliqlarni dengizga tashlarman
baliqlarga ichirarman dengizni
dengiz adoqsiz
kecha ham bepoyon
hastaman haroratim qirq daraja
yolg’izman bu loqayd yot shaharlarda
tushlar ko’rarman
eng rostini aytuvchi jadvallardan qochib kelgan
ajib tushlar
nim pushti otlarni ko’rarman
sening paykallaringda sayr etgan
terilari jiqqa ho’l nim pushti otlar
seni o’tqizsam deyman birining ustiga
tizginni tut ket deya
xayol qilgan yerlarga
topolmasman
chunki doim qadam yetmas yerdasan
baliqlarni kechaga tashlarman
yesinlar deya kechani
kecha bepoyon
bir nim pushti otga otilarman
sen yo’qsan
bosh olib ketarman
kechaning o’rtasidan teshib

BOSHQA XOTINLAR

bu xotinlar boshqa
sochlari to’zg’igan kipriklari quyuq
dudoqlari olov qirmizi
yanoqlari jon olar
boshqa bir sayyoradan tushmishlar
go’yo adashib

bu xotinlar boshqa
tovushlari yanglish chalingan musiqa
mi o’rniga har dam yangrar do
ko’kraklari muzqaymoq ustida pista
doim behayo aljirashlar og’zida

bu xotinlar boshqa
bir syurrealist ijodkorning asarlari kabi
eng bema’ni yerlarida eng purma’noliklar pinhon
zamonaviy san’atlar muzeyi
bu xotinlar boshqa
kunduz bo’ldimi jon talashar xotinliklari
pardalar tushurilib oynalar ters yopilar
ko’zlarida ortar tashvish
qo’llari uzayar so’ngra oyoqlari
bahaybatlasha boshlar oydinlikda
yuzlarida tig’ tikanaklar
behosdan o’sa boshlar

bu xotinlar boshqa
kunduz ko’z yumarlar qayta tug’ilmoq uchun
qorong’ulik bostirib tun qanot yozgan zamon
barchasi birdan eng yetuk xotin
endi shoh ko’chalar yo’lkalar ularniki
qahqahalar eshitilar
quyuq tuman ortidan
kechaning vampirlari
eng o’tkir tishlari ila qonsiraydi

EVRILISH

kemalarda uchdim men
ko’hna zamon dengizlarida suzdim
qorong’u dahlizlarda yashadim
sichqonlarning beliga mindim

qopqora kiyinardim
jilmaysam qon sizardi
ilonlar ila sevishdim
har bir tirnog’im chayon edi
tupursam olmos tupurardim
ko’zlarimdan ko’rshapalaklar uchardi
sochlarim boyqushlar oshiyoni
qahqahamda oqbobo* chinqiriqlari

mana endi sizni ko’rdim
sichqonlarning belidan tushdim
yunus balig’i keltirdi meni
kuldim sizga gullar berdim
ko’zlarimdan yulduzlar toydi

butkul yechindim
chayonlar qochdi boyqushlar uchdi
ammo behos ko’rdimki
sizning qo’yningizda ham ilon bor edi

Oqbobo* — kalxat

YOKI

ikki ayro dengizda yasharman
birida yangi tug’ildim
ko’proq daxldor bo’lgan yerimda
jon talasharman
birida mutlaqo yanglish sevgi qoldirdim
boshqasida bitmishdir qonli savdoyim
endi siz ketaqoling
o’tinaman ikkingiz ham keting
boshim aylanar
qon bosimim 4-9
kamqonlikka chalindim
ko’nikdim yolg’izlikka
anduhlarga tanish
ikki ayro yerda yasharman
qaysi shahardagi men aslimdir
yoki mutlaqo yanglish bo’lgan
o’zimmikin

QACHONKI ULARNI O’YLASAM

qachonki ularni o’ylasam
hamisha shunday bo’lar
oshqozonimda qisqichbaqalar o’rmalar
boshimda vertolyot hasharotlar
quloqlarimda bo’rilar uluvi

qachonki ularni o’ylasam
yanoqlarimda ko’hna istanbul uylari yonar
lablarimdan g’alati bir ohanglar to’kilar
hamisha notanish bir yerlarga ketmak istarman

qachonki ularni o’ylasam
telefonlarga osilib qolarman
ammo kimsa javob bermas
chunki unday raqamlar yo’qdir

qachonki ularni o’ylasam
ichimda yashirin titroqlar tuygum
hayolimga sen kelarsan
olloh qaxr etsin
yerning tubiga ketarman

BO’SH BOG’

yostig’ing hayqirar
men hayqirarman
yo’qsan qora sochlaring ham yo’q
yelkang uzoqlarda boshimdan
bilaman yuraging taka puka
yopishtirma qanotlaring
qushlar ila bellashar
yana eng go’zal o’rmonimga o’t qo’yding
meni sensiz qoldirding
yo’qliging pichoqning baxmalni kesmasligi

yostig’ing yig’lar
men yig’larman
hatto qorlar eridi kelmassan
qon yo’q ayanch bor yo’qligingda
ortingda huvillagan bir bog’ qoldirding

OTAYO’L*

otayo’ldan chiqadi ulov
so’nggi tezlikda ilgarilar
kamarim taqilmagan
yolg’iz qoldirding meni bu ma’sumiyat o’yinida
u avvalgi men emas
qum qasrlarini metindek deb o’ylagan
gunohlar qilarman bo’yimdan o’zgan
muzey yolg’izliklarini yuklarsan
qadim zamon umidsizliklarini menga
tunuka baraban chalarman alamlarim o’rtasida
faryodlarim eshitilmas
yo’qliging olmos bo’lib har yerimni tilmoqda
qayg’ularga cho’ktirding
mahzunliklarga meni
otayo’ldan chiqdi ulov
devorga urildi
bir tomchi qonim oqmas
ammo alamlarim havfli o’simtadan
havfliroq
biz endi u go’daklar emasmiz

*Otayo’l — katta avtomobil` yo’li

VIOLONCHEL VA AYOL

violonchel chalmas ayol
barmoqlari yo’qmi yo
violonchel chalmas ayol
violonchel bo’yi qadar

violonchelning beli
kindik teshigi
va sonlari
siynalari yo’q ammo
qaeriga teginsang o’zga bir ohang

violonchel chalmoq istar ayol
chiroqlarni o’chirar
oy nuri oynaga tushgan dam
pinhon pinhon teginar simlarga
siynalarin berib violonchelga
uning tovushin olar
qaeriga teginsang
endi o’zga bir ohang

ISMINGNI AYT SABIY

bo’lganing bo’ldi sabiy
bu qor senga yog’di
ketding umring kemtik qoldi
unutilarsan
achinarlisi ham shu
bugun quyosh chiqdi
mahzunlandim o’pkalandim
ta’na qildim quyoshga
nechun kech qoldi
bo’lgan senga bo’ldi
uxlading uyg’onmading
ismingni ayt sabiy
isming kemtik qoldi
qorlar eridi
atrof osuda
bugun uyaldim yashamoqdan
umidlar kemtik qoldi