Уйғур адабиётшуноси ва шоири Абдулаҳад Абдурашид Бaрқининг шеърий, адабиётшуносликка оид тщпламлари ва роман нашр этилган. У бир қатор ўзбек шоирлари, жумладан, Рауф Парфи, Шавкат Раҳмон, Хуршид Давронларнинг шеърларини уйғурчага ўгирган. Сайтимизда унинг устоз Абдулла Орипов шеъриятининг уйғур адабиётига таъсирига бағишланган мақоласи эълон қилинган (Уни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).
Абдулаҳад Абдурашид БАРҚИЙ
ШИВИРЛАР ИСМИНГНИ
ЁМҒИР БЕТИНИМ
Абдулаҳад Абдурашид Бaрқий 1971 йилда Хитойнинг Хўтан вилояти Лоп ноҳиясида дунёга келган. Уйғур шоири ва адабиётшуноси. Болалигидан адабиётга меҳри тушган бўлажак адиб 1989 йилда Шинжондаги университетнинг уйғур тили ва адабиёти йўналишига ўқишга киради. Урумчидаги қайноқ адабий давраларда унинг адабий-эстетик қарашлари шаклланади. Магистрлик, аспирантлик таҳсилини олгач, Исроилдаги Хайфа шаҳрида ҳам малака оширган.
Адибнинг “Куз фасли” шеърлар тўплами, “Кўз ичидаги кўз ва сўз ичидаги сўз”, “Улуғ қуруқ гап ва чумоли йўли” мақолалар тўплами, “Севги ва қасос” романи ҳамда бошқа китоблари дунё юзини кўрган. Шеърлари инглиз, турк, хитой, япон тилларига таржима бўлган. А.А.Бaрқи бир қатор ўзбек шоирлари, жумладан, Рауф Парфи, Шавкат Раҳмон, Хуршид Давронларнинг шеърларини уйғурчага ўгирган.
СЕН ЙЎҚ КЎЧАЛАРДА…
Сен йўқ кўчаларда силжимас йўлим,
Билинмас эртамнинг чиройлилиги.
Сен йўқ кўчалардан ғамгусор ўтдим,
Ҳаётим мазмунсиз қолгани каби.
Сен йўқ кўчаларда борлиқдир ғариб,
Шивирлар исмингни ёмғир бетиним.
Руҳ эса ортингдан эргашиб кетиб,
Бу ерда қолгандек сўнгагим, таним.
Сен йўқ кўчаларда саргардон юрсам,
Шамол сўраб қолди: эй шўрлик, сен ким?
Айтдим: сўроғингга арзимасман мен,
Сен йўқ кўчаларда… ахир, мен – ҳеч ким!
ШОИР ИҚРОРИ
Сўзлашимни чекламоқ бўлсанг,
Бас, ўзингни қилма овора.
Сен амаллаб ёпсанг оғзимни,
Кўзим сўзлар, топаман чора.
Ёпсанг агар кўзларимни ҳам,
Қалбим исён қилади шу он.
Айланади борлиғим тилга,
Сурон солар томирдаги қон.
Ўнг демоққа қўймасанг агар,
Боқгум ўнгга нигоҳим бошлаб.
Кўзларимни тўсиб қўйсанг гар,
Йиқиламан ўнгимга ташлаб.
Мен ҳавога кетаман ўхшаб,
Ҳамма ердан мумкиндир топиш.
Беҳудадир мени чекламоқ,
Бўйсундирмоқ, ҳатто йўқотиш.
Шоир эмас қафасингдаги,
Балким, бир шеър бўлиши мумкин.
Шоир эмас ўлдирганинг ҳам,
Балким, бир сир бўлиши мумкин.
Шоир эмас, тушса қафасга,
Шоир эмас, ўлим топса у.
Шоир эмас, нигоҳи сўзлар
Ўткир кўзлар бўлмаса, ёҳу!
ВАТАН ҚАСИДАСИ
Қуш қафасдалик чоқда
хаёли ва ҳаяжонларин
у турган қафасга солиб бўлмагай,
боиси у эркиндир, эркин.
Эркинликка чиққанда эса
солади қуш ўзи чин истаб
хаёли ва ҳаяжонларин
“Ватан” деган қафасга лекин.
ОҚ ДЕНГИЗ
Деразамдан боқар Оқ денгиз,
баъзан кечаси.
Бостириб киради тўлқинлар
ётоғим томон
хаёлимни ёстиқ қилишга…
Деразамдан қарайман Оқ денгизга,
ёғиб-ёғиб,
томиб-томиб,
суюшади тўлқинлар ила
соғинч.
Деразамни очар оқ денгиз,
қўшилишиб ой сочган нурга.
Суюш учун оёқларимни,
улканлашар, айланар шеърга.
Соғинч
тўлқинларнинг оғушида маст,
оқ қанддек эрийди, сингишар ерга.
Мен очаман оқ денгизнинг деразасини,
чиқармай товуш.
Қучоғига сездирмай кириб,
суйгум унинг оташ лабларин.
Тўлин ой кулганда, уялиб,
уйғониб кетаман, тун ярим.
Бузилади оромбахш тушим,
кўз олдимда ўзга манзара.
Оқ денгизда кема урилиб,
армонлари сувга ғарқ бўлган
суриялик бир мурғак бола
ва бошқалар жасади ила
нигоҳларинг тўқнашар, қара!
Пичирлайман: эй, сен Оқ денгиз,
оҳ бунчалар, бунча раҳмсиз!
…Йироқлардан боққанда эса
ғуборлардан холи бир кўксан.
Лекин асли тами кўп тузли,
сувлари ҳам муздек совуқсан.
Йироқлардан қарасагина,
сен тўхтамай туғасан умид,
у қалбларда унсиз бўлар жам.
ЁМҒИР ҚАСИДАСИ
Майли, ёмғир ёғсин қиш фасли,
Табиатнинг ҳукми деб билгум.
Рад этолмас бу ҳолни ҳеч ким,
Мен ҳам сўзсиз, жим қабул қилгум.
Лекин ёшни ёмғир қилмоқлик,
Бўлиб қолса менга табиат.
Йиғлашимни истамаган кас,
Топилмаса, не чорадир, айт?!
Қишда кўкдан тўкилган ёмғир,
Ва баҳорда ёққан қордир бир.
Бефарқ ўтиб борар одамлар,
Кўнар, шамшир ёғса ҳам улар.
Кўнмоқ бизнинг фитратдадир жо,
Кўнмоқ – қабул этмоқ, эмас сир!
(Ёмғир – осмон ёшлари балки,
Қор – кўнишни одат айлаган
ғариб диллар ташвишларининг
энг чиройли ифодасидир…)
Эй Урумчи, сенга не дейин,
Таърифингга қандай сўз айтай?
Сен менинг бир ёмғиримдирсан,
Қиш фаслида ёғгансан атай!
Уйғурчадан Сирожиддин Иброҳим ўзбекчалаштирди
Манба: «Сурхон ёшлари» газетаси 31 октябрь 2016 йил сони.
Uyg’ur adabiyotshunosi va shoiri Abdulahad Abdurashid Barqining she’riy, adabiyotshunoslikka oid tshplamlari va roman nashr etilgan. U bir qator o’zbek shoirlari, jumladan, Rauf Parfi, Shavkat Rahmon, Xurshid Davronlarning she’rlarini uyg’urchaga o’girgan. Saytimizda uning ustoz Abdulla Oripov she’riyatining uyg’ur adabiyotiga ta’siriga bag’ishlangan maqolasi e’lon qilingan (Uni mana bu sahifada o’qishingiz mumkin).
Abdulahad Abdurashid BARQIY
SHIVIRLAR ISMINGNI
YOMG’IR BETINIM
Abdulahad Abdurashid Barqiy 1971-yilda Xitoyning Xo’tan viloyati Lop nohiyasida dunyoga kelgan. Uyg’ur shoiri va adabiyotshunosi. Bolaligidan adabiyotga mehri tushgan bo’lajak adib 1989 yilda Shinjondagi universitetning uyg’ur tili va adabiyoti yo’nalishiga o’qishga kiradi. Urumchidagi qaynoq adabiy davralarda uning adabiy-estetik qarashlari shakllanadi. Magistrlik, aspirantlik tahsilini olgach, Isroildagi Xayfa shahrida ham malaka oshirgan.
Adibning “Kuz fasli” she’rlar to’plami, “Ko’z ichidagi ko’z va so’z ichidagi so’z”, “Ulug’ quruq gap va chumoli yo’li” maqolalar to’plami, “Sevgi va qasos” romani hamda boshqa kitoblari dunyo yuzini ko’rgan. She’rlari ingliz, turk, xitoy, yapon tillariga tarjima bo’lgan. A.A.Barqi bir qator o’zbek shoirlari, jumladan, Rauf Parfi, Shavkat Rahmon, Xurshid Davronlarning she’rlarini uyg’urchaga o’girgan.
SEN YO’Q KO’CHALARDA…
Sen yo’q ko’chalarda siljimas yo’lim,
Bilinmas ertamning chiroyliligi.
Sen yo’q ko’chalardan g’amgusor o’tdim,
Hayotim mazmunsiz qolgani kabi.
Sen yo’q ko’chalarda borliqdir g’arib,
Shivirlar ismingni yomg’ir betinim.
Ruh esa ortingdan ergashib ketib,
Bu yerda qolgandek so’ngagim, tanim.
Sen yo’q ko’chalarda sargardon yursam,
Shamol so’rab qoldi: ey sho’rlik, sen kim?
Aytdim: so’rog’ingga arzimasman men,
Sen yo’q ko’chalarda… axir, men – hech kim!
SHOIR IQRORI
So’zlashimni cheklamoq bo’lsang,
Bas, o’zingni qilma ovora.
Sen amallab yopsang og’zimni,
Ko’zim so’zlar, topaman chora.
Yopsang agar ko’zlarimni ham,
Qalbim isyon qiladi shu on.
Aylanadi borlig’im tilga,
Suron solar tomirdagi qon.
O’ng demoqqa qo’ymasang agar,
Boqgum o’ngga nigohim boshlab.
Ko’zlarimni to’sib qo’ysang gar,
Yiqilaman o’ngimga tashlab.
Men havoga ketaman o’xshab,
Hamma yerdan mumkindir topish.
Behudadir meni cheklamoq,
Bo’ysundirmoq, hatto yo’qotish.
Shoir emas qafasingdagi,
Balkim, bir she’r bo’lishi mumkin.
Shoir emas o’ldirganing ham,
Balkim, bir sir bo’lishi mumkin.
Shoir emas, tushsa qafasga,
Shoir emas, o’lim topsa u.
Shoir emas, nigohi so’zlar
O’tkir ko’zlar bo’lmasa, yohu!
VATAN QASIDASI
Qush qafasdalik choqda
xayoli va hayajonlarin
u turgan qafasga solib bo’lmagay,
boisi u erkindir, erkin.
Erkinlikka chiqqanda esa
soladi qush o’zi chin istab
xayoli va hayajonlarin
“Vatan” degan qafasga lekin.
OQ DENGIZ
Derazamdan boqar Oq dengiz,
ba’zan kechasi.
Bostirib kiradi to’lqinlar
yotog’im tomon
xayolimni yostiq qilishga…
Derazamdan qarayman Oq dengizga,
yog’ib-yog’ib,
tomib-tomib,
suyushadi to’lqinlar ila
sog’inch.
Derazamni ochar oq dengiz,
qo’shilishib oy sochgan nurga.
Suyush uchun oyoqlarimni,
ulkanlashar, aylanar she’rga.
Sog’inch
to’lqinlarning og’ushida mast,
oq qanddek eriydi, singishar yerga.
Men ochaman oq dengizning derazasini,
chiqarmay tovush.
Quchog’iga sezdirmay kirib,
suygum uning otash lablarin.
To’lin oy kulganda, uyalib,
uyg’onib ketaman, tun yarim.
Buziladi orombaxsh tushim,
ko’z oldimda o’zga manzara.
Oq dengizda kema urilib,
armonlari suvga g’arq bo’lgan
suriyalik bir murg’ak bola
va boshqalar jasadi ila
nigohlaring to’qnashar, qara!
Pichirlayman: ey, sen Oq dengiz,
oh bunchalar, buncha rahmsiz!
…Yiroqlardan boqqanda esa
g’uborlardan xoli bir ko’ksan.
Lekin asli tami ko’p tuzli,
suvlari ham muzdek sovuqsan.
Yiroqlardan qarasagina,
sen to’xtamay tug’asan umid,
u qalblarda unsiz bo’lar jam.
YOMG’IR QASIDASI
Mayli, yomg’ir yog’sin qish fasli,
Tabiatning hukmi deb bilgum.
Rad etolmas bu holni hech kim,
Men ham so’zsiz, jim qabul qilgum.
Lekin yoshni yomg’ir qilmoqlik,
Bo’lib qolsa menga tabiat.
Yig’lashimni istamagan kas,
Topilmasa, ne choradir, ayt?!
Qishda ko’kdan to’kilgan yomg’ir,
Va bahorda yoqqan qordir bir.
Befarq o’tib borar odamlar,
Ko’nar, shamshir yog’sa ham ular.
Ko’nmoq bizning fitratdadir jo,
Ko’nmoq – qabul etmoq, emas sir!
(Yomg’ir – osmon yoshlari balki,
Qor – ko’nishni odat aylagan
g’arib dillar tashvishlarining
eng chiroyli ifodasidir…)
Ey Urumchi, senga ne deyin,
Ta’rifingga qanday so’z aytay?
Sen mening bir yomg’irimdirsan,
Qish faslida yog’gansan atay!
Uyg’urchadan Sirojiddin Ibrohim o’zbekchalashtirdi
Manba: «Surxon yoshlari» gazetasi 31 oktyabr` 2016 yil soni.
