Шеър, менимча, ўз ичига инсонни, ҳаётни олади, ялтиратмасдан, ўз ҳолида, яхши ва ёмон жиҳатлари билан бирга акс эттиради. Шоир, модомики, атрофига, инсонларга, инсонларнинг ҳаётига боғлиқ яшар экан, бошқача бўлиши мантиққа тўғри келмайди. Шеър инсоннинг қувончи, кўзёшлари, завқлари ва оғриқларини, озодлиги ва эрксизлиги, тирикчилик машаққатлари ва гўзал орзулари, умидларини куйлайди. Катта қайғуларга тасалли беради (Миразиз Аъзамнинг «Шеър инсон қувончи ва изтиробларини ўзида акс эттиради» хотира-мақоласидан) .
Миразиз АЪЗАM
ҚАЛБИМДА СИЙЛАГАНИМ
Миразиз Аъзам 1936 йил 29 мартда Тошкент шаҳрида таваллуд топган. ТошДУни тамомлаган (1958). «Севаман» (1977), «Туйғулар» (1980), «Сабот» (1983), «Ҳақиқатнинг кўзлари» (1988), «Сайланма» (2007) каби шеърий тўпламлари нашр этилган. Болалар учун ҳам бир қанча асарлар ёзган («Ақлли болалар», 1969; «Сенга нима бўлди», 1970; «Ғалати туш», 1972; «Ер айланади», 1973; «Ерга довруғ соламиз», 1976; «Бир чўнтак ёнғоқ», 1990; «Қирқ болага қирқ савол», 2000; «Сайланма», 2005). «Имон» номли киноқиссаси ҳам бор (6 кисм, 2005). Н. Ҳикмат, Нажиб Ҳожи, Махмат Осиф, Али Оқбош, Ўрхон Канол каби турк адибларининг асарларини ўзбек тилига таржима қилган. Мурод Ўрознинг «Турк асотирлари» китобининг таржимаси учун халқаро Маҳмуд Кошғарий мукофотига сазовор бўлган.
* * *
Ватан, юрт деган сўз томоқдан эмас,
Ичкаридан, юракдан чиқмади.
Қай куни юрт дея тиржайди бир кас,
Бирон сўзи қалбимга юқмади.
Ватан, юрт ёлғонга йўғрилса, туким
Тикон бўлиб кетади типпатик.
Халқимнинг кифтига тушмадими юким,
Оллоҳ билдирсайди беҳадик?!.
Бирон сўз, амалим яраса Ватанимга,
Юксалишга ҳисса қўшсам бирон соат,
Шукр қилар эдим яшаганимга
Йўлларда юрардим бехижолат…
* * *
Бир куни, бир ерда, бир маъюс одам,
Кулаётган одамдан кулди.
Мен унга доноларча танбеҳ бердим:
Нима ишинг бор, кулаберсин.
Йиғлаётган одам йиғлайди, дедим
Кулаётган одам кулади,
Ишлаётган одам ишлайди,
Юлаётган одам юлади.
Бу гапимга дарахтлар индамади,
Сувлар ҳам, сойлар ҳам индамади,
Йўллар ҳам, еллар ҳам…
Буларнинг бизга алоқаси йўқ,
дейишгандир, балки…
Иҳвон ут-тайр
(Қушлар дўстлиги)
Алишер Навоийнинг “Лисон ут-тайр” асари ёзилганига 512 йил тўлгани муносабати билан
қушлар йиғилдилар бир гўзал маъвога
бири урумчидан бири ускупдан
бирлари қораденгиз оқденгиз бўйларидан
идилдан олтойдан жайхундан сайхундан
ҳатто ҳолланд ҳатто фаранг
ҳаттоки қибрису олмон юнон элларидан
чуғурчуғур сайрашдилар
озодлик куйларини куйлашдилар
фақат
ҳар қaндай йиғин ҳам тарқалади
тарқалишди юртларига ҳаммалари
урумчига ускупга қораденгиз оқденгиз бўйларига
кўз очиб кўрган уйларига
тарқалишди қушлар
орадан йиллар ўтди
энди соғинишар бир бирларини
булбуллар гулларни соғингандай
мажнунлар лайлиларни соғингандай
шамоллар дарахтларни соғингандай
дарёлар водийларни соғингандай
ёмғирлар дон сочилган ерларни соғингандай
аммо кимлардир бор ҳурликка хушлари йўқ
қушлар дўстлигини истамаслар
қачон қайда ўрганганди қушлар билан гаплашишни
тиллашишни сулаймон пайғамбар
қуш тилини ўрганишчун
қушлар дўстлигини ўрнатишчун
битим тузиш керакми ким биландир
мен қуш тилини билгим келади
уларни юпатгим келади
гўзалликдан гап очиб гармониядан
бир куй куйлагим келади
ҳар қалай қушларнинг дўстлиги дунё дўстлиги бўлажак
Қўшиқ
Боғла, мени ҳаётга боғла,
Доғла, ишқинг ўтида доғла,
Димоғимни жилмайиб чоғла.
Эй севиб тўймаганим,
Туну кун ўйлаганим,
Тушда ҳам куйлаганим,
Қалбимда сийлаганим.
Тоғда, лола очилди тоғда,
Боғда, қушлар сайрашар боғда,
Севишайлик шу гўзал чоғда.
Эй севиб тўймаганим,
Туну кун ўйлаганим,
Тушда ҳам куйлаганим,
Қалбимда сийлаганим.
* * *
Ҳали азиз дўстим эсланар яна,
Неча бор ёдланар ҳали, эҳтимол.
Лек, унга ёт эди шовқин, тантана,
Кулиб қарар эди бунга, эҳтимол.
Дўстим истамасди бундай ишларни,
Камтар инсон эди бир ўзига хос.
Фақат шеърларини ўқишларини,
Қалбин англашларин истарди, холос.
Тўртликлар
Яқинроқ кел, ёнимга ёнингни теккиз,
Юзни бур, мужгонимга мужгонингни теккиз,
Бошқа ул-бул демайман, ўзинг биласан,
Хулласкалом жонимга жонингни теккиз.
* * *
Бошлади сепалаб ёмғир,
Кейин бора-бора кучланди.
Умримнинг сўнг кунлари оғир,
Маъноси наздимда ҳечланди.
Манбаъ: «Шарқ юлдузи»,2011 йил,2-сон
Miraziz A’ZAM
QALBIMDA SIYLAGANIM
Miraziz A’zam 1936 yil 29 martda Toshkent shahrida tavallud topgan. ToshDUni tamomlagan (1958). «Sevaman» (1977), «Tuyg’ular» (1980), «Sabot» (1983), «Haqiqatning ko’zlari» (1988), «Saylanma» (2007) kabi she’riy to’plamlari nashr etilgan. Bolalar uchun ham bir qancha asarlar yozgan («Aqlli bolalar», 1969; «Senga nima bo’ldi», 1970; «G’alati tush», 1972; «Yer aylanadi», 1973; «Yerga dovrug’ solamiz», 1976; «Bir cho’ntak yong’oq», 1990; «Qirq bolaga qirq savol», 2000; «Saylanma», 2005). «Imon» nomli kinoqissasi ham bor (6 kism, 2005). N. Hikmat, Najib Hoji, Maxmat Osif, Ali Oqbosh, O’rxon Kanol kabi turk adiblarining asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan. Murod O’rozning «Turk asotirlari» kitobining tarjimasi uchun xalqaro Mahmud Koshg’ariy mukofotiga sazovor bo’lgan.
* * *
Vatan, yurt degan so’z tomoqdan emas,
Ichkaridan, yurakdan chiqmadi.
Qay kuni yurt deya tirjaydi bir kas,
Biron so’zi qalbimga yuqmadi.
Vatan, yurt yolg’onga yo’g’rilsa, tukim
Tikon bo’lib ketadi tippatik.
Xalqimning kiftiga tushmadimi yukim,
Olloh bildirsaydi behadik?!.
Biron so’z, amalim yarasa Vatanimga,
Yuksalishga hissa qo’shsam biron soat,
Shukr qilar edim yashaganimga
Yo’llarda yurardim bexijolat…
* * *
Bir kuni, bir yerda, bir ma’yus odam,
Kulayotgan odamdan kuldi.
Men unga donolarcha tanbeh berdim:
Nima ishing bor, kulabersin.
Yig’layotgan odam yig’laydi, dedim
Kulayotgan odam kuladi,
Ishlayotgan odam ishlaydi,
Yulayotgan odam yuladi.
Bu gapimga daraxtlar indamadi,
Suvlar ham, soylar ham indamadi,
Yo’llar ham, yellar ham…
Bularning bizga aloqasi yo’q,
deyishgandir, balki…
Ihvon ut-tayr
(Qushlar do’stligi)
Alisher Navoiyning “Lison ut-tayr” asari yozilganiga 512 yil to’lgani munosabati bilan
qushlar yig’ildilar bir go’zal ma’voga
biri urumchidan biri uskupdan
birlari qoradengiz oqdengiz bo’ylaridan
idildan oltoydan jayxundan sayxundan
hatto holland hatto farang
hattoki qibrisu olmon yunon ellaridan
chug’urchug’ur sayrashdilar
ozodlik kuylarini kuylashdilar
faqat
har qanday yig’in ham tarqaladi
tarqalishdi yurtlariga hammalari
urumchiga uskupga qoradengiz oqdengiz bo’ylariga
ko’z ochib ko’rgan uylariga
tarqalishdi qushlar
oradan yillar o’tdi
endi sog’inishar bir birlarini
bulbullar gullarni sog’inganday
majnunlar laylilarni sog’inganday
shamollar daraxtlarni sog’inganday
daryolar vodiylarni sog’inganday
yomg’irlar don sochilgan yerlarni sog’inganday
ammo kimlardir bor hurlikka xushlari yo’q
qushlar do’stligini istamaslar
qachon qayda o’rgangandi qushlar bilan gaplashishni
tillashishni sulaymon payg’ambar
qush tilini o’rganishchun
qushlar do’stligini o’rnatishchun
bitim tuzish kerakmi kim bilandir
men qush tilini bilgim keladi
ularni yupatgim keladi
go’zallikdan gap ochib garmoniyadan
bir kuy kuylagim keladi
har qalay qushlarning do’stligi dunyo do’stligi bo’lajak
Qo’shiq
Bog’la, meni hayotga bog’la,
Dog’la, ishqing o’tida dog’la,
Dimog’imni jilmayib chog’la.
Ey sevib to’ymaganim,
Tunu kun o’ylaganim,
Tushda ham kuylaganim,
Qalbimda siylaganim.
Tog’da, lola ochildi tog’da,
Bog’da, qushlar sayrashar bog’da,
Sevishaylik shu go’zal chog’da.
Ey sevib to’ymaganim,
Tunu kun o’ylaganim,
Tushda ham kuylaganim,
Qalbimda siylaganim.
* * *
Hali aziz do’stim eslanar yana,
Necha bor yodlanar hali, ehtimol.
Lek, unga yot edi shovqin, tantana,
Kulib qarar edi bunga, ehtimol.
Do’stim istamasdi bunday ishlarni,
Kamtar inson edi bir o’ziga xos.
Faqat she’rlarini o’qishlarini,
Qalbin anglashlarin istardi, xolos.
To’rtliklar
Yaqinroq kel, yonimga yoningni tekkiz,
Yuzni bur, mujgonimga mujgoningni tekkiz,
Boshqa ul-bul demayman, o’zing bilasan,
Xullaskalom jonimga joningni tekkiz.
* * *
Boshladi sepalab yomg’ir,
Keyin bora-bora kuchlandi.
Umrimning so’ng kunlari og’ir,
Ma’nosi nazdimda hechlandi.
Manba’: «Sharq yulduzi»,2011 yil,2-son
