23 декабрь — Шоир Шодмонқул Салом таваллуд топган кун
Кўнгил деган дўст бор. Худо кўнгилга ёққан чироқ бор. Шунга ишонаман, буюрганини, авжимни келтирганини айтаман, бажармоққа етмиш икки томирим, ақлу юрагим билан интиламан. Одамга ишонаман, ҳаётни севаман! Йўлимга қараганларнинг ва мен йўлига қараганларнинг умиди менинг ор-номусим: шуни ҳар турфа шаклда гоҳ шоир бўлиб, гоҳ ўғил, гоҳ ота, гоҳ фуқаро бўлиб уддалашга танда жон бор экан, талпинавераман. Шунга кучим етмай қолса, юрагим тўхтаса керак (Шодмонқул Саломнинг «Сурхон ёшлари» газетаси анкетаси саволларига берган жавобларидан. Уни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).
Шодмонқул САЛОМ
ВАТАН ДЕБ ШИВИРЛАР КАФТЛАРИМ МЕНИНГ…
Шодмонқул Салом 1980 йилда Қумқўрғон туманида туғилган. 2003 йилда Термиз Давлат университетининг “Кимё” факультетини, 2005 йилда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг Олий адабиёт курсини тамомлаган. “Чағониён”, “Туркистон”, «Китоб дунёси» газеталари, “Саодат” журналида фаолият кўрсатган. Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси. “Юрак иқлими”, “Кўнгил китоби”, “Борлигини билганлар” шеърий тўпламлари ва “Оққапчиғай тўлқинлари” насрий китоби чоп этилган.
ЮРТ МАНЗАРАЛАРИ
Паришон шаҳарлар, ҳуркак овуллар,
Донишманд саҳролар, жўмард дарёлар,
Елкасин қор босган — ғурур-ла турган
Бобом кўзин кўрган эй, азим тоғлар…
Сочлари шамолда кўкни супурган,
Онамдай мунтазир тургувчи боғлар.
“Ҳаёт келаётир!” — хушхабар олиб
Шул боғлар пойига чопган ирмоқлар…
Бойчечакнинг тилло пиёласида
Ҳамаллар — амаллар, эриган қорлар.
ўолиб баҳодирнинг вазмин кифтида
Қизғалдоқ кўтарган мастон баҳорлар…
Оламга хирмонин устидан боққан,
Қўллари қадоқлар, оташин ёзлар.
Сахо бул тупроққа хайру хўш айта
“Баҳоргача…” дея бўлган парвозлар…
Шамол эркаланиб қолгани келган,
Офтоб тафт олгани ҳар кун ўтгувчи.
Ҳилол кўз узолмай, оз-оз ейилган,
Фасллар тез келиб, аранг кетгувчи…
Кўчалар, орзулар, хаёл, ташвишлар,
Рўзғорлар, ўтбоши, тотли кулгулар.
Автолар, сигналлар, даъватлар, ишлар,
Эртага ҳам давом этгич бугунлар…
Эринчоқ ё сергак тонглар, саволлар,
Кундузлар, асаблар, ёйиқ оқшомлар,
Ёмғирлар, соябон тутган қадамлар,
Ҳаёт томирида чопган одамлар…
Ана шу манзилдан ёниб ўтаман,
Ёғоч тулпорда ҳам севиб кетаман,
Бу меники дейман, ғурур этаман,
Ўғлимнинг, қизимнинг қўлин тутаман,
Ватан деб шивирлар кафтларим менинг,
Шундай тўлиб борар дафтарим менинг.
АҚЛ, СЕН БОРСАНКИ…
Манзура келганди, онам шод эди,
Бошқоронғу эди бизнинг Шоҳиста.
Руҳим қирларига турналар қўниб,
Сузиб кетардилар оҳиста…
Онамнинг қувончи жудаям қиммат,
Жуда осон эди ғусса ташрифи.
Манзуржон, бир даста гулдай келдинг-а…
Оғангнинг бундан соз йўқдир таърифи.
Манзура кенжамиз, эркароқ эди,
Унинг уч ўғлини овлади сайёд.
Кўнглига боқмадинг, кўзига боқмадинг,
Бунча қўлинг қаттиқ, отажон, Ҳаёт!
Кейин онам кетди… тўйга кетгандай,
Манзура кўнмади — йиғлоқ бўп қолди.
Унинг анор сувли жомдай кўнглига
Худойим барибир сабр ҳам солди.
Ҳа, шул-да, кўнмоқ-ку, бандадан талаб,
Не-не баҳоналар қилиб кўрмадим.
Бизларни Оллоҳдан олганди тилаб,
Айтган томонига сира юрмадим.
Ҳа, шул-да, юпанчим — таскинни топдим,
Йиғлатганин ўзи юпатди охир.
Қўноғидан қочган қулундай чопдим,
Бунчалар ширин бу! Воҳ, бунча талхдир.
Сен борсан, баҳорга ишонаман-да,
Сен борсан, кузакнинг тилин топурман.
Онам, синглим, қизим ва яна сен ҳам,
Келинглар, меҳримдан нонлар ёпурман.
Аёл, мен қошингда мангу гўдакман,
Шаррор қўшиқ бўлиб юрибман, мана.
Аёл, сен борсанки, ғамлардан кулиб,
Шоирлар қилурлар зебо тантана.
…Ердан бошқасида сув йўқ демишлар.
Қақраган кўнглимга оққувчи зилол.
Инсонга меҳр-ла қўл чўзган Тангрим,
Ўша азиз қўлнинг бир номи аёл.
Аёл, мен қошингда мангу гўдакман…
ХИРМОНЛАРИМ
Деҳқон елкасига ўхшаган қирлар,
Деҳқон кафтларидай очилган чаноқ,
Эй, сиз бу оламда хирмони борлар,
Эй, сиз бу оламга бергани кўпроқ.
Эй, сиз манглайидан ёноқларига,
Менинг умрим каби терлари чопган.
Эй, сиз бошоқлари сутга тўлганда,
Азиз пешонасин уфқлар ўпган.
Эй, сиз кечаларин Хизр айланиб,
Денгиздай чайқалган далаларим-эй!
Милёнта садоқни шай тутган сарбоз,
Эй, менинг бешикаст қалъаларим-эй!
Бир елкада кетмон, бирига эса
Саратон офтобин тарвуздай қўйган.
Эй, тонгдан шом сари кетаётганда
Кенгиш майдонларда бир ҳордиқ туйган.
Кунларни умридан буғдойдай сочса,
Орзуси дон терган, ўзи шон терган.
Менинг шоир кўнглим сояга қочса,
Ариқда нонларин ивитиб берган.
Эй, сиз “ҳаййо-ҳуйт” деб, тут беланчакда,
Ўзингиз айтгансиз аллаларимни.
Дунё чумчуқларин юрагин ёрай,
Шеър айтиб қўриқлай далаларингни.
Қўйнимдан тўкилса, қўнжимга дея,
Тўнин этагида бунёд этган чош.
Хирмони тоғ бўлиб, сўнг шу қирлардан
Ўзга манзилларга йўл олар қуёш.
Оламда мусаввир, машшоқ халқлар бор,
Эллар томошага навбатда турган.
Аммо! Ўзбек деган буюк деҳқон бор,
Ўзбек эса доим хирмон кўтарган.
МАТАЛ
Ой — қўзисин йўқотган чўпон,
Маъраб кўрар нурлари билан.
Қўзичоғи менинг гул кўнглим,
Ачомлашар тушларим билан.
Ой — от миниб келаётган чўпон,
Қор оралаб йўртар йўрғаси.
Аёз — бўри, увуллар, аммо
Маърамайди тоғлар жилғаси.
Қўра олис — уфқ ортида,
Чўпон дилгир, оти ҳориган.
Менинг эса бошимни силар,
Дудуқ отам, кафти терлаган.
Сандалгами кўксини бериб,
Матал сўйлар отам қўллари.
Бош бармоғи — тўнғич баҳодир,
Хазинага элтар йўллари…
Қорачироқ — қушуйқу онам,
Қора тунни қордай курайди.
Тушларимнинг ташқарисида,
Бир қўзичоқ ожиз маърайди.
Самовотда ёлғиз, салт отлиқ,
Ва мингларча жондор кўзлари.
Гоҳ баъзиси ўтади учиб,
Кўкни бир зум тилар излари.
От дупури, сергакдир отам,
Уйдан чиқиб тунга киради.
Дўқиллатиб этикларини
Уй сиртига томон юради.
Елкасидан қорни тушириб,
Сўнг киришар отам ва чўпон.
Қўлларида митти қўзичоқ,
Вой, кўзлари қоп-қора маржон.
Тушларимда баҳор бошланар,
Дикир-дикир ўтлар қўзичоқ,
Аёз, жондор, бойчечак ҳақда,
Отам, чўпон ва қорачироқ,
Суҳбатлари баҳордай узоқ.
23 dekabr — Shoir Shodmonqul Salom tavallud topgan kun
Ko‘ngil degan do‘st bor. Xudo ko‘ngilga yoqqan chiroq bor. Shunga ishonaman, buyurganini, avjimni keltirganini aytaman, bajarmoqqa yetmish ikki tomirim, aqlu yuragim bilan intilaman. Odamga ishonaman, hayotni sevaman! Yo‘limga qaraganlarning va men yo‘liga qaraganlarning umidi mening or-nomusim: shuni har turfa shaklda goh shoir bo‘lib, goh o‘g‘il, goh ota, goh fuqaro bo‘lib uddalashga tanda jon bor ekan, talpinaveraman. Shunga kuchim yetmay qolsa, yuragim to‘xtasa kerak (Shodmonqul Salomning «Surxon yoshlari» gazetasi anketasi savollariga bergan javoblaridan. Uni mana bu sahifada o‘qishingiz mumkin).
Shodmonqul SALOM
VATAN DЕB SHIVIRLAR KAFTLARIM MЕNING…
Shodmonqul Salom 1980 yilda Qumqo‘rg‘on tumanida tug‘ilgan. 2003 yilda Termiz Davlat universitetining “Kimyo” fakultetini, 2005 yilda O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasining Oliy adabiyot kursini tamomlagan. “Chag‘oniyon”, “Turkiston”, «Kitob dunyosi» gazetalari, “Saodat” jurnalida faoliyat ko‘rsatgan. O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi. “Yurak iqlimi”, “Ko‘ngil kitobi”, “Borligini bilganlar” she’riy to‘plamlari va “Oqqapchig‘ay to‘lqinlari” nasriy kitobi chop etilgan.
YURT MANZARALARI
Parishon shaharlar, hurkak ovullar,
Donishmand sahrolar, jo‘mard daryolar,
Yelkasin qor bosgan — g‘urur-la turgan
Bobom ko‘zin ko‘rgan ey, azim tog‘lar…
Sochlari shamolda ko‘kni supurgan,
Onamday muntazir turguvchi bog‘lar.
“Hayot kelayotir!” — xushxabar olib
Shul bog‘lar poyiga chopgan irmoqlar…
Boychechakning tillo piyolasida
Hamallar — amallar, erigan qorlar.
o‘olib bahodirning vazmin kiftida
Qizg‘aldoq ko‘targan maston bahorlar…
Olamga xirmonin ustidan boqqan,
Qo‘llari qadoqlar, otashin yozlar.
Saxo bul tuproqqa xayru xo‘sh ayta
“Bahorgacha…” deya bo‘lgan parvozlar…
Shamol erkalanib qolgani kelgan,
Oftob taft olgani har kun o‘tguvchi.
Hilol ko‘z uzolmay, oz-oz yeyilgan,
Fasllar tez kelib, arang ketguvchi…
Ko‘chalar, orzular, xayol, tashvishlar,
Ro‘zg‘orlar, o‘tboshi, totli kulgular.
Avtolar, signallar, da’vatlar, ishlar,
Ertaga ham davom etgich bugunlar…
Erinchoq yo sergak tonglar, savollar,
Kunduzlar, asablar, yoyiq oqshomlar,
Yomg‘irlar, soyabon tutgan qadamlar,
Hayot tomirida chopgan odamlar…
Ana shu manzildan yonib o‘taman,
Yog‘och tulporda ham sevib ketaman,
Bu meniki deyman, g‘urur etaman,
O‘g‘limning, qizimning qo‘lin tutaman,
Vatan deb shivirlar kaftlarim mening,
Shunday to‘lib borar daftarim mening.
AQL, SЕN BORSANKI…
Manzura kelgandi, onam shod edi,
Boshqorong‘u edi bizning Shohista.
Ruhim qirlariga turnalar qo‘nib,
Suzib ketardilar ohista…
Onamning quvonchi judayam qimmat,
Juda oson edi g‘ussa tashrifi.
Manzurjon, bir dasta gulday kelding-a…
Og‘angning bundan soz yo‘qdir ta’rifi.
Manzura kenjamiz, erkaroq edi,
Uning uch o‘g‘lini ovladi sayyod.
Ko‘ngliga boqmading, ko‘ziga boqmading,
Buncha qo‘ling qattiq, otajon, Hayot!
Keyin onam ketdi… to‘yga ketganday,
Manzura ko‘nmadi — yig‘loq bo‘p qoldi.
Uning anor suvli jomday ko‘ngliga
Xudoyim baribir sabr ham soldi.
Ha, shul-da, ko‘nmoq-ku, bandadan talab,
Ne-ne bahonalar qilib ko‘rmadim.
Bizlarni Ollohdan olgandi tilab,
Aytgan tomoniga sira yurmadim.
Ha, shul-da, yupanchim — taskinni topdim,
Yig‘latganin o‘zi yupatdi oxir.
Qo‘nog‘idan qochgan qulunday chopdim,
Bunchalar shirin bu! Voh, buncha talxdir.
Sen borsan, bahorga ishonaman-da,
Sen borsan, kuzakning tilin topurman.
Onam, singlim, qizim va yana sen ham,
Kelinglar, mehrimdan nonlar yopurman.
Ayol, men qoshingda mangu go‘dakman,
Sharror qo‘shiq bo‘lib yuribman, mana.
Ayol, sen borsanki, g‘amlardan kulib,
Shoirlar qilurlar zebo tantana.
…Yerdan boshqasida suv yo‘q demishlar.
Qaqragan ko‘nglimga oqquvchi zilol.
Insonga mehr-la qo‘l cho‘zgan Tangrim,
O‘sha aziz qo‘lning bir nomi ayol.
Ayol, men qoshingda mangu go‘dakman…
XIRMONLARIM
Dehqon yelkasiga o‘xshagan qirlar,
Dehqon kaftlariday ochilgan chanoq,
Ey, siz bu olamda xirmoni borlar,
Ey, siz bu olamga bergani ko‘proq.
Ey, siz manglayidan yonoqlariga,
Mening umrim kabi terlari chopgan.
Ey, siz boshoqlari sutga to‘lganda,
Aziz peshonasin ufqlar o‘pgan.
Ey, siz kechalarin Xizr aylanib,
Dengizday chayqalgan dalalarim-ey!
Milyonta sadoqni shay tutgan sarboz,
Ey, mening beshikast qal’alarim-ey!
Bir yelkada ketmon, biriga esa
Saraton oftobin tarvuzday qo‘ygan.
Ey, tongdan shom sari ketayotganda
Kengish maydonlarda bir hordiq tuygan.
Kunlarni umridan bug‘doyday sochsa,
Orzusi don tergan, o‘zi shon tergan.
Mening shoir ko‘nglim soyaga qochsa,
Ariqda nonlarin ivitib bergan.
Ey, siz “hayyo-huyt” deb, tut belanchakda,
O‘zingiz aytgansiz allalarimni.
Dunyo chumchuqlarin yuragin yoray,
She’r aytib qo‘riqlay dalalaringni.
Qo‘ynimdan to‘kilsa, qo‘njimga deya,
To‘nin etagida bunyod etgan chosh.
Xirmoni tog‘ bo‘lib, so‘ng shu qirlardan
O‘zga manzillarga yo‘l olar quyosh.
Olamda musavvir, mashshoq xalqlar bor,
Ellar tomoshaga navbatda turgan.
Ammo! O‘zbek degan buyuk dehqon bor,
O‘zbek esa doim xirmon ko‘targan.
MATAL
Oy — qo‘zisin yo‘qotgan cho‘pon,
Ma’rab ko‘rar nurlari bilan.
Qo‘zichog‘i mening gul ko‘nglim,
Achomlashar tushlarim bilan.
Oy — ot minib kelayotgan cho‘pon,
Qor oralab yo‘rtar yo‘rg‘asi.
Ayoz — bo‘ri, uvullar, ammo
Ma’ramaydi tog‘lar jilg‘asi.
Qo‘ra olis — ufq ortida,
Cho‘pon dilgir, oti horigan.
Mening esa boshimni silar,
Duduq otam, kafti terlagan.
Sandalgami ko‘ksini berib,
Matal so‘ylar otam qo‘llari.
Bosh barmog‘i — to‘ng‘ich bahodir,
Xazinaga eltar yo‘llari…
Qorachiroq — qushuyqu onam,
Qora tunni qorday kuraydi.
Tushlarimning tashqarisida,
Bir qo‘zichoq ojiz ma’raydi.
Samovotda yolg‘iz, salt otliq,
Va minglarcha jondor ko‘zlari.
Goh ba’zisi o‘tadi uchib,
Ko‘kni bir zum tilar izlari.
Ot dupuri, sergakdir otam,
Uydan chiqib tunga kiradi.
Do‘qillatib etiklarini
Uy sirtiga tomon yuradi.
Yelkasidan qorni tushirib,
So‘ng kirishar otam va cho‘pon.
Qo‘llarida mitti qo‘zichoq,
Voy, ko‘zlari qop-qora marjon.
Tushlarimda bahor boshlanar,
Dikir-dikir o‘tlar qo‘zichoq,
Ayoz, jondor, boychechak haqda,
Otam, cho‘pon va qorachiroq,
Suhbatlari bahorday uzoq.
