Турк тилида ижод қилувчи шоирлар дунёнинг кўпгина давлатларида яшаб, ижод қилишади. 1993 йили Туркиянинг Бурса шаҳрида ўтказилган Турк тилли шоирларнинг биринчи анжуманида Эркин Воҳидов, Рауф Парфи, Азим Суюн билан бирга иштирок этган эдик. Ўшанда анжуманга дунёнинг 30 га яқин мамлакатидан  шоирлар келгани эсимда қолган. Бугун сизга Болқон ярим оролидаги давлатларидан бири Македония шоирлари шеърларини таниқли шоир Тоҳир Қаҳҳор таржимасида тақдим этмоқдамиз.

ХХ АСР МАКЕДОНИЯ
ТУРК ШЕЪРИЯТИДАН
Туркчадан Тоҳир Қаҳҳор таржималари

Шукри Рамо  (1918-1988)

УНУТМАЙМАН

Сап-сариқ япроқлар кўкда учаркан,
Шамол қанотига осилиб олдим.
Ичимда уруш, ўч ҳисси жўшаркан,
Ўзимни Оқтошда деб хаёл қилдим.
У Оқтошга хотирам аён,
Унутмасман уни ҳеч қачон.

Йўлчилар денгиздан қайтди қирғоққа,
Кеча шафағида ўзимни кўрдим.
Қалбимдан қояга ёғилди ўқлар,
Йўлимни оловлар ичига бурдим.
У оловга хотирам аён,
Унутмасман уни ҳеч қачон.

Аскарлар ташланди қора илонга,
Бўронда судралиб бориб, сув ичдим.
Чанг, туман тўларкан тунда ҳар ёнга,
Қўшиғимни айтиб, жанггоҳдан кечдим.
Қўшиғимга хотирам аён,
Унутмасман уни ҳеч қачон.

Она силар экан ўғлин бошини,
Гўзал эрталарга қувват тиладим.
Ўлимга чимиргач Ҳаёт қошини,
Ўлсам ўлибман-да, ачинмам, дедим.
Сўзимга-да хотирам аён,
Унутмасман уни ҳеч қачон.

Қорли ер куларкан баҳорга чўмиб,
Хароба деворлар йиқилган пайти,
Шаҳид йўлдошимни мозорга кўмиб,
Кўзимда ёш билан ортимга қайтдим.
У шаҳидга хотирам аён,
Унутмасман уни ҳеч қачон.

Илҳомий Эмин (1931)

УХЛАМАС УЙҚУ

роса кута кута сени
эшигим очиқ қолди
сени соғиниб соғиниб
уйқум ухламас бўлди

эшигимни ел олди кетди
уйқумни-да сел олди кетди
эшиксиз уйқусиз на гўзал
гул чечаксиз на демак маҳшар

юз йил ўтди
келмадинг
келмадинг-да бор бўлдинг
келмадинг-да йўқ бўлдинг

ЎЛИМСИЗ ТОШ

ариқ ичинда бир қуш
кимники бу қуш
тупроқ

ариқ ичинда бир туш
кимники бу туш
булоқ

булоқ ичинда бир юз
кимники бу юз
кулиш

булоқ ичинда бир куз
кимники бу куз
кўчиш

кўчиш ичра кўк
юлдуз
кимники у кўк
булут

кўчиш ичра бир илдиз
кимники илдиз
умид

Асад Байрам (1934)

БОШИМДА ЁҚИЛГАН ШАЪМ

Бу кеча кўл бўйлаб кезаркан кўрдим
юлдузлар чўмилиб ювинаётир
чўкмасинлар дея қўриқлаб турдим
ҳар бирига боқиб титрадим дир-дир.
Синди кўл ойнаси
ёнарди бир шаъм
оёғим олти бўп қочдим ўша дам
уйимга беркиниб
ҳушим йўқотдим
кўлдан чиққан каби қон терга ботдим.

Кўрдимки бошимда бир шаъм ёнарди…

Жовид Сарачўғли (1935)

ХИЛВАТДА ХАЁЛ СУРСАМУ…

Хилватда хаёл сурсаму кўз солсам унинг-ла
Руҳ оламининг дўст кўринар панжарасиндан,
Жўшгай юрагим, кошки бир он қолсам унинг-ла
Бир акси садо туйсам унинг тотли сасиндан.

Ҳар ҳолу ишим қутли сўзин амрига солсам,
Васлиқла замон чархини бир тўхтата олсам,
Ваҳдатда бир осуда сарой қурдира билсам
Кўнглимни абад қургучи ул ҳандасасиндан.

Фарҳод каби қўрқмас на тоғу на дала-туздан,
Вуслат дея тап тортмагай ул ҳеч ғаламусдан,
Жон танда ёнартоғ каби портланди бу юздан-
Жонон элига боқмоқ учун уст тепасиндан.

Бир лаҳза севинтир шу ҳақир бандани, ё Раб,
Кўз ёши тўкиб бунда сўроқлар сани, ё Раб,
Ўйлаб турадирман, чақирар деб мани, ё Раб,
Тиқ этса эшик зулфуни гоҳ ел нафасиндан.

Комил кишилар ҳеч тиламас амри маҳолни,
Жоҳилки ўйин деб биладир биздаги ҳолни,
Муштоқи мудом кун-кеча истар у жамолни,
Ҳеч ибрат олурларми башар фалсафасиндан.

Ҳижрон аламиндан неча эллар ёқа йиртар,
Битмай бу фироқ фасли, висол дардлари ортар,
Жовид каби осийни ўзинг авф ила қутқар,
Ғафлат йўлининг нафу ҳаво васвасасиндан.

Нусрат Дишо Улку (1938)

БОРЛИҚ

Баъзан яқин
Баъзан узоқмиз
Баъзан совуқ
Баъзан қайноқмиз.

Қирғоқлар каби яқин
Қирғоқлар каби узоқ
Қиш каби совуқмиз гоҳ
Ёз каби иссиқ ҳар чоқ.

Баъзан сархуш
Баъзан эслимиз
Гоҳо ғариб
Ошиқ асирмиз
Сархушлардан сархушмиз
Донолардан ҳам доно
Ғариблардан ғариброқ
Шайдодан ўта шайдо.

Баъзан бормиз баъзида йўқмиз
Баъзан очмиз баъзида тўқмиз
Инсонлар каби бормиз
Руҳлар каби йўқ
Очлар қадар очмиз
Тўқлар қадар тўқ.

ЧИН ШОИР

Йигит ўлар шон қолар
От ўлар майдон қолар
Майдонда ботир қолар
Шоир ўлар шеър қолар.

ЙЎЛИНГИЗ ЙЎЛЧИСИМАН

Сувсаганлар қўлидан
Сув ичмоқдаман
Сиз ҳам ичаяпсизми?

Сархушлар йўлидан
Тебраниб кетмоқдаман
Сиз ҳам кетаяпсизми?
Очлар нонин қўлидан
Олиб-да емоқдаман
Сиз ҳам емоқдасизми?

Диндорларнинг йўлидан
Озиб-да ўтмоқдаман
Сиз ҳам ўтаяпсизми?

Бўларин айтсам баъзан
Ўзимдан кечмоқдаман
Сиз ҳам кечаяпсизми?

Авний Энггулли (1947)

ДУОЛАР ЯРАТАМАН

топиноқлар
масжидлардан
ахтараман ўзимни
ахтараман ўгирмасдан
улардан ҳеч кўксимни

кўзларимни кўкка қаратаман
сени эсларкан ҳар он
дуолар яратаман

ЗИЛЗИЛАДАН ҚОЛГАН ИЗЛАР

улар тоғлардай
кимсасиз
ёлғиз

ахтарарлар
онасини
отасини

акасини синглисини
йўқотган улар

ўлган ўлди
соғ қолганда
очиқ қолди
яралар

ЮКСАЛМОҚ

юксалмоқ инсонга инсон деб қараш
инсонийлик эса бутун юксалиш
бошқани эзмасдан туриб юксалмоқ
барча юксалишдан устун юксалиш

Фахри Али (1948)

ЗАМОН-ЗАМОН

Кимдир замон-замон инсонни ўқ қилар
Кимдир замон-замон инсонни йўқ қилар

Кимдир замон-замон инсонни бор қилар
Кимдир замон-замон замонни дор қилар

ҲЕЧАМ

Йиллардир аҳволи ўша ўшадир
Ўша эски гапга ямоқ қўшадир
Мишмиш ғийбат қилиб ўтар булар ҳам

Йиллардир бир зайл чайналар бу халқ
Ҳечам уялмади бирорта одам

Юсуф Адиб (1949)

АЙРИЛИШ

Яна бир уй йиқилмоқда –
Бу ишни,
Бунга ўхшаш кўп йўқотишни
Кўра-кўра безиб қолдим
Кичиклигимдан
Харобалар атрофимни,
Босмасин зимдан.
Ҳеч қолмасин инсон инсонсиз.
Яна бир уй йиқилмоқда
Бугун ичимда.

КЎЛ

Кўл ичида бир кўл-а!
Суви мовий, моп-мовий,
Атрофи одам тўла.
Боймисан бой-да булар.

Чўмиладир араб қизлари
Яланғоч
Қирғоқларда,
Урушдан узоқларда.

Ирфон Беллур (1954)

АЛДАЙ ОЛМАС ТЎҒРИ ТЎҒРИНИ

Ўқ отолмас бошқа бир ўқни
Сув чўктира олмас балиқни
Илон қуса олмас заҳарни
Тузоқ тута олмас каптарни
Кулни-да ўт ҳеч ёқа олмас
Йиқиқлар бир уй бўла билмас
Ҳақорат-ла битмас ҳақорат
Адоват-ла битмас адоват
Сўзлай олмас соқов сокинлик
Тирилтолмас ўликни тирик
Алдайолмас тўғрини тўғри

Неча юз йил ўтди-да кетди
Сен ўзингга етолмай нетдинг.

ОВЛАШ ВА ОВЛАНИШ

1

Сен бахтлисан қармоқнинг бир учида
У учида балиқ питирлар
Денгиз эса гувлар ўзича.
2

Ўлди
Пулга айбсизлигини
Сотиб ола билган одам ҳам.

3

Бахтлидирман водийда
Зотан ёлғизлигимнинг
Чўли ёнар ичимда.

ҚЎРИҚЛАШ

Сенинг нонингни пичоқмас ҳар вақт
Менинг экмагим қўриқлар фақат.

Сенинг сувингни сувомбор эмас,
Менинг сувларим қўриқлар фақат.

Сенинг боғингни деворлар эмас,
Менинг боғларим қўриқлар фақат.

Сенинг севгингни шеър, қўшиқ эмас,
Менинг пок севгим қўриқлар фақат.

Сенинг эркингни ўқ, қурол эмас,
Менинг ҳурлигим қўриқлар фақат.

Сенинг умрингни саройлар эмас,
Менинг ҳаётим қўриқлар фақат.

Turk tilida ijod qiluvchi shoirlar dunyoning ko’pgina davlatlarida yashab, ijod qilishadi. 1993 yili Turkiyaning Bursa shahrida o’tkazilgan Turk tilli shoirlarning birinchi anjumanida Erkin Vohidov, Rauf Parfi, Azim Suyun bilan birga ishtirok etgan edik. O’shanda anjumanda dunyoning 30 ga yaqin mamlakatidan kelgan shoirlar ishtirok etishgani esimda. Bugun sizga Bolqon yarim orolidagi davlatlaridan biri Makedoniya shoirlari she’rlarini taniqli shoir Tohir Qahhor tarjimasida taqdim etmoqdamiz.

XX ASR MAKEDONIYA
TURK SHE’RIYATIDAN
Turkchadan Tohir Qahhor tarjimalari

Sukri Ramo (1918-1988)

UNUTMAYMAN

Sap-sariq yaproqlar ko’kda ucharkan,
Shamol qanotiga osilib oldim.
Ichimda urush, o’ch hissi jo’sharkan,
O’zimni Oqtoshda deb xayol qildim.
U Oqtoshga xotiram ayon,
Unutmasman uni hech qachon.

Yo’lchilar dengizdan qaytdi qirg’oqqa,
Kecha shafag’ida o’zimni ko’rdim.
Qalbimdan qoyaga yog’ildi o’qlar,
Yo’limni olovlar ichiga burdim.
U olovga xotiram ayon,
Unutmasman uni hech qachon.

Askarlar tashlandi qora ilonga,
Bo’ronda sudralib borib, suv ichdim.
Chang, tuman to’larkan tunda har yonga,
Qo’shig’imni aytib, janggohdan kechdim.
Qo’shig’imga xotiram ayon,
Unutmasman uni hech qachon.

Ona silar ekan o’g’lin boshini,
Go’zal ertalarga quvvat tiladim.
O’limga chimirgach Hayot qoshini,
O’lsam o’libman-da, achinmam, dedim.
So’zimga-da xotiram ayon,
Unutmasman uni hech qachon.

Qorli yer kularkan bahorga cho’mib,
Xaroba devorlar yiqilgan payti,
Shahid yo’ldoshimni mozorga ko’mib,
Ko’zimda yosh bilan ortimga qaytdim.
U shahidga xotiram ayon,
Unutmasman uni hech qachon.

Ilhomiy Emin (1931)

UXLAMAS UYQU

rosa kuta kuta seni
eshigim ochiq qoldi
seni sog’inib sog’inib
uyqum uxlamas bo’ldi

eshigimni yel oldi ketdi
uyqumni-da sel oldi ketdi
eshiksiz uyqusiz na go’zal
gul chechaksiz na demak mahshar

yuz yil o’tdi
kelmading
kelmading-da bor bo’lding
kelmading-da yo’q bo’lding

O’LIMSIZ TOSH

ariq ichinda bir qush
kimniki bu qush
tuproq

ariq ichinda bir tush
kimniki bu tush
buloq

buloq ichinda bir yuz
kimniki bu yuz
kulish

buloq ichinda bir kuz
kimniki bu kuz
ko’chish

ko’chish ichra ko’k
yulduz
kimniki u ko’k
bulut

ko’chish ichra bir ildiz
kimniki ildiz
umid

Asad Bayram (1934)

BOSHIMDA YOQILGAN SHA’M

Bu kecha ko’l bo’ylab kezarkan ko’rdim
yulduzlar cho’milib yuvinayotir
cho’kmasinlar deya qo’riqlab turdim
har biriga boqib titradim dir-dir.
Sindi ko’l oynasi
yonardi bir sha’m
oyog’im olti bo’p qochdim o’sha dam
uyimga berkinib
hushim yo’qotdim
ko’ldan chiqqan kabi qon terga botdim.

Ko’rdimki boshimda bir sha’m yonardi…

Jovid  Saracho’g’li (1935)

XILVATDA XAYOL SURSAMU…

Xilvatda xayol sursamu ko’z solsam uning-la
Ruh olamining do’st ko’rinar panjarasindan,
Jo’shgay yuragim, koshki bir on qolsam uning-la
Bir aksi sado tuysam uning totli sasindan.

Har holu ishim qutli so’zin amriga solsam,
Vasliqla zamon charxini bir to’xtata olsam,
Vahdatda bir osuda saroy qurdira bilsam
Ko’nglimni abad qurguchi ul handasasindan.

Farhod kabi qo’rqmas na tog’u na dala-tuzdan,
Vuslat deya tap tortmagay ul hech g’alamusdan,
Jon tanda yonartog’ kabi portlandi bu yuzdan-
Jonon eliga boqmoq uchun ust tepasindan.

Bir lahza sevintir shu haqir bandani, yo Rab,
Ko’z yoshi to’kib bunda so’roqlar sani, yo Rab,
O’ylab turadirman, chaqirar deb mani, yo Rab,
Tiq etsa eshik zulfuni goh yel nafasindan.

Komil kishilar hech tilamas amri maholni,
Johilki o’yin deb biladir bizdagi holni,
Mushtoqi mudom kun-kecha istar u jamolni,
Hech ibrat olurlarmi bashar falsafasindan.

Hijron alamindan necha ellar yoqa yirtar,
Bitmay bu firoq fasli, visol dardlari ortar,
Jovid kabi osiyni o’zing avf ila qutqar,
G’aflat yo’lining nafu havo vasvasasindan.

Nusrat Disho Ulku (1938)

BORLIQ

Ba’zan yaqin
Ba’zan uzoqmiz
Ba’zan sovuq
Ba’zan qaynoqmiz.

Qirg’oqlar kabi yaqin
Qirg’oqlar kabi uzoq
Qish kabi sovuqmiz goh
Yoz kabi issiq har choq.

Ba’zan sarxush
Ba’zan eslimiz
Goho g’arib
Oshiq asirmiz
Sarxushlardan sarxushmiz
Donolardan ham dono
G’ariblardan g’aribroq
Shaydodan o’ta shaydo.

Ba’zan bormiz ba’zida yo’qmiz
Ba’zan ochmiz ba’zida to’qmiz
Insonlar kabi bormiz
Ruhlar kabi yo’q
Ochlar qadar ochmiz
To’qlar qadar to’q.

CHIN SHOIR

Yigit o’lar shon qolar
Ot o’lar maydon qolar
Maydonda botir qolar
Shoir o’lar she’r qolar.

YO’LINGIZ YO’LCHISIMAN

Suvsaganlar qo’lidan
Suv ichmoqdaman
Siz ham ichayapsizmi?

Sarxushlar yo’lidan
Tebranib ketmoqdaman
Siz ham ketayapsizmi?
Ochlar nonin qo’lidan
Olib-da yemoqdaman
Siz ham yemoqdasizmi?

Dindorlarning yo’lidan
Ozib-da o’tmoqdaman
Siz ham o’tayapsizmi?

Bo’larin aytsam ba’zan
O’zimdan kechmoqdaman
Siz ham kechayapsizmi?

Avniy Enggulli (1947)

DUOLAR YARATAMAN

topinoqlar
masjidlardan
axtaraman o’zimni
axtaraman o’girmasdan
ulardan hech ko’ksimni

ko’zlarimni ko’kka qarataman
seni eslarkan har on
duolar yarataman

ZILZILADAN QOLGAN IZLAR

ular tog’larday
kimsasiz
yolg’iz

axtararlar
onasini
otasini

akasini singlisini
yo’qotgan ular

o’lgan o’ldi
sog’ qolganda
ochiq qoldi
yaralar

YUKSALMOQ

yuksalmoq insonga inson deb qarash
insoniylik esa butun yuksalish
boshqani ezmasdan turib yuksalmoq
barcha yuksalishdan ustun yuksalish

Faxri Ali (1948)

ZAMON-ZAMON

Kimdir zamon-zamon insonni o’q qilar
Kimdir zamon-zamon insonni yo’q qilar

Kimdir zamon-zamon insonni bor qilar
Kimdir zamon-zamon zamonni dor qilar

HECHAM

Yillardir ahvoli o’sha o’shadir
O’sha eski gapga yamoq qo’shadir
Mishmish g’iybat qilib o’tar bular ham

Yillardir bir zayl chaynalar bu xalq
Hecham uyalmadi birorta odam

Yusuf Adib (1949)

AYRILISH

Yana bir uy yiqilmoqda –
Bu ishni,
Bunga o’xshash ko’p yo’qotishni
Ko’ra-ko’ra bezib qoldim
Kichikligimdan
Xarobalar atrofimni,
Bosmasin zimdan.
Hech qolmasin inson insonsiz.
Yana bir uy yiqilmoqda
Bugun ichimda.

KO’L

Ko’l ichida bir ko’l-a!
Suvi moviy, mop-moviy,
Atrofi odam to’la.
Boymisan boy-da bular.

Cho’miladir arab qizlari
Yalang’och
Qirg’oqlarda,
Urushdan uzoqlarda.

Irfon Bellur (1954)

ALDAY OLMAS TO’G’RI TO’G’RINI

O’q otolmas boshqa bir o’qni
Suv cho’ktira olmas baliqni
Ilon qusa olmas zaharni
Tuzoq tuta olmas kaptarni
Kulni-da o’t hech yoqa olmas
Yiqiqlar bir uy bo’la bilmas
Haqorat-la bitmas haqorat
Adovat-la bitmas adovat
So’zlay olmas soqov sokinlik
Tiriltolmas o’likni tirik
Aldayolmas to’g’rini to’g’ri

Necha yuz yil o’tdi-da ketdi
Sen o’zingga yetolmay netding.

OVLASH VA OVLANISH

1

Sen baxtlisan qarmoqning bir uchida
U uchida baliq pitirlar
Dengiz esa guvlar o’zicha.
2

O’ldi
Pulga aybsizligini
Sotib ola bilgan odam ham.

3

Baxtlidirman vodiyda
Zotan yolg’izligimning
Cho’li yonar ichimda.

QO’RIQLASH

Sening noningni pichoqmas har vaqt
Mening ekmagim qo’riqlar faqat.

Sening suvingni suvombor emas,
Mening suvlarim qo’riqlar faqat.

Sening bog’ingni devorlar emas,
Mening bog’larim qo’riqlar faqat.

Sening sevgingni she’r, qo’shiq emas,
Mening pok sevgim qo’riqlar faqat.

Sening erkingni o’q, qurol emas,
Mening hurligim qo’riqlar faqat.

Sening umringni saroylar emas,
Mening hayotim qo’riqlar faqat.