Дарвешлик Машраб учун шоҳликдан баланд. У «жон тўтисини ишқ ила сарбоз этай деб», жандани кийиб ўзни дарбадарликка чоғлаган эди. Машраб чин маънодаги ошиқ шоирдир. У «Шариат шарбатин ичгон», «Тариқат ҳалқасин тутқон», «Ҳақиқат шоҳини сургон», «Маломат куйида юргон», «Муҳаббат йўлида куйгон» «суяр қуллар», яъни Ҳақ ошиқлари фикру кечинмалари ифодачиси. Машраб ҳақиқий ишқ баҳрига чўмган санъаткор эди: «Шудам пайғамбари савдо, мани девонаи Машраб».

МАШРАБ  НАФАСИ
Иброҳим Ҳаққул

Бобораҳим Машраб ўзбек мумтоз шеъриятига янги руҳ ва ўзига хос ижодий нафас олиб кирган улкан санъаткордир. Машраб шеърияти ўзининг самимийлиги, самовийлиги ва ҳаётийлиги билан ажралиб туради. Бу шеърият ҳақиқий шоир шахси ва қисматини ёрқин бир тарзда намоён этиши билан ҳам эътиборга моликдир. Машраб шеърларида сўз, оҳанг ва тасвир ҳеч бир ижодкорникига ўхшамайдиган тарзда юқори мақомга кўтарилган. Унинг ғазалларида сўз руҳдан, маъно руҳоният ва ҳолдан қувватланади.
Шоир ғазалларидан бирида «Тинмайин юрдим бу ғам даштида ҳайронлиқ билан», – деган эди. У чиндан ҳам дард, ғам ва армон даштидаги бир ошиқ-дарвешдир. У ҳайронликдан ҳайратга, ҳайратдан ҳақиқат ва маърифатга томон интилади:

Мақоми ҳайрат ичра гоҳи бехудман,
Жунун бозорида мастманки истиҳноҳа сиғмамдур.

Машрабдаги жунун – илоҳий ишқ жазбаси. У ишқнинг шиддатли туғёнларида «жунун водий»сига қочади. Уни ҳамма жойда ҳамма томондан «ҳам лашкари» таъқиб қилади. «Ғам лашкари ичра» «ҳайрону хароб» шоир гоҳ «жисми жони»нинг афгорлигидан сўзласа («Лашкари ҳам бу синуқ кўнглумни афгор айлади»; «Жисми жонимни фигор этти ғамингни лашкари»), гоҳ ўзлигини ҳам тарозусига тортади («Ғам тарозусиға тушган бори вазминмен бугун»). «Ғамдин ўзга бўлмади дардимга дармон оқибат», – деганида у ҳақ эди. Машрабнинг шахсияти ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлмоқ учун унинг шеърларидаги мана бундай жумла ва ибораларга назар ташлаш кифоядир: «Ишқ саргардониман», «Дард ила хароб ўлдим», «Тинмай куюб ёндим», «Манга мотам тутиб йиғлар дару девор», «Тилим лолу кўзим гирён», «Нолишимдан қўрқаман», «Саҳар сўзимға чирмашдим», «Дилим дарёи нурдур», «Гунаҳим ҳайрдин эмас, кўзимдин», «Ўлтуруб қон йиғласам арзир», «Таҳ-батаҳ қондур юрак», «Мандин забунроқ йўқ киши», «Мен қонлар ютай то ўлгунча», «Дарду ғам ичра сарғайди юзум», «Айландим келдим яна ғам уйига», «Меҳрибоним йўқ мани», «Ётибмен қору ёмғир устима ўтиб», «Мусибат селини барбоди бўлдум», «Кўнгулда ғусса кўп», «Ғам лойи ичра қолмишман».

Бир мартабада турмас эмиш шоҳ ила дарвеш,
Бас жандани кийдим ўзими дарбадар эттим.

Дарвешлик Машраб учун шоҳликдан баланд. У «жон тўтисини ишқ ила сарбоз этай деб», жандани кийиб ўзни дарбадарликка чоғлаган эди. Машраб чин маънодаги ошиқ шоирдир. У «Шариат шарбатин ичгон», «Тариқат ҳалқасин тутқон», «Ҳақиқат шоҳини сургон», «Маломат куйида юргон», «Муҳаббат йўлида куйгон» «суяр қуллар», яъни Ҳақ ошиқлари фикру кечинмалари ифодачиси. Машраб ҳақиқий ишқ баҳрига чўмган санъаткор эди: «Шудам пайғамбари савдо, мани девонаи Машраб».

«Йўлни кўрганлар ҳама дунёни таркин қилдилар», дейди шоир. Қайси дунёни? Машраб ғазалларидан бири шундай сатрлар билан бошланади:

Дунёга келиб билмай лойиға бота қолдим,
Дармон йўқидан заҳри балосин юта қолдим.
Кўрдум мен они душмани руҳи тан экандур,
Ло ўқи билан икки кўзини ота қолдим.

Албатта, дунё бошдан-охир ботқоқдан иборат эмас, лекин лой – унинг бир рамзи. Шоир дунё ҳақидаги қарашларида ҳурлик туйғусига алоҳида аҳамият беради. Ҳурлик нима? Ишқ. Ҳақиқий ҳур одам ким? Ошиқ ва ориф. «Ишқ йўлиға кирган, албатта, кечар жондин, Кечмаса жондан айтгон сўзидур ёлғон», – дейди Машраб. У асл мақсадга етиш учун парда бўлган дунёни тарк этиш тарафдори: «Кўтарсанг пардани ногоҳ жамолингни кўрай дерман, Жамолинг партавин солсанг, ки ҳуснингга тўяй дерман», «Пардангни олиб мен сари гар биргина боқсанг, Ул дам мени мотамзада дар ханда бўлойин».

Машраб тавба мақомига доир фикр-мулоҳазаларида «Маломат куйида юргон» соликларнинг ахлоқий-фалсафий қарашларини ёқлаб, гуноҳ ва гуноҳкорлик туйғуларини идрок этишга чақиради:

Эй бандаи пургуноҳ, турғил саҳарда, йиғлағил,
Кўз ёшингни ҳурматидин ҳар кунда минг наво келур.

Шоир ўзини «бош-оёғ» «жўши гунаҳдин» олуда, бандаи пургунаҳ ҳисоблайди: «Гунаҳимдан хабар олсам жуҳуд, тарсо менингдек йўқ…», «Аё дўзах, мени куйдир, халойиқ куймасин ҳаргиз, Тамуҳдин ишқ ўти пурзўр, анинг заҳрин ютуб уттум», «Бул ҳавасни мағзи йўқдур, пўстдур беэътибор». «Маънипарвар одам» кўнгулни гуноҳлардан поклаш учун азобу азият ва маломатдан қочмайди. Шу тариқа Ёр «чароҳи ҳусни рўйи»дан дилни мунаввар қилишга эришади.

Сирри дилим изҳор агар бўлса малакка,
Ул моҳ била шамси мунаввар чидаёлмас.

Ишқ аҳли агар нола-ю фарёд чиқарса,
Масжид куяру воизу минбар чидаёлмас.

Машраб бир қатор ғазалларида тасаввуф таълимотининг умумий ғоя ва тушунчаларини талқин этади:

Маърифат бозорининг девонаси,
Ҳам ҳақиқат ишқининг майхонаси.

Оҳ уруб икки жаҳонни куйдурур
Ишқ элининг зийнати – сармояси…

Шоирнинг кўпчилик орифона ғазалларида эса ҳақиқий ишқнинг юқори нуқтасини акс эттирадиган туйғу ва кечинмалар тасвирланган. Шундай ғазаллардан бирида ўқиймиз:

Онқадар нурга тўлибман, осмонға сиғмадим,
Тоқи аршу курси-ю лавҳу жинонға сиғмадим.

Машраб форсий ғазалида «Анал-Ҳақ гўи эжодам, тажаллипарвари ишқам» – ижодимни Анал-Ҳақлик десанг, мен ишқнинг тажаллипарвариман, деб ёзган эди. Юқоридаги сатрлар билан бошланадиган ғазалнинг ғоявий таркиби Анал–Ҳақлик ва тажаллипарварлик моҳиятидан ташкил топган. Ғазалнинг навбатдаги байтларида бу ҳақиқат тўлиқ равшанлашади:

Кимга соям тушса бир нури яқин бўлди у ҳам,
Дафтари руҳи қудсдурман забонға сиғмадим.

Дўзахи сақар манам, жаннати кавсар манам,
Бир ўзимдурман бу кун ҳафт осмонға сиғмадим.

Бор эдим Нуҳ вақтида ғарқ этмади тўфони ҳам,
Ҳамроҳи Мусо бўлиб Тури Синонға сиғмадим.

Эллик йил Исо билан юрдим ўликни тиргузуб,
Боиси бир нуктадин, Машраб, замонға сиғмадим.

Ғазалда илоҳий «ишқ сиррин баёни» берилган. Бу «ишқ ўтидин» кишига «заррае етса», кифоя, у – гирён, бесабру бетоқат, унинг тили лол, сўнгаклари ниҳон ўртангани ўртанган. Чунки у оламу бу оламни ўзида бирлаштирадиган кенгликка эришади. Шеърдаги Нуҳ, Мусо, Исога тегишли талмиҳларданоқ тавҳид ҳолатининг тасвирини мушоҳада қилиш мумкин. Лекин шоир «ҳафт осмонға», «Тури Синонға» ва «замонға» сиғмаслик сабабини «Боиси бир нуктадин», деб таъкидлайдики, бу нукта – Анал-Ҳақлик завқидир. Машраб буни «Ажаб Мажнун»лик, «ажаб девона»лик деб ҳам характерлайди.

Тарихдан маълумки, тасаввуфдаги қаландария мазҳабига Жамолиддин Соважий асос солган. Қаландария маломатия силсиласи билан узвий боғлиқдир. Бобораҳим Машраб қаландария мазҳабига алоқадор шоирлардан. Бу тўғрида О.Шарафиддинов ва С.Ҳусайннинг «Ўзбек адабиёти» мақоласида шундай дейилган: «Машраб ўз замонасида кенг ёйилмоқда бўлган қаландарликнинг (сўфизмнинг бир оқими) йирик вакили сифатида танилган ва халқ ичида катта таъсирга эга шоирдир. Қаландарлик вакиллари расмий ислом ва унинг қонунлари билан келиша олмас ва шу қонунларни ҳимоя қилувчи ҳокимларга, расмий ортодоксал руҳонийларга қарши курашар, уларни шиддатли танқидга олар эдилар» . Мақола муаллифлари қаландарлик тариқати вакилларини «оғир зулмларни бошидан кечирмоқда бўлган ва жуда қашшоқлашган» омманинг ўртасида «душманлардан ўч олиш ва зулмдан қутулиш учун ёрдам берувчилар» сифатида баҳолаб, Машрабни ана шу кураш қурбони бўлганини қайд этганлар. Уларнинг ҳукмига биноан, Машраб ижодиёти «бир-бирига ўта қарама-қарши бўлган қутбларга эга». Бу «қутб»лардан бири – «расмий ислом, руҳонийларни, ҳокимларни, шариат қонунларини аямай танқид қилиш» бўлса, иккинчиси – «таркидунёчилик, дарбадар ва қаландарона ҳаёт кечиришга даъват». Машраб бутун ижоди давомида тасаввуфдан узоқлашмаган ва ваҳдати вужуд идеали билан яшаган мистик шоир. Зоҳирий оламдан ботиний дунёга у жуда вақтли чекинган.

Мени зоҳир кўзида кўрган эл ўздин гумон айлар,
Вале, эл ичра ўздин, барчадин бегона Машрабман.

«Эл ичра ўздин» ва «барчадин бегона»лик – Машраб мистик ҳаётининг мазмунини характерлайдиган бундан аниқ ифода топиш қийин. Машрабдаги ёлғизлик – «ўздин» ҳам бегона бир танҳолик. Акс ҳолда у шайх тили билан, «этагимни елпишидин юз Худо пайдо бўлур», демаган бўлурди. Машрабдаги инсоний ёлғизлик илоҳий ёлғизликка эврилгандир. Ундан «Ёлғизлик нима?» – деб сўралганда у, албатта, «Худо!» – деб жавоб берган бўлар эди. Ёки қуйидаги сингари мисраларни эслатарди:

Ҳу десам, Анал-Ҳақ, деб олам бориси Ҳақдур,
Лайлига бўлуб шайдо, Мажнунга ўтай дерман.

Бобораҳим Машрабни шу тахаллус билан ижод қилган бошқа шоирлардан ажратиш учун ўзбек адабиётшунослигида анча ишлар амалга оширилди. Шу маънода шоир шеърларини йиғиб, нашр эттирган олимларнинг меҳнатлари таҳсинга лойиқдир. Лекин асл Машрабнинг қиёфаси – унинг шеъриятида, адабиётшунослик илмида Машрабнинг инсоний ва ижодий Ўзлиги тубдан ўзгартирилган ҳамда сохта талқинларга гирифтор этилган.

Машраб шеъриятининг ғоявий, фалсафий, ахлоқий замини – тасаввуф. Шоир ижодиётига доир тадқиқотларида унинг шеърлари онгли равишда ўз заминидан ажратилиб, таҳлил қилинган. Натижада, илоҳий ишқ моҳиятини очувчи фикру кечинмалар дунёвий муҳаббатга мансуб тасвирлар сифатида тавсия этилган. Машраб ижодиётидаги «антиклерикал мотив»лар ҳақида айтилган мулоҳазалар ҳам бирёқлама, гоҳо жуда чалкашдир. Бунинг сабаблари изоҳланганда, икки жиҳатга алоҳида диққат қилиш керак бўлади. Биринчиси, давлат ва сиёсат миқёсида динга қарши ҳужумнинг авж олдирилгани, иккинчиси, тасаввуф таълимотининг юзаки ўрганилгани.

Тасаввуф Машраб дунёқарашининг «чекланган томонлари» эмас, балки ички зиёсидир. Тасаввуф, биринчи галда, Руҳ тарбияси. Тасаввуф – ахлоқ ва одоб камолоти учун қайғуриш демак. Тасаввуф – Хаёл ва тасаввур гўзаллиги. Ҳақиқий тасаввуф оламдаги жамики кучсизлик, жамики тобеликларга иштибоҳ билан қарашга ўргатади. Тасаввуфнинг деярли барча мазҳабларида ғамгин ва ғуссакаш инсон «Мени»нинг ботиний фаоллиги акс этади. Тасаввуф таълимотида тарбияланган кишининг ҳаёт завқидан қўл силташи мумкин эмас. У ўткинчи завқларга бепарво қараши табииий, албатта. Дин сингари тасаввуфнинг ҳам оламшумул мафкураси Ишқдир. Шу маънода дин ва тасаввуф ўртасида кескин ихтилоф йўқ.

Дин номидан ҳукмлар чиқариб, «роҳи шаётин»дан юргувчи, ришвахўр, «бухлу ҳаводорлиқ билан» умр ўтказган дилозор, риёкор мулло ва эшонларга Машраб салбий муносабатда бўлган. У ана шундай калтабин ва ақидапараст дин аҳлининг имонини имонсизлик, динпарастлигини динсизлик деб билган. Қалби илоҳий зиёдан йироқ диндор – шоирга қолоқлик, чекланганлик тимсоли бўлиб кўринганлиги рост. Аммо Машраб ҳеч пайт ислом динининг асл моҳиятига шак келтирмаган. Шунинг учун ҳам «Бир Худодан ўзгаси барча ғалатдур», – деб ҳисоблаган. Машрабга кўра, оламнинг мазмуни, хаёлий гўзаллиги ва абадияти биргина сўзда ифодаланади. Бу сўз – Худо. Шу сўз дунёнинг Дили, дунёнинг тили. Жаҳоннинг қайси гўшасига назар ташламанг, ҳусн нурини сочаётган ва забони ғайбда такаллум этмоқда бўлган Ҳақ зоҳирдир: «Олам ҳама кўз бўлди тамошо қилайин деб».

Восили Ҳақ бўлай десанг, ишқу муҳаббат ҳосил эт,
Ўрта ҳавоу кибр уйин шамъи юзин зиёсиға.

Машраб илоҳий «ишқу муҳаббат ҳосил» этмоқ маъносида қаландарлик тариқатини танлаган ва қаландар ошиқнинг биринчи вазифаси – бу, ваҳдат майидин қонмоқ, деб билган. Унинг қатор байтларида шу моҳият аксини топгандир:

Соқий, қадаҳни қилғил муҳайё,
Ваҳдат майидин ичголи келдим.

Машраб девонида ваҳдат тушунчасидан ажралиб қолган шеър йўқ. Шоир ғазалларидан бирида:

Бағри раҳматға кириб қилдим вужудимни адам,
Маърифатдан бехабарсан гавҳаримни кавлама, –

деган эди. Байтнинг биринчи мисраси ўзликдан кечиб, фаноликка эришиш тўғрисида. Ундаги умумий фикрнинг шарҳини бошқа ғазалда учратамиз:

Бўлдум фано мен туфроғ ичинда,
Бир дона эрдим, минг дона бўлдум.
Ул юз ўтида буд бўлди нобуд,
Жон жонға кирди, жонона бўлдум.

«Жон жонға кирди, жонона бўлдум» – Машраб дунёқарашининг энг олий ва якуний нуқтаси ана шу. «Жон жонға» қовушгунгача бўлган йўл – машаққатли йўл.

Солдим туну кун нафс итим бирла урушни,
Танҳо қиличи бирла уруб ҳай-ҳайлаб ўттум.

«Нафс ити» бирла бўлган «уруш»да ғолиб келган ошиқ, албатта, хомушлик ва мискинлигини топади. Мискинлик руҳи уйғонмагунча, Ҳақ толиби ожизу афкорлигини англай олмайди, гуноҳларидан тавба қилмайди, сир пардасининг очилишини тилаб зору таваллолар этмайди. Машрабнинг ўнлаб ғазалларида «хомуш пичоқини» нафс бўйниға қўйган ошиқ ҳолати ва кечинмалари тасвирланган.

Машраб «толиби дийдор»ликда Мансур Халлож, Шайх Боязид Бистомий, Фаридиддин Аттор, Насимий сингари «толиби содиқ»ларга издош ва маслакдош. У Мансур Халлождан кейин машҳур сўфий Иброҳим Адҳам тариқини ўзи учун ибрат ва намуна сифатида эътироф этади:

Жаҳонни тарк қилди Машраб Иброҳим Адҳамдек,
Саропо дард кўрдим, муддаони кўрмадим ҳаргиз.

Маълумки, Муҳаммад пайғамбарнинг фақирлик ҳақидаги ҳадислари моҳияти жуда терандир. Фақр – эҳтиёж негизидаги хорликни чуқур пайқайди. Фақр – Ҳақ маърифатидан ўзга ҳеч нимани талаб қилмайди. Машраб фақирлик йўлига содиқлиги учун ҳам:

Шаҳи рўйи замину тахту тожин орзу қилмай,
Гадойи фақр бўлдум, сайр этарман баҳру бар танҳо, –

деб ёзган эди. Фақирлик мақомига юз бурмаган ошиқ ҳақиқий ишқ сиррининг кошифи бўла олмайди.

Асли муҳаббат истасанг, кулли сивони ташлағил,
Фақр либосин кийиб дарбадари гадо келур.

Хуллас, Машраб шеърияти ҳали тўлиқ кашф қилинмаган бир хазинадир. Бу шеърият билан қанча кўпроқ қизиқилса, инсон ўзлигини ўшанча теран англаш имконига эришади, шахс ва жамият, одам ва олам, Ҳақ ва банда муносабатларини тўғри мушоҳада айлаш даражасига кўтарилади.

БОБОРАҲИМ МАШРАБ
ҒАЗАЛЛАР, МУРАББАЪЛАР

Машраб (тахаллуси; асл исм-шарифи Бобораҳим (Раҳимбобо) Мулла Вали ўғли) (1640, Наманган — 1711, Балх) — шоир ва мутафаккир. Машраб номи 18—19-асрларда тузилган тазкира ва тасаввуфий йўналишдаги асарларда (масалан, Баде Самарқандийнинг «Музокир ул-ашоб» ва б.) зикр этилади. Аммо уларда шоир ҳаёти ва ижодий фаолияти ҳақида келтирилган маълумотлар ниҳоятда кам. Машрабнинг қолдирган адабий мероси хусусида ҳам аниқ маълумот берувчи манба йўқ. Унинг ўз асарларини тўплаб, девон ёки бирор мажмуа тузганлиги маълум эмас. Фақат «Девони Машраб», «Девонаи Машраб», «Эшони Машраб», «Ҳазрати шоҳ Машраб» номлари остида халқ орасида қўлёзма ва тошбосма шаклида тарқалган қиссалардагина (уларнинг ким томонидан ва қачон тузилганлиги номаълум) шоирнинг ҳаёт йўли ва ижодий фаолияти маълум тартиб ва изчилликда баён этилади, шу жараёнда асарларидан намуналар ҳам келтирилади.
Машраб отадан ёш етим қолади, оиланинг моддий қийинчиликлари янада ортади. Машраб дин асослари ва фалсафадан яхши хабардор бўлган Сўфи Эшон Мулла Бозор Охунд (хўжа Убайдулло) қўлида диний таълим олади, сўфий тариқатлар бўйича билимини оширади, форсий тилни ўрганади. Тахминан 1665 йилларда Мулла Бозор Охунд тавсиясига кўра, ўша замонда катта обрўга эга бўлган йирик дин арбоби қашқарлик Ҳидоятулло Офоқ Хожа эшон ҳузурига боради. Шоир адабий меросидаги диний мазмун ва тасаввуфий йўналиш руҳидаги шеърларнинг кўпчилик қисми Офоқ Хожа даргоҳида ва унинг тарғибот-сабоқлари таъсирида яратилган. Машраб тахминан 1672—73 йилларда Офоқ Хожа даргоҳини тарк этади.

Машраб асарларининг аксарияти чуқур ижтимоий йўналишга эга бўлиб,улар қўлдан қўлга, оғиздан оғизга ўтиб, тез тарқалган. Худди шунинг учун ҳам Машрабнинг бирор қишлоқ ёки шаҳарга келиши изсиз қолмаган, одил камбағал халқ уни қувонч-хурсандчилик ва қизиқиш билан қарши олган. Шоир қўнимсиз ҳаётининг сўнгги манзили Балхда ҳам ҳоким табақа ва мутаассиб шайх-муллалар Машрабни жисман йўқотиш пайига тушадилар. Шу тескаричи гуруҳларнинг расмий фатвоси ва Маҳмудбий Қатағоннинг ҳукми билан дорга осилади.

Машрабнинг моҳиятан инсон қадри-шарафи ва маънавий камолотини улуғлашга, эзгулик ва гўзалликни мадҳ этишга бағишланган шеърий меросида ғазал, мустазод, мурабба, мухаммас, мусаддас, мусабба, маснавий, рубоий, таърих каби жанр турларида битилган етук намуналарни учратамиз. Аммо Машраб аввало моҳир ғазалнавис ҳамда кўплаб шўх ва жарангдор мустазодлар, ўйноқи ва жозибадор мурабба ҳамда халқ ғаму ҳасратига ҳамдардлик ҳисси билан йўғрилган мухаммаслар ижодкори сифатида кенг довруғ чиқарган. Машрабнинг жуда кўп ғазаллари халқ қўшикларидек содда ва жарангдор, жўшқин ва таъсирчандир.

Машраб  ўзбек адабиёти тарихида энг кўп мустазод ёзган ижодкорлардан бири. Шоир мустазодлари ҳам, худди ғазаллари каби, шўх ва жарангдор, нафис ва завқбахшдир.

Машраб форс тилида ҳам бир неча шеърий турларда етук намуналарни яратган. Машраб ижоди кейинги асрлар адабиётига сезиларли таъсир кўрсатган. Нодира, Ҳувайдо, Қорий, Фурқат, Ҳамза каби шоирлар унинг ғазалларига тахмис ва назиралар боғлашган.

Машраб ҳаёти ва ижоди ҳақида бир неча бадиий асарлар (роман, қисса, достонлар ва саҳна асарлари) яратилган, шоирнинг асарларидан намуналар қатор хорижий тилларга таржима қилинган. Мамлакатимизнинг турли шаҳар ва вилоятларида Машраб номида истироҳат боғлари ва кинотеатрлар, мактаб ва кутубхоналар, кўчалар ва жамоа хўжаликлари бор.

ҒАЗАЛЛАР

ШОДМОНЛИК ИЗЛАМА

Шодмонлик излама, охир бошинга ғам келур,
Одамининг бошига андишайи мотам келур.

Осмонга этса бошинг мисли Мусо хомуш ўл,
Сар дарахт нурмева болган сўнгра боши хам келур.

Одамийнинг асли бирдур, бир-биридин фарқи бор,
Неча қари ўтган сўғун дунёга бир одам келур.

Ваҳми маҳшардин гапурманг норасони олдида,
Гўши карға ҳақ сози албатта нофорам келур.

Йиғламоқ осон эмасдур, эй жигарбандим, эшит,
Мулки дил садпора бўлган сўнг кўзингдан нам келур.

Олими илмига мағрур, жоҳили исёнга ғарқ,
Кас не билсун, рози маҳшар кимни тоши кам келур.

Ёшлигингда ёлга кирғил, токи топқайсан камол,
Гар жароҳат кўҳна бўлган сўнгра бемалҳам келур.

Машрабо, сийнамдаги дардимни айтсам, арш куяр,
Ёл ҳатадур, қўрқаман, мажлисга номаҳрам келур.

КЎРСАТ ЖАМОЛИНГ

Кўрсат жамолинг мастоналарға,
Ишқингда куйган парвоналарға.
Мендин дуодур,сендин — ижобат,
Жоним тасаддуқ жононаларға.

Эй кўнгли қаттиғ, раҳм айламайсан,
Қилғил назар сен бечораларға.
Машраб сени деб кечти жаҳондин,
Бошини қўюб остоналарға.

ҲАР КИШИНИ ДАРДИ БЎЛСА

Ҳар кишини дарди бўлса, йиғласун ёр олдида,
Қолмасун армон юракда, этсун изҳор олдида.

Андалиби бенаводек нола-ю афғон била
Доимо йиғлаб турарман айни гулзор олдида.

Мансури Халлождек ичиб шароби антаҳур,
Чарх уруб, йиғлаб турармен ушбу дам дор олдида.

Ҳар киши бир журае нўш айласа бу бодадин,
Ул қиёматда қилур арзини Жаббор олдида.

Телба Машраб, қилмағил сиррингни зоҳидга аён,
Айтиб-айтиб йиғлагайсан ошиқи зор олдида.

ТУШТИ САВДОИ МУҲАББАТ БОШИМА

Тушти савдои муҳаббат бошима,
Ор этар мардум келурға қошима.

Ул муҳаббат кўйида қон йиғладим,
Етти иқлим ғарқ бўлди ёшима.

Сажда айлар зоҳид ул меҳроб аро,
Мен қилурман сажда эгма қошима.

Муҳтасиб тўктурди соқий бодасин,
Етмади ақли ани сирдошима.

Кунда юз жабр этганингдин ўргулай,
Қўй қараб ғам тошини бардошима.

Машраби девонани ҳайрон этиб,
Не сабабдин келмадинг бир қошима?

ЮЗИ МОҲИ ТОБОН ҚИЗ

Кокулунг анбар дурур, жон ичида жонон қиз,
Кўзларинг ахтар дурур, юзи моҳи тобон қиз.

Лабларинг эрур лаълдек, юзларинг қизил гулдек,
Барча сенгаким қулдек, хизматингга қурбон, қиз.

Тар оразинг гул, сочинг сунбулки,тишларинг дур,
Сарв қадлиғ, қош кўрунг офтоби даврон қиз.

Бир кўриб сени, золим, қолмади менинг ҳолим,
Танг бўлубдур аҳволим, билмадингму, нодон қиз?

Ой юзингни кўрганда, лабларингни сўрганда,
Машрабинг бўлур банда, қилсанг ани меҳмон қиз.

КЎРГОЛИ КЕЛДИМ

Ишқинг ўтиға куйголи келдим,
Ойдек юзунгни кўрголи келдим.

Савдои зулфинг тушди бошимға,
Сендинн саволр сўрголи келдим.

Баҳрингга кирдим ғаввос бўлай деб,
Бир дурри мақсуд олголи келдим.

Мани сўрасанг, эй гулузорим,
Маҳви жамолинг бўлғоли келдим.

Қофила кетти,манзилга этти,
Мен ҳам борай деб кетголи келдим.

Соқий, қадаҳни қилғил муҳайё,
Ваҳдат майидин ичголи келдим.

Раҳмат эшигин Машрабга очғил,
Ишқинг кўйида ўлғоли келдим.

ДЕВОНА БЎЛДИМ

Кўрдум юзунгни — девона бўлдум,
Ақли ҳушимдан бегона бўлдум.

Тортиб жафони ўлсам кўйингда,
Қайтмасман ҳаргиз — мардона бўлдум.

Бўлиб жаҳонда расвои олам,
Яхши-ямонга афсона бўлдум.

Кавсар шароби ёдимға келмас,
Лаъли лабингдин мастина бўлдум.

Юмдум кўзумни сендин бўлакдин,
Кечдим баридин, риндона бўлдум.

Кўрдум тушумда шамъи жамолинг,
Чарх уруб ондин парвона бўлдум.

Ишқинг майини сунди бу жисмим,
Ҳам соқи-ю ҳам паймона бўлдум.

Бир қатра эрдим, чўмдум денгизга,
Кирдим садафга — дурдона бўлдим.

Куйдирмаса ўт, бўлмас яғоч чўғ,
Ишқ ўти бирлан ҳамхона бўлдум.

Бўлдум фано мен туфроғ ичинда,
Бир дона эрдим, минг дона бўлдум.

Ул юз ўтида буд бўлди нобуд,
Жон жонға кирди, жонона бўлдум.

Тегди кўзингдин ҳар дамда минг тийр,
Аввал эдим дашт, гулхона бўлдум.

Бир неча йилдур ёрдин жудоман,
Билмай ўзумни ҳайрона бўлдум.

Куймас, дедилар, маъмураи ганж,
Обод эдим ман, вайрона бўлдум.

Машрабга май сун майхона ичра,
Кечтим баридин — риндона бўлдум.

НОГОҲ КЎРУБОН ЖАМОЛИНГ

Ногоҳ кўрубон маҳви жамолинг бўла қолдим,
Ойдек юзингга боқдиму ҳайрон бўла қолдим.

Ўт туташиб куйди юрагим бирла жоним,
Парвона бўлуб ўтга юзимни ура қолдим.

Юз ғамза била чиқди санам майкасидин,
Зуннор узуб, дин била имон сота қолди.

Кўрдумки, ажиб ишвагару дилбари танноз,
Девона бўлуб ишқида ўтдек ёна қолдим.

Дийдори жамолини кўруб ишқ йўлида,
Гулгун ёнубон мавҳи томошо бўла қолдим.

Ҳожат эмас ул Каъбаи жононаға бормоқ,
Мен гавҳари мақсуд бўлойин деб ёна қолдим.

Машраб бошиға тушди ўшал кун ғами дилдор,
Шайдойи бўлуб жумла ҳавасдин қола қолдим.

ЎРТАР

Агар ошиқлиғим айтсам, куюб жону жаҳон ўртар,
Бу ишқ сиррин баёт этсам, тақи ул хонумон ўртар.

Кишига ишқ ўтидин зарраи етса, бўлур гирён,
Бўлуб бесабру бетоқат, юрак-бағри чунон ўртар.

Нечук тоқат қилай, дўстлар, бу дард ила бўлуб ҳайрон,
Ғамим бошқа, алам бошқа, юрагимни фиғон ўртар.

Мени бехонумон тинмай куюб ҳар дам фироқингда,
“Нигоро!” деб отинг айтсамки, шавқингдин забон ўртар.

Қаю тил бирла, эй жоно, сенинг васфинг баён айлай,
Тилим лолу кўзум гирён, сўнгакларни ниҳон ўртар.

На қаттиғ кун экан, дилбар, висолингдин жудо бўлмоқ,
Менинг оҳим ўтиға бул замину осмон ўртар.

Юракда дарду ғам қат-қатки, менда қолмади тоқат,
Агар бу заррасин бул вақт десам, ишқи баён Ўртар.

Бу дард ила хароб ўлдум, келиб ҳолимни сўрмассан,
Унум чиқса юракдин, бу тану жон, устихон ўртар.

Бу Машраб дардини, жоноки, ҳеч ким бошиға солма,
Агар маҳшарда оҳ урсам, биҳишти жовидон ўртар.

ХОҲИ ИНОН ХОҲИ ИНОНМА

Сенсан севарим, хоҳи инон, хоҳи инонма,
Қондур жигарим, хоҳи инон, хоҳи инонма.

Ғам шоми фироқингда кабоб этти фалакни
Оҳи саҳарим, хоҳи инон, хоҳи инонма.

Ногаҳ сари зулфунг сори бўлдум санга мойил,
Эй тожи сарим, хоҳи инон, хоҳи инонма.

Лаълинг ғамидин кўнглум эрур ғунча киби қон,
Гулбарги тарим, хоҳи инон, хоҳи инонма.

Заҳри ғами ҳажринг мени ўлдурғали етти,
Эй лабшакарим, хоҳи инон, хоҳи инонма.

Машраб, бўлубон кўйинга чун барқи тажалли,
Қолмай асарим, хоҳи инон, хоҳи инонма.

МАШРАБМАН

Санамнинг ишқида тинмай юруб, оввора Машрабман,
Кўзи ёшлиғ, қади хамлиғ, дили садпора Машрабман.

Кўнгулда заррача дунёни меҳри бўлмайин менда,
Сени деб икки оламдин кечиб, безора Машрабман.

Ўлиб кетсам, лаҳад ичра сўнгакдин кетмагай дардинг,
Жаҳонда топмадим чораки, мен — бечора Машрабман.

Анодин қай куни бўлдум, сенинг ишқингда оҳ урдум,
Муҳаббат даштида юрган бўлуб оввора Машрабман.

Муҳаббат жомидин май туттилар, ичмасга чорам йўқ,
КЎзумдин қон ёшим тинмай оқар, хунбора Машрабман.

Бошимга минг бало келса, тиларман васлин, эй зоҳид,
“Тилим кессанг, тўёрим йўқ, — деган, — дийдора” Машрабман.

Халойиқлар мени қувлар, ёмон деб ҳар шаҳар борсам,
Ажаб мардуд, ажаб махрум, ажаб сангсора Машрабман.

Ўзумни халқ аро ихфолиғимни ҳеч киши билмас,
Дилу жоним фидо айлаб, ажаб айёра Машрабман.

Мени девона Машрабга муҳаббатдин баён айланг,
Намозу рўзадин фориғ бўлуб сайёра Машрабман.

МЕН НОЛА ҚИЛАЙ ШОМУ САҲАР…

Мен нола қилай шому саҳар дод, эшигингда,
Жонимни берай, шўхи паризод, эшигингда.

Ул лолаву райҳону суман, тоқа қизил гул,
Ҳам сарв букулди, қади шамшод эшигингда.

Хўбони жаҳон бўлса тақи Юсуфи Канъон,
Султону амир бандаё, озод эшигингда.

Зулфинг сени бу жонима юз доми балодур,
Жоним қуши сайд ўлди чу сайёд эшигингда.

Олам бориси лаззати ҳуснунгни топибдур,
Гирёну фиғон, нолаву фарёд эшигингда.

Савдойи муҳаббатга тушубман сени излаб,
Ўлтурди ғаминг, кўзлари жаллод, эшигингда.

Ашким тўкубон ҳажру ғамингда кеча-кундуз,
Вайрона ватан — манзул обод эшигингда.

Ул ҳусну жамолинг ўти Машрабға тушубдур,
Парвонасифат қуйди, паризод, эшигингда.

МАШРАБИ МЎТАБАР ЎЗУМ

Гулшани боғи даҳр аро булбули нағмагар ўзум,
Бир бути бебадал учун ошиқи дарбадар ўзум.

Кўюнга дам-бадам бориб, навҳаву зорлар қилиб,
Шому саҳар фиғон этиб, ҳофизи хуш асар ўзум.

Ё шаҳи меҳрибонмусан, ё маҳи осмонмусан,
Ер била кўкни куйдуруб кавкабаю қамар ўзум.

Жоми майи луоб ичиб, мажнуни бенаво бўлуб,
Нозу карашмалар қилиб, лайлийи ишвагар ўзум.

Шамъи жамолинг ўртади жону дилимни, эй санам,
Болу паримни куйдуруб, бедили навҳагар ўзум.

Васлингни истаб, эй санам, кечаю кундуз мудом,
Саҳарда бедор ўл дедингки, дояйи саҳар ўзум.

Хисрави комрон бўлуб, Рустами достон бўлуб,
Бир зўр паҳлавон бўлуб, Ҳамзайи рахнагар ўзум.

Олими нуктадон манам, пири ҳидояхон манам,
Шуҳрати шеър бобида Машраби мўътабар ўзум.

ЭШИТ АРЗИМНИ, ЭЙ ДИЛБАР

Азалдан то абад кўнглум қутулмас ишқ балосидин,
Юроким раҳналар бЎлди, бу ишқнинг можаросидин.

Хаёлимда сенинг васлинг, тополмасман, мени ҳайрон,
Магар васлингга етсам пири комилнинг дуосидин.

Эшит арзимни, эй дилбар, юрак-бағрим кабоб ўлди,
Рақиблар шодмон бЎлди нигоримнинг жафосидин.

Санам, сенсиз бу дунёда тириклик қилмоғим мушкул,
Кел, эй кўнгул, кечоли бу тирикликнинг бақосидин.

Санам, ишқинг ўти охир мени бехонумон этти,
Куярман дам-бадам тинмай бу дарди бедавосидин.

Хароб ўлди менинг кўнглум, кишим йўқтурки, роз айтсам,
Сўнгоклар рахналар бЎлди дилимнинг оҳи босидин.

Сени ишқинг била йиғлаб, агар маҳшарда оҳ урсам,
Куярлар мўмину кофир бу Машрабнинг навосидин.

ТАНБУР

Сетор деманг, ҳоли дилим сўрғучи танбур,
Кўнглум гиреҳин, ғамларини сурғучи танбур.

Бир неча рақиблар сўзидин ғамзада бўлсам,
Ҳамдард бўлубон оғушима киргучи танбур.

Кўтоҳназар эл буни ҳеч қадрини билмас,
Даргоҳи азалдин хабаре берғучи танбур.

Гар ёр жамолини кўруб пардаға солсам,
Нағмаси они сийнахарош этғучи танбур.

Ҳам ёр жамолидек они нашъаси бордур,
Ҳайрат ўтидин маҳзи санам қилғучи танбур.

Ошиқ юрагидин чиқиб, ўттек келибон ул,
Бир учқуниға жумлани куйдурғучи танбур.

Машрабни тамом ақлин олиб ул бути хунрез,
Жонимни ёқиб сийнахарош этғучи танбур.

ОШИҚ БЎЛИБСАН, БЎЛМАҒИЛ ҒОФИЛ

Малаксан ё башар, ё ҳуру ғилмонсан, билиб бўлмас,
Бу лутфу бу назокат бирла сендин айрилиб бўлмас.

Ажаб бераҳ дилбарсан, ажаб шўхи ситамгарсан,
Чароғи ҳусни рўйингдин кўнгулни ҳам узуб бўлмас.

Юзунгни офтобини кўруб ҳайрон бўлуб қолдим,
Фалакка қул узотиб, шамси анварни олиб бЎлмас.

Юзунг мисли қизил гулдур, кўнгул чун булбули шайдо,
Бу гулнинг ишқидин булбул чамандин айрилиб бўлмас.

Кел, эй Машраб, агар ошиқ бўлибсан, бўлмағил ғофил,
Бу ғафлат уйқусидин, эй ёронлар, уйғониб бўлмас.

КЕЛДИ

Наманган шаҳридин, дўстлар, менинг ёронларим келди,
Отам бирла онамни билгучи меҳмонларим келди.

Шижоат бобида ҳар қайсиси бир Рустаму Суҳроб,
Адолат тахтиға минган бу кун султонларим келди.

Иноятли, диёнатли, яна ҳам муршиди комил,
Ҳама ориф, ҳама содиқ, ҳама ирфонларим келди.

Аларминг хоки пойи кўзларимга тўтиё, Машраб,
Чароғимни мунаввар қилғучи хоқонларим келди.

ТУШТИ САВДОЙИ МУҲАББАТ БОШИМА

Тушти савдойи муҳаббат бошима,
Ор этар мардум келурға қошима.

Ваҳ, муҳаббат кўйида қон йиғладим,
Ети иқлим ғарқ бўлди ёшима.

Сажда айлар зоҳид ул меҳробиға,
Мен қилурман сажда эгма қошима.

Қил ҳазар, албатта, жонон, қаҳрдин,
Узру зорим сенга — бағри тошима.

Муҳтасиб тўктурди соқий бодасин,
Етмади ақли анинг сирдошима.

Кунда юз минг жабр қилсанг, ўргулай,
Қўй қараб ғам тошина бардошима.

Машраби девонаман ҳайрон қилиб,
Не сабабдин келмадинг бир қошима.

СИҒМАМДУР

Ажаб мажнун эрурман, дашт ила саҳроға сиғмамдур,
Дилим дарёйи нурдур, мавж уруб дунёға сиғмамдур.

Шариат ҳам, тариқат ҳам, ҳақиқат мендадур мавжуд,
Чу султони азалдурманки, арши аълоға сиғмамдур.

Халилосо бу йўлда оташи Намруд — меърожим,
Ҳамон дурри ҳақиқатманки, ҳар дунёга сиғмамдур.

Ризо мулкидаман, ҳалқумни туттум тиғи Акбарга,
Бу йўлда сийнаи поки Забунуллоға сиғмамдур.

Агарчанде зиёрат қилмадим мен Каъбайи зоҳир,
Тариқат ҳожисидурманки, Байтуллога сиғмамдур.

Гаҳи бўлдум фақиру, гоҳи шоҳу, гаҳ гадодурман,
Ажаб девонаман, фардоки маҳшаргоҳға сиғмамдур.

Мақоми ҳайрат ичра гоҳи худман, гоҳи бехудман,
Жунун бозорида мастманки, истиғноға сиғмамдур.

Гаҳ ўрус, гоҳи черкас, гоҳи мўмин, гоҳи тарсоман,
Не кавнайни миёни лоу иллоллоға сиғмамдур.

Мудом мискин эрурман чун ғуломинг — Машрабингдурман,
Мени бечора бу дунё билан уқбоға сиғмамдур.

ЎТТУМ

Ишқ водисидин бир кеча мен “ҳай-ҳай”лаб ўттум,
Монанди найистон гулиға ўт қалаб ўттум.

Офоқни бир лаҳзада кездим, на ажабдур,
Мино тоғидин аккасифат ҳаккалаб ўттум.

Оттим фаши-досторини девоналиғ айлаб,
Парвонасифат жоними ўтқа қалаб ўттум.

Билдимки, вафоси йўқ экан ушбу жаҳонни,
Мардона бўлуб, балки, этак силталаб ўттум.

Дунё ясаниб, жилва қилиб олдима келди,
“борғил нари!” Деб (кетиға) бир шатталаб ўттум.

Билдимки они, душмани маккорайи айёр,
“ло” тирноғи бирла юзини тирмалаб ўттум.

Мардони Худо дедики: “дунё майи аччиғ”,
Аччиғлигини билмак учун бир ялаб ўттум.

Нафс кофири бирла туну кун қилдим урушни,
Танҳо қиличи бирла уруб, қиймалаб ўттум.

Хомуш пичоғин ҳар дам онинг бўғзига қўйдум,
Чўғ найзаси бирла кўзини найзалабб ўттум.

Девонайи машраб, бу сўзунг дардга даводур,
Ошиқ элининг кўнглиға бир ўт қалаб ўттум.

ЧИДАЁЛМАС

Ишқ мазҳабига тақвию тоат чидаёлмас,
Тасбеҳу сано, зуҳду ибодат чидаёлмас.

Ким кўрса ўшал дилбари раънони баякбор,
Бетоқат ўлуб, айши фароғат чидаёлмас.

Фарёду фиғонлар қиладурман кеча-кундуз,
Ҳайратда қолиб, қад ила қомат чидаёлмас.

Адҳамсифат ул кирса киши фақр йўлига,
Осойиш ила хайри саховат чидаёлмас.

Арбоби муҳаббатга етиб бўйи санамдин,
Ақли кетибон сабру қаноат чидаёлмас.

Эй зоҳид, агар кўрсанг ўшал моҳлиқони,
Зуҳду вараъу кашфи каромат чидаёлмас.

Девона қилар ишқи санам васли чу мажнун,
Номусу ҳаё, айбу қабоҳат чидаёлмас.

Ким жоми муҳаббат майидин журъае ичса,
Шоҳона ҳашам, иззату ҳурмат чидаёлмас.

Бу ишқ элининг ҳар дам этар валваласиға,
Бешубҳа, билинг, дасти иродат чидаёлмас.

Машраб, келибон кўнгул ила рақси самў қил,
Ишқ мазҳабида оби таҳорат чидаёлмас.

ДАРДИ СИРИМНИ КАВЛАМА

Эй сабо, ғамбодадурмен, бистаримни кавлама,
Чун шафақолудаман, хокистаримни кавлама.

Ҳар замоне Лайлидин манга китобатлар келур,
Сенки мажнун бўлмасанг, сардафтаримни кавлама.

Хонавайронлар билур афтодаларнинг ҳолини,
Ейки, маҳрам бўлмасанг, чашми таримни кавлама.

То кишига дард тегмай, бўлмади бағри кабоб,
Дилда дардинг бўлмаса, дарди сиримни кавлама.

Ҳажр тошидин зарру офат бошиға етган ўзум,
Киштийи мотамдадурман, лангаримни кавлама.

Ети дўзах ўртанур афтодаларнинг оҳидин,
Оташи ҳажрида куйган мижмаримни кавлама.

Ломаконнинг шаҳрини бу ҳу била сайр айладим,
Жабрайил, борғил нари, болу паримни кавлама.

Баҳри раҳматга кириб, қилдим вужудимни адам,
Маърифатдин бехабарсан, дафтаримни кавлама.

Дурри дарёйи маоний бўлди чун машраб, вале
Дийдабино бўлмасанг, кўз гавҳаримни кавлама.

ТО КИЙДИ ҚИЗИЛ…
То кийди қизил ўзини зебо қилайин деб,
Ўт ёқти жаҳон мулкида ғавғо қилайин деб.

Мастона хиром эттию кўргузди қадини,
Мендек неча девонани шайдо қилайин деб.

Зебо санамим гул юзидин парда кўтарди,
Олам ҳама кўз бўлди тамошо қилайин деб.

Зулфини тараб, қош учуруб жилвалар этти,
Ошуби бало, фитнани барпо қилайин деб.

То айладим олдиға бориб арзи ниёзим,
Чин солди жабиниға таманно қилайин деб.

Мастона саманд секрата келди шаҳи хунрез,
Шамшири жафони яна бурро қилайин деб.

Кўп йилки, бу қул хизматини қилмади баржо,
Келдики ғазаб бирла чу сазо қилайин деб.

Бошимни кесиб олғилу хушҳол бўлуб кет,
Қонимни тўкуб, лолайи саҳро қилайин деб.

Ханжар қўлида Машрабин ўлдурғали келди,
Ғавғойи қиёматни Ҳувайдо қилайин деб.

ҲЕЧ КИМА МАЪЛУМ ЭМАС

Ҳеч кима маълум эмас ҳоли паришоним менинг,
Осмонни тийра қилди оҳу афғоним менинг.

Мен нечун шод этмайин бул хаста кўнлумни бугун,
Келди холимни сўраб ул шўх жононим менинг.

Эй ситамгар, келгилу эмди шаҳид эткил мени,
Мавж урсун карбало даштида бу қоним менинг.

Чун сурайё бормусан, афлокдин боломусан,
Бу фалакда кўрмадим, эй кўзи чўлпоним менинг.

Нозу истиғно била кетгил, мени ҳолимни сўр,
Термулиб доим йўлунгда чашми гирёним менинг.

Тобакай жабру ситам бирла юрурсан, эй рафиқ,
Чиқти, Машраб, ушбу ғамдин бу азиз жоним менинг.

НОГОҲ КЎРУНУБ КЎЗЛАРИ ШАҲЛО

Ногоҳ кўрунуб кўзлари шаҳло боқа қолди,
Парда кўтариб қошини ул дам қоқа қолди.

Ошиқ эканимни билиб ул дилбари раъно,
Ақлимни олиб, жонима ўтлар ёқа қолди.

Руҳум эритиб ёшини, ваҳ-ваҳ, юзи оташ,
Ишқ чақмоғини жонима, найлай, чақа қолди.

Тарсобачани кўрдиму дин кетти қўлумдин,
Қил сажда дебон бўйнума зуннор тақа қолди.

Мен онинг учун кечаю кундуз югурурмен,
Ёрим келибон биргина ҳолим сўра қолди.

Айди: “не тиларсан?” Дедим: “шамъи жамолинг!”
Кўрсатти юзин, мақсуд ҳосил эта қолди.

Машраб бу жаҳонда юрубон топмади бир мард,
Юз шукрки, онинг била улфат бўла қолди.

ОШИҚ УЛДУР ТО ДИЛИГА САҚЛАСА АСРОРИНИ

Ошиқ улдур то дилига сақласа асрорини,
Барҳам урса йўлиға оламда йўқу борни.

То ўзунгга дард тегмай, айланиб келмас даво,
Бас, бу маънодин ҳакимлар кўп сўрар беморни.

Гарчи осийман, анинг даргоҳидин навмид эмам,
Бир гул учун сув берурлар сад ҳазорон хорни.

Охири манзилга етмасдур кудуратлик кўнгул,
Дилга жо бермоқ на ҳожат душмани ғаддорни.

То дилингга маърифатдин нури имон бўлмаса,
Сўфилар, бир ҳуға алмашланг ани — дасторни.

Хотири покингни машғул қилма ҳаргиз дунёға,
Дил ғуборолуда бўлди, ул кўролмас ёрни.

Авлиёлардек муаззам бўлайин десанг, вале
Машрабо, ҳеч канда қилма дилдин истиғфорни.

ХУДОДИН ЎЗГАСИ БАРЧА ҒАЛАТДУР

Бу тани хокинию руҳи равонни на қилай?!
Бўлмаса қошимда жонона, бу жонни на қилай?!

Ёрсиз ҳам бодасиз маккага бормоқ не керак?
Иброҳимдин қолған ул эски дўконни на қилай?!

Урайинму бошима саккиз биҳишти дўзахин,
Бўлмаса васли менга, икки жаҳонни на қилай?!

Аршнинг кунгурасин устига қўйдум оёғим,
Ломакондин жой олибман, бу маконни на қилай?!

Заррае нури қуёшдек бу жаҳон ичра тамом
Ошкоро бўлмаса, сирри ниҳонни на қилай?!

Бир Худодин ўзгаси барча ғалатдур, Машрабо,
Гул агар бўлса қўлумда, ул тиконни на қилай?!

ҚАЛАНДАР БЎЛ, ҚАЛАНДАР БЎЛ

Муродингга етай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл,
Ситам аҳлин ютай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

Оғиздин дур сочай десанг, шароби ишқ ичай десанг,
Ёмонлардин қочай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

Фасод аҳлин қувай десанг, (кетига) бир урай десанг,
Бу даргоҳдин сурай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

Риёзатсиз бўлай десанг, таним озод юрай десанг,
Жаҳонни сайр этай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

Разолат куйдурай десанг, залолат ўлдурай десанг,
Ҳамасин супурай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

Бу тақводин кечай десанг, хонақоҳдин қочай десанг,
Ҳақиқатни очай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

Гуҳаррезлик қилай десанг, ҳамани кулдурай десанг,
Чу Машрабдек бўлай десанг, қаландар бўл, қаландар бўл.

МЕҲРИБОН ОНАМ

Жамолинг кўргали келдим, аё эй меҳрибон онам,
Менинг учун адо бўлған юрагу бағри қон онам.

Хўтан даштига туштум бул фалакнинг гардиши бирлан,
Эшиткил арзи ҳолимни, мен айтай сенга, жон онам.

Ажойиб меҳрибонимсан, мени ороми жонимсан,
Муроди ду жаҳонимсан, биҳишти жовидон онам.

Мени бир жоду кўзлук бул жаҳон ичра хароб этти,
Қади сарву санавбар, қошлари мисли камон, онам.

Бошимга тушти бул савдо, бўлубман булбули шайдо,
Шабистони жаҳонда қумридек шаккарфишон онам.

Бу ишқ ўти хароб этти, юрак-бағрим кабоб этти,
Мени хоки туроб этти юзи моҳи тобон онам.

Сени кўп интизор эттим фироқ ўтиға, эй каъбам,
Тавофи Каъбайи мақсуда келдим, дилкашон онам.

Илоҳо, авф қилғайсан бу Машрабнинг гуноҳини,
Туфайли онайи зорим, ғарибу нотавон онам.

ЎЗГИНАМ

Ишқ ўтига ўртаниб девона бўлган ўзгинам,
Куя-куя кул бўлуб бирёна бўлган ўзгинам.

Ошиқи дийдорман, эй ёр, билмассан магар,
Мансури халлождек дорга осилган ўзгинам.

Куя-куя кул бўлуб дунёдин ўткан бормукин,
Ишқ йўлида минг ўлуб, минг бор тирилган ўзгинам.

Чок сийнамни қилиб маҳшарда айларман фиғон,
Ул куни дийдор деб маҳшарни бузган ўзгинам.

Ул сирот ал-мустақим олдида барча йиғлашур,
Ишқни раҳбар қилибон андин ўткан ўзгинам.

ЗАМОНГА СИҒМАДИМ

Онқадар нурга тўлибман осмонга сиғмадим,
Тоқи аршу курсию лавҳу жинонга сиғмадим.

Кимга соям тушса, бир нури яқин бўлди у ҳам,
Дафтари руҳи қудсдурман, забонга сиғмадим.

Жаннату кавсар манам, ҳам дўзаху сақар манам,
Бир ўзумдурман бу дам, ҳафт осмонга сиғмадим.

Сояйи одамға келдим, нури маъни изладим,
Жаннатул фирдавсдек олий маконга сиғмадим.

Бор эдим нуҳ вақтида, ғарқ этмади тўфони ҳам,
Ҳамраҳи мусо бўлуб тури синонға сиғмадим.

Эллик йил исо билан юрдум ўлукни тиргузуб,
Боиси бир нуқтадин Машраб замонга сиғмадим.

БОШИМНИ ДОРҒА ТУТА ҚОЛДИМ

Дунёға келиб, лойиға билмай бота қолдим,
Дармон йўқидин неча оғиз сўз қота қолдим.

Кўрдумки ани, душмани руҳу тан экандур,
“ло” ўқи била икки кўзиға ота қолдим.

Майхонаға кирдим, била қолдим куяримни,
Масжидға кириб зоҳиди яхдек қота қолдим.

Зоҳид, менга бир шишада май, сенга намозинг,
Минг тақвини бир косайи майға сота қолдим.

То телбалигим шуҳрати оламни тутубдур,
Бир жилвасиға икки жаҳондин ўта қолдим.

Ваҳдат майини пири муғон илкидин ичтим,
Мансур каби бошими дорға тута қолдим.

Айб айламангиз Машраби бехудни, ёронлар,
Найлайки, бу ғурбат кўчасидин ўта қолдим.

ЯНА ҒУРБАТЗАДА, КЕТТИМ

Дунё сориға бир келибон, ғамзада кеттим,
Бир лаҳза дам олмай турубон, лаҳзада кеттим.

Бир мушфиқи ҳамроз жаҳон ичра тополмай,
Ҳасрат ўтидин куйдиму мотамзада кеттим.

Суртмай бу қаро юзни бориб равзалариға,
Армонда юруб лек бузуғ кулбада кеттим.

Ҳар жон келару кетгусидур, билсам они ҳам,
Кетмасча юрубон яна ғурбатзада, кеттим.

Ҳорис бўлубон дунёда юрди неча гумроҳ,
Урён келибон мунда, яна арбада кеттим.

Ғофил кишилар кечаю кундуз тилагай мол,
Дунё ила динни сотибон ғамзада кеттим.

То ёрни хаёл айлади машраб, кўзни очти,
Юз дарду алам бирлаки, меҳнатзада кеттим.

БИР НУҚТАДА МИНГ МАЪНО

То олами зоҳирға келиб ман гузар эттим
Тарк айладиму жумлани, қатъи назар эттим.

Аҳволи дилим айтғали бир маҳраме топмай,
Зулмингни қариндошу ғамингни падар эттим.

Бир қушки, чўлоқ, сен сори парвоз этайин деб,
Ҳажр ўқларини жонга суқуб болу пар эттим.

Душманга чу ҳарб этмак учун чора тополмай,
Дўстум қўлини туттиму тиғу табар эттим.

Ғам шомида қалбимға гузор этти хаёлинг,
Кўз ёш, юрак қони билан моҳазат эттим.

Савдойи сари зулфунг учун неча маҳалдур,
Жон кишварини буздиму зеру забар эттим.

Бир мартабада турмас эмиш шоҳ ила дарвеш,
Бас, жандани кийдим, ўзими дарбадар эттим.

Кўтаҳназар эл билмаса деб хаста бу Машраб,
Минг маънини бир нукта била мухтасар эттим.

ШАРҲ АЙЛАСАМ ИШҚ ДАФТАРИНИ

Шарҳ айласам ишқ дафтарини, жон чидаёлмас,
Ҳам жону жаҳон, одаму ҳайвон чидаёлмас.

Авроди муҳаббат ўқубон масжида кирсам,
Масжид куяру тоқи фарозон чидаёлмас.

Майхона кириб, васли санамдин хабар олса,
Зоҳид куяру оқилу нодон чидаёлмас.

Маҳшар куни гар барқ урубон чиқса нигорим,
Дўзах куяру жаннату ризвон чидаёлмас.

Ишқ дафтаридин гар ўқусам сура баякбор,
Бешубҳа, билинг, ояти қуръон чидаёлмас.

Гар наръа уруб тавсани ҳиммат мина қолсам,
Оламға тушуб шўриши афғон чидаёлмас.

Машраб, сен агар даъвие ишқи санам этсанг,
Биллоҳки, анга жисминг ила жон чидаёлмас.

МЕНИ ЙЎҚЛАР КИШИМ БОРМУ?

Намангондин кетар бўлсам, мени йўқлар кишим борму?
Ғариблик шаҳрида ўлсам, мени йўқлар кишим борму?

Қани қавму қариндошим, бу йўлда бўлса йўлдошим,
Кўзумдин оқизиб ёшим, мени йўқлар кишим борму?

Муҳаббат шарбатин ичтим, қазондек қайнабон тоштим,
Бу фоний дунёдин кечтим, мени йўқлар кишим борму?

Тушубдур бошима савдо, рамузу ишқдин ғавғо,
Ўзига айлади шайдо, мени йўқлар кишим борму?

Турарга тоқатим йўқтур, юрарга ҳолатим йўқтур,
Юракда ишқ ўти чўқдур, мени йўқлар кишим борму?

Қарорим йўқ турай десам, намангонда юрай десам,
Жаҳонни сайр этиб кезсам, мени йўқлар кишим борму?

Бу мискин зор Машрабни киши ҳолини билмайдур,
Бу ердин бош олиб кетсам, мени йўқлар кишим борму?

ЯХШИ ХАЛҚЛАРНИ БИРОДАР ТУТ

Тарозуйи амални қўлга ол, сўнгра баробар тут,
Хатарлик йўлдасан, то жустижў қил, яхши раҳбар тут.

Имонинг шамъини равшангаридур ҳамдами қобил,
Қўлингдин келса, доим яхши халқларни биродар тут.

Мақоми қурбат ўтиға агар кирсанг — ҳузур топсанг,
Ўзунг заҳроба ютгил, халқни комиға шаккар тут.

Бағир қони, кўзунг ёши, қади ҳам бирла оҳ тортгил,
Шафоат вақти бўлди, анда домони паямбар тут.

Бошинг гардунга етса, бўлмагил зинҳор хурсанде,
Ўзунгни ҳар хасу хошокдин, эй банда, камтар тут.

Бало кўрган кишилар мажлисини орзу қилғил
Ки, ҳар шум лодани кўрсанг, ўзунгни мунда беҳтар тут.

Тараддуд айлагил, занги дилинг шоядки соф ўлғай,
Ҳидоят кўчасининг ринди бўл, домаин маҳшар тут.

Улуғман деб, такаббур пеша қилма муштипарларга,
Сарафрози топай десанг, давомат қийдани тат тут.

Ҳавас бозорини дур айлагил зинҳор бошингдин,
Қўлунгни икки дунёдин узуб, дилни қаландар тут.

Баҳойимдек емак-ичмакни саргардони кўп бўлма,
Кафан бичгил ўзунгга, дилда ўлмоғни муқаррар тут.

Адам саҳросидин дунёга келдинг банда бўлсам деб,
Камар боғлаб белингга, зикри тасбеҳи эранлар тут.

Бу зиндонхонадин ўттунг, кўрунди жаннатул аъло,
Баланд эт ҳимматингни мунда келдинг, мисли ҳайдар тут.

Ўзини билмаган бедардларга очмагил дафтар,
Халилдек ўтни гулзор айлагил, хўйи самандар тут.

Бу ерда ёри берса лутфи ҳақдин гарчи иқболинг,
Адолат мулкининг сарриштасини мисли умар тут.

Бу фоний дунёдин, Машраб, етишсанг боқи уқбоға,
Сиротал мустақимдин ўттинг, сўнгра роҳи дигар тут.

МУРАББАЪЛАР

Ҳамду санолар айтай Худога,
Ёрга етар кун борму, ёронлар?
Етгайму додим нозук адога,
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

Шум толеимдан кўрдум жафони,
Золим рақиблар кўрди вафони,
Ҳолим сўр эмди, бергил давони
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

Булбулдайинким фарёд этарман,
Ишқ дафтарини бунёд этарман,
Кўнлумни бир дам мен шод этарман,
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

Қачон висолинг бўлғай муяссар,
Ишқингда кездим ҳам баҳру ҳам бар,
Дарду аламга тўлди кўнгуллар,
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

Ғам баҳри қилди мавжини бунёд,
Ишқингда қилдим минг оҳу фарёд,
Ўтти нигорим чун сарви озод,
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

Ҳажр аҳли келди, тутти ёқамдин,
Бағрим тилинди пайкони ғамдин,
Фарёд этарман ушбу аламдин,
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

Шамъи фироқинг кўксимда ёнди,
Кўз ёшим оқиб бағримга томди,
Ғафлатда қолган Машраб уёнди
Ёрга етар кун борму, ёронлар?

ДАСТИНГДАН

Не ғурбатларни чектим чарх бебунёд дастингдин,
Мудом мотамда қолдим, бўлмадим дилшод дастингдин,
Тамоми хонумоним бўлди чун барбод дастингдин,
Қафасдин бўлмадимки қумридек озод дастингдин,
Ҳама обод бўлди, бўлмадим обод дастингдин
Ки мен ҳар қайга борсам, дод этарман, дод дастингдин.

Дилимнинг қуввати, руҳи равонимдин айирдилар,
Кўзимнинг оқи янглиғ меҳрибонимдин айирдилар,
Азизим, ҳамдамим, оромижонимдин айирдилар,
Жаҳон гулзорида ул гулистонимдин айирдилар,
Ҳама обод бўлди, бўлмадим обод дастингдин
Ки мен ҳар қайга борсам, дод этарман, дод дастингдин.

Чаманда булбули шўридадурман, ошёним йўқ,
Мисоли чуғдек вайроналарда ҳам маконим йўқ,
Вафолиғ ёр деб чиқти, жасадда балки жоним йўқ,
Азизимдин жудо бўлдум, бошимда соябоним йўқ,
Ҳама обод бўлди, бўлмадим обод дастингдин
Ки мен ҳар қайга борсам, дод этарман, дод дастингдин.

Менингдек ғамга қолган, дилпаришон ўлмасун ҳеч ким,
Кўзи чун термулуб йўлларда вайрон ўлмасун ҳеч ким,
Баҳори гулшани умри зимистон ўлмасун ҳеч ким,
Бу дунё дийдасиға торикистон ўлмасин ҳеч ким,
Ҳама обод болъди, бўлмадим обод дастингдин
Ки мен ҳар қайга борсам, дод этарман, дод дастингдин.

Умидим бор, эткургаймусан хуршиди матлабни,
Саодат буржидин ул шаъми иқболимға кавкабни,
Кўтаргайсан бошимдин икки оламда қаро шабни,
Илоҳо, сен этур ҳиммат йўлиға хаста Машрабни,
Ҳама обод бўлди, бўлмадим обод дастингдин
Ки мен ҳар қайга борсам, дод этарман, дод дастингдин

MASHRAB NAFASI
Ibrohim Haqqul

Boborahim Mashrab o’zbek mumtoz she’riyatiga yangi ruh va o’ziga xos ijodiy nafas olib kirgan ulkan san’atkordir. Mashrab she’riyati o’zining samimiyligi, samoviyligi va hayotiyligi bilan ajralib turadi. Bu she’riyat haqiqiy shoir shaxsi va qismatini yorqin bir tarzda namoyon etishi bilan ham e’tiborga molikdir. Mashrab she’rlarida so’z, ohang va tasvir hech bir ijodkornikiga o’xshamaydigan tarzda yuqori maqomga ko’tarilgan. Uning g’azallarida so’z ruhdan, ma’no ruhoniyat va holdan quvvatlanadi.
Shoir g’azallaridan birida «Tinmayin yurdim bu g’am dashtida hayronliq bilan», – degan edi. U chindan ham dard, g’am va armon dashtidagi bir oshiq-darveshdir. U hayronlikdan hayratga, hayratdan haqiqat va ma’rifatga tomon intiladi:

Maqomi hayrat ichra gohi bexudman,
Junun bozorida mastmanki istihnoha sig’mamdur.

Mashrabdagi junun – ilohiy ishq jazbasi. U ishqning shiddatli tug’yonlarida «junun vodiy»siga qochadi. Uni hamma joyda hamma tomondan «ham lashkari» ta’qib qiladi. «G’am lashkari ichra» «hayronu xarob» shoir goh «jismi joni»ning afgorligidan so’zlasa («Lashkari ham bu sinuq ko’nglumni afgor ayladi»; «Jismi jonimni figor etti g’amingni lashkari»), goh o’zligini ham tarozusiga tortadi («G’am tarozusig’a tushgan bori vazminmen bugun»). «G’amdin o’zga bo’lmadi dardimga darmon oqibat», – deganida u haq edi. Mashrabning shaxsiyati haqida aniq tasavvurga ega bo’lmoq uchun uning she’rlaridagi mana bunday jumla va iboralarga nazar tashlash kifoyadir: «Ishq sargardoniman», «Dard ila xarob o’ldim», «Tinmay kuyub yondim», «Manga motam tutib yig’lar daru devor», «Tilim lolu ko’zim giryon», «Nolishimdan qo’rqaman», «Sahar so’zimg’a chirmashdim», «Dilim daryoi nurdur», «Gunahim hayrdin emas, ko’zimdin», «O’lturub qon yig’lasam arzir», «Tah-batah qondur yurak», «Mandin zabunroq yo’q kishi», «Men qonlar yutay to o’lguncha», «Dardu g’am ichra sarg’aydi yuzum», «Aylandim keldim yana g’am uyiga», «Mehribonim yo’q mani», «Yotibmen qoru yomg’ir ustima o’tib», «Musibat selini barbodi bo’ldum», «Ko’ngulda g’ussa ko’p», «G’am loyi ichra qolmishman».

Bir martabada turmas emish shoh ila darvesh,
Bas jandani kiydim o’zimi darbadar ettim.

Darveshlik Mashrab uchun shohlikdan baland. U «jon to’tisini ishq ila sarboz etay deb», jandani kiyib o’zni darbadarlikka chog’lagan edi. Mashrab chin ma’nodagi oshiq shoirdir. U «Shariat sharbatin ichgon», «Tariqat halqasin tutqon», «Haqiqat shohini surgon», «Malomat kuyida yurgon», «Muhabbat yo’lida kuygon» «suyar qullar», ya’ni Haq oshiqlari fikru kechinmalari ifodachisi. Mashrab haqiqiy ishq bahriga cho’mgan san’atkor edi: «Shudam payg’ambari savdo, mani devonai Mashrab».

«Yo’lni ko’rganlar hama dunyoni tarkin qildilar», deydi shoir. Qaysi dunyoni? Mashrab g’azallaridan biri shunday satrlar bilan boshlanadi:

Dunyoga kelib bilmay loyig’a bota qoldim,
Darmon yo’qidan zahri balosin yuta qoldim.
Ko’rdum men oni dushmani ruhi tan ekandur,
Lo o’qi bilan ikki ko’zini ota qoldim.

Albatta, dunyo boshdan-oxir botqoqdan iborat emas, lekin loy – uning bir ramzi. Shoir dunyo haqidagi qarashlarida hurlik tuyg’usiga alohida ahamiyat beradi. Hurlik nima? Ishq. Haqiqiy hur odam kim? Oshiq va orif. «Ishq yo’lig’a kirgan, albatta, kechar jondin, Kechmasa jondan aytgon so’zidur yolg’on», – deydi Mashrab. U asl maqsadga yetish uchun parda bo’lgan dunyoni tark etish tarafdori: «Ko’tarsang pardani nogoh jamolingni ko’ray derman, Jamoling partavin solsang, ki husningga to’yay derman», «Pardangni olib men sari gar birgina boqsang, Ul dam meni motamzada dar xanda bo’loyin».

Mashrab tavba maqomiga doir fikr-mulohazalarida «Malomat kuyida yurgon» soliklarning axloqiy-falsafiy qarashlarini yoqlab, gunoh va gunohkorlik tuyg’ularini idrok etishga chaqiradi:

Ey bandai purgunoh, turg’il saharda, yig’lag’il,
Ko’z yoshingni hurmatidin har kunda ming navo kelur.

Shoir o’zini «bosh-oyog’» «jo’shi gunahdin» oluda, bandai purgunah hisoblaydi: «Gunahimdan xabar olsam juhud, tarso meningdek yo’q…», «Ayo do’zax, meni kuydir, xaloyiq kuymasin hargiz, Tamuhdin ishq o’ti purzo’r, aning zahrin yutub uttum», «Bul havasni mag’zi yo’qdur, po’stdur bee’tibor». «Ma’niparvar odam» ko’ngulni gunohlardan poklash uchun azobu aziyat va malomatdan qochmaydi. Shu tariqa Yor «charohi husni ro’yi»dan dilni munavvar qilishga erishadi.

Sirri dilim izhor agar bo’lsa malakka,
Ul moh bila shamsi munavvar chidayolmas.

Ishq ahli agar nola-yu faryod chiqarsa,
Masjid kuyaru voizu minbar chidayolmas.

Mashrab bir qator g’azallarida tasavvuf ta’limotining umumiy g’oya va tushunchalarini talqin etadi:

Ma’rifat bozorining devonasi,
Ham haqiqat ishqining mayxonasi.

Oh urub ikki jahonni kuydurur
Ishq elining ziynati – sarmoyasi…

Shoirning ko’pchilik orifona g’azallarida esa haqiqiy ishqning yuqori nuqtasini aks ettiradigan tuyg’u va kechinmalar tasvirlangan. Shunday g’azallardan birida o’qiymiz:

Onqadar nurga to’libman, osmong’a sig’madim,
Toqi arshu kursi-yu lavhu jinong’a sig’madim.

Mashrab forsiy g’azalida «Anal-Haq go’i ejodam, tajalliparvari ishqam» – ijodimni Anal-Haqlik desang, men ishqning tajalliparvariman, deb yozgan edi. Yuqoridagi satrlar bilan boshlanadigan g’azalning g’oyaviy tarkibi Anal–Haqlik va tajalliparvarlik mohiyatidan tashkil topgan. G’azalning navbatdagi baytlarida bu haqiqat to’liq ravshanlashadi:

Kimga soyam tushsa bir nuri yaqin bo’ldi u ham,
Daftari ruhi qudsdurman zabong’a sig’madim.

Do’zaxi saqar manam, jannati kavsar manam,
Bir o’zimdurman bu kun haft osmong’a sig’madim.

Bor edim Nuh vaqtida g’arq etmadi to’foni ham,
Hamrohi Muso bo’lib Turi Sinong’a sig’madim.

Ellik yil Iso bilan yurdim o’likni tirguzub,
Boisi bir nuktadin, Mashrab, zamong’a sig’madim.

G’azalda ilohiy «ishq sirrin bayoni» berilgan. Bu «ishq o’tidin» kishiga «zarrae yetsa», kifoya, u – giryon, besabru betoqat, uning tili lol, so’ngaklari nihon o’rtangani o’rtangan. Chunki u olamu bu olamni o’zida birlashtiradigan kenglikka erishadi. She’rdagi Nuh, Muso, Isoga tegishli talmihlardanoq tavhid holatining tasvirini mushohada qilish mumkin. Lekin shoir «haft osmong’a», «Turi Sinong’a» va «zamong’a» sig’maslik sababini «Boisi bir nuktadin», deb ta’kidlaydiki, bu nukta – Anal-Haqlik zavqidir. Mashrab buni «Ajab Majnun»lik, «ajab devona»lik deb ham xarakterlaydi.

Tarixdan ma’lumki, tasavvufdagi qalandariya mazhabiga Jamoliddin Sovajiy asos solgan. Qalandariya malomatiya silsilasi bilan uzviy bog’liqdir. Boborahim Mashrab qalandariya mazhabiga aloqador shoirlardan. Bu to’g’rida O.Sharafiddinov va S.Husaynning «O’zbek adabiyoti» maqolasida shunday deyilgan: «Mashrab o’z zamonasida keng yoyilmoqda bo’lgan qalandarlikning (so’fizmning bir oqimi) yirik vakili sifatida tanilgan va xalq ichida katta ta’sirga ega shoirdir. Qalandarlik vakillari rasmiy islom va uning qonunlari bilan kelisha olmas va shu qonunlarni himoya qiluvchi hokimlarga, rasmiy ortodoksal ruhoniylarga qarshi kurashar, ularni shiddatli tanqidga olar edilar» . Maqola mualliflari qalandarlik tariqati vakillarini «og’ir zulmlarni boshidan kechirmoqda bo’lgan va juda qashshoqlashgan» ommaning o’rtasida «dushmanlardan o’ch olish va zulmdan qutulish uchun yordam beruvchilar» sifatida baholab, Mashrabni ana shu kurash qurboni bo’lganini qayd etganlar. Ularning hukmiga binoan, Mashrab ijodiyoti «bir-biriga o’ta qarama-qarshi bo’lgan qutblarga ega». Bu «qutb»lardan biri – «rasmiy islom, ruhoniylarni, hokimlarni, shariat qonunlarini ayamay tanqid qilish» bo’lsa, ikkinchisi – «tarkidunyochilik, darbadar va qalandarona hayot kechirishga da’vat». Mashrab butun ijodi davomida tasavvufdan uzoqlashmagan va vahdati vujud ideali bilan yashagan mistik shoir. Zohiriy olamdan botiniy dunyoga u juda vaqtli chekingan.

Meni zohir ko’zida ko’rgan el o’zdin gumon aylar,
Vale, el ichra o’zdin, barchadin begona Mashrabman.

«El ichra o’zdin» va «barchadin begona»lik – Mashrab mistik hayotining mazmunini xarakterlaydigan bundan aniq ifoda topish qiyin. Mashrabdagi yolg’izlik – «o’zdin» ham begona bir tanholik. Aks holda u shayx tili bilan, «etagimni yelpishidin yuz Xudo paydo bo’lur», demagan bo’lurdi. Mashrabdagi insoniy yolg’izlik ilohiy yolg’izlikka evrilgandir. Undan «Yolg’izlik nima?» – deb so’ralganda u, albatta, «Xudo!» – deb javob bergan bo’lar edi. Yoki quyidagi singari misralarni eslatardi:

Hu desam, Anal-Haq, deb olam borisi Haqdur,
Layliga bo’lub shaydo, Majnunga o’tay derman.

Boborahim Mashrabni shu taxallus bilan ijod qilgan boshqa shoirlardan ajratish uchun o’zbek adabiyotshunosligida ancha ishlar amalga oshirildi. Shu ma’noda shoir she’rlarini yig’ib, nashr ettirgan olimlarning mehnatlari tahsinga loyiqdir. Lekin asl Mashrabning qiyofasi – uning she’riyatida, adabiyotshunoslik ilmida Mashrabning insoniy va ijodiy O’zligi tubdan o’zgartirilgan hamda soxta talqinlarga giriftor etilgan.

Mashrab she’riyatining g’oyaviy, falsafiy, axloqiy zamini – tasavvuf. Shoir ijodiyotiga doir tadqiqotlarida uning she’rlari ongli ravishda o’z zaminidan ajratilib, tahlil qilingan. Natijada, ilohiy ishq mohiyatini ochuvchi fikru kechinmalar dunyoviy muhabbatga mansub tasvirlar sifatida tavsiya etilgan. Mashrab ijodiyotidagi «antiklerikal motiv»lar haqida aytilgan mulohazalar ham biryoqlama, goho juda chalkashdir. Buning sabablari izohlanganda, ikki jihatga alohida diqqat qilish kerak bo’ladi. Birinchisi, davlat va siyosat miqyosida dinga qarshi hujumning avj oldirilgani, ikkinchisi, tasavvuf ta’limotining yuzaki o’rganilgani.

Tasavvuf Mashrab dunyoqarashining «cheklangan tomonlari» emas, balki ichki ziyosidir. Tasavvuf, birinchi galda, Ruh tarbiyasi. Tasavvuf – axloq va odob kamoloti uchun qayg’urish demak. Tasavvuf – Xayol va tasavvur go’zalligi. Haqiqiy tasavvuf olamdagi jamiki kuchsizlik, jamiki tobeliklarga ishtiboh bilan qarashga o’rgatadi. Tasavvufning deyarli barcha mazhablarida g’amgin va g’ussakash inson «Meni»ning botiniy faolligi aks etadi. Tasavvuf ta’limotida tarbiyalangan kishining hayot zavqidan qo’l siltashi mumkin emas. U o’tkinchi zavqlarga beparvo qarashi tabiiiy, albatta. Din singari tasavvufning ham olamshumul mafkurasi Ishqdir. Shu ma’noda din va tasavvuf o’rtasida keskin ixtilof yo’q.

Din nomidan hukmlar chiqarib, «rohi shayotin»dan yurguvchi, rishvaxo’r, «buxlu havodorliq bilan» umr o’tkazgan dilozor, riyokor mullo va eshonlarga Mashrab salbiy munosabatda bo’lgan. U ana shunday kaltabin va aqidaparast din ahlining imonini imonsizlik, dinparastligini dinsizlik deb bilgan. Qalbi ilohiy ziyodan yiroq dindor – shoirga qoloqlik, cheklanganlik timsoli bo’lib ko’ringanligi rost. Ammo Mashrab hech payt islom dinining asl mohiyatiga shak keltirmagan. Shuning uchun ham «Bir Xudodan o’zgasi barcha g’alatdur», – deb hisoblagan. Mashrabga ko’ra, olamning mazmuni, xayoliy go’zalligi va abadiyati birgina so’zda ifodalanadi. Bu so’z – Xudo. Shu so’z dunyoning Dili, dunyoning tili. Jahonning qaysi go’shasiga nazar tashlamang, husn nurini sochayotgan va zaboni g’aybda takallum etmoqda bo’lgan Haq zohirdir: «Olam hama ko’z bo’ldi tamosho qilayin deb».

Vosili Haq bo’lay desang, ishqu muhabbat hosil et,
O’rta havou kibr uyin sham’i yuzin ziyosig’a.

Mashrab ilohiy «ishqu muhabbat hosil» etmoq ma’nosida qalandarlik tariqatini tanlagan va qalandar oshiqning birinchi vazifasi – bu, vahdat mayidin qonmoq, deb bilgan. Uning qator baytlarida shu mohiyat aksini topgandir:

Soqiy, qadahni qilg’il muhayyo,
Vahdat mayidin ichgoli keldim.

Mashrab devonida vahdat tushunchasidan ajralib qolgan she’r yo’q. Shoir g’azallaridan birida:

Bag’ri rahmatg’a kirib qildim vujudimni adam,
Ma’rifatdan bexabarsan gavharimni kavlama, –

degan edi. Baytning birinchi misrasi o’zlikdan kechib, fanolikka erishish to’g’risida. Undagi umumiy fikrning sharhini boshqa g’azalda uchratamiz:

Bo’ldum fano men tufrog’ ichinda,
Bir dona erdim, ming dona bo’ldum.
Ul yuz o’tida bud bo’ldi nobud,
Jon jong’a kirdi, jonona bo’ldum.

«Jon jong’a kirdi, jonona bo’ldum» – Mashrab dunyoqarashining eng oliy va yakuniy nuqtasi ana shu. «Jon jong’a» qovushgungacha bo’lgan yo’l – mashaqqatli yo’l.

Soldim tunu kun nafs itim birla urushni,
Tanho qilichi birla urub hay-haylab o’ttum.

«Nafs iti» birla bo’lgan «urush»da g’olib kelgan oshiq, albatta, xomushlik va miskinligini topadi. Miskinlik ruhi uyg’onmaguncha, Haq tolibi ojizu afkorligini anglay olmaydi, gunohlaridan tavba qilmaydi, sir pardasining ochilishini tilab zoru tavallolar etmaydi. Mashrabning o’nlab g’azallarida «xomush pichoqini» nafs bo’ynig’a qo’ygan oshiq holati va kechinmalari tasvirlangan.

Mashrab «tolibi diydor»likda Mansur Xalloj, Shayx Boyazid Bistomiy, Farididdin Attor, Nasimiy singari «tolibi sodiq»larga izdosh va maslakdosh. U Mansur Xallojdan keyin mashhur so’fiy Ibrohim Adham tariqini o’zi uchun ibrat va namuna sifatida e’tirof etadi:

Jahonni tark qildi Mashrab Ibrohim Adhamdek,
Saropo dard ko’rdim, muddaoni ko’rmadim hargiz.

Ma’lumki, Muhammad payg’ambarning faqirlik haqidagi hadislari mohiyati juda terandir. Faqr – ehtiyoj negizidagi xorlikni chuqur payqaydi. Faqr – Haq ma’rifatidan o’zga hech nimani talab qilmaydi. Mashrab faqirlik yo’liga sodiqligi uchun ham:

Shahi ro’yi zaminu taxtu tojin orzu qilmay,
Gadoyi faqr bo’ldum, sayr etarman bahru bar tanho, –

deb yozgan edi. Faqirlik maqomiga yuz burmagan oshiq haqiqiy ishq sirrining koshifi bo’la olmaydi.

Asli muhabbat istasang, kulli sivoni tashlag’il,
Faqr libosin kiyib darbadari gado kelur.

Xullas, Mashrab she’riyati hali to’liq kashf qilinmagan bir xazinadir. Bu she’riyat bilan qancha ko’proq qiziqilsa, inson o’zligini o’shancha teran anglash imkoniga erishadi, shaxs va jamiyat, odam va olam, Haq va banda munosabatlarini to’g’ri mushohada aylash darajasiga ko’tariladi.

BOBORAHIM MASHRAB
G’AZALLAR, MURABBA’LAR

Mashrab (taxallusi; asl ism-sharifi Boborahim (Rahimbobo) Mulla Vali o’g’li) (1640, Namangan — 1711, Balx) — shoir va mutafakkir. Mashrab nomi 18—19-asrlarda tuzilgan tazkira va tasavvufiy yo’nalishdagi asarlarda (masalan, Bade Samarqandiyning «Muzokir ul-ashob» va b.) zikr etiladi. Ammo ularda shoir hayoti va ijodiy faoliyati haqida keltirilgan ma’lumotlar nihoyatda kam. Mashrabning qoldirgan adabiy merosi xususida ham aniq ma’lumot beruvchi manba yo’q. Uning o’z asarlarini to’plab, devon yoki biror majmua tuzganligi ma’lum emas. Faqat «Devoni Mashrab», «Devonai Mashrab», «Eshoni Mashrab», «Hazrati shoh Mashrab» nomlari ostida xalq orasida qo’lyozma va toshbosma shaklida tarqalgan qissalardagina (ularning kim tomonidan va qachon tuzilganligi noma’lum) shoirning hayot yo’li va ijodiy faoliyati ma’lum tartib va izchillikda bayon etiladi, shu jarayonda asarlaridan namunalar ham keltiriladi.
Mashrab otadan yosh yetim qoladi, oilaning moddiy qiyinchiliklari yanada ortadi. Mashrab din asoslari va falsafadan yaxshi xabardor bo’lgan So’fi Eshon Mulla Bozor Oxund (xo’ja Ubaydullo) qo’lida diniy ta’lim oladi, so’fiy tariqatlar bo’yicha bilimini oshiradi, forsiy tilni o’rganadi. Taxminan 1665 yillarda Mulla Bozor Oxund tavsiyasiga ko’ra, o’sha zamonda katta obro’ga ega bo’lgan yirik din arbobi qashqarlik Hidoyatullo Ofoq Xoja eshon huzuriga boradi. Shoir adabiy merosidagi diniy mazmun va tasavvufiy yo’nalish ruhidagi she’rlarning ko’pchilik qismi Ofoq Xoja dargohida va uning targ’ibot-saboqlari ta’sirida yaratilgan. Mashrab taxminan 1672—73 yillarda Ofoq Xoja dargohini tark etadi.

Mashrab asarlarining aksariyati chuqur ijtimoiy yo’nalishga ega bo’lib,ular qo’ldan qo’lga, og’izdan og’izga o’tib, tez tarqalgan. Xuddi shuning uchun ham Mashrabning biror qishloq yoki shaharga kelishi izsiz qolmagan, odil kambag’al xalq uni quvonch-xursandchilik va qiziqish bilan qarshi olgan. Shoir qo’nimsiz hayotining so’nggi manzili Balxda ham hokim tabaqa va mutaassib shayx-mullalar Mashrabni jisman yo’qotish payiga tushadilar. Shu teskarichi guruhlarning rasmiy fatvosi va Mahmudbiy Qatag’onning hukmi bilan dorga osiladi.

Mashrabning mohiyatan inson qadri-sharafi va ma’naviy kamolotini ulug’lashga, ezgulik va go’zallikni madh etishga bag’ishlangan she’riy merosida g’azal, mustazod, murabba, muxammas, musaddas, musabba, masnaviy, ruboiy, ta’rix kabi janr turlarida bitilgan yetuk namunalarni uchratamiz. Ammo Mashrab avvalo mohir g’azalnavis hamda ko’plab sho’x va jarangdor mustazodlar, o’ynoqi va jozibador murabba hamda xalq g’amu hasratiga hamdardlik hissi bilan yo’g’rilgan muxammaslar ijodkori sifatida keng dovrug’ chiqargan. Mashrabning juda ko’p g’azallari xalq qo’shiklaridek sodda va jarangdor, jo’shqin va ta’sirchandir.

Mashrab o’zbek adabiyoti tarixida eng ko’p mustazod yozgan ijodkorlardan biri. Shoir mustazodlari ham, xuddi g’azallari kabi, sho’x va jarangdor, nafis va zavqbaxshdir.

Mashrab fors tilida ham bir necha she’riy turlarda yetuk namunalarni yaratgan. Mashrab ijodi keyingi asrlar adabiyotiga sezilarli ta’sir ko’rsatgan. Nodira, Huvaydo, Qoriy, Furqat, Hamza kabi shoirlar uning g’azallariga taxmis va naziralar bog’lashgan.

Mashrab hayoti va ijodi haqida bir necha badiiy asarlar (roman, qissa, dostonlar va sahna asarlari) yaratilgan, shoirning asarlaridan namunalar qator xorijiy tillarga tarjima qilingan. Mamlakatimizning turli shahar va viloyatlarida Mashrab nomida istirohat bog’lari va kinoteatrlar, maktab va kutubxonalar, ko’chalar va jamoa xo’jaliklari bor.

G’AZALLAR

SHODMONLIK IZLAMA

Shodmonlik izlama, oxir boshinga g’am kelur,
Odamining boshiga andishayi motam kelur.

Osmonga etsa boshing misli Muso xomush o’l,
Sar daraxt nurmeva bolgan so’ngra boshi xam kelur.

Odamiyning asli birdur, bir-biridin farqi bor,
Necha qari o’tgan so’g’un dunyoga bir odam kelur.

Vahmi mahshardin gapurmang norasoni oldida,
Go’shi karg’a haq sozi albatta noforam kelur.

Yig’lamoq oson emasdur, ey jigarbandim, eshit,
Mulki dil sadpora bo’lgan so’ng ko’zingdan nam kelur.

Olimi ilmiga mag’rur, johili isyonga g’arq,
Kas ne bilsun, rozi mahshar kimni toshi kam kelur.

Yoshligingda yolga kirg’il, toki topqaysan kamol,
Gar jarohat ko’hna bo’lgan so’ngra bemalham kelur.

Mashrabo, siynamdagi dardimni aytsam, arsh kuyar,
Yol hatadur, qo’rqaman, majlisga nomahram kelur.

KO’RSAT JAMOLING

Ko’rsat jamoling mastonalarg’a,
Ishqingda kuygan parvonalarg’a.
Mendin duodur,sendin — ijobat,
Jonim tasadduq jononalarg’a.

Ey ko’ngli qattig’, rahm aylamaysan,
Qilg’il nazar sen bechoralarg’a.
Mashrab seni deb kechti jahondin,
Boshini qo’yub ostonalarg’a.

HAR KISHINI DARDI BO’LSA

Har kishini dardi bo’lsa, yig’lasun yor oldida,
Qolmasun armon yurakda, etsun izhor oldida.

Andalibi benavodek nola-yu afg’on bila
Doimo yig’lab turarman ayni gulzor oldida.

Mansuri Xallojdek ichib sharobi antahur,
Charx urub, yig’lab turarmen ushbu dam dor oldida.

Har kishi bir jurae no’sh aylasa bu bodadin,
Ul qiyomatda qilur arzini Jabbor oldida.

Telba Mashrab, qilmag’il sirringni zohidga ayon,
Aytib-aytib yig’lagaysan oshiqi zor oldida.

TUSHTI SAVDOI MUHABBAT BOSHIMA

Tushti savdoi muhabbat boshima,
Or etar mardum kelurg’a qoshima.

Ul muhabbat ko’yida qon yig’ladim,
Yetti iqlim g’arq bo’ldi yoshima.

Sajda aylar zohid ul mehrob aro,
Men qilurman sajda egma qoshima.

Muhtasib to’kturdi soqiy bodasin,
Yetmadi aqli ani sirdoshima.

Kunda yuz jabr etganingdin o’rgulay,
Qo’y qarab g’am toshini bardoshima.

Mashrabi devonani hayron etib,
Ne sababdin kelmading bir qoshima?

YUZI MOHI TOBON QIZ

Kokulung anbar durur, jon ichida jonon qiz,
Ko’zlaring axtar durur, yuzi mohi tobon qiz.

Lablaring erur la’ldek, yuzlaring qizil guldek,
Barcha sengakim quldek, xizmatingga qurbon, qiz.

Tar orazing gul, soching sunbulki,tishlaring dur,
Sarv qadlig’, qosh ko’rung oftobi davron qiz.

Bir ko’rib seni, zolim, qolmadi mening holim,
Tang bo’lubdur ahvolim, bilmadingmu, nodon qiz?

Oy yuzingni ko’rganda, lablaringni so’rganda,
Mashrabing bo’lur banda, qilsang ani mehmon qiz.

KO’RGOLI KELDIM

Ishqing o’tig’a kuygoli keldim,
Oydek yuzungni ko’rgoli keldim.

Savdoi zulfing tushdi boshimg’a,
Sendinn savolr so’rgoli keldim.

Bahringga kirdim g’avvos bo’lay deb,
Bir durri maqsud olgoli keldim.

Mani so’rasang, ey guluzorim,
Mahvi jamoling bo’lg’oli keldim.

Qofila ketti,manzilga etti,
Men ham boray deb ketgoli keldim.

Soqiy, qadahni qilg’il muhayyo,
Vahdat mayidin ichgoli keldim.

Rahmat eshigin Mashrabga ochg’il,
Ishqing ko’yida o’lg’oli keldim.

DEVONA BO’LDIM

Ko’rdum yuzungni — devona bo’ldum,
Aqli hushimdan begona bo’ldum.

Tortib jafoni o’lsam ko’yingda,
Qaytmasman hargiz — mardona bo’ldum.

Bo’lib jahonda rasvoi olam,
Yaxshi-yamonga afsona bo’ldum.

Kavsar sharobi yodimg’a kelmas,
La’li labingdin mastina bo’ldum.

Yumdum ko’zumni sendin bo’lakdin,
Kechdim baridin, rindona bo’ldum.

Ko’rdum tushumda sham’i jamoling,
Charx urub ondin parvona bo’ldum.

Ishqing mayini sundi bu jismim,
Ham soqi-yu ham paymona bo’ldum.

Bir qatra erdim, cho’mdum dengizga,
Kirdim sadafga — durdona bo’ldim.

Kuydirmasa o’t, bo’lmas yag’och cho’g’,
Ishq o’ti birlan hamxona bo’ldum.

Bo’ldum fano men tufrog’ ichinda,
Bir dona erdim, ming dona bo’ldum.

Ul yuz o’tida bud bo’ldi nobud,
Jon jong’a kirdi, jonona bo’ldum.

Tegdi ko’zingdin har damda ming tiyr,
Avval edim dasht, gulxona bo’ldum.

Bir necha yildur yordin judoman,
Bilmay o’zumni hayrona bo’ldum.

Kuymas, dedilar, ma’murai ganj,
Obod edim man, vayrona bo’ldum.

Mashrabga may sun mayxona ichra,
Kechtim baridin — rindona bo’ldum.

NOGOH KO’RUBON JAMOLING

Nogoh ko’rubon mahvi jamoling bo’la qoldim,
Oydek yuzingga boqdimu hayron bo’la qoldim.

O’t tutashib kuydi yuragim birla jonim,
Parvona bo’lub o’tga yuzimni ura qoldim.

Yuz g’amza bila chiqdi sanam maykasidin,
Zunnor uzub, din bila imon sota qoldi.

Ko’rdumki, ajib ishvagaru dilbari tannoz,
Devona bo’lub ishqida o’tdek yona qoldim.

Diydori jamolini ko’rub ishq yo’lida,
Gulgun yonubon mavhi tomosho bo’la qoldim.

Hojat emas ul Ka’bai jononag’a bormoq,
Men gavhari maqsud bo’loyin deb yona qoldim.

Mashrab boshig’a tushdi o’shal kun g’ami dildor,
Shaydoyi bo’lub jumla havasdin qola qoldim.

O’RTAR

Agar oshiqlig’im aytsam, kuyub jonu jahon o’rtar,
Bu ishq sirrin bayot etsam, taqi ul xonumon o’rtar.

Kishiga ishq o’tidin zarrai yetsa, bo’lur giryon,
Bo’lub besabru betoqat, yurak-bag’ri chunon o’rtar.

Nechuk toqat qilay, do’stlar, bu dard ila bo’lub hayron,
G’amim boshqa, alam boshqa, yuragimni fig’on o’rtar.

Meni bexonumon tinmay kuyub har dam firoqingda,
“Nigoro!” deb oting aytsamki, shavqingdin zabon o’rtar.

Qayu til birla, ey jono, sening vasfing bayon aylay,
Tilim lolu ko’zum giryon, so’ngaklarni nihon o’rtar.

Na qattig’ kun ekan, dilbar, visolingdin judo bo’lmoq,
Mening ohim o’tig’a bul zaminu osmon o’rtar.

Yurakda dardu g’am qat-qatki, menda qolmadi toqat,
Agar bu zarrasin bul vaqt desam, ishqi bayon O’rtar.

Bu dard ila xarob o’ldum, kelib holimni so’rmassan,
Unum chiqsa yurakdin, bu tanu jon, ustixon o’rtar.

Bu Mashrab dardini, jonoki, hech kim boshig’a solma,
Agar mahsharda oh ursam, bihishti jovidon o’rtar.

XOHI INON XOHI INONMA

Sensan sevarim, xohi inon, xohi inonma,
Qondur jigarim, xohi inon, xohi inonma.

G’am shomi firoqingda kabob etti falakni
Ohi saharim, xohi inon, xohi inonma.

Nogah sari zulfung sori bo’ldum sanga moyil,
Ey toji sarim, xohi inon, xohi inonma.

La’ling g’amidin ko’nglum erur g’uncha kibi qon,
Gulbargi tarim, xohi inon, xohi inonma.

Zahri g’ami hajring meni o’ldurg’ali yetti,
Ey labshakarim, xohi inon, xohi inonma.

Mashrab, bo’lubon ko’yinga chun barqi tajalli,
Qolmay asarim, xohi inon, xohi inonma.

MASHRABMAN

Sanamning ishqida tinmay yurub, ovvora Mashrabman,
Ko’zi yoshlig’, qadi xamlig’, dili sadpora Mashrabman.

Ko’ngulda zarracha dunyoni mehri bo’lmayin menda,
Seni deb ikki olamdin kechib, bezora Mashrabman.

O’lib ketsam, lahad ichra so’ngakdin ketmagay darding,
Jahonda topmadim choraki, men — bechora Mashrabman.

Anodin qay kuni bo’ldum, sening ishqingda oh urdum,
Muhabbat dashtida yurgan bo’lub ovvora Mashrabman.

Muhabbat jomidin may tuttilar, ichmasga choram yo’q,
KO’zumdin qon yoshim tinmay oqar, xunbora Mashrabman.

Boshimga ming balo kelsa, tilarman vaslin, ey zohid,
“Tilim kessang, to’yorim yo’q, — degan, — diydora” Mashrabman.

Xaloyiqlar meni quvlar, yomon deb har shahar borsam,
Ajab mardud, ajab maxrum, ajab sangsora Mashrabman.

O’zumni xalq aro ixfolig’imni hech kishi bilmas,
Dilu jonim fido aylab, ajab ayyora Mashrabman.

Meni devona Mashrabga muhabbatdin bayon aylang,
Namozu ro’zadin forig’ bo’lub sayyora Mashrabman.

MEN NOLA QILAY SHOMU SAHAR…

Men nola qilay shomu sahar dod, eshigingda,
Jonimni beray, sho’xi parizod, eshigingda.

Ul lolavu rayhonu suman, toqa qizil gul,
Ham sarv bukuldi, qadi shamshod eshigingda.

Xo’boni jahon bo’lsa taqi Yusufi Kan’on,
Sultonu amir bandayo, ozod eshigingda.

Zulfing seni bu jonima yuz domi balodur,
Jonim qushi sayd o’ldi chu sayyod eshigingda.

Olam borisi lazzati husnungni topibdur,
Giryonu fig’on, nolavu faryod eshigingda.

Savdoyi muhabbatga tushubman seni izlab,
O’lturdi g’aming, ko’zlari jallod, eshigingda.

Ashkim to’kubon hajru g’amingda kecha-kunduz,
Vayrona vatan — manzul obod eshigingda.

Ul husnu jamoling o’ti Mashrabg’a tushubdur,
Parvonasifat quydi, parizod, eshigingda.

MASHRABI MO’TABAR O’ZUM

Gulshani bog’i dahr aro bulbuli nag’magar o’zum,
Bir buti bebadal uchun oshiqi darbadar o’zum.

Ko’yunga dam-badam borib, navhavu zorlar qilib,
Shomu sahar fig’on etib, hofizi xush asar o’zum.

YO shahi mehribonmusan, yo mahi osmonmusan,
Yer bila ko’kni kuydurub kavkabayu qamar o’zum.

Jomi mayi luob ichib, majnuni benavo bo’lub,
Nozu karashmalar qilib, layliyi ishvagar o’zum.

Sham’i jamoling o’rtadi jonu dilimni, ey sanam,
Bolu parimni kuydurub, bedili navhagar o’zum.

Vaslingni istab, ey sanam, kechayu kunduz mudom,
Saharda bedor o’l dedingki, doyayi sahar o’zum.

Xisravi komron bo’lub, Rustami doston bo’lub,
Bir zo’r pahlavon bo’lub, Hamzayi raxnagar o’zum.

Olimi nuktadon manam, piri hidoyaxon manam,
Shuhrati she’r bobida Mashrabi mo»tabar o’zum.

ESHIT ARZIMNI, EY DILBAR

Azaldan to abad ko’nglum qutulmas ishq balosidin,
Yurokim rahnalar bO’ldi, bu ishqning mojarosidin.

Xayolimda sening vasling, topolmasman, meni hayron,
Magar vaslingga yetsam piri komilning duosidin.

Eshit arzimni, ey dilbar, yurak-bag’rim kabob o’ldi,
Raqiblar shodmon bO’ldi nigorimning jafosidin.

Sanam, sensiz bu dunyoda tiriklik qilmog’im mushkul,
Kel, ey ko’ngul, kecholi bu tiriklikning baqosidin.

Sanam, ishqing o’ti oxir meni bexonumon etti,
Kuyarman dam-badam tinmay bu dardi bedavosidin.

Xarob o’ldi mening ko’nglum, kishim yo’qturki, roz aytsam,
So’ngoklar raxnalar bO’ldi dilimning ohi bosidin.

Seni ishqing bila yig’lab, agar mahsharda oh ursam,
Kuyarlar mo’minu kofir bu Mashrabning navosidin.

TANBUR

Setor demang, holi dilim so’rg’uchi tanbur,
Ko’nglum girehin, g’amlarini surg’uchi tanbur.

Bir necha raqiblar so’zidin g’amzada bo’lsam,
Hamdard bo’lubon og’ushima kirguchi tanbur.

Ko’tohnazar el buni hech qadrini bilmas,
Dargohi azaldin xabare berg’uchi tanbur.

Gar yor jamolini ko’rub pardag’a solsam,
Nag’masi oni siynaxarosh etg’uchi tanbur.

Ham yor jamolidek oni nash’asi bordur,
Hayrat o’tidin mahzi sanam qilg’uchi tanbur.

Oshiq yuragidin chiqib, o’ttek kelibon ul,
Bir uchqunig’a jumlani kuydurg’uchi tanbur.

Mashrabni tamom aqlin olib ul buti xunrez,
Jonimni yoqib siynaxarosh etg’uchi tanbur.

OSHIQ BO’LIBSAN, BO’LMAG’IL G’OFIL

Malaksan yo bashar, yo huru g’ilmonsan, bilib bo’lmas,
Bu lutfu bu nazokat birla sendin ayrilib bo’lmas.

Ajab berah dilbarsan, ajab sho’xi sitamgarsan,
Charog’i husni ro’yingdin ko’ngulni ham uzub bo’lmas.

Yuzungni oftobini ko’rub hayron bo’lub qoldim,
Falakka qul uzotib, shamsi anvarni olib bO’lmas.

Yuzung misli qizil guldur, ko’ngul chun bulbuli shaydo,
Bu gulning ishqidin bulbul chamandin ayrilib bo’lmas.

Kel, ey Mashrab, agar oshiq bo’libsan, bo’lmag’il g’ofil,
Bu g’aflat uyqusidin, ey yoronlar, uyg’onib bo’lmas.

KELDI

Namangan shahridin, do’stlar, mening yoronlarim keldi,
Otam birla onamni bilguchi mehmonlarim keldi.

Shijoat bobida har qaysisi bir Rustamu Suhrob,
Adolat taxtig’a mingan bu kun sultonlarim keldi.

Inoyatli, diyonatli, yana ham murshidi komil,
Hama orif, hama sodiq, hama irfonlarim keldi.

Alarming xoki poyi ko’zlarimga to’tiyo, Mashrab,
Charog’imni munavvar qilg’uchi xoqonlarim keldi.

TUSHTI SAVDOYI MUHABBAT BOSHIMA

Tushti savdoyi muhabbat boshima,
Or etar mardum kelurg’a qoshima.

Vah, muhabbat ko’yida qon yig’ladim,
Yeti iqlim g’arq bo’ldi yoshima.

Sajda aylar zohid ul mehrobig’a,
Men qilurman sajda egma qoshima.

Qil hazar, albatta, jonon, qahrdin,
Uzru zorim senga — bag’ri toshima.

Muhtasib to’kturdi soqiy bodasin,
Yetmadi aqli aning sirdoshima.

Kunda yuz ming jabr qilsang, o’rgulay,
Qo’y qarab g’am toshina bardoshima.

Mashrabi devonaman hayron qilib,
Ne sababdin kelmading bir qoshima.

SIG’MAMDUR

Ajab majnun erurman, dasht ila sahrog’a sig’mamdur,
Dilim daryoyi nurdur, mavj urub dunyog’a sig’mamdur.

Shariat ham, tariqat ham, haqiqat mendadur mavjud,
Chu sultoni azaldurmanki, arshi a’log’a sig’mamdur.

Xaliloso bu yo’lda otashi Namrud — me’rojim,
Hamon durri haqiqatmanki, har dunyoga sig’mamdur.

Rizo mulkidaman, halqumni tuttum tig’i Akbarga,
Bu yo’lda siynai poki Zabunullog’a sig’mamdur.

Agarchande ziyorat qilmadim men Ka’bayi zohir,
Tariqat hojisidurmanki, Baytulloga sig’mamdur.

Gahi bo’ldum faqiru, gohi shohu, gah gadodurman,
Ajab devonaman, fardoki mahshargohg’a sig’mamdur.

Maqomi hayrat ichra gohi xudman, gohi bexudman,
Junun bozorida mastmanki, istig’nog’a sig’mamdur.

Gah o’rus, gohi cherkas, gohi mo’min, gohi tarsoman,
Ne kavnayni miyoni lou illollog’a sig’mamdur.

Mudom miskin erurman chun g’uloming — Mashrabingdurman,
Meni bechora bu dunyo bilan uqbog’a sig’mamdur.

O’TTUM

Ishq vodisidin bir kecha men “hay-hay”lab o’ttum,
Monandi nayiston gulig’a o’t qalab o’ttum.

Ofoqni bir lahzada kezdim, na ajabdur,
Mino tog’idin akkasifat hakkalab o’ttum.

Ottim fashi-dostorini devonalig’ aylab,
Parvonasifat jonimi o’tqa qalab o’ttum.

Bildimki, vafosi yo’q ekan ushbu jahonni,
Mardona bo’lub, balki, etak siltalab o’ttum.

Dunyo yasanib, jilva qilib oldima keldi,
“borg’il nari!” Deb (ketig’a) bir shattalab o’ttum.

Bildimki oni, dushmani makkorayi ayyor,
“lo” tirnog’i birla yuzini tirmalab o’ttum.

Mardoni Xudo dediki: “dunyo mayi achchig’”,
Achchig’ligini bilmak uchun bir yalab o’ttum.

Nafs kofiri birla tunu kun qildim urushni,
Tanho qilichi birla urub, qiymalab o’ttum.

Xomush pichog’in har dam oning bo’g’ziga qo’ydum,
Cho’g’ nayzasi birla ko’zini nayzalabb o’ttum.

Devonayi mashrab, bu so’zung dardga davodur,
Oshiq elining ko’nglig’a bir o’t qalab o’ttum.

CHIDAYOLMAS

Ishq mazhabiga taqviyu toat chidayolmas,
Tasbehu sano, zuhdu ibodat chidayolmas.

Kim ko’rsa o’shal dilbari ra’noni bayakbor,
Betoqat o’lub, ayshi farog’at chidayolmas.

Faryodu fig’onlar qiladurman kecha-kunduz,
Hayratda qolib, qad ila qomat chidayolmas.

Adhamsifat ul kirsa kishi faqr yo’liga,
Osoyish ila xayri saxovat chidayolmas.

Arbobi muhabbatga yetib bo’yi sanamdin,
Aqli ketibon sabru qanoat chidayolmas.

Ey zohid, agar ko’rsang o’shal mohliqoni,
Zuhdu vara’u kashfi karomat chidayolmas.

Devona qilar ishqi sanam vasli chu majnun,
Nomusu hayo, aybu qabohat chidayolmas.

Kim jomi muhabbat mayidin jur’ae ichsa,
Shohona hasham, izzatu hurmat chidayolmas.

Bu ishq elining har dam etar valvalasig’a,
Beshubha, biling, dasti irodat chidayolmas.

Mashrab, kelibon ko’ngul ila raqsi samo’ qil,
Ishq mazhabida obi tahorat chidayolmas.

DARDI SIRIMNI KAVLAMA

Ey sabo, g’ambodadurmen, bistarimni kavlama,
Chun shafaqoludaman, xokistarimni kavlama.

Har zamone Laylidin manga kitobatlar kelur,
Senki majnun bo’lmasang, sardaftarimni kavlama.

Xonavayronlar bilur aftodalarning holini,
Yeyki, mahram bo’lmasang, chashmi tarimni kavlama.

To kishiga dard tegmay, bo’lmadi bag’ri kabob,
Dilda darding bo’lmasa, dardi sirimni kavlama.

Hajr toshidin zarru ofat boshig’a yetgan o’zum,
Kishtiyi motamdadurman, langarimni kavlama.

Yeti do’zax o’rtanur aftodalarning ohidin,
Otashi hajrida kuygan mijmarimni kavlama.

Lomakonning shahrini bu hu bila sayr ayladim,
Jabrayil, borg’il nari, bolu parimni kavlama.

Bahri rahmatga kirib, qildim vujudimni adam,
Ma’rifatdin bexabarsan, daftarimni kavlama.

Durri daryoyi maoniy bo’ldi chun mashrab, vale
Diydabino bo’lmasang, ko’z gavharimni kavlama.

TO KIYDI QIZIL…
To kiydi qizil o’zini zebo qilayin deb,
O’t yoqti jahon mulkida g’avg’o qilayin deb.

Mastona xirom ettiyu ko’rguzdi qadini,
Mendek necha devonani shaydo qilayin deb.

Zebo sanamim gul yuzidin parda ko’tardi,
Olam hama ko’z bo’ldi tamosho qilayin deb.

Zulfini tarab, qosh uchurub jilvalar etti,
Oshubi balo, fitnani barpo qilayin deb.

To ayladim oldig’a borib arzi niyozim,
Chin soldi jabinig’a tamanno qilayin deb.

Mastona samand sekrata keldi shahi xunrez,
Shamshiri jafoni yana burro qilayin deb.

Ko’p yilki, bu qul xizmatini qilmadi barjo,
Keldiki g’azab birla chu sazo qilayin deb.

Boshimni kesib olg’ilu xushhol bo’lub ket,
Qonimni to’kub, lolayi sahro qilayin deb.

Xanjar qo’lida Mashrabin o’ldurg’ali keldi,
G’avg’oyi qiyomatni Huvaydo qilayin deb.

HECH KIMA MA’LUM EMAS

Hech kima ma’lum emas holi parishonim mening,
Osmonni tiyra qildi ohu afg’onim mening.

Men nechun shod etmayin bul xasta ko’nlumni bugun,
Keldi xolimni so’rab ul sho’x jononim mening.

Ey sitamgar, kelgilu emdi shahid etkil meni,
Mavj ursun karbalo dashtida bu qonim mening.

Chun surayyo bormusan, aflokdin bolomusan,
Bu falakda ko’rmadim, ey ko’zi cho’lponim mening.

Nozu istig’no bila ketgil, meni holimni so’r,
Termulib doim yo’lungda chashmi giryonim mening.

Tobakay jabru sitam birla yurursan, ey rafiq,
Chiqti, Mashrab, ushbu g’amdin bu aziz jonim mening.

NOGOH KO’RUNUB KO’ZLARI SHAHLO

Nogoh ko’runub ko’zlari shahlo boqa qoldi,
Parda ko’tarib qoshini ul dam qoqa qoldi.

Oshiq ekanimni bilib ul dilbari ra’no,
Aqlimni olib, jonima o’tlar yoqa qoldi.

Ruhum eritib yoshini, vah-vah, yuzi otash,
Ishq chaqmog’ini jonima, naylay, chaqa qoldi.

Tarsobachani ko’rdimu din ketti qo’lumdin,
Qil sajda debon bo’ynuma zunnor taqa qoldi.

Men oning uchun kechayu kunduz yugururmen,
Yorim kelibon birgina holim so’ra qoldi.

Aydi: “ne tilarsan?” Dedim: “sham’i jamoling!”
Ko’rsatti yuzin, maqsud hosil eta qoldi.

Mashrab bu jahonda yurubon topmadi bir mard,
Yuz shukrki, oning bila ulfat bo’la qoldi.

OSHIQ ULDUR TO DILIGA SAQLASA ASRORINI

Oshiq uldur to diliga saqlasa asrorini,
Barham ursa yo’lig’a olamda yo’qu borni.

To o’zungga dard tegmay, aylanib kelmas davo,
Bas, bu ma’nodin hakimlar ko’p so’rar bemorni.

Garchi osiyman, aning dargohidin navmid emam,
Bir gul uchun suv berurlar sad hazoron xorni.

Oxiri manzilga yetmasdur kuduratlik ko’ngul,
Dilga jo bermoq na hojat dushmani g’addorni.

To dilingga ma’rifatdin nuri imon bo’lmasa,
So’filar, bir hug’a almashlang ani — dastorni.

Xotiri pokingni mashg’ul qilma hargiz dunyog’a,
Dil g’uboroluda bo’ldi, ul ko’rolmas yorni.

Avliyolardek muazzam bo’layin desang, vale
Mashrabo, hech kanda qilma dildin istig’forni.

XUDODIN O’ZGASI BARCHA G’ALATDUR

Bu tani xokiniyu ruhi ravonni na qilay?!
Bo’lmasa qoshimda jonona, bu jonni na qilay?!

Yorsiz ham bodasiz makkaga bormoq ne kerak?
Ibrohimdin qolg’an ul eski do’konni na qilay?!

Urayinmu boshima sakkiz bihishti do’zaxin,
Bo’lmasa vasli menga, ikki jahonni na qilay?!

Arshning kungurasin ustiga qo’ydum oyog’im,
Lomakondin joy olibman, bu makonni na qilay?!

Zarrae nuri quyoshdek bu jahon ichra tamom
Oshkoro bo’lmasa, sirri nihonni na qilay?!

Bir Xudodin o’zgasi barcha g’alatdur, Mashrabo,
Gul agar bo’lsa qo’lumda, ul tikonni na qilay?!

QALANDAR BO’L, QALANDAR BO’L

Murodingga yetay desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l,
Sitam ahlin yutay desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

Og’izdin dur sochay desang, sharobi ishq ichay desang,
Yomonlardin qochay desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

Fasod ahlin quvay desang, (ketiga) bir uray desang,
Bu dargohdin suray desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

Riyozatsiz bo’lay desang, tanim ozod yuray desang,
Jahonni sayr etay desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

Razolat kuyduray desang, zalolat o’lduray desang,
Hamasin supuray desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

Bu taqvodin kechay desang, xonaqohdin qochay desang,
Haqiqatni ochay desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

Guharrezlik qilay desang, hamani kulduray desang,
Chu Mashrabdek bo’lay desang, qalandar bo’l, qalandar bo’l.

MEHRIBON ONAM

Jamoling ko’rgali keldim, ayo ey mehribon onam,
Mening uchun ado bo’lg’an yuragu bag’ri qon onam.

Xo’tan dashtiga tushtum bul falakning gardishi birlan,
Eshitkil arzi holimni, men aytay senga, jon onam.

Ajoyib mehribonimsan, meni oromi jonimsan,
Murodi du jahonimsan, bihishti jovidon onam.

Meni bir jodu ko’zluk bul jahon ichra xarob etti,
Qadi sarvu sanavbar, qoshlari misli kamon, onam.

Boshimga tushti bul savdo, bo’lubman bulbuli shaydo,
Shabistoni jahonda qumridek shakkarfishon onam.

Bu ishq o’ti xarob etti, yurak-bag’rim kabob etti,
Meni xoki turob etti yuzi mohi tobon onam.

Seni ko’p intizor ettim firoq o’tig’a, ey ka’bam,
Tavofi Ka’bayi maqsuda keldim, dilkashon onam.

Iloho, avf qilg’aysan bu Mashrabning gunohini,
Tufayli onayi zorim, g’aribu notavon onam.

O’ZGINAM

Ishq o’tiga o’rtanib devona bo’lgan o’zginam,
Kuya-kuya kul bo’lub biryona bo’lgan o’zginam.

Oshiqi diydorman, ey yor, bilmassan magar,
Mansuri xallojdek dorga osilgan o’zginam.

Kuya-kuya kul bo’lub dunyodin o’tkan bormukin,
Ishq yo’lida ming o’lub, ming bor tirilgan o’zginam.

Chok siynamni qilib mahsharda aylarman fig’on,
Ul kuni diydor deb mahsharni buzgan o’zginam.

Ul sirot al-mustaqim oldida barcha yig’lashur,
Ishqni rahbar qilibon andin o’tkan o’zginam.

ZAMONGA SIG’MADIM

Onqadar nurga to’libman osmonga sig’madim,
Toqi arshu kursiyu lavhu jinonga sig’madim.

Kimga soyam tushsa, bir nuri yaqin bo’ldi u ham,
Daftari ruhi qudsdurman, zabonga sig’madim.

Jannatu kavsar manam, ham do’zaxu saqar manam,
Bir o’zumdurman bu dam, haft osmonga sig’madim.

Soyayi odamg’a keldim, nuri ma’ni izladim,
Jannatul firdavsdek oliy makonga sig’madim.

Bor edim nuh vaqtida, g’arq etmadi to’foni ham,
Hamrahi muso bo’lub turi sinong’a sig’madim.

Ellik yil iso bilan yurdum o’lukni tirguzub,
Boisi bir nuqtadin Mashrab zamonga sig’madim.

BOSHIMNI DORG’A TUTA QOLDIM

Dunyog’a kelib, loyig’a bilmay bota qoldim,
Darmon yo’qidin necha og’iz so’z qota qoldim.

Ko’rdumki ani, dushmani ruhu tan ekandur,
“lo” o’qi bila ikki ko’zig’a ota qoldim.

Mayxonag’a kirdim, bila qoldim kuyarimni,
Masjidg’a kirib zohidi yaxdek qota qoldim.

Zohid, menga bir shishada may, senga namozing,
Ming taqvini bir kosayi mayg’a sota qoldim.

To telbaligim shuhrati olamni tutubdur,
Bir jilvasig’a ikki jahondin o’ta qoldim.

Vahdat mayini piri mug’on ilkidin ichtim,
Mansur kabi boshimi dorg’a tuta qoldim.

Ayb aylamangiz Mashrabi bexudni, yoronlar,
Naylayki, bu g’urbat ko’chasidin o’ta qoldim.

YANA G’URBATZADA, KETTIM

Dunyo sorig’a bir kelibon, g’amzada kettim,
Bir lahza dam olmay turubon, lahzada kettim.

Bir mushfiqi hamroz jahon ichra topolmay,
Hasrat o’tidin kuydimu motamzada kettim.

Surtmay bu qaro yuzni borib ravzalarig’a,
Armonda yurub lek buzug’ kulbada kettim.

Har jon kelaru ketgusidur, bilsam oni ham,
Ketmascha yurubon yana g’urbatzada, kettim.

Horis bo’lubon dunyoda yurdi necha gumroh,
Uryon kelibon munda, yana arbada kettim.

G’ofil kishilar kechayu kunduz tilagay mol,
Dunyo ila dinni sotibon g’amzada kettim.

To yorni xayol ayladi mashrab, ko’zni ochti,
Yuz dardu alam birlaki, mehnatzada kettim.

BIR NUQTADA MING MA’NO

To olami zohirg’a kelib man guzar ettim
Tark ayladimu jumlani, qat’i nazar ettim.

Ahvoli dilim aytg’ali bir mahrame topmay,
Zulmingni qarindoshu g’amingni padar ettim.

Bir qushki, cho’loq, sen sori parvoz etayin deb,
Hajr o’qlarini jonga suqub bolu par ettim.

Dushmanga chu harb etmak uchun chora topolmay,
Do’stum qo’lini tuttimu tig’u tabar ettim.

G’am shomida qalbimg’a guzor etti xayoling,
Ko’z yosh, yurak qoni bilan mohazat ettim.

Savdoyi sari zulfung uchun necha mahaldur,
Jon kishvarini buzdimu zeru zabar ettim.

Bir martabada turmas emish shoh ila darvesh,
Bas, jandani kiydim, o’zimi darbadar ettim.

Ko’tahnazar el bilmasa deb xasta bu Mashrab,
Ming ma’nini bir nukta bila muxtasar ettim.

SHARH AYLASAM ISHQ DAFTARINI

Sharh aylasam ishq daftarini, jon chidayolmas,
Ham jonu jahon, odamu hayvon chidayolmas.

Avrodi muhabbat o’qubon masjida kirsam,
Masjid kuyaru toqi farozon chidayolmas.

Mayxona kirib, vasli sanamdin xabar olsa,
Zohid kuyaru oqilu nodon chidayolmas.

Mahshar kuni gar barq urubon chiqsa nigorim,
Do’zax kuyaru jannatu rizvon chidayolmas.

Ishq daftaridin gar o’qusam sura bayakbor,
Beshubha, biling, oyati qur’on chidayolmas.

Gar nar’a urub tavsani himmat mina qolsam,
Olamg’a tushub sho’rishi afg’on chidayolmas.

Mashrab, sen agar da’vie ishqi sanam etsang,
Billohki, anga jisming ila jon chidayolmas.

MENI YO’QLAR KISHIM BORMU?

Namangondin ketar bo’lsam, meni yo’qlar kishim bormu?
G’ariblik shahrida o’lsam, meni yo’qlar kishim bormu?

Qani qavmu qarindoshim, bu yo’lda bo’lsa yo’ldoshim,
Ko’zumdin oqizib yoshim, meni yo’qlar kishim bormu?

Muhabbat sharbatin ichtim, qazondek qaynabon toshtim,
Bu foniy dunyodin kechtim, meni yo’qlar kishim bormu?

Tushubdur boshima savdo, ramuzu ishqdin g’avg’o,
O’ziga ayladi shaydo, meni yo’qlar kishim bormu?

Turarga toqatim yo’qtur, yurarga holatim yo’qtur,
Yurakda ishq o’ti cho’qdur, meni yo’qlar kishim bormu?

Qarorim yo’q turay desam, namangonda yuray desam,
Jahonni sayr etib kezsam, meni yo’qlar kishim bormu?

Bu miskin zor Mashrabni kishi holini bilmaydur,
Bu yerdin bosh olib ketsam, meni yo’qlar kishim bormu?

YAXSHI XALQLARNI BIRODAR TUT

Tarozuyi amalni qo’lga ol, so’ngra barobar tut,
Xatarlik yo’ldasan, to justijo’ qil, yaxshi rahbar tut.

Imoning sham’ini ravshangaridur hamdami qobil,
Qo’lingdin kelsa, doim yaxshi xalqlarni birodar tut.

Maqomi qurbat o’tig’a agar kirsang — huzur topsang,
O’zung zahroba yutgil, xalqni komig’a shakkar tut.

Bag’ir qoni, ko’zung yoshi, qadi ham birla oh tortgil,
Shafoat vaqti bo’ldi, anda domoni payambar tut.

Boshing gardunga yetsa, bo’lmagil zinhor xursande,
O’zungni har xasu xoshokdin, ey banda, kamtar tut.

Balo ko’rgan kishilar majlisini orzu qilg’il
Ki, har shum lodani ko’rsang, o’zungni munda behtar tut.

Taraddud aylagil, zangi diling shoyadki sof o’lg’ay,
Hidoyat ko’chasining rindi bo’l, domain mahshar tut.

Ulug’man deb, takabbur pesha qilma mushtiparlarga,
Sarafrozi topay desang, davomat qiydani tat tut.

Havas bozorini dur aylagil zinhor boshingdin,
Qo’lungni ikki dunyodin uzub, dilni qalandar tut.

Bahoyimdek yemak-ichmakni sargardoni ko’p bo’lma,
Kafan bichgil o’zungga, dilda o’lmog’ni muqarrar tut.

Adam sahrosidin dunyoga kelding banda bo’lsam deb,
Kamar bog’lab belingga, zikri tasbehi eranlar tut.

Bu zindonxonadin o’ttung, ko’rundi jannatul a’lo,
Baland et himmatingni munda kelding, misli haydar tut.

O’zini bilmagan bedardlarga ochmagil daftar,
Xalildek o’tni gulzor aylagil, xo’yi samandar tut.

Bu yerda yori bersa lutfi haqdin garchi iqboling,
Adolat mulkining sarrishtasini misli umar tut.

Bu foniy dunyodin, Mashrab, yetishsang boqi uqbog’a,
Sirotal mustaqimdin o’tting, so’ngra rohi digar tut.

MURABBA’LAR

Hamdu sanolar aytay Xudoga,
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?
Yetgaymu dodim nozuk adoga,
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

Shum toleimdan ko’rdum jafoni,
Zolim raqiblar ko’rdi vafoni,
Holim so’r emdi, bergil davoni
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

Bulbuldayinkim faryod etarman,
Ishq daftarini bunyod etarman,
Ko’nlumni bir dam men shod etarman,
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

Qachon visoling bo’lg’ay muyassar,
Ishqingda kezdim ham bahru ham bar,
Dardu alamga to’ldi ko’ngullar,
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

G’am bahri qildi mavjini bunyod,
Ishqingda qildim ming ohu faryod,
O’tti nigorim chun sarvi ozod,
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

Hajr ahli keldi, tutti yoqamdin,
Bag’rim tilindi paykoni g’amdin,
Faryod etarman ushbu alamdin,
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

Sham’i firoqing ko’ksimda yondi,
Ko’z yoshim oqib bag’rimga tomdi,
G’aflatda qolgan Mashrab uyondi
Yorga yetar kun bormu, yoronlar?

DASTINGDAN

Ne g’urbatlarni chektim charx bebunyod dastingdin,
Mudom motamda qoldim, bo’lmadim dilshod dastingdin,
Tamomi xonumonim bo’ldi chun barbod dastingdin,
Qafasdin bo’lmadimki qumridek ozod dastingdin,
Hama obod bol’di, bo’lmadim obod dastingdin
Ki men har qayga borsam, dod etarman, dod dastingdin.

Dilimning quvvati, ruhi ravonimdin ayirdilar,
Ko’zimning oqi yanglig’ mehribonimdin ayirdilar,
Azizim, hamdamim, oromijonimdin ayirdilar,
Jahon gulzorida ul gulistonimdin ayirdilar,
Hama obod bol’di, bo’lmadim obod dastingdin
Ki men har qayga borsam, dod etarman, dod dastingdin.

Chamanda bulbuli sho’ridadurman, oshyonim yo’q,
Misoli chug’dek vayronalarda ham makonim yo’q,
Vafolig’ yor deb chiqti, jasadda balki jonim yo’q,
Azizimdin judo bo’ldum, boshimda soyabonim yo’q,
Hama obod bol’di, bo’lmadim obod dastingdin
Ki men har qayga borsam, dod etarman, dod dastingdin.

Meningdek g’amga qolgan, dilparishon o’lmasun hech kim,
Ko’zi chun termulub yo’llarda vayron o’lmasun hech kim,
Bahori gulshani umri zimiston o’lmasun hech kim,
Bu dunyo diydasig’a torikiston o’lmasin hech kim,
Hama obod bol’di, bo’lmadim obod dastingdin
Ki men har qayga borsam, dod etarman, dod dastingdin.

Umidim bor, etkurgaymusan xurshidi matlabni,
Saodat burjidin ul sha’mi iqbolimg’a kavkabni,
Ko’targaysan boshimdin ikki olamda qaro shabni,
Iloho, sen etur himmat yo’lig’a xasta Mashrabni,
Hama obod bo’ldi, bo’lmadim obod dastingdin
Ki men har qayga borsam, dod etarman, dod dastingdin

Boborahim Mashrab. Mehribonim Qaydasan. Devon by Khurshid Davron on Scribd