Бир соатча олдин Сирожиддин Иброҳим Термиздан қўнғироқ қилиб, ёзувчи Маҳмуд Абулфайз Тошкентдаги касалхонада оламдан ўтганини хабар қилди. Юрагим зир  титради. Бирдан Маҳмуд аканинг Сурхоннинг ардоқли шоири Теша Сайдалиевга бағишланган мақоласидаги савол ёдимга тушди: «Бу дунёда шоирдан нима қолади? Қолса сўз қолади, бошқа ҳеч нарса…» Маҳмуд акадан ҳам шак-шубҳасиз Сўз қолади. Яратган Эгам илоҳим бу ажойиб инсонни раҳматига олсин. Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун. Амин.

Эркин АЪЗАМ
ТОЗА КЎНГИЛ КЕЧИНМАЛАРИ
«Инсонни армон улғайтиради» китобига
ёзилган сўзбошидан

Бу ёзмаларни балки биз ўрганган расмана адабиёт деб бўлмас. Лекин журналистика ё публицистика ҳам эмас бу. Дарвоқе, тайин бир жанрга мансублик шартми? Дард билан, самимият билан ёзилиб, уни ўқиган одам завқланса, қониқиш ҳосил қилса — кифоя-да. Қолаверса, «ясама» бадиий асарлар ҳам, бирёқлама публицистика ҳам меъдага тегиб улгурди. Маҳорат даъвосидан йироқ, унча-мунча адабий қолиплар дош беролмайдиган дағал ҳаёт ҳақиқатларига ташналик бор бугун.

Ана шундай йўсиндаги асарларга шинаванда бўлсангиз — сурхонлик қаламкаш Маҳмуд Абулфайзни ўқинг. Олис тоғ қишлогининг кундалик, аммо нимаси биландир абадиятга дохил ҳаёт мароми, содда-дўлвор одамлари, лампа-чироқ шуъласидаги хотиржам оқшом гурунгларидан нақл қилган бир очеркини (очеркмиди, ҳикоямиди, нима аҳамияти бор?) ўқиб, мен бу муаллифга ихлос қўйганман. Уни ўқиб, бу ғулғула шаҳардан, эришганим озми-кўпми нарсалардан — бари-баридан воз кечиб, ўша ёқларга кетгим келган… Адиблик, ижодкорлик шу эмасми?!

Лекин Маҳмуд Абулфайз буларни даъво қилмайди. Уники бир тоза кўнгилнинг дарду кечинмалари, ҳаётда кўрган-билганларини ҳар мақом адабий олифталикларга берилмай, сидқидилдан нақл этмоқ, вассалом. Бунда у ўзи яхши кўрган, яхши билган элига, элдошларига, уларнинг содда, жайдари донишмандлигига таянади. Шулар таърифида гоҳо дард, гоҳо ифтихор билан қалам суради. Менимча, камтарин қаламкашимиз учун бу кам эмас. Манаман деган «пойтахт адиблари» ҳавас қилгулик ҳол!

Хуршид Даврон
ДОНИШМАНД

Ёзувчиларга таъриф бераётганда «атоқли», «таниқли», «маҳоратли», «истеъдодли» ва шунга ўхшаш турли сифатлар айтилади. Сизга тақдим этилаётган бадиалар муаллифини мен «донишманд» деб таърифлаган бўлардим. Маҳмуд Абулфайз 1953 йилда Сурхондарё вилояти Денов туманида туғилган. Тошкент Давлат университетининг журналистика факулътетини тамомлаган. Вилоятдаги турли газеталарда ишлаган. Бир неча китоблари нашр қилинган.

Маҳмуд Абулфайзни узоқдан билиб юрардим, вилоят газеталарида босилган бадиалари-ю у ҳақда ёзилган мақолаларни ўқиганман. Аммо, эрта баҳорда, 6 кун давом этган Сурхондарё сафарида ёзувчи билан танишиб, суҳбату ҳангомалашиб, унинг «Инсонни армон улғайтиради» тўплами билан танишиб, улкан бир ижод оламини кашф этгандай бўлдим.

Маҳмуд Абулфайз камгап, менга ўхшаб кўп гапиришдан, тинглашни кўпроқ маъқул кўрган инсон экан. Унинг шахсиятида ўзбек халқининг, турли вилояту туманларида учратганим, кўрганим, донишманд вакилларига хос фазилатлар намоён эди.

Маҳмуд Абулфайз айрим ижодкорлардек эшитгани ёки ўқиганини эмас, кўрганини ёзади, зеро у бизга ўхшаб тўрт девор орасида эмас, ҳаётнинг ичида яшайди. У ҳозирги айрим модернпараст адибларга ўхшаб ўзбек ҳаётини ғарбдан келган қолипларга солишга уринмайди, буни хаёлигаям келтирмайди, чунки у ўзбекнинг ҳаёти ҳеч қандай бегона қолипга сиғмаслигини яхши билади. Марказдаги журъату инсофни унутган баъзи мунаққидлар, юқорида ёзиб ўтганим, қолипчи ёзувчилар ёки раҳбар адибнинг семиз асарларини ( ўқишга эриниб) варақлаб, «маъно» қидирган пайтда Маҳмуд Абулфайз ярим варақли бадиасида халқимиз ҳаётининг жуда улкан маъносини сиғдира олади.

Ёзувчининг сизга тақдим этилаётган бадиаларида (мен уларни ҳикоятлар атагим келди) ҳар биримизни қийнаётган ва айни пайтда, ҳаммамиз қам илғайвермайдиган муаммолар, масалалар хусусида сўз юритилади. Бу сўз сурхон бахшиларининг оҳангида, жануб қуёшининг тафтига ўраб, гурунг услубида айтилган. «Инсонни армон улғайтиради» китоби тақдимномасида ёзилганидек, уларни «ўқиб, маъно уқасиз, хониш тинглайсиз. Оқибат, атрофга, ҳаётга ва ниҳоят ўз-ўзингизга янгича назар билан қарай бошлайсиз».

2015

Сирожиддин ИБРОҲИМ
ЮРАК БИЛАН ОДИМЛАБ

Устоз Маҳмуд Абулфайзнинг 60 ёшига

Кетаверсанг! Пиёдалаб, шаҳри шовқинзорни тарк этиб… ҳув, шу бобонгга ўхшаб риёзатга чўккан тоғлар томон. Киндик қони тўкилган, тасаввурда дунё илк мунаввар бўлган ота макон томон. Кўнгил билан суҳбатлашиб. Неча йилларнинг бир онини яшолмаганинг-у, бир онни неча йилларга татигулик қилиб яшаганингни ўйлаб. Дунёдан узилиб кетса керак киши. Нима дедингиз устоз? Ўзингиз ёзгансиз-ку:

Оёқ билан юрманг базинҳор,
Юрак билан одимланг аста…

Аннақул ака(Жабборов)га айтдим:
—Кўнгли яқин кишисиз. Бу йил устоз олтмишга тўларкан. Йиллар давомида биргаликда не қувончлар, не қайғулар, не азиз суҳбатларни кечмадингиз, шулардан эсталик, бирор нима ёзасизми?
—Йўғ-е, мен ёзолмайман! Маҳмуд акани яхши кўраман, лекин ёзсам келиштиролмайдигандек, кўп нарса қолиб кетаётгандек ғалати аҳволга тушаман. Ўзинг ёз. Яхши бўлади,—дедилар.

Аннақул акани тушунгандек бўлдим. Ҳатто, феъли билан қиёслаб бу жавобдан қандайдир мамнунлик ҳам туйдим. Ростдан, юракда борини тил таржима қилиб беришга қодир эмас-да! Йўқса, ижоднинг машаққати (балки тоти ҳам) бу қадар бўлмас эди, чоғи. Хуллас, мана бошладим. Аммо нимани ёзаман? “мен устозни ҳурмат қиламан, қадрлайман, ҳеч нимага алишилмас муҳаббатим бор”, дейман. Кейинчи?

Эрталаб ишга келишим билан бир ҳузурига кирмасам бўлмайди. Кўришиб, кайфиятига назар соламан. Истаганимдек, яхши ҳолатни кўрсам, хотиржам бўламан. Йўқ, йўқ… қувонаман. Мустар тортиб турганини кўрсам, бу кайфият менга ҳам кўчади. Ўзи яхши инсонларнинг ва яхши кўрганларингизнинг қайғусига (ҳатто бироз нохушланганига) гувоҳ бўлишдан оғир нарса йўқ кўнгил кишиси учун.

Одамнинг яшашдан муроди нима? Ҳеч кимга зарари-ю фойдаси тегмай, жимгина, Ҳаққа бандачилик қилиб яшаб, ўтиб кетишми? Аслида-ку бундай ҳаётга эришиш ҳам бир бахт. Шуям кўпчиликка насиб қилавермайди. Лекин умрини бошқача яшайдиган одамлар бўлади. Устоз Маҳмуд Абулфайз худди шундай, бошқача одам. Шоён умр йўлчиларидан. Бундай ҳаётга, аввало кўнгилнинг борлигини теранроқ ҳис қилиб туриш билан эришилади. Биродар, бугун кўнгил соҳиб бўлган валломатлар анқонинг уруғига айланиб қолди. Туйғуларни ўлдиришдан роҳатланадиганларни айтмайсизми?.. Қўйинг, яна арзгўйликни бошламайлик. Яхшиси устоз ҳақида сўзлашамиз.

Кўп бўлгани йўқ. Устознинг ”Қаноти қирқилганлар ёхуд парвоз чизиғида турганлар ҳақида” номли бадиҳасини ўқидим.

Унда шундай гаплар бор: ”…Бир куни олдимга лицей талабаси келди. Одатдагидан кўра ўйчан ва маъюс эди. Ҳолбуки, унинг ёшидаги айрим ўсмирлар қочиб бораётган қуённи қувиш билан андармон бўлиб юрибдилар. Талабанинг нимадандир безовта ва дили хира эканлигини, нимадандир қаттиқ ранжиганлигини сездим. Биламан, у еру кўкка сиҚмаганидан, бошқа бирор жойдан таскин тополмаганидан сўнг ҳузуримга келган. Бўлмаса келмасди. Аҳвол сўрадим. Гапимга маҳтал бўлиб турган экан, шекилли, бирданига ”ёрилди”. —Биласизми, ака, учмоқчиман, мен ҳам бошқалардек учишим керак!.. (яна узоқ дил ёради)

Ўсмир анча гапиргач, ҳаяжондан бўғриқиб тўхтади. Мен унинг ”ҳал қилувчи” гапни кутаётганини сезиб турардим. Масалани айлантириб ўтирмадим. Унга кўнглимдагини, аниқроғи, айтилиши лозим бўлган гапни рўй-рост айтдим. —Ука, асло иккиланма, учиш ниятинг борми, унда ҳеч қачон ортга тисланма, сен бир куни барибир ҳам учасан. Кўнглим сезиб турибди, сен иродали ва кучлисан. Жуда баландларга ва узоқларга парвоз қиласан. Учишинг керак, учмасанг ҳеч бўлмайди! Агар менга қолса, умр бўйи кун ўтарга ўрмалаб юрадиганларга қисматдош бўлишингни истамаган бўлардим. Ўрмалаб юришни хаёлингга ҳам келтира кўрма. Айтаётган гапларимнинг холислигига ишонишингнии истайман. Агар сенинг баланд-баландларда парвоз қилган кунларингни кўрсам, бу дунёдан армонсиз кетардим…”.

Бу бўлган воқеа. Ўша ўсмир бугун улғайиб, илк парвозларини бошлаган. Устоз ният қилгандай парвозлари баланд-баланд бўлади иншооллоҳ. Энди сизга эътиборга молик жиҳати—осмонкўнгилнинг эзгу ишини айтайми? Бу—устознинг ўша ўсмирни руҳлантиргани ва айниқса мана бу валломатлигидир: ”Агар сенинг баланд-баландларда парвоз қилган кунларингни кўрсам, бу дунёдан армонсиз кетардим…” Бошингизни оғритиб бошқа нарса қидирманг бундан. Агар қодир бўлсангиз, фақат ҳис қилинг, фанода ҳеч нарса баҳо бўлолмайдиган бу туйғуларни.

* * *

Мактабни битириб, Термиздаги академик лицейга ўқишга киргандим. Шаҳарга илк келган кезларим эди. ”Кўрмаганнинг кўргани қурсин”, деганларидек, газеталарга шундай ташналик билан муносабатда бўлганманки, ҳатто бугун қарасам қолипдан чиққан Қиштдан фарқсиз бўлиб туйиладиган мақолалар билан тўлдирилган саҳифаларни қўлдан қўймай ўқиганман. Кўп ҳолларда энг яхши мақолаларнинг якунида ”Маҳмуд АБУЛФАЙЗ” деган муаллиф номи битилган бўларди. Ўайрон қолардим, бу киши бунча нарсани қаердан ёзади?
Бир куни устознинг сўз ихлосмандлари эҳтиёжини қондирадиган асарларидан илк бор ”Зинадаги умр”ни ўқиган эдим. ”Энди бундай асарларни ўқиса бўлади”, деганман ўзимга ўзим. Йўқ ”ўқиса бўлади” эмас, ўқиш кераклигини, бундан наф топишимни англаганман. Мана улардан бирин-кетин баҳраманд бўлиб келаяпман. Ва алал-оқибат ўзини адабий ”фигура” этиб тақдим этаётган довруқлиларга ўхшамаган, ҳақиқий ижодкорни танидим.

Устознинг ”Одамни армонлар улғайтиради” номли китоби бундан роппа-роса ўн йил бурун нашр қилинган. Балки ўқигандирсиз, Ўшанда асарларга нисбатан ”инжиқ” адибимиз Эркин Аъзамнинг ёзган сўзбошисида шундай эътирофлар бор эди: “…Олис тоғ қишлоғининг кундалик, аммо нимаси биландир абадиятга дохил ҳаёт мароми, содда-дўлвор одамлари, лампа-чироқ шуъласидаги хотиржам оқшом гурунгларидан нақл қилган бир очеркини (Очеркмиди, ҳикоямиди, нима аҳамияти бор? Тайин бир жанрга мансублик шартми?) ўқиб, мен бу муаллифга ихлос қўйганман. Уни ўқиб, бу ғулғула шаҳардан, эришганим озми-кўпми нарсалардан—бари-баридан воз кечиб, ўша ёқларга кетгим келган… Адиблик, ижодкорлик шу эмасми? …Менимча камтарин қаламкашимиз учун бу кам эмас. Манаман деган ”пойтахт адиблари” ҳавас қилгулик ҳол!”.

Бугун устоз олтмишга тўлди. Ортда қирқ йиллик ижодий фаолият. Ўзганлари кўп сонли сўз ихлосмандлари ва оддий ўқувчиларнинг қалбига кириб борди. Чин ижодкор асарлари учун бундан бошқа нарса кутмайди, ўзи…

Устозни ёзишсиз тасаввур қилолмайман. Саёҳат бўладими, ёки суҳбат, ёзиш учун нималардир қидираётгани сезилиб қолади. Бир хаёли доим ёзишда бўлади. Бизни ҳам шунга ундаб туради. Ижодни қадрлашни ўрганиш керак устоздан.

Назаримда устоз катта ёзувчи, ёзувчи бўлганда ҳам дунёнинг тубига етаман деб қалам сурадиган эмас, кўнгилга солганини жавоҳирдек сайқаллаб битадиган ёзувчи бўлиши керак эди. Бир чекиниш қилсак, жаҳон адабиётида ясама ғоя устига қурилган кўп асарлар маълум бир муддат шов-шув бўлади, кейин давр чиғириғидан ўтолмай, эътибордан қолади, танқидга учрайди. Чунки унинг ижодкори ”алломаи охирзамон”лик қилиб, ўзларича ”ғоя” яратишмоқчи бўлади. Аслида инсон учун битта ғоя бор. У таҳлил ҳам этилмайди, ўргатилмайди ҳам. Аллоҳ таоло тақдир этсагина, инсонлар у ғояни англайди. Ва яна У зот истасагина, ижодкорлар қалбига шу ғоянинг ”пардаланган” бир кўринишини соладики, ижодкор ҳеч нарсани ўйламай уни қоғозга туширади… Бунда энг яхшиси ҳаётни ёзиш. ”Ҳаётни ёзиш билан адабиёт бўлмайди”, деганлар бекор айтибди. Қандай ёзишни билиш керак, мана шу истеъдод дейилади. Ёзувчига боғлиқ бўлгани фақат шу. Қолгани айтганимдек кўнгилга солинади ва ижодкорнинг қандайдир ғоя излаб ётишига ҳожат қолмайди. Устоз Маҳмуд Абулфайзнинг ёзганларида эса худди мана шу нарса бор.

Хуллас, устоз кўп яхши асарлар ёзиши керак эди. Аммо тақдир тулпори бошқа томонга йўл солди. Бу ҳам бир томондан хайрли бўлгандир… У кишининг бир суҳбатидан тиллардан тушмаётган баъзи асарлардан кўра кўпроқ ҳикмат, туйғу, ҳолат ва завқ топиш мумкин. Бадиҳалари, новеллалари эса ҳали очилмаган бир қўриқдир. Имкон қилиб ўқиб кўринг, афсусланмайсиз.

* * *

”…Келинг, кўнгил ёрадиган замонлар қошимизда турибди. Шу гурунгни сизга ҳам айтиб берайин. Қарасамки, Сиз ҳам шу ажойиб гурунгга муносиб бир одам кўринасиз. Дунё ўтаётир. Умр ўтиб бормоқда. Воҳким, ададсиз воҳким, умримиз карвони болалик ва ўсмирлик қирғоғидан тобора шиддат билан йироқлашиб бормоқда. Қараб турсам, мени ҳам бу дунёга боғлаб қўйганга ўхшамайди. Келинг, мен ғарибдан сиздек бир валломат дўстга бир сахийлик бўлсин. Бир ёруҚ гурунг эсталик бўлиб қолсин. Нима дедингиз?!”

Мана кўринг, сизга нима учун ўқинг деяпман устознинг ёзганларини… Буларни ўқиган одам бир тўлиқади, тўлиқмаса у одам… Бизнинг Ҳазрат Нақшбанд “тариқат” деб атаган суҳбатларга вақтимиз бўлмаса, “Кўнгил сандиғидаги гурунг”лардан қоғозга жавоҳирдек сочилган битикларга эҳтиёж сезмасак, охири нима бўлади. Усмон Азим айтгандек, “саф-саф бўлиб, ҳайф-ҳайф бўлиб” ўтиб кетаверамизми?!

Баъзан биз шогирдлар хаёлчан кетаётган устознинг ортидан кўнглимиз куз кунларидагидек ғалати нурларга чўлғониб, бехосдан ”Устозни қадрлаш керак!”, деймиз пичирлаб. Шунда устознинг ёнига чопиб боргим, эгнимдагини ерга тўшаб: “Устоз, ўтиринг, биз муҳаббати ғўрларга дунёнинг ўтар-кетаридан би-ир гап айтинг, би-ир сабоқ беринг”, дегим келади.

Ростини айтсам нима ёздим, билмайман. Бу—бир дилнома, кўнгилдагиларидан зарра-зарра сувратланган битиклар… Кетаверсанг! Пиёдалаб, ҳеч нега боқмасдан кўнгилга томон…

Одамлар осмонда яшайди устоз,
Унда, манглайида қуёш ярақлар.
Кўнглини қўлига олишга чўчир,
Меҳнатдан чиқмаган қўли қадоқлар.

Одамзод ҳислару ҳирслар қурбони,
Қуш бўлиб яшашни истаймиз гоҳи.
Не учун севамиз бунча, дунёни,
Ахир уни чоҳ деб айтган Илоҳи.

Киприкни йўл қилмиш ёшлар карвони,
Сояси одамдан бахтли кўринар.
Токай ичилади ахир нур қони,
Токай бу яхшилар хорликда юрар?!

Бироқ, яхши бўлиб, хор бўлиш яхши,
Дарёлар оқади, умр — дарёдир.
Юрак инжалиги одамнинг нақши,
Қолгани рўёдир, ҳақрост рўёдир.

Қалбида энг ширин оғриқ кўтариб,
Одамлар армонда яшайди устоз.

Бори ҳаётининг баҳридан ўтиб,
Одамлар бир онда яшайди устоз.

Севилиб, меҳрнинг ардоғи бўлиб,
Ҳам ўзга бир жонда яшайди устоз.

Хирмон совурганда дон каби қолган,
Энг буюк бир ишқни кўнгилга солган,
Ўздан баланд яшаб, ризолик олган—
Одамлар осмонда яшайди устоз!

2013 йил кузи

Ражаб ХОЛБЕК
МАҲМУД АБУЛФАЙЗГА

Маҳмуд ака,
Олтмишдан ўтдингиз
Мақтасам бўлади энди сизни ҳам.
Ҳаволаниш,
Ё бироз кибр
Сизнинг феълингизда бўлолмайди жам.
Дарёдай оқдингиз,
Дарё бўлди дил
Қай битта кўнгилда ёқолдингиз шам.
Дарахтдай кўкариб,
Ҳосил бердингиз
Юксак дарахтлардан бўлмадингиз кам.

Фақат,
Терс қараган
Кўнгиллар йиғларми изларингиздан?
Маънолар изларми,
Ёруғлик тилаб
Ғарибларга айтган сўзларингиздан?

Мен эса,
Хотиржам кетаётирман
Олтмиш байт топгандек кўзларингиздан.
Фақат, рози бўлинг
Кўнгил шод бўлинг
Беминнат улашган тузларингиздан.

Маҳмуд АБУЛФАЙЗ
БУЮК СЕВГИ ҚЎШИҒИ ЎЛМАС…
Шеърлар ва бадиалар

ТАСКИН

Энтикиб силкинар босиқ елкалар,
Ўзингизни босинг, қўйинг, йиғламанг.
Бир-бир ўтаверар, шарпа-кўлкалар,
Кураш ёнма-ёндир, хоҳланг-хоҳламанг.

Қўлга олинг титраётган вужудни,
Қийналиб кетганин ҳеч этмасин фош.
Ўз ҳолига қўйинг шўрлик сукутни,
Йиғлаб юбормасин музлаб ётган тош.

* * *

Қай бир дилнинг навоси тошар,
Беҳудага йиғламас, кулмас.
Ҳар не бўлса, ёд этиб яша,
Буюк севги қўшиғи ўлмас.

Тошдан сокин кўринса-да, қалб,
Аслида у дарёдир, кўлмас.
Фикринг бир нуқтага этгил жалб,
Буюк севги қўшиғи ўлмас.

Бу тўфонни асло тинитма,
Суйган одам ҳур эрур, қулмас.
То дунё бор, жоним, унутма,
Буюк севги қўшиғи ўлмас.

ҲАЙРАТ

Ҳаёт деганларин билмадим, ҳайрон
Бош-адоқсиз ўрмонга ўхшайди.
Гоҳи шодман, гоҳида вайрон,
Тубсиз уммонга ўхшайди.

Ёрим, кўнглингга йўл тополмадим,
Қуюқ туманга ўхшайди.
Хавф-хатар тоғдек турар,
Йўл топмоқ гумонга ўхшайди.

Илоҳо, бир ғариб йўлчиман,
Ўрмонда йўл бер,
Уммонда йўл бер,
Туманда йўл бер,
Гумонда йўл бер.
Илоҳо, саодат манзилин топмоққа йўл бер,
Гуноҳнинг дафтарин ё Раб,
Эртароқ ёпмоққа йўл бер.

ДУО

Қанот қоққан ғозлар қолар,
Бул шайтоний созлар қолар,
Мулки кўплар – озлар қолар,
Қишу баҳор, ёзлар қолар,
Ҳузурингга борурмиз,
Мангу баҳор бер бизга!

Иблис душман азали,
Қийнар нафснинг қамали,
Кимнинг сохта амали,
Кимнинг иши чамали,
Тонгни бедор бер бизга!

* * *

Йўлимда пояндоз фироқдан,
Фарқим йўқ шу кунлар япроқдан.
Ғарибман, забунман тупроқдан,
Бир мунгли сас келар йироқдан.

* * *

Қирда зиғир гуллади,
чиройли, зангор-зангор,
Эй, ғариб дўст, очиқ айт,
дилда қандай дардинг бор?
Дунё бозор, карвонлар
ўтмоқда қатор-қатор,
Сен нечун очилмайсан,
дилда ёки зардинг бор?..

АЪЗАМЖОНГА МАКТУБ

Ғофил бўлма, пойга бошдан қайтдим мен,
Айтар гапни аввал бошдан айтдим мен.
Бўлди энди, қабоқ-қошдан қайтдим мен,
Мени унутсалар унутма, ёд эт,
Хатми Қуръон билан руҳимни шод эт.

Қолиб кетмагайман қорда, бўронда,
Балки эслагайлар бир кун Туронда.
Балки ёдим яшар дўсту ёронда,
Мени унутсалар унутма, ёд эт,
Хатми Қуръон билан руҳимни шод эт.

Ҳадни билмай росту ёлғон айтамиз,
Қандай бўлар бунда топган фойдамиз.
Ахир бир кун Ҳақ қошига қайтамиз,
Мени унутсалар унутма, ёд эт,
Хатми Қуръон билан руҳимни шод эт.

Тўзғиётир ҳаёт деган карвоним,
Омонатдир умр отлиғ қўрғоним.
Титраб борар яшаётган ҳар оним,
Мени унутсалар унутма, ёд эт,
Хатми Қуръон билан руҳимни шод эт.

Тугаб борар тириклигим –алвоним,
Менга надир на умид-у армоним.
Айтар гапим ёдда тутгил алпоним,
Мени унутсалар унутма, ёд эт,
Хатми Қуръон билан руҳимни шод эт.

Агар билсанг, чўкаётган туяман,
Болам дейман, эркалайман, суяман.
Арзим бордир, қулоғингга қуяман:
Мени унутсалар унутма, ёд эт,
Хатми Қуръон билан руҳимни шод эт.

УЛУҒ САФАР ҚОШИДА

Умрни қантариб қўйиб бўлмаса,
Бу ёлғон дунёга тўйиб бўлмаса.
Кўрган барча макр-найрангни,
Ҳаргиз ростга йўйиб бўлмаса.
Ёлғонлар қошида лолман, мағлубман,
Буюк ёлғонлардан қутқар, жон Эгам,
Ул мушкул кўприкдан ўткар, жон Эгам.
Олдинда адоқсиз сарҳадлар турар,
Англадим, поёнсиз сафарлар турар,
Энг мушкул имтиҳон – саволлар турар.
Катта синовлардан ҳар дам огоҳ эт,
Менинг умидимни осмон қил, Эгам,
Буюк имтиҳонни осон қил эгам!

ОШИҚ ЧУМОЛИНИНГ САБОҒИ

Дарвоқе, ошиқлик дунёдаги энг катта ва энг оғир имтиҳондир. Бу гапни қаердан топдинг, деб менга таъна қилманг тағин. Мен бу гапни кўҳна ва варақлари сарғайиб кетган китоблардан ўқиганман. Бу гапни бизга қадар улуғларимиз айтиб кетишган. Сизга тушунтира олдимми, биродар?!

Дейдиларки, кўпдан кўп сифатлар билан бирга ошиқда ҳиммат ва ғайрат ҳам мўл бўлиши керак. Ҳимматсиз, ғайрат-шижоатсиз одам балки пулдор бўлиши мумкин, катта мансаб эгаси бўлиши мумкин. Лекин ошиқлик йўлида катта иш қила олмайди.

Айтишларича, митти, борингки, чумоли қавмидан катта бир чумоли ҳайбатли тоғнинг тош-тупроғини иккинчи бир тарафга олиб ташламоқ учун жидди-жаҳд қилиб ётган экан. Сиртдан қараганда, чумолининг бундай маҳобатли ишга қўл урмоғи турган-битгани кулгили бир ҳол эди. Лекин…

Чумоли ҳеч нарсага қарамасдан ишлаб ётган чоғида парранда-ю дарранда, жин, дев, парилар, шамолнинг подшоҳи бўлган Сулаймон алайҳиссалом қаёқдандир келиб қолибдилар. Кўрсаларки, митти вужуди, митти жони билан бир чумоли амалга ошириб бўлмайдиган кўп мушкул ишга бош уриб ётибди.

Шунда дунёнинг бу каби ишларидан ҳайрон бўлган Сулаймон алайҳиссалом чумолидан сўрадилар:
— Эй, чумоли, нима қилаяпсан? Шу митти жуссанг-жасадинг билан бундай оғир ва қийин ишга нечун қўл урдинг? Бу ишингнинг боиси нимадир? Мақсадинг нима ўзи?

Чумоли Сулаймон алайҳиссаломга қараб дебди:
— Мен билан неча пуллик ишинг бор. Сен дардимни қайдан билардинг! Мен ошиқман. Бир соҳибжамол чумолининг ишқида кўзим гирён, бағрим кабобдир. Ул соҳибжамолнинг ишқида оромимни йўқотганман. Совчи қўйдирдим. Соҳибжамол менга шундай шарт қўйди: «Агар шу тоғни таг- туги билан қўпориб ташласанг, кел, сенга тегишга розилик берайин! Агар бу иш қўлингдан келмаса, унда ҳаргиз менинг умидимда бўлмагил, йўлингдан қолма!». Мендан гап сўрасанг, шу соҳибжамолнинг висолига эришмоқ учун бу тоғни супуриб ташлашга қаттиқ аҳд қилдим. Супуриб ташлайман ҳам!

Сулаймон алайҳиссаломга шу гапларни айтаркан, чумоли яна ўзининг иши билан машғул бўлди.

Бу ажаб бир ҳолат эди. Сулаймон алайҳиссалом кўрдилар ва ишонч ҳосил қилдиларки, чумоли чин ошиқдир ва асло аҳдидан ҳам, кўзлаган мақсадидан ҳам қайтмас. Унинг ҳиммати ва жасоратига тан бердилар-да, бир оғиз фармонларига мунтазир ва шай турган девларга амр қилдилар:
— Тоғни талқон қилиб, чумоли айтган тарафга супуриб ташлангиз!

Бу кўҳна ривоятнинг якуни, бизнинг-ча бўладиган талқини қандай, деб сўраяпсизми?! Унда эшитинг: девлар ана-мана дегунча торни майдалаб, бир ёнга супуриб ташлабдилар. Ишқ дардига гирифтор бўлган ҳимматли ва жасоратли чумоли муроди мақсадига етибди…

Лекин бу ривоятдан бизнинг чиқариб оладиган ҳиссамиз, хулосамиз, борингки, фойдамиз қандай бўлади? Инсонмиз, чумолидан неча минг баробар каттамиз, ҳайбатлимиз. Минглаб чумолига етгулик луқмани бир ўтиришда паққос туширишга ҳар биримизнинг иштаҳамиз ҳам, қувватимиз ҳам етади. Агар тингласалар, неча юз минглаб чумолига ҳафталаб ақл ўргатишимиз ҳам мумкин. Яна денг, минглаб чумолини кўрсак-да, асло назар-писанд этмаймиз. Худонинг ўзи кечирсин-у ҳар куни неча юзлаб чумолини йўл юзида оёқларимиз остида бепарво эзиб ҳам кетаверамиз.

Бироқ мард туриб айтинг-чи, чумолининг буюк ҳиммати, ғайрати қай биримизда бор?

Баъзан ақл бовар қилмас, ҳайратомуз ишларни жасад эмас, балки катта ғайрат, ҳиммат ҳал этади. Қаранг, гарчанд кўнгилсиз, аччиқ, бир қадар истеҳзоли бўлса ҳамки, фикрланг, томоша қилинг: қанчадан қанча девдай эрларнинг гулдек аёллари тижорат, савдо-сотиқ, деҳқончилик, мардикорчилик, турли юмушлар… билан бозорларда, поездларда, уйдан йироқ-йироқларда сафарларда, мавҳум ва номаълум жойларда юришади. Мусофир юртларда уларнинг ҳоли не кечди? Улар кечалари қаерларда ётдилар, қандай ётдилар… ҳамроҳлари ким эди.. ким билади…

Ҳимматсизлик ва ғайратсизликка боқинг- ки, елкалари қирдек йигитлар, эркаклар чол- кампирнинг пенсия пули келадиган кунларни бармоқ санаб кутадилар. Пул тарқатувчи почтачи уларнинг кўзига бамисоли «нажот қалъаси» бўлиб кўринади. Ҳатто ота-онасига келадиган пенсия пулини эртароқ олиш умидида неча паҳлавон йигитларнинг почтачига ҳушомад қилиб, унинг томорқасида ишлаётганларини қўрдик, кўраяпмиз ҳам…

Яна неча-неча алпомиш келбатли эрлар уйларида, балки йўл бўйидаги ариқларнинг ичида, деворларнинг тагида ароқдан йиқилиб, мағлуб ҳолда ётмишлар!

Ҳимматсизлик ва ғайратсизликни қўрингки, Алпомишнинг баъзи бир авлодлари ёзда соянинг қуюғини итга бермайдилар. Қиш чилласида иссиқ жой топсалар, осонликча ётган жойларини бировга бермайдилар. Ҳимматсизлик ва орсизликни қарангки, неча навқирон ва паҳлавонсифат эркаклар осмондан чалпак ёғадиган кунларни ҳали-ҳамон кутиб, азиз умрларини беҳудага совурмоқдалар.

…Сулаймон алайҳиссалом билан юзлашган ва сўзлашган митти, ошиқ чумолининг ҳайбатли ҳолати, ғайрати ва ҳимматидан бир зарраси бизда ҳам бўлсайди, анча илгарилаб кетган бўлардик…

БЕМАВРИД ХАЗОН ФАСЛИ

Нима иш биландир бозорга кирдим. Ёз адоқлаб бораётган, жамики мевалар жануб офтобида маромига етиб пишган, боғ-роғлар, полизларни тўддирган ва эгаларидан ортгани бозорларни ҳам обод қилган пайтлар эди.

Расталарни оралаб ўзимга керакли у-бу нарсаларни харид қилдим. Айланиб-айланиб бир зиёли танишимга дуч келиб қолдим. Танишим кўринишдан анча навқирон йигит эди. Чамаси, унинг кўкаласоқол бўладиган дамларигача ҳали анча қовун пишиғи бор эди.

Хуллас, шу танишим мева-чева сотиб ўтирган момо билан нималарнидир гурунг қилаётган экан. Салом-алик қилдик, ҳол-аҳвол сўрашдик. Сўнгра тилимга гап келди:

— Қани, бу дейман, момонинг пулларини санаябсизми, биродар? — дедим ҳазил аралаш.

Шунда йигит «дув» қизаргандек бўлди, момо эса негадир безовталанди. Шундай безовталандики, берган саволим ўринсиз бўлдимикин, деган шубҳага ҳам бордим. Ҳар қалай менга шундай туюлди.

— Йўғ-е, —деди йигит бир муддатдан сўнг ўзини ўнглаб олгач, — бу… келинингиз бўлади… билмасмидингиз!…

Бу жавобдан сўнг ўзимни қанчалар ноқулай ҳис қилганлигимни тасаввур этишингиз ҳам қийин деб ўйлайман. «Гапни сал узоқроқдан айлантириб келмайсанми, сенинг томдан тараша тушгандек гапириш одатинг қолмади, қолмади-да! Феълинг қурсин!» деб ўзимни ўзим анча уришдим. Шундан сўнг анча маҳалгача тилимга жўялироқ гап келмади. Азбаройи ўнғайсизланганимдан нималардир деб ғудрандим ҳам, чоғи. Кошки эди шундан сўнг гап-гапга қовушган бўлса.

Шуни билганингиз ва агар лозим топсангиз, ишонганингиз яхшики, бу гапни мен атайлаб ва ёки қасддан гапирмаган эдим. Чунки навқирон танишимнинг аёли кўзимга чиндан-да, момо бўлиб кўринган эди.

… Бир вақтлар у ҳам чиройли қиз бўлгандир. Менинг шу зиёли танишим бу қизнинг фироқида неча-неча тонгларни бедор оттиргандир. Унинг васлига етмоқ учун қанчалаб ишқий мактублар битгандир. Ким билади, балки бошқа кўплаб ўсмирлар қатори у ҳам муҳаббат ҳақида шеърлар машқ қилгандир. Унинг розилиги ва муҳаббатига эришмоқ умидида қанча замонлар пинҳона ўртаниб яшагандир…

Лекин кейин билдимки, тирикчиликнинг оғир араваси уни муддатидан анча илгари қаритган эди. Таҳлика ва югур-югурда яшаган аёл ўттизга ҳам кирмасдан қариликка томон юз бурган экан. Уйдаги бир этак бола- бақранинг, бир қўра молнинг, катта бир томорқанинг оғир юки, чор-тарафдан келадиган меҳмонларнинг иззат-икромини жойига қўйиш ва бошқа кўп юмушлар нозик елкаларига тушгач, жисми жонига зўр келган. Ёшлик ҳам, гўзаллик ҳам ундан бир неча минг чақиримга, балки қўл етмас, ҳаттоки товуш ҳам етмас жойларга, энг ёмони, бошқа ҳеч қачон қайтмайдиган бўлиб кетган эди.

Фақат… фақат… фавқулодда чиройли ва маъюс кўзлари, ўнг юзидаги холи унинг қачонлардир бағоят соҳибжамол бир қиз бўлганлигини шундайгина эслатиб турарди, холос. Фақат қачонлардир… жуда олис замонларда…

АРАЗЧИНИНГ УМРИ

Аввалдан унга ўзи Худо ақл бермадими ёки фаҳми азалдан каммиди, ишқилиб, умри давомида сон-саноқсиз талофатлар кўрди. Яхшимиди, ёмонмиди, бир одати бўларди — беҳад қўрс, бетгачопар, бунинг устига аразчи эди. Бу ҳаёт, умр йўлининг шунчалар қисқалигини, араз уришга асло ва асло арзимаслигини, балки етмаслигини англамасди, шекилли. Чунки орадаги масофа жуда кам. Чунки вақт озлигидан, умр қисқалигидан ҳаттоки мириқиб араз ҳам уролмайсан.

У ёки бу баҳонада бировга гина-кудурат сақлайсан, аразлайсан. Бироқ не балоки, аразинг поёнига етмасидан, поёнига етмасдан эмас, балки ярмига ҳам бормасидан ажал қўнғироғи бонг уради… Дарвоқе, бизнинг азиз ва жабрдийда қаҳрамонимиз ҳам узоқ ва машаққатли, лекин жудаям қисқа умри мобайнида кўп марталаб араз уриб ҳамма нарсадан деярли айро тушган ҳолатда дорилбақога риҳлат қилди.

Ажал шундай нарса эканки, у на одам, на ёш ва на вақт танлайди. Худонинг ожиз бандалари бу машъум ва мусибатли куннинг қачон, қай соатда келишини асло билмайдилар, билолмайдилар. Шундай бўлдики, аразчи қаҳрамонимизнинг аразлашиб юрган тенг-тўшларидан, ҳамсояларидан баъзи бирлари сал аввалроқ чин дунё сафарига юзландилар. Бизнинг аразчимиз шу қадар қаттиқ араз ургандики, ҳаттоки уларнинг жанозасига ҳам, таъзиясига ҳам бормади. Чунки у бир гапли эди-да…

… Билаги куч-қувватга тўлган чоғларида арзимас нарсанинг устида тортишиб, меҳрибон ва икки оламга ҳам татигулик ота-онасидан араз урди. Ўғилнинг арази ёзилмасидан бурун шўрлик ота-она оламдан кўз юмишди… Дийдор қиёматга қолди.

Қаҳрамонимизнинг яқин дўсти бўларди. Шу билан ҳам мунозаралашиб, араз даштига юз бурди. Дўсти унга қанчалик меҳр билан юзланмасин, ҳаргиз юмшамади. Чунки у бир гапли эди…

Аразчи қаҳрамонимизнинг мушфиқ ва айни чоғда меҳнат учун туғилган аёли бор эди. Шу аёли билан ҳам у кун оша жанжаллашиб турарди. Хуллас, кейин нима бўлди денг: қаҳрамонимиз «мана, сенга бўлмаса», деб хотинидан ҳам боплаб араз урди. Шу арази умрининг охиригача бошқа ёзилмади. Бир неча йил илҳақликда кута-кута, охири аёли ҳам болаларини эргаштириб уйидан чиқиб кетди. Кейин эшитдикки, аёли хотини ўлган бир эркакка турмушга чиқибди.

… Бир куни узун ва лекин жудаям қисқа умр охирига етиб келди. Сон-саноқсиз гина- кудуратлар, аразлар, қаҳру ғазаб ва адоватдан хумдек шишган боши ёстиққа етди. Малак-ул мавт — ажал фариштаси аразчи қаҳрамонимизнинг бошида ҳозиру нозир бўлди. Бу сафар ҳам қаҳрамонимиз одатига кўра, араз урай деб кўрди. Аекин не ҳолат-ки, араз уролмади. Чунки тириклигида узундан узоқ бўлиб туюлган умридан бир фурсат, атиги бир фурсат араз учун етмади, Ажал фариштаси аразчи қаҳрамонимизни шу қадар қисталанг қилдики, у на араз билан кечган умридан афсус-надомат чека олди, на бировдан рози-ризолик сўрай олди…

«ҚУМТОҒ» УСТИДАГИ КИШИ

… «Қумтоғнинг устида туриб бунча катта гапирасан. Ерга тушсанг-чи! Ҳар қалай, ер ишончлироқ.
Сен қайдан биласан, қумдан бино бўлган бу «тоғ»ни тақдир шамоли қали неча марталаб, неча тарафга қаратиб тўзғитар…
Бир нафасда тўзғийдиган «қумтоғ»нинг устида туриб, неча алвонда ва неча алфозда чақчайган, такаббур, нодонлардан балки сон мингтасини қўрган бу дунё.

КАВАКДАН КБЛАЁТГАН ОВОЗ

Аниқ вақти ёдимда йўқ. Қайси бир қуни кавакда бети ялтиллаб, танаси семириб ётган бир одам аччиқ-аччиқ таъна қилди:
— Ҳамманг қўрқоқсанлар! Агар сенларнинг ўрнингда мен бўлсайдим!…
Унга жавобан ҳеч нарса демадим. Чунки кавакдаги одамнинг ташқаридаги об-ҳаводан мутлақо хабари йўқ эди…

Сайтимизда яна ўқинг:
Маҳмуд Абулфайз. Ҳикоятлар ва бадиалар (1)
Маҳмуд Абулфайз. Ҳикоятлар ва бадиалар (2)
Маҳмуд Абулфайз. Одамни армонлар улғайтиради
Маҳмуд Абулфайз. Хайрлашув
Маҳмуд Абулфайз.Айрилиқдан йиғлаган гуллар

   Bir soatcha oldin Sirojiddin Ibrohim Termizdan qo‘ng‘iroq qilib, yozuvchi Mahmud Abulfayz Toshkentdagi kasalxonada olamdan o‘tganini xabar qildi. Yuragim zir  titradi. Birdan Mahmud akaning Surxonning ardoqli shoiri Tesha Saydaliyevga bag‘ishlangan maqolasidagi so‘zlar yodimga tushdi: “Bu dunyoda shoirdan nima qoladi? Qolsa so‘z qoladi, boshqa hech narsa…” Mahmud akadan ham shak-shubhasiz So‘z qoladi. Yaratgan Egam ilohim bu ajoyib insonni rahmatiga olsin. Inna lillahi va inna ilayhi roji’un. Amin.

Erkin A’ZAM
TOZA KO‘NGIL KЕCHINMALARI
«Insonni armon ulg‘aytiradi» kitobiga
yozilgan so‘zboshidan

Bu yozmalarni balki biz o‘rgangan rasmana adabiyot deb bo‘lmas. Lekin jurnalistika yo publitsistika ham emas bu. Darvoqe, tayin bir janrga mansublik shartmi? Dard bilan, samimiyat bilan yozilib, uni o‘qigan odam zavqlansa, qoniqish hosil qilsa — kifoya-da. Qolaversa, «yasama» badiiy asarlar ham, biryoqlama publitsistika ham me’daga tegib ulgurdi. Mahorat da’vosidan yiroq, uncha-muncha adabiy qoliplar dosh berolmaydigan dag‘al hayot haqiqatlariga tashnalik bor bugun.

Ana shunday yo‘sindagi asarlarga shinavanda bo‘lsangiz — surxonlik qalamkash Mahmud Abulfayzni o‘qing. Olis tog‘ qishlogining kundalik, ammo nimasi bilandir abadiyatga doxil hayot maromi, sodda-do‘lvor odamlari, lampa-chiroq shu’lasidagi xotirjam oqshom gurunglaridan naql qilgan bir ocherkini (ocherkmidi, hikoyamidi, nima ahamiyati bor?) o‘qib, men bu muallifga ixlos qo‘yganman. Uni o‘qib, bu g‘ulg‘ula shahardan, erishganim ozmi-ko‘pmi narsalardan — bari-baridan voz kechib, o‘sha yoqlarga ketgim kelgan… Adiblik, ijodkorlik shu emasmi?!

Lekin Mahmud Abulfayz bularni da’vo qilmaydi. Uniki bir toza ko‘ngilning dardu kechinmalari, hayotda ko‘rgan-bilganlarini har maqom adabiy oliftaliklarga berilmay, sidqidildan naql etmoq, vassalom. Bunda u o‘zi yaxshi ko‘rgan, yaxshi bilgan eliga, eldoshlariga, ularning sodda, jaydari donishmandligiga tayanadi. Shular ta’rifida goho dard, goho iftixor bilan qalam suradi. Menimcha, kamtarin qalamkashimiz uchun bu kam emas. Manaman degan «poytaxt adiblari» havas qilgulik hol!

Xurshid Davron
DONISHMAND

Yozuvchilarga ta’rif berayotganda «atoqli», «taniqli», «mahoratli», «iste’dodli» va shunga o‘xshash turli sifatlar aytiladi. Sizga taqdim etilayotgan badialar muallifini men «donishmand» deb ta’riflagan bo‘lardim. Mahmud Abulfayz 1953 yilda Surxondaryo viloyati Denov tumanida tug‘ilgan. Toshkent Davlat universitetining jurnalistika fakul’tetini tamomlagan. Viloyatdagi turli gazetalarda ishlagan. Bir necha kitoblari nashr qilingan.

Mahmud Abulfayzni uzoqdan bilib yurardim, viloyat gazetalarida bosilgan badialari-yu u haqda yozilgan maqolalarni o‘qiganman. Ammo, erta bahorda, 6 kun davom etgan Surxondaryo safarida yozuvchi bilan tanishib, suhbatu hangomalashib, uning «Insonni armon ulg‘aytiradi» to‘plami bilan tanishib, ulkan bir ijod olamini kashf etganday bo‘ldim.

Mahmud Abulfayz kamgap, menga o‘xshab ko‘p gapirishdan, tinglashni ko‘proq ma’qul ko‘rgan inson ekan. Uning shaxsiyatida o‘zbek xalqining, turli viloyatu tumanlarida uchratganim, ko‘rganim, donishmand vakillariga xos fazilatlar namoyon edi.

Mahmud Abulfayz ayrim ijodkorlardek eshitgani yoki o‘qiganini emas, ko‘rganini yozadi, zero u bizga o‘xshab to‘rt devor orasida emas, hayotning ichida yashaydi. U hozirgi ayrim modernparast adiblarga o‘xshab o‘zbek hayotini g‘arbdan kelgan qoliplarga solishga urinmaydi, buni xayoligayam keltirmaydi, chunki u o‘zbekning hayoti hech qanday begona qolipga sig‘masligini yaxshi biladi. Markazdagi jur’atu insofni unutgan ba’zi munaqqidlar, yuqorida yozib o‘tganim, qolipchi yozuvchilar yoki rahbar adibning semiz asarlarini ( o‘qishga erinib) varaqlab, «ma’no» qidirgan paytda Mahmud Abulfayz yarim varaqli badiasida xalqimiz hayotining juda ulkan ma’nosini sig‘dira oladi.

Yozuvchining sizga taqdim etilayotgan badialarida (men ularni hikoyatlar atagim keldi) har birimizni qiynayotgan va ayni paytda, hammamiz qam ilg‘ayvermaydigan muammolar, masalalar xususida so‘z yuritiladi. Bu so‘z surxon baxshilarining ohangida, janub quyoshining taftiga o‘rab, gurung uslubida aytilgan. «Insonni armon ulg‘aytiradi» kitobi taqdimnomasida yozilganidek, ularni «o‘qib, ma’no uqasiz, xonish tinglaysiz. Oqibat, atrofga, hayotga va nihoyat o‘z-o‘zingizga yangicha nazar bilan qaray boshlaysiz».

2015

Sirojiddin IBROHIM
YURAK BILAN ODIMLAB

Ustoz Mahmud Abulfayzning 60 yoshiga

Ketaversang! Piyodalab, shahri shovqinzorni tark etib… huv, shu bobongga o‘xshab riyozatga cho‘kkan tog‘lar tomon. Kindik qoni to‘kilgan, tasavvurda dunyo ilk munavvar bo‘lgan ota makon tomon. Ko‘ngil bilan suhbatlashib. Necha yillarning bir onini yasholmaganing-u, bir onni necha yillarga tatigulik qilib yashaganingni o‘ylab. Dunyodan uzilib ketsa kerak kishi. Nima dedingiz ustoz? O‘zingiz yozgansiz-ku:

Oyoq bilan yurmang bazinhor,
Yurak bilan odimlang asta…

Annaqul aka(Jabborov)ga aytdim:
—Ko‘ngli yaqin kishisiz. Bu yil ustoz oltmishga to‘larkan. Yillar davomida birgalikda ne quvonchlar, ne qayg‘ular, ne aziz suhbatlarni kechmadingiz, shulardan estalik, biror nima yozasizmi?
—Yo‘g‘-ye, men yozolmayman! Mahmud akani yaxshi ko‘raman, lekin yozsam kelishtirolmaydigandek, ko‘p narsa qolib ketayotgandek g‘alati ahvolga tushaman. O‘zing yoz. Yaxshi bo‘ladi,—dedilar.

Annaqul akani tushungandek bo‘ldim. Hatto, fe’li bilan qiyoslab bu javobdan qandaydir mamnunlik ham tuydim. Rostdan, yurakda borini til tarjima qilib berishga qodir emas-da! Yo‘qsa, ijodning mashaqqati (balki toti ham) bu qadar bo‘lmas edi, chog‘i. Xullas, mana boshladim. Ammo nimani yozaman? “men ustozni hurmat qilaman, qadrlayman, hech nimaga alishilmas muhabbatim bor”, deyman. Keyinchi?

Ertalab ishga kelishim bilan bir huzuriga kirmasam bo‘lmaydi. Ko‘rishib, kayfiyatiga nazar solaman. Istaganimdek, yaxshi holatni ko‘rsam, xotirjam bo‘laman. Yo‘q, yo‘q… quvonaman. Mustar tortib turganini ko‘rsam, bu kayfiyat menga ham ko‘chadi. O‘zi yaxshi insonlarning va yaxshi ko‘rganlaringizning qayg‘usiga (hatto biroz noxushlanganiga) guvoh bo‘lishdan og‘ir narsa yo‘q ko‘ngil kishisi uchun.

Odamning yashashdan murodi nima? Hech kimga zarari-yu foydasi tegmay, jimgina, Haqqa bandachilik qilib yashab, o‘tib ketishmi? Aslida-ku bunday hayotga erishish ham bir baxt. Shuyam ko‘pchilikka nasib qilavermaydi. Lekin umrini boshqacha yashaydigan odamlar bo‘ladi. Ustoz Mahmud Abulfayz xuddi shunday, boshqacha odam. Shoyon umr yo‘lchilaridan. Bunday hayotga, avvalo ko‘ngilning borligini teranroq his qilib turish bilan erishiladi. Birodar, bugun ko‘ngil sohib bo‘lgan vallomatlar anqoning urug‘iga aylanib qoldi. Tuyg‘ularni o‘ldirishdan rohatlanadiganlarni aytmaysizmi?.. Qo‘ying, yana arzgo‘ylikni boshlamaylik. Yaxshisi ustoz haqida so‘zlashamiz.

Ko‘p bo‘lgani yo‘q. Ustozning ”Qanoti qirqilganlar yoxud parvoz chizig‘ida turganlar haqida” nomli badihasini o‘qidim.

Unda shunday gaplar bor: ”…Bir kuni oldimga litsey talabasi keldi. Odatdagidan ko‘ra o‘ychan va ma’yus edi. Holbuki, uning yoshidagi ayrim o‘smirlar qochib borayotgan quyonni quvish bilan andarmon bo‘lib yuribdilar. Talabaning nimadandir bezovta va dili xira ekanligini, nimadandir qattiq ranjiganligini sezdim. Bilaman, u yeru ko‘kka siQmaganidan, boshqa biror joydan taskin topolmaganidan so‘ng huzurimga kelgan. Bo‘lmasa kelmasdi. Ahvol so‘radim. Gapimga mahtal bo‘lib turgan ekan, shekilli, birdaniga ”yorildi”. —Bilasizmi, aka, uchmoqchiman, men ham boshqalardek uchishim kerak!.. (yana uzoq dil yoradi)

O‘smir ancha gapirgach, hayajondan bo‘g‘riqib to‘xtadi. Men uning ”hal qiluvchi” gapni kutayotganini sezib turardim. Masalani aylantirib o‘tirmadim. Unga ko‘nglimdagini, aniqrog‘i, aytilishi lozim bo‘lgan gapni ro‘y-rost aytdim. —Uka, aslo ikkilanma, uchish niyating bormi, unda hech qachon ortga tislanma, sen bir kuni baribir ham uchasan. Ko‘nglim sezib turibdi, sen irodali va kuchlisan. Juda balandlarga va uzoqlarga parvoz qilasan. Uchishing kerak, uchmasang hech bo‘lmaydi! Agar menga qolsa, umr bo‘yi kun o‘targa o‘rmalab yuradiganlarga qismatdosh bo‘lishingni istamagan bo‘lardim. O‘rmalab yurishni xayolingga ham keltira ko‘rma. Aytayotgan gaplarimning xolisligiga ishonishingnii istayman. Agar sening baland-balandlarda parvoz qilgan kunlaringni ko‘rsam, bu dunyodan armonsiz ketardim…”.

Bu bo‘lgan voqea. O‘sha o‘smir bugun ulg‘ayib, ilk parvozlarini boshlagan. Ustoz niyat qilganday parvozlari baland-baland bo‘ladi inshoolloh. Endi sizga e’tiborga molik jihati—osmonko‘ngilning ezgu ishini aytaymi? Bu—ustozning o‘sha o‘smirni ruhlantirgani va ayniqsa mana bu vallomatligidir: ”Agar sening baland-balandlarda parvoz qilgan kunlaringni ko‘rsam, bu dunyodan armonsiz ketardim…” Boshingizni og‘ritib boshqa narsa qidirmang bundan. Agar qodir bo‘lsangiz, faqat his qiling, fanoda hech narsa baho bo‘lolmaydigan bu tuyg‘ularni.

* * *

Maktabni bitirib, Termizdagi akademik litseyga o‘qishga kirgandim. Shaharga ilk kelgan kezlarim edi. ”Ko‘rmaganning ko‘rgani qursin”, deganlaridek, gazetalarga shunday tashnalik bilan munosabatda bo‘lganmanki, hatto bugun qarasam qolipdan chiqqan Qishtdan farqsiz bo‘lib tuyiladigan maqolalar bilan to‘ldirilgan sahifalarni qo‘ldan qo‘ymay o‘qiganman. Ko‘p hollarda eng yaxshi maqolalarning yakunida ”Mahmud ABULFAYZ” degan muallif nomi bitilgan bo‘lardi. O‘ayron qolardim, bu kishi buncha narsani qayerdan yozadi?
Bir kuni ustozning so‘z ixlosmandlari ehtiyojini qondiradigan asarlaridan ilk bor ”Zinadagi umr”ni o‘qigan edim. ”Endi bunday asarlarni o‘qisa bo‘ladi”, deganman o‘zimga o‘zim. Yo‘q ”o‘qisa bo‘ladi” emas, o‘qish kerakligini, bundan naf topishimni anglaganman. Mana ulardan birin-ketin bahramand bo‘lib kelayapman. Va alal-oqibat o‘zini adabiy ”figura” etib taqdim etayotgan dovruqlilarga o‘xshamagan, haqiqiy ijodkorni tanidim.

Ustozning ”Odamni armonlar ulg‘aytiradi” nomli kitobi bundan roppa-rosa o‘n yil burun nashr qilingan. Balki o‘qigandirsiz, O‘shanda asarlarga nisbatan ”injiq” adibimiz Erkin A’zamning yozgan so‘zboshisida shunday e’tiroflar bor edi: “…Olis tog‘ qishlog‘ining kundalik, ammo nimasi bilandir abadiyatga doxil hayot maromi, sodda-do‘lvor odamlari, lampa-chiroq shu’lasidagi xotirjam oqshom gurunglaridan naql qilgan bir ocherkini (Ocherkmidi, hikoyamidi, nima ahamiyati bor? Tayin bir janrga mansublik shartmi?) o‘qib, men bu muallifga ixlos qo‘yganman. Uni o‘qib, bu g‘ulg‘ula shahardan, erishganim ozmi-ko‘pmi narsalardan—bari-baridan voz kechib, o‘sha yoqlarga ketgim kelgan… Adiblik, ijodkorlik shu emasmi? …Menimcha kamtarin qalamkashimiz uchun bu kam emas. Manaman degan ”poytaxt adiblari” havas qilgulik hol!”.

Bugun ustoz oltmishga to‘ldi. Ortda qirq yillik ijodiy faoliyat. O‘zganlari ko‘p sonli so‘z ixlosmandlari va oddiy o‘quvchilarning qalbiga kirib bordi. Chin ijodkor asarlari uchun bundan boshqa narsa kutmaydi, o‘zi…

Ustozni yozishsiz tasavvur qilolmayman. Sayohat bo‘ladimi, yoki suhbat, yozish uchun nimalardir qidirayotgani sezilib qoladi. Bir xayoli doim yozishda bo‘ladi. Bizni ham shunga undab turadi. Ijodni qadrlashni o‘rganish kerak ustozdan.

Nazarimda ustoz katta yozuvchi, yozuvchi bo‘lganda ham dunyoning tubiga yetaman deb qalam suradigan emas, ko‘ngilga solganini javohirdek sayqallab bitadigan yozuvchi bo‘lishi kerak edi. Bir chekinish qilsak, jahon adabiyotida yasama g‘oya ustiga qurilgan ko‘p asarlar ma’lum bir muddat shov-shuv bo‘ladi, keyin davr chig‘irig‘idan o‘tolmay, e’tibordan qoladi, tanqidga uchraydi. Chunki uning ijodkori ”allomai oxirzamon”lik qilib, o‘zlaricha ”g‘oya” yaratishmoqchi bo‘ladi. Aslida inson uchun bitta g‘oya bor. U tahlil ham etilmaydi, o‘rgatilmaydi ham. Alloh taolo taqdir etsagina, insonlar u g‘oyani anglaydi. Va yana U zot istasagina, ijodkorlar qalbiga shu g‘oyaning ”pardalangan” bir ko‘rinishini soladiki, ijodkor hech narsani o‘ylamay uni qog‘ozga tushiradi… Bunda eng yaxshisi hayotni yozish. ”Hayotni yozish bilan adabiyot bo‘lmaydi”, deganlar bekor aytibdi. Qanday yozishni bilish kerak, mana shu iste’dod deyiladi. Yozuvchiga bog‘liq bo‘lgani faqat shu. Qolgani aytganimdek ko‘ngilga solinadi va ijodkorning qandaydir g‘oya izlab yotishiga hojat qolmaydi. Ustoz Mahmud Abulfayzning yozganlarida esa xuddi mana shu narsa bor.

Xullas, ustoz ko‘p yaxshi asarlar yozishi kerak edi. Ammo taqdir tulpori boshqa tomonga yo‘l soldi. Bu ham bir tomondan xayrli bo‘lgandir… U kishining bir suhbatidan tillardan tushmayotgan ba’zi asarlardan ko‘ra ko‘proq hikmat, tuyg‘u, holat va zavq topish mumkin. Badihalari, novellalari esa hali ochilmagan bir qo‘riqdir. Imkon qilib o‘qib ko‘ring, afsuslanmaysiz.

* * *

”…Keling, ko‘ngil yoradigan zamonlar qoshimizda turibdi. Shu gurungni sizga ham aytib berayin. Qarasamki, Siz ham shu ajoyib gurungga munosib bir odam ko‘rinasiz. Dunyo o‘tayotir. Umr o‘tib bormoqda. Vohkim, adadsiz vohkim, umrimiz karvoni bolalik va o‘smirlik qirg‘og‘idan tobora shiddat bilan yiroqlashib bormoqda. Qarab tursam, meni ham bu dunyoga bog‘lab qo‘yganga o‘xshamaydi. Keling, men g‘aribdan sizdek bir vallomat do‘stga bir saxiylik bo‘lsin. Bir yoruQ gurung estalik bo‘lib qolsin. Nima dedingiz?!”

Mana ko‘ring, sizga nima uchun o‘qing deyapman ustozning yozganlarini… Bularni o‘qigan odam bir to‘liqadi, to‘liqmasa u odam… Bizning Hazrat Naqshband “tariqat” deb atagan suhbatlarga vaqtimiz bo‘lmasa, “Ko‘ngil sandig‘idagi gurung”lardan qog‘ozga javohirdek sochilgan bitiklarga ehtiyoj sezmasak, oxiri nima bo‘ladi. Usmon Azim aytgandek, “saf-saf bo‘lib, hayf-hayf bo‘lib” o‘tib ketaveramizmi?!

Ba’zan biz shogirdlar xayolchan ketayotgan ustozning ortidan ko‘nglimiz kuz kunlaridagidek g‘alati nurlarga cho‘lg‘onib, bexosdan ”Ustozni qadrlash kerak!”, deymiz pichirlab. Shunda ustozning yoniga chopib borgim, egnimdagini yerga to‘shab: “Ustoz, o‘tiring, biz muhabbati g‘o‘rlarga dunyoning o‘tar-ketaridan bi-ir gap ayting, bi-ir saboq bering”, degim keladi.

Rostini aytsam nima yozdim, bilmayman. Bu—bir dilnoma, ko‘ngildagilaridan zarra-zarra suvratlangan bitiklar… Ketaversang! Piyodalab, hech nega boqmasdan ko‘ngilga tomon…

Odamlar osmonda yashaydi ustoz,
Unda, manglayida quyosh yaraqlar.
Ko‘nglini qo‘liga olishga cho‘chir,
Mehnatdan chiqmagan qo‘li qadoqlar.

Odamzod hislaru hirslar qurboni,
Qush bo‘lib yashashni istaymiz gohi.
Ne uchun sevamiz buncha, dunyoni,
Axir uni choh deb aytgan Ilohi.

Kiprikni yo‘l qilmish yoshlar karvoni,
Soyasi odamdan baxtli ko‘rinar.
Tokay ichiladi axir nur qoni,
Tokay bu yaxshilar xorlikda yurar?!

Biroq, yaxshi bo‘lib, xor bo‘lish yaxshi,
Daryolar oqadi, umr — daryodir.
Yurak injaligi odamning naqshi,
Qolgani ro‘yodir, haqrost ro‘yodir.

Qalbida eng shirin og‘riq ko‘tarib,
Odamlar armonda yashaydi ustoz.

Bori hayotining bahridan o‘tib,
Odamlar bir onda yashaydi ustoz.

Sevilib, mehrning ardog‘i bo‘lib,
Ham o‘zga bir jonda yashaydi ustoz.

Xirmon sovurganda don kabi qolgan,
Eng buyuk bir ishqni ko‘ngilga solgan,
O‘zdan baland yashab, rizolik olgan—
Odamlar osmonda yashaydi ustoz!

2013 yil kuzi

Rajab XOLBЕK
MAHMUD ABULFAYZGA

Mahmud aka,
Oltmishdan o‘tdingiz
Maqtasam bo‘ladi endi sizni ham.
Havolanish,
Yo biroz kibr
Sizning fe’lingizda bo‘lolmaydi jam.

Daryoday oqdingiz,
Daryo bo‘ldi dil
Qay bitta ko‘ngilda yoqoldingiz sham.
Daraxtday ko‘karib,
Hosil berdingiz
Yuksak daraxtlardan bo‘lmadingiz kam.

Faqat,
Ters qaragan
Ko‘ngillar yig‘larmi izlaringizdan?
Ma’nolar izlarmi,
Yorug‘lik tilab
G‘ariblarga aytgan so‘zlaringizdan?

Men esa,
Xotirjam ketayotirman
Oltmish bayt topgandek ko‘zlaringizdan.
Faqat, rozi bo‘ling
Ko‘ngil shod bo‘ling
Beminnat ulashgan tuzlaringizdan.

Mahmud ABULFAYZ
BUYUK SЕVGI QO‘SHIG‘I O‘LMAS…
She’rlar va badialar

TASKIN

Entikib silkinar bosiq yelkalar,
O‘zingizni bosing, qo‘ying, yig‘lamang.
Bir-bir o‘taverar, sharpa-ko‘lkalar,
Kurash yonma-yondir, xohlang-xohlamang.

Qo‘lga oling titrayotgan vujudni,
Qiynalib ketganin hech etmasin fosh.
O‘z holiga qo‘ying sho‘rlik sukutni,
Yig‘lab yubormasin muzlab yotgan tosh.

* * *

Qay bir dilning navosi toshar,
Behudaga yig‘lamas, kulmas.
Har ne bo‘lsa, yod etib yasha,
Buyuk sevgi qo‘shig‘i o‘lmas.

Toshdan sokin ko‘rinsa-da, qalb,
Aslida u daryodir, ko‘lmas.
Fikring bir nuqtaga etgil jalb,
Buyuk sevgi qo‘shig‘i o‘lmas.

Bu to‘fonni aslo tinitma,
Suygan odam hur erur, qulmas.
To dunyo bor, jonim, unutma,
Buyuk sevgi qo‘shig‘i o‘lmas.

HAYRAT

Hayot deganlarin bilmadim, hayron
Bosh-adoqsiz o‘rmonga o‘xshaydi.
Gohi shodman, gohida vayron,
Tubsiz ummonga o‘xshaydi.

Yorim, ko‘nglingga yo‘l topolmadim,
Quyuq tumanga o‘xshaydi.
Xavf-xatar tog‘dek turar,
Yo‘l topmoq gumonga o‘xshaydi.

Iloho, bir g‘arib yo‘lchiman,
O‘rmonda yo‘l ber,
Ummonda yo‘l ber,
Tumanda yo‘l ber,
Gumonda yo‘l ber.
Iloho, saodat manzilin topmoqqa yo‘l ber,
Gunohning daftarin yo Rab,
Ertaroq yopmoqqa yo‘l ber.

DUO

Qanot qoqqan g‘ozlar qolar,
Bul shaytoniy sozlar qolar,
Mulki ko‘plar – ozlar qolar,
Qishu bahor, yozlar qolar,
Huzuringga borurmiz,
Mangu bahor ber bizga!

Iblis dushman azali,
Qiynar nafsning qamali,
Kimning soxta amali,
Kimning ishi chamali,
Tongni bedor ber bizga!

* * *

Yo‘limda poyandoz firoqdan,
Farqim yo‘q shu kunlar yaproqdan.
G‘aribman, zabunman tuproqdan,
Bir mungli sas kelar yiroqdan.

* * *

Qirda zig‘ir gulladi,
chiroyli, zangor-zangor,
Ey, g‘arib do‘st, ochiq ayt,
dilda qanday darding bor?
Dunyo bozor, karvonlar
o‘tmoqda qator-qator,
Sen nechun ochilmaysan,
dilda yoki zarding bor?..

A’ZAMJONGA MAKTUB

G‘ofil bo‘lma, poyga boshdan qaytdim men,
Aytar gapni avval boshdan aytdim men.
Bo‘ldi endi, qaboq-qoshdan qaytdim men,
Meni unutsalar unutma, yod et,
Xatmi Qur’on bilan ruhimni shod et.

Qolib ketmagayman qorda, bo‘ronda,
Balki eslagaylar bir kun Turonda.
Balki yodim yashar do‘stu yoronda,
Meni unutsalar unutma, yod et,
Xatmi Qur’on bilan ruhimni shod et.

Hadni bilmay rostu yolg‘on aytamiz,
Qanday bo‘lar bunda topgan foydamiz.
Axir bir kun Haq qoshiga qaytamiz,
Meni unutsalar unutma, yod et,
Xatmi Qur’on bilan ruhimni shod et.

To‘zg‘iyotir hayot degan karvonim,
Omonatdir umr otlig‘ qo‘rg‘onim.
Titrab borar yashayotgan har onim,
Meni unutsalar unutma, yod et,
Xatmi Qur’on bilan ruhimni shod et.

Tugab borar tirikligim –alvonim,
Menga nadir na umid-u armonim.
Aytar gapim yodda tutgil alponim,
Meni unutsalar unutma, yod et,
Xatmi Qur’on bilan ruhimni shod et.

Agar bilsang, cho‘kayotgan tuyaman,
Bolam deyman, erkalayman, suyaman.
Arzim bordir, qulog‘ingga quyaman:
Meni unutsalar unutma, yod et,
Xatmi Qur’on bilan ruhimni shod et.

ULUG‘ SAFAR QOSHIDA

Umrni qantarib qo‘yib bo‘lmasa,
Bu yolg‘on dunyoga to‘yib bo‘lmasa.
Ko‘rgan barcha makr-nayrangni,
Hargiz rostga yo‘yib bo‘lmasa.
Yolg‘onlar qoshida lolman, mag‘lubman,
Buyuk yolg‘onlardan qutqar, jon Egam,
Ul mushkul ko‘prikdan o‘tkar, jon Egam.
Oldinda adoqsiz sarhadlar turar,
Angladim, poyonsiz safarlar turar,
Eng mushkul imtihon – savollar turar.
Katta sinovlardan har dam ogoh et,
Mening umidimni osmon qil, Egam,
Buyuk imtihonni oson qil egam!

OSHIQ CHUMOLINING SABOG‘I

Darvoqe, oshiqlik dunyodagi eng katta va eng og‘ir imtihondir. Bu gapni qayerdan topding, deb menga ta’na qilmang tag‘in. Men bu gapni ko‘hna va varaqlari sarg‘ayib ketgan kitoblardan o‘qiganman. Bu gapni bizga qadar ulug‘larimiz aytib ketishgan. Sizga tushuntira oldimmi, birodar?!

Deydilarki, ko‘pdan ko‘p sifatlar bilan birga oshiqda himmat va g‘ayrat ham mo‘l bo‘lishi kerak. Himmatsiz, g‘ayrat-shijoatsiz odam balki puldor bo‘lishi mumkin, katta mansab egasi bo‘lishi mumkin. Lekin oshiqlik yo‘lida katta ish qila olmaydi.

Aytishlaricha, mitti, boringki, chumoli qavmidan katta bir chumoli haybatli tog‘ning tosh-tuprog‘ini ikkinchi bir tarafga olib tashlamoq uchun jiddi-jahd qilib yotgan ekan. Sirtdan qaraganda, chumolining bunday mahobatli ishga qo‘l urmog‘i turgan-bitgani kulgili bir hol edi. Lekin…

Chumoli hech narsaga qaramasdan ishlab yotgan chog‘ida parranda-yu darranda, jin, dev, parilar, shamolning podshohi bo‘lgan Sulaymon alayhissalom qayoqdandir kelib qolibdilar. Ko‘rsalarki, mitti vujudi, mitti joni bilan bir chumoli amalga oshirib bo‘lmaydigan ko‘p mushkul ishga bosh urib yotibdi.

Shunda dunyoning bu kabi ishlaridan hayron bo‘lgan Sulaymon alayhissalom chumolidan so‘radilar:
— Ey, chumoli, nima qilayapsan? Shu mitti jussang-jasading bilan bunday og‘ir va qiyin ishga nechun qo‘l urding? Bu ishingning boisi nimadir? Maqsading nima o‘zi?

Chumoli Sulaymon alayhissalomga qarab debdi:
— Men bilan necha pullik ishing bor. Sen dardimni qaydan bilarding! Men oshiqman. Bir sohibjamol chumolining ishqida ko‘zim giryon, bag‘rim kabobdir. Ul sohibjamolning ishqida oromimni yo‘qotganman. Sovchi qo‘ydirdim. Sohibjamol menga shunday shart qo‘ydi: «Agar shu tog‘ni tag- tugi bilan qo‘porib tashlasang, kel, senga tegishga rozilik berayin! Agar bu ish qo‘lingdan kelmasa, unda hargiz mening umidimda bo‘lmagil, yo‘lingdan qolma!». Mendan gap so‘rasang, shu sohibjamolning visoliga erishmoq uchun bu tog‘ni supurib tashlashga qattiq ahd qildim. Supurib tashlayman ham!

Sulaymon alayhissalomga shu gaplarni aytarkan, chumoli yana o‘zining ishi bilan mashg‘ul bo‘ldi.

Bu ajab bir holat edi. Sulaymon alayhissalom ko‘rdilar va ishonch hosil qildilarki, chumoli chin oshiqdir va aslo ahdidan ham, ko‘zlagan maqsadidan ham qaytmas. Uning himmati va jasoratiga tan berdilar-da, bir og‘iz farmonlariga muntazir va shay turgan devlarga amr qildilar:
— Tog‘ni talqon qilib, chumoli aytgan tarafga supurib tashlangiz!

Bu ko‘hna rivoyatning yakuni, bizning-cha bo‘ladigan talqini qanday, deb so‘rayapsizmi?! Unda eshiting: devlar ana-mana deguncha torni maydalab, bir yonga supurib tashlabdilar. Ishq dardiga giriftor bo‘lgan himmatli va jasoratli chumoli murodi maqsadiga yetibdi…

Lekin bu rivoyatdan bizning chiqarib oladigan hissamiz, xulosamiz, boringki, foydamiz qanday bo‘ladi? Insonmiz, chumolidan necha ming barobar kattamiz, haybatlimiz. Minglab chumoliga yetgulik luqmani bir o‘tirishda paqqos tushirishga har birimizning ishtahamiz ham, quvvatimiz ham yetadi. Agar tinglasalar, necha yuz minglab chumoliga haftalab aql o‘rgatishimiz ham mumkin. Yana deng, minglab chumolini ko‘rsak-da, aslo nazar-pisand etmaymiz. Xudoning o‘zi kechirsin-u har kuni necha yuzlab chumolini yo‘l yuzida oyoqlarimiz ostida beparvo ezib ham ketaveramiz.

Biroq mard turib ayting-chi, chumolining buyuk himmati, g‘ayrati qay birimizda bor?

Ba’zan aql bovar qilmas, hayratomuz ishlarni jasad emas, balki katta g‘ayrat, himmat hal etadi. Qarang, garchand ko‘ngilsiz, achchiq, bir qadar istehzoli bo‘lsa hamki, fikrlang, tomosha qiling: qanchadan qancha devday erlarning guldek ayollari tijorat, savdo-sotiq, dehqonchilik, mardikorchilik, turli yumushlar… bilan bozorlarda, poyezdlarda, uydan yiroq-yiroqlarda safarlarda, mavhum va noma’lum joylarda yurishadi. Musofir yurtlarda ularning holi ne kechdi? Ular kechalari qayerlarda yotdilar, qanday yotdilar… hamrohlari kim edi.. kim biladi…

Himmatsizlik va g‘ayratsizlikka boqing- ki, yelkalari qirdek yigitlar, erkaklar chol- kampirning pensiya puli keladigan kunlarni barmoq sanab kutadilar. Pul tarqatuvchi pochtachi ularning ko‘ziga bamisoli «najot qal’asi» bo‘lib ko‘rinadi. Hatto ota-onasiga keladigan pensiya pulini ertaroq olish umidida necha pahlavon yigitlarning pochtachiga hushomad qilib, uning tomorqasida ishlayotganlarini qo‘rdik, ko‘rayapmiz ham…

Yana necha-necha alpomish kelbatli erlar uylarida, balki yo‘l bo‘yidagi ariqlarning ichida, devorlarning tagida aroqdan yiqilib, mag‘lub holda yotmishlar!

Himmatsizlik va g‘ayratsizlikni qo‘ringki, Alpomishning ba’zi bir avlodlari yozda soyaning quyug‘ini itga bermaydilar. Qish chillasida issiq joy topsalar, osonlikcha yotgan joylarini birovga bermaydilar. Himmatsizlik va orsizlikni qarangki, necha navqiron va pahlavonsifat erkaklar osmondan chalpak yog‘adigan kunlarni hali-hamon kutib, aziz umrlarini behudaga sovurmoqdalar.

…Sulaymon alayhissalom bilan yuzlashgan va so‘zlashgan mitti, oshiq chumolining haybatli holati, g‘ayrati va himmatidan bir zarrasi bizda ham bo‘lsaydi, ancha ilgarilab ketgan bo‘lardik…

BЕMAVRID XAZON FASLI

Nima ish bilandir bozorga kirdim. Yoz adoqlab borayotgan, jamiki mevalar janub oftobida maromiga yetib pishgan, bog‘-rog‘lar, polizlarni to‘ddirgan va egalaridan ortgani bozorlarni ham obod qilgan paytlar edi.

Rastalarni oralab o‘zimga kerakli u-bu narsalarni xarid qildim. Aylanib-aylanib bir ziyoli tanishimga duch kelib qoldim. Tanishim ko‘rinishdan ancha navqiron yigit edi. Chamasi, uning ko‘kalasoqol bo‘ladigan damlarigacha hali ancha qovun pishig‘i bor edi.

Xullas, shu tanishim meva-cheva sotib o‘tirgan momo bilan nimalarnidir gurung qilayotgan ekan. Salom-alik qildik, hol-ahvol so‘rashdik. So‘ngra tilimga gap keldi:

— Qani, bu deyman, momoning pullarini sanayabsizmi, birodar? — dedim hazil aralash.

Shunda yigit «duv» qizargandek bo‘ldi, momo esa negadir bezovtalandi. Shunday bezovtalandiki, bergan savolim o‘rinsiz bo‘ldimikin, degan shubhaga ham bordim. Har qalay menga shunday tuyuldi.

— Yo‘g‘-ye, —dedi yigit bir muddatdan so‘ng o‘zini o‘nglab olgach, — bu… keliningiz bo‘ladi… bilmasmidingiz!…

Bu javobdan so‘ng o‘zimni qanchalar noqulay his qilganligimni tasavvur etishingiz ham qiyin deb o‘ylayman. «Gapni sal uzoqroqdan aylantirib kelmaysanmi, sening tomdan tarasha tushgandek gapirish odating qolmadi, qolmadi-da! Fe’ling qursin!» deb o‘zimni o‘zim ancha urishdim. Shundan so‘ng ancha mahalgacha tilimga jo‘yaliroq gap kelmadi. Azbaroyi o‘ng‘aysizlanganimdan nimalardir deb g‘udrandim ham, chog‘i. Koshki edi shundan so‘ng gap-gapga qovushgan bo‘lsa.

Shuni bilganingiz va agar lozim topsangiz, ishonganingiz yaxshiki, bu gapni men ataylab va yoki qasddan gapirmagan edim. Chunki navqiron tanishimning ayoli ko‘zimga chindan-da, momo bo‘lib ko‘ringan edi.

… Bir vaqtlar u ham chiroyli qiz bo‘lgandir. Mening shu ziyoli tanishim bu qizning firoqida necha-necha tonglarni bedor ottirgandir. Uning vasliga yetmoq uchun qanchalab ishqiy maktublar bitgandir. Kim biladi, balki boshqa ko‘plab o‘smirlar qatori u ham muhabbat haqida she’rlar mashq qilgandir. Uning roziligi va muhabbatiga erishmoq umidida qancha zamonlar pinhona o‘rtanib yashagandir…

Lekin keyin bildimki, tirikchilikning og‘ir aravasi uni muddatidan ancha ilgari qaritgan edi. Tahlika va yugur-yugurda yashagan ayol o‘ttizga ham kirmasdan qarilikka tomon yuz burgan ekan. Uydagi bir etak bola- baqraning, bir qo‘ra molning, katta bir tomorqaning og‘ir yuki, chor-tarafdan keladigan mehmonlarning izzat-ikromini joyiga qo‘yish va boshqa ko‘p yumushlar nozik yelkalariga tushgach, jismi joniga zo‘r kelgan. Yoshlik ham, go‘zallik ham undan bir necha ming chaqirimga, balki qo‘l yetmas, hattoki tovush ham yetmas joylarga, eng yomoni, boshqa hech qachon qaytmaydigan bo‘lib ketgan edi.

Faqat… faqat… favqulodda chiroyli va ma’yus ko‘zlari, o‘ng yuzidagi xoli uning qachonlardir bag‘oyat sohibjamol bir qiz bo‘lganligini shundaygina eslatib turardi, xolos. Faqat qachonlardir… juda olis zamonlarda…

ARAZCHINING UMRI

Avvaldan unga o‘zi Xudo aql bermadimi yoki fahmi azaldan kammidi, ishqilib, umri davomida son-sanoqsiz talofatlar ko‘rdi. Yaxshimidi, yomonmidi, bir odati bo‘lardi — behad qo‘rs, betgachopar, buning ustiga arazchi edi. Bu hayot, umr yo‘lining shunchalar qisqaligini, araz urishga aslo va aslo arzimasligini, balki yetmasligini anglamasdi, shekilli. Chunki oradagi masofa juda kam. Chunki vaqt ozligidan, umr qisqaligidan hattoki miriqib araz ham urolmaysan.

U yoki bu bahonada birovga gina-kudurat saqlaysan, arazlaysan. Biroq ne baloki, arazing poyoniga yetmasidan, poyoniga yetmasdan emas, balki yarmiga ham bormasidan ajal qo‘ng‘irog‘i bong uradi… Darvoqe, bizning aziz va jabrdiyda qahramonimiz ham uzoq va mashaqqatli, lekin judayam qisqa umri mobaynida ko‘p martalab araz urib hamma narsadan deyarli ayro tushgan holatda dorilbaqoga rihlat qildi.

Ajal shunday narsa ekanki, u na odam, na yosh va na vaqt tanlaydi. Xudoning ojiz bandalari bu mash’um va musibatli kunning qachon, qay soatda kelishini aslo bilmaydilar, bilolmaydilar. Shunday bo‘ldiki, arazchi qahramonimizning arazlashib yurgan teng-to‘shlaridan, hamsoyalaridan ba’zi birlari sal avvalroq chin dunyo safariga yuzlandilar. Bizning arazchimiz shu qadar qattiq araz urgandiki, hattoki ularning janozasiga ham, ta’ziyasiga ham bormadi. Chunki u bir gapli edi-da…

… Bilagi kuch-quvvatga to‘lgan chog‘larida arzimas narsaning ustida tortishib, mehribon va ikki olamga ham tatigulik ota-onasidan araz urdi. O‘g‘ilning arazi yozilmasidan burun sho‘rlik ota-ona olamdan ko‘z yumishdi… Diydor qiyomatga qoldi.

Qahramonimizning yaqin do‘sti bo‘lardi. Shu bilan ham munozaralashib, araz dashtiga yuz burdi. Do‘sti unga qanchalik mehr bilan yuzlanmasin, hargiz yumshamadi. Chunki u bir gapli edi…

Arazchi qahramonimizning mushfiq va ayni chog‘da mehnat uchun tug‘ilgan ayoli bor edi. Shu ayoli bilan ham u kun osha janjallashib turardi. Xullas, keyin nima bo‘ldi deng: qahramonimiz «mana, senga bo‘lmasa», deb xotinidan ham boplab araz urdi. Shu arazi umrining oxirigacha boshqa yozilmadi. Bir necha yil ilhaqlikda kuta-kuta, oxiri ayoli ham bolalarini ergashtirib uyidan chiqib ketdi. Keyin eshitdikki, ayoli xotini o‘lgan bir erkakka turmushga chiqibdi.

… Bir kuni uzun va lekin judayam qisqa umr oxiriga yetib keldi. Son-sanoqsiz gina- kuduratlar, arazlar, qahru g‘azab va adovatdan xumdek shishgan boshi yostiqqa yetdi. Malak-ul mavt — ajal farishtasi arazchi qahramonimizning boshida hoziru nozir bo‘ldi. Bu safar ham qahramonimiz odatiga ko‘ra, araz uray deb ko‘rdi. Aekin ne holat-ki, araz urolmadi. Chunki tirikligida uzundan uzoq bo‘lib tuyulgan umridan bir fursat, atigi bir fursat araz uchun yetmadi, Ajal farishtasi arazchi qahramonimizni shu qadar qistalang qildiki, u na araz bilan kechgan umridan afsus-nadomat cheka oldi, na birovdan rozi-rizolik so‘ray oldi…

«QUMTOG‘» USTIDAGI KISHI

… «Qumtog‘ning ustida turib buncha katta gapirasan. Yerga tushsang-chi! Har qalay, yer ishonchliroq.
Sen qaydan bilasan, qumdan bino bo‘lgan bu «tog‘»ni taqdir shamoli qali necha martalab, necha tarafga qaratib to‘zg‘itar…
Bir nafasda to‘zg‘iydigan «qumtog‘»ning ustida turib, necha alvonda va necha alfozda chaqchaygan, takabbur, nodonlardan balki son mingtasini qo‘rgan bu dunyo.

KAVAKDAN KBLAYOTGAN OVOZ

Aniq vaqti yodimda yo‘q. Qaysi bir quni kavakda beti yaltillab, tanasi semirib yotgan bir odam achchiq-achchiq ta’na qildi:
— Hammang qo‘rqoqsanlar! Agar senlarning o‘rningda men bo‘lsaydim!…
Unga javoban hech narsa demadim. Chunki kavakdagi odamning tashqaridagi ob-havodan mutlaqo xabari yo‘q edi…

Saytimizda yana o‘qing:
Mahmud Abulfayz. Hikoyatlar va badialar (1)
Mahmud Abulfayz. Hikoyatlar va badialar (2)
Mahmud Abulfayz. Odamni armonlar ulg‘aytiradi
Mahmud Abulfayz. Xayrlashuv
Mahmud Abulfayz.Ayriliqdan yig‘lagan gullar